Tips voor een mantelzorgvriendelijk werkklimaat

Tips voor een mantelzorgvriendelijk werkklimaat

Voorwoord Colofon Inhoud

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Voorwoord 3 Voorwoord Gemiddeld een op de acht werknemers heeft mantelzorgtaken. Ruim de helft van deze werkende mantelzorgers ervaart die combinatie als moeilijk. Dat leidt tot fricties en (zware) overbelasting. Op het werk nemen medewerkers soms hun toevlucht tot grijs verzuim. Zij melden zich ziek, terwijl de dubbele belasting door de combinatie werk/mantelzorg de werkelijke reden is. Sommige werknemers raken zelf werkelijk overbelast en komen op de WIA terecht. Anderen voelen zich gedwongen te kiezen voor hun zorgtaken en verdwijnen (helemaal) van de arbeidsmarkt. In de nabije toekomst zal het percentage werkende mantelzorger toenemen. De overheid trekt zich terug, er is vergrijzing, meer vrouwen gaan weken, en gezinnen worden kleiner. Coördinatoren van de Zuid-Hollandse Steunpunten Mantelzorg en anderen signaleren als stijgende overbelasting bij werkende vrouwen én mannen. Het is in belang van alle partijen werkgevers, werknemers, de overheid en de politiek om oplossingen te zoeken. In het project Gezonde balans werk en privé is vanaf 2005 veel kennis vergaard. Hierna worden de opgedane informatie beschreven met de bedoeling werkgevers en werknemers op weg te helpen naar een mantelzorgvriendelijk en levensloopbestendig arbeidsklimaat. Voor beide partners, werkgever/leidinggevende en medewerkers met mantelzorgtaken, worden relevantie tips gegeven. En deze zijn uiteraard ook interessant voor de ondernemingsraad, voor de ARBO/BMW-medewerkers en anderen. Laat u inspireren om tot een mantelzorgvriendelijk werkklimaat te komen. Elske Schreuder Gouda, september 2012

4 Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Colofon Colofon Uitgever JSO Expertisecentrum voor jeugd, samenleving en ontwikkeling Auteur Joke Broekhuis, Elske Schreuder Foto's Jaco Taal, Oscar Tabares, Ines Pruijt Vormgeving Marjon Schrama Datum uitgave september 2012 Bezoekadres JSO Expertisecentrum voor jeugd, samenleving en ontwikkeling Nieuwe Gouwe Westzijde 1, 2802 AN Gouda Postbus 540, 2800 AM Gouda T 0182 547888 F 0182 547889 E info@jso.nl www.jso.nl De tekst is integraal overgenomen uit de uitgave van PJ PARTNERS, welke is verschenen in augustus 2009. Copyright 2012 JSO Expertisecentrum voor jeugd, samenleving en ontwikkeling Uit deze uitgave mag niets worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, retrieval systemen of op welke andere wijze dan ook zonder toestemming van JSO.

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Inhoud 5 Inhoud Voorwoord 3 Colofon 4 Tips voor de werkgever 6 Tips voor werknemers 18 Literatuur 29

6 Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever Tips voor de werkgever

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever 7 Wat is mantelzorg Een op de acht medewerkers combineert werk met mantelzorg. Door de maatschappelijke ontwikkelingen zoals de vergrijzing, de vermaatschappelijking van de zorg en de toename van de arbeidsparticipatie van vrouwen, zal het aantal medewerkers dat werk en mantelzorg combineert in de toekomst stijgen. Als u weet dat ruim de helft van de werkende mantelzorgers zich over- of zwaar belast voelt, is het van belang om aandacht aan dit onderwerp te besteden. U als werkgever kunt hierop anticiperen om zodoende verzuim en personeelsverloop te verminderen. Hoe ontwikkelt u een mantelzorgvriendelijke organisatiecultuur? Laat u inspireren door het landelijke project Mantelzorg@work, zie: www.werkenmantelzorg.nl Goed werkgeverschap Mantelzorg is niet uitsluitend een privé aangelegenheid maar raakt aan maatschappelijke verantwoordelijkheden en publieke belangen. Verschillende partijen gemeentelijke overheid, de mantelzorgende werknemers én de werkgevers hebben ieder een eigen rol in het oplossen van de fricties. Deze spanning tussen beroepsarbeid en mantelzorg zal in de toekomst toenemen. De overheid doet via de Wmo een groot beroep op mantelzorg. Deze druk zal toenemen door dreigende tekorten aan werknemers in de professionele zorg. Neem notie van deze ontwikkeling en pas het beleid van uw organisatie hierop aan. Begin bij uzelf De gemeente Zoetermeer is genomineerd voor de mantelzorgprijs 2007. De jury: de gemeente Zoetermeer begint bij zichzelf door als werkgevers een mantelzorgvriendelijke organisatie te ontwikkelen. Onder de medewerkers wordt geïnventariseerd wie mantelzorger zijn en of er behoefte is aan ondersteuning. Wanneer dat het geval is, wordt het Steunpunt Mantelzorg Vrijwillige Thuishulp ingeschakeld. Het doel is: zorgen dat mantelzorgers naar buiten treden én dat men zich binnen de werkomgeving bewust wordt wat mantelzorg betekent en zorgdragen dat mantelzorgers hulp en ondersteuning krijgen. Dit kan als voorbeeld dienen voor andere gemeenten..." Zie ook www.barendrecht.nl als voorbeeld van gemeentelijk beleid.

