Index Introductie Kleurmanagement Kleurruimte Het Kleurgamma of Gamut Profielen You Tube workshops en Links Conclusie 1
Introductie Kleurmanagement Elke scanner, camera, CD of computer (invoer) heeft een verschillend kleurbereik. Als we het willen afdrukken, moet dat ook weer vertaald worden naar een printer of drukpers. In een scanner, camera, CD of computer maken we gebruik van RGB (zie de Kleurenleer reader: Additief), maar in de meeste grote printers of drukpersen maken we gebruik van CMYK (zie de Kleurenleer reader: Subtractief). Geen enkel instrument kan het kleurgamma weergeven van wat het oog kan zien, omdat deze kleur waarneming zo groot is dat geen enkel instrument dit kan evenaren. Door middel van een kleurmanagement systeem (Color Management System) worden door een berekening de verschillende kleurgammaʼs rechtgetrokken, zodat je nauwelijks verschil ziet tussen je gebruikte instrument (camera, beeldscherm) en je druk (print) werk. Een voorbeeld van Kleur management. A. Het aangegeven kleurprofiel bepaalt de kleurruimte van het apparaat en het document. B. Gebruik makend van de beschrijving van het kleur profiel van het apparaat, kan het kleurmanagement systeem de kleuren van het document herkennen. C. Het profiel van de monitor vertaalt door het kleurmanagement systeem de kleuren van het document naar de kleurruimte van de monitor. D. Het kleurprofiel van de printer of pers zorgt het kleurmanagement systeem ervoor dat de kleuren van het document vertaald worden naar papier. Verschil in invoer en uitvoer Als een afbeelding door twee dezelfde apparaten, bijvoorbeeld printers, wordt geprint zullen er onderling kleurverschillen zijn. Dit komt zelfs voor bij apparaten van hetzelfde merk welke bij wijze van spreken in de fabriek na elkaar van de lopende band af komen. Neem als voorbeeld een rood vlak met de GB waarden 255, 0, en 0. Dit vlak ziet er op beeldscherm A uit als het vlak hiernaast. Beeldscherm B vertaalt de waarden weer anders en laat ze zien als het vlak eronder. Een afdruk van ditzelfde rode vlak geeft op printer A een heel andere indruk dan op printer B. En een afdruk gemaakt op een full-color offsetpers geeft weer een andere tint van rood. Zowel de printers als de offsetpers drukken met 4 kleuren en daarvoor is een vertaling nodig van RGB naar CMYK. Deze vertaling geeft een kleurverschuiving en, los van de onderlinge verschillen in hard- en softwarematige aansturing, komen alleen al daardoor kleuren niet altijd overeen. 2
Dit geldt voor alle apparatuur zoals: * digitale cameraʼs * scanners (flatbed en drum) * beeldschermen (CRT (beeldbuis) en LCD (flatpanel)) * inkjet-, laser, en dyesublimation printers * drukpersen * de combinatie ogen-hersenen geven ook schijnbare kleurverschillen. 3
Kleurruimte Er zijn verschillende kleurruimten per invoer apparaat. Dezelfde afbeelding kan dus andere variaties in kleur hebben zoals hieronder. Kleurruimten zijn wel afhankelijk van het apparaat of afbeelding Modus (zie Photoshop), software of monitor en de kleurruimte kan hierdoor dan ook verschillen. (RGB, HSL, HSB, CMYK, enz.) CIELAB/CIEXYZ 1 kleurruimte is van te voren vastgesteld, omdat deze gebaseerd is op wat het oog kan waarnemen en deze kleurruimte kan niet per apparaat verschillen. Het oog is hierbij het uitgangspunt en niet het apparaat. Apparaten als beeldschermen, beamers en scanners werken met de lichtkleuren: Rood, Groen en Blauw (RGB). Uitvoerapparaten zoals printers