8 Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever Er is meer mogelijk dan u denkt... De verlofregelingen voor werkende mantelzorgers bieden niet altijd voldoende soelaas. Het is verstandig om leidinggevende of P&O-er de situatie op het werk bespreekbaar te maken en naar oplossingen te zoeken, zoals bijvoorbeeld: flexibele werktijden, thuiswerken of dagen ruilen. In overleg is er meer mogelijk dan in eerste instantie gedacht wordt. Een eerste stap: maak mantelzorg zichtbaar en bespreekbaar. Trainen van leidinggevenden om verborgen verzuim waarvan mantelzorg een mogelijke reden is bespreekbaar te maken, is essentieel.... sinds kort is bij PJ PARTNERS het verlenen van mantelzorg als specifiek item structureel opgenomen bij de onderwerpen die in de functioneringsgesprekken aan de orde komen... Steeds meer medewerking van werkgevers Op dit moment wordt in bijna 70% van de bedrijven alle medewerking verleend. Dat zeggen de ondernemingsraden van de organisaties. Bij ABN Amro wil men afspraken over een vorm van zorgverlof in de cao opnemen. ING, Rabobank en Fortis voeren beleid voor steun aan informele zorg of stimuleren hun werknemers vrijwilligerswerk te doen. ABN Amro vereenvoudigt de arbeids-voorwaarden: dit nieuwe systeem heet Benefit Shop. Stel zelf het optimale arbeidsvoorwaarden-pakket samen via het handboek belonen. Zie: www.hrpraktijk.nl Verlofregelingen Er zijn verlofregelingen voor mantelzorgers binnen uw organisatie, zie www.verlofregelingen.szw.nl, maar niet iedereen met zware (mantel)zorgtaken vraagt verlof. Sommigen hebben zoveel verantwoordelijkheidsgevoel dat ze doorgaan tot ze er zelf bijna aan onderdoorgaan. In dat geval is het een kwestie van goed werkgeverschap om in te grijpen. Als een leidinggevende merkt dat iemand oververmoeid dreigt te raken moet hij of zij met deze medewerker om de tafel gaan zitten om iemand tegen zichzelf in bescherming te nemen. De leidinggevende kan proberen te achterhalen wat er speelt en welke oplossingen mogelijk zijn. Een parkeerplaats vlak bij de ingang kan al helpen Als werkgever kunt u uw mantelzorgverlenende werknemers wijzen op de steunpunten mantelzorg. En heel simpel hebt u weleens gedacht hoeveel tijd en geld het deze werknemer scheelt als u structureel een parkeerplaats voor hem/haar reserveert?