en drukpersen werken met drukkleuren: Cyaan, Magenta, Yellow en Black (CMYK). Deze kleurruimten zijn zeer verschillend, de kleurruimte van RGB is groter dan de kleurruimte van CMYK. Invoerapparaten onderling verschillen ook nog eens in kleurbereik. Dat houdt dus in dat de RGB ruimte van het ene invoerapparaat kleiner kan zijn of een iets ander oppervlak beslaat dan een ander invoerapparaat. Dit geldt ook voor de uitvoerapparaten onderling. Hoe meet je dan objectief de onderlinge verschillen? Daarvoor is CIELab ontwikkeld, een objectieve kleurruimte waarin alle (voor het menselijke oog) zichtbare kleuren zijn vastgelegd in metrische waarden. 4
L staat voor de helderheid: 0 = zwart, 100 = wit. Het kleuraandeel wordt bepaald door de coördinaten a (-a = groen en a = rood) en b (-b = blauw, b = geel). Door deze coördinaten te combineren ontstaat een kleur, bijvoorbeeld 0,0,0 staat voor zwart. 100,0,0 staat voor wit. 60, -40, -51 zijn de Lab coördinaten voor de kleur Cyaan zoals de voorkomt in het gestandaardiseerde profiel Euroscale Coated v2.(zie later in de reader) De beschrijving van kleuren in de kleurruimte CIELab is verkregen door jarenlang onderzoek en verbetering aan een dergelijk systeem. Het verhaal gaat dat het is ontstaan uit de behoefte om overal de kleur van stoplichten hetzelfde te krijgen. Door de drie coördinaten (Lab) is het mogelijk om de kleuromvang van een apparaat driedimensionaal weer te geven. AppleMacintosh's OSX (vanaf versie 10.2) heeft het Colorsynchulpprogramma waarmee zoiets zichtbaar gemaakt kan worden. Zie hiernaast, per twee van onderen naar boven: Generic CMYK Fograʼs ISO Coated 175 (CMYK) Generic RGB srgb 5
Als we de kleur ruimte van CIELab dan gaan bekijken ziet het er zo uit: In het plaatje staat ook aangegeven door de oranje pijlen dat je van de digitale camera naar de monitor gaat en vanaf de monitor een proefdruk kan maken. De digitale camera is nu je bron kleurruimte en je monitor gaat dat vertalen naar de kleurruimte van je monitor, dit is dus je doel. Vervolgens kan je de instellingen wijzigen en dat doe je dan door de kleurruimte te veranderen naar je volgende doel, wat een printer kan zijn, maar ook het internet. Dan is je monitor opeens je bron kleurruimte geworden. 6
Het Kleurgamma of Gamut Dit is wat het menselijk oog kan zien aan kleurgebied Dit is het kleurbereik van mijn digitale camera 1 Dit is het kleurbereik wat je op een krant kan bereiken 2 3 witpunt krant witpunt camera CIELAB 1) Whitepoint mapping 2) Gamut mapping 3) Contrast mapping Hierboven zie je een Gamut. Deze is driedimensionaal en geeft aan wat het menselijk oog aan kleur kan waarnemen. De kleurruimte die wordt gebruikt bij het voor ons zichtbare kleurgamma is CieXyY, verwant aan CIELab. Daarbinnen zie je een driehoek die aangeeft wat er met een digitale camera kan worden weergegeven. Daar weer binnen zie je een wat kronkelige lijn die aangeeft wat het weer te geven kleurbereik op krantenpapier is. Wanneer je de witpunten van deze drie op elkaar zet, eigenlijk is dit het ʻeikenʼ, dan staan de kleurgebieden in een bepaalde positie. Nu kun je een lijn trekken vanaf het waar te nemen groen (1) en het groen dat wordt weergegeven met de digitale camera (2). De uitkomst zal zijn wat maximaal haalbaar is op krantenpapier (3). Rendering (methode om kleur te vertalen) Perceptueel: Hiermee wordt geprobeerd de visuele relatie tussen kleuren te behouden zodat deze natuurlijk overkomen op het menselijk oog, ondanks het feit dat de kleurwaarden zelf kunnen veranderen. Deze intentie is geschikt voor fotografische afbeeldingen met veel kleuren die buiten het gamma vallen. Deze manier van rendering gebruik je bij de vertaling van RGB naar CMYK: 1 Whitepoint mapping 2 Gamma mapping 3 Contrast mapping 7