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever 9 Als werkgever kunt u deze werknemer ook ondersteunen door te helpen bij het aanvragen van een parkeervergunning bij uw gemeente voor het adres waar mantelzorg verleend wordt! In Rotterdam krijgen mantelzorgers korting op parkeerpassen. Zie www.rotterdam.nl/ parkeren. Herken de mantelzorgers binnen uw organisatie? Mantelzorgers die zich binnen uw organisatie nog niet als zodanig kenbaar hebben gemaakt zijn te herkennen aan: veel kort verzuim veel grijs verzuim veel privételefoontjes, vaak even weg in de pauze vaak te laat op het werk komen weinig naar informele bijeenkomsten gaan weinig extra werk van collega s kunnen overnemen. Bijdragen Hoe de werkgever een bijdrage kan leveren aan een 'gezonde balans werk en privé'? Dat kan door bijvoorbeeld: aandacht te hebben voor privéverplichtingen van werknemers flexibele werktijden deeltijdbanen te faciliteren aandacht voor loopbaanbeleid en persoonlijke ontwikkeling informatie te geven over zorgverlof- en calamiteitenregelingen de deskundigheidsbevordering te stimuleren. Mantelzorgmakelaar Mantelzorgmakelaars zijn opgeleide tussenpersonen die mantelzorgers ondersteunen bij praktische regeltaken op het gebied van zorg, arbeid, welzijn, wonen of financiën. De mantelzorgmakelaar is de verbindende schakel tussen diverse partijen. Een werkgever kan een mantelzorgmakelaar in dienst nemen of advies vragen. www.mantelzorgmakelaar.nl...met het inschakelen van een mantelzorg-makelaar laat je zien dat je je mensen serieus neemt. Het kan iedereen overkomen en áls het je overkomt, is het goed om te weten dat je werkgever achter je staat en bereid is te helpen Het zal inmiddels toch wel duidelijk

10 Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever 11 zijn dat goede zorg voor je mensen zich terugbetaalt. Citaat van de HR-Manager bij de Rabobank Alkmaar-Heerhugowaard. Preventief instrument Als preventief instrument voor verlaging van ziekteverzuim biedt een enkel ziekenhuis een training over werk/privé balans aan haar medewerkers aan. Op eigen initiatief kunnen medewerkers zich inschrijven voor de training. Tijdens de workshops worden theorie en praktijk afgewisseld en er is veel ruimte voor het delen van ervaringen, uitwisselen van tips en het bespreken van persoonlijke situaties. Onderwerpen zoals keuzes maken, nee-zeggen, de RET-theorie en prioriteiten stellen staan op de agenda. Het bespreken van het persoonlijke balansrapport en het maken van een eigen actieplan zijn belangrijke elementen in de persoonlijk en actiegerichte aanpak. Praktische wegwijzer voor leidinggevende Stel de werk/privé en mantelzorgsituatie aan de orde tijdens een werk- of teamoverleg. Wat is mantelzorg? Welke ondersteuning kan deze organisatie bieden. Benoem in zo n overleg de visie of het beleid van uw organisatie rondom werk en mantelzorg. Uit: Maak werk van mantelzorg! praktische wegwijzer voor de leidinggevende. Kijk op www.werkenmantelzorg.nl voor instrumenten en praktische tips over hoe u een mantelzorgvriendelijke organisatie als leidinggevende kunt ondersteunen. Informatie en openheid Als directie, leidinggevenden, PZ en ARBO/BMW consequent een klimaat van openheid uitdragen, durven medewerkers eerder met hun zorgtaken over de brug te komen. (grijs) Verzuim en erger kunnen zo voorkomen worden. In periodieke (functionerings)gesprekken kan standaard de vraag opgenomen worden: Is er thuis iets aan de hand wat van invloed is op je werk? Verborgen of dreigende mantelzorgtaken kunnen zo tijdig zichtbaar worden. Een en ander mag uiteraard geen ongerechtvaardigde invloed hebben op de beoordeling! Wat kunnen we samen? Om de mantelzorgstress (het spanningsveld tussen betaald werken en mantelzorger zijn) te reduceren doen leidinggevenden er goed aan met een individuele werknemer om de tafel te zitten en vragen te stellen als: wat heb jij zelf gedaan om de situatie op te lossen, wat verwacht je van ons, hoe lang heb je nodig, wat kunnen we samen? Leidinggevende