Verzadiging: Hiermee wordt geprobeerd levendige kleuren te maken ten koste van kleurnauwkeurigheid. Deze render voorkeur is geschikt voor zakelijke illustraties zoals grafieken, waarbij felle en verzadigde keuren belangrijker zijn dan de exacte relatie tussen kleuren (zoals in fotografische afbeeldingen). Deze manier van rendering gebruik je dus bij lijnwerk (bijv. landkaarten): 1 Whitepoint mapping 2 Gamma mapping Relatief colorimetrisch: Hiermee wordt het witte punt van de bronkleurruimte vergeleken met dat van de doel kleurruimte en worden alle kleuren dienovereenkomstig verschoven. Kleuren buiten het gamma worden verschoven naar de meest vergelijkbare kleur in de doel kleurruimte. Met relatief colorimetrisch worden meer oorspronkelijke kleuren in de afbeelding behouden dan met perceptueel. Deze manier van rendering wordt gebruikt bij proefdrukken. Dus bij het echte papier wat straks ook in de productie wordt gebruikt! Het wordt gebruikt bij een vertaling van CMYK naar CMYK: 1 Whitepoint mapping Absoluut colorimetrisch: Hiermee blijven kleuren die binnen het doelgamma vallen onveranderd. Kleuren buiten de gamma worden verschoven naar de dichtstbijzijnde reproduceerbare kleur. De kleuren worden niet aangepast aan het witte punt van de doelruimte. Deze intentie is bedoeld om kleurnauwkeurigheid te behouden ten koste van het behouden van de relatie tussen kleuren en is geschikt voor proeflezen. Hierbij wordt de uitvoer van een bepaald apparaat gesimuleerd. Kleurruimte per apparaat Hieronder zie je hoe een gamut de verschillende kleurruimten weergeeft, zoals je in het begin van de reader (pagina 4) ook hebt kunnen zien bij het plaatje van de vuurtoren. Kleur gamut van verschillende instrumenten/ apparaten. A. L*a*b* kleur ruimte B. Documenten (werk ruimte) C. Instrumenten 8
Profielen Fotospectraalmeting De vertaling van kleuren in RGB- of CMYK waarden is apparaat afhankelijk. Deze vertaling is niet objectief in kleurwaarneming en kleurreproductie. Om een objectieve beschrijving van kleuren te creëren wordt met een fotospectraalmeter de kleuromvang van een apparaat gemeten en omgezet naar Lab waarden. De Lab waarden zijn verkregen door het met een fotospectraalmeter te meten van een door de drukpers gedrukte testvorm met heel veel vlakjes. (zie hieronder) Met speciale software wordt van de verkregen meetwaarden een profiel gemaakt. Wat is een profiel? Om het verschil op te vangen èn om een betrouwbare weergave te kunnen krijgen van een te drukken origineel document worden profielen gebruikt. De verschillen in kleurruimte tussen invoer(digitale aanlevering) en uitvoer (papier) wordt vastgelegd in een profiel. Er zijn er al heel veel vastgelegd en deze noemen we ICC profielen. ICC Profiel Een ICC profiel is een verzamelnaam voor alle door het International Color Consortium ingestelde kleurprofielen. Deze organisatie bepaalt hoe je door middel van berekeningen en schemaʼs de kleuren een document op je beeld van je computer het beste kunt vertalen naar drukwerk. Een ICC profiel, of kleurprofiel, bevat een vergelijkingstabel van de invoer- of uitvoer kleurruimte en de daarbij gemeten CIELab waarden. Het kleurprofiel van een drukpers bevat aan de ene kant een lijst met Lab waarden en aan de andere kant een lijst met bijbehorende CMYK waarden. 9