12 Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever en medewerker zoeken dan samen naar een oplossing. Er kan gekeken worden naar de mogelijkheden die de CAO biedt en de bestaande verlofregelingen. Bieden die geen soelaas, dan kan gebruik worden gemaakt van de zinsnede uit de CAO dat een werkgever in bepaalde situaties kan besluiten betaald dan wel onbetaald verlof te verstrekken. MABEPE-award voor Mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid Bent u werkgever en heeft u ideeën en oplossingen voor deze bijzondere werknemers binnen uw bedrijf? Dan komt ú in aanmerking voor de MABEPE-award! Download de toelichting op www.taps.nl. Rabobank Alkmaar-Heerhugewaard won in 2006 deze MABEPE-award. Verlofregelingen, flexibele arbeidstijden, extra vrije dagen, minder verantwoordelijke taken, thuiswerken, bijdragen in de kosten voor bijvoorbeeld extra kinderopvang, reiskosten vergoeden en/of de eigen bijdragen van de thuiszorg. Zomaar wat voorbeelden van oplossingen om de combinatie van werk en privé beter op elkaar af te stemmen. Weet welke medewerkers mantelzorg verrichten? Een op de acht medewerkers combineert werk met mantelzorg. Door de maatschappelijke ontwikkeling zoals vergrijzing, de vermaatschappelijking van de zorg en de toename van arbeidsparticipatie van vrouwen, zal het aantal medewerkers dat werk en mantelzorg combineert in de toekomst stijgen. Als u weet dat ruim de helft van de werkende mantelzorgers zich over- of zwaar belast voelt, is het van belang om aandacht aan dit onderwerp te besteden. U kunt als werkgevers anticiperen op dit steeds belangrijker wordende onderwerp om zodoende verzuim en personeelsverloop te verminderen. Een enquête geeft u inzicht in de mantelzorgers binnen uw organisatie. Mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid Mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid draagt bij aan een organisatiecultuur waarin werknemers met mantelzorgtaken de mogelijkheid hebben betaald werk met vaak intensieve zorgtaken te combineren. Dat kan o.a. door mantelzorg bespreekbaar te maken, verlofregelingen bekend te maken en toe te passen en samen naar maatwerkoplossingen te zoeken. Veel maatregelen zijn voor alle medewerkers interessant, zoals flexibele werktijden, duo- en deeltijdwerk, thuiswerken, gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het opstellen van het rooster.

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever 13 Mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid Het loont de moeite om te werken aan mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid omdat verzuimkosten verminderen > grijsverzuim vermindert de productiviteit stijgt en de kwaliteit van de werkzaamheden verbetert betere planningsmogelijkheden de motivatie binnen de organisatie verbetert, waardevolle medewerkers behouden blijven er minder verloop is waardoor er minder kosten zijn voor werving en selectie van nieuwe medewerkers er een positief beeld in de arbeidsmarkt ontstaat van de organisatie. Zie ook de gereedschapskist op www.werkenmantelzorg.nl om uw organisatie mantelzorgvriendelijker te maken. Niet meer automatisch eenzijdig bij vrouwen Werkgevers zullen meer naar de privésituatie moeten kijken om het te eenzijdig neerleggen van mantelzorg bij vrouwen te doorbreken. Leidinggevenden kunnen getraind worden om ook te vragen naar de bijdrage die een zoon, broer of echtgenoot levert voordat toestemming wordt gegeven voor bijvoorbeeld verlof voor mantelzorg. Ook moeten mannen meer mogelijkheden krijgen en vragen! om (tijdelijk) parttime te werken. In functioneringsgesprekken kan naar mogelijke extra belasting gevraagd worden, maar dan wel bij alle medewerkers! Leidinggevenden "Collega s zijn meer bereid iets voor een mantelzorgende collega over te hebben ben als ze weten wat er aan de hand is. Zorg voor een open sfeer waarin zaken als mantelzorg besproken kunnen worden. In veel gevallen dient de extra zorg slechts gedurende een beperkte tijd gegeven te worden: weken, maanden. De ervaring leert dat de medewerkers de ontvangen faciliteiten ruimschoots 'terugbetalen' met hun hernieuwde inzet en loyaliteit. Borgen maatwerkoplossingen Aandacht voor mantelzorg en maatwerkoplossingen moeten in de organisatie goed geborgd worden, gedragen door directie en PersoneelsZaken. Bijvoorbeeld door: informatie aan nieuw personeel te geven thema bekendmaken bij ARBO-dienst, bedrijfsmaatschappelijk werk enz.

14 Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever 15 eenmaal per jaar speciale aandacht voor de mantelzorgers in de organisatie daarbij ook de collega s bedanken eenmaal per jaar een workshop voor leidinggevenden en voor mantelzorgers structurele flexibiliteit creëren een team invloed op het rooster te geven thuiswerken e.d. als structurele mogelijkheid aanbieden mantelzorg op de agenda van de OR zetten. Steunpunten mantelzorg Kennen uw mantelzorgverlenende werknemers de steunpunten mantelzorg? Dit zijn organisaties waar mantelzorgers terecht kunnen voor persoonlijk advies, informatie, praktische/emotionele steun, cursussen en lotgenotencontact