Papier/ uitvoer Ook als je op je eigen deskjet printer thuis print, maken we gebruik van kleurmanagement, of zoals het officieel heet: Een Color Management System (CMS). We moeten bijvoorbeeld eerst namelijk uitkiezen wat voor soort papier we willen gebruiken in de pagina instellingen van de printer. Elk merk printer heeft zijn eigen papier als favoriet aangevinkt, maar dan moet je ook echt dat soort papier gebruiken, anders kan je toch nog verschillen krijgen in digitaal beeld naar print. Die keuzebepaling van het soort papier is een vooraf ingesteld ICC profiel ( zie hierboven). Kleurmanagement zorgt er ook voor dat het drukken op de verschillende soorten papier via een ICC profiel ondergebracht kan worden voor het maximale resultaat. Voorbeelden van vooraf ingestelde papiersoorten zijn ISO, SWOP en Japan Color print productie standaarden. 10
You Tube workshops en Links You tube workshops Wat is CMS? Om het nog een keer op een rij te zetten kun je onderstaande video bekijken. Deze video geeft weer wat kleurmanagement precies is en waarom het zo belangrijk is. (In Engels) In deel 2 wordt uitgelegd hoe CMS werkt. (In Engels) Kleurmanagement in Photoshop deel 1 http://www.youtube.com/watch?v=i5t_norcigw Kleurmanagement in Photoshop deel 2 http://www.youtube.com/watch?v=6c0nzame7ou Kleurmanagement settings in Photoshop In deze video leer je hoe je de kleurmanagement van een afbeelding kan instellen. In deel 2 wordt ook kleurmanagement voor internet genoemd. Kleurmanagement settings in Photoshop deel 1 http://www.youtube.com/watch?v=pph028hrng0 Kleurmanagement settings in Photoshop deel 2 http://www.youtube.com/watch?v=ldkdryadkhg 11
Profielen wijzigen in Photoshop In deze twee videoʼs leer je hoe je een profiel moet wijzigen van een document in Photoshop. VTC Photoshop profiles wijzigingen invoeren deel 1 http:// www.youtube.com/watch?v=rlzw2f1gagq VTC Photoshop profiles wijzigingen invoeren deel 2 http://www.youtube.com/watch?v=uw0hhlu--qk Kleurmanagement settings voor internet Hier leer je hoe je snel en eenvoudig de weergave van je afbeelding kan matchen op het web met wat je op je monitor ziet. (In Engels) http://www.youtube.com/watch?v=ylhsemtys-o Links Een complete beschrijving van digitale kleuren http://www.letterenlijn.nl/ypages/12digikleurpages/00b_inleiding.htm Alles over kleurmanagement http://www.colormanagement.nl 12
Conclusie Wil je kleurmanagement goed uitvoeren dan heb je specialisten nodig die alles goed op elkaar afstemmen. De leveranciers van de verschillende apparaten hebben over het algemeen deze mensen in dienst. Wij, de gebruikers van deze verschillende apparaten, wordt geleerd hoe we ermee om moeten gaan Kleurmanagement is een heel moeilijk onderwerp om aan een VMBOʼer uit te leggen. Misschien zelfs wel bijna onmogelijk. Maar wat we willen is dat de leerling zich een beetje bewust wordt van het feit dat het niet zomaar een gegeven is dat wat je maakt op een beeldscherm er op print net zo uit ziet. Dit is ook de reden waarom het nu wordt aangeboden in het totale kleurenleer pakket. Op deze manier blijft het onderdeel van het grote geheel en hoeven we niet te diep in te gaan op de materie die waarschijnlijk toch niet aan komt vanwege de complexiteit van het onderwerp. Robert Goede/ Linda Pieke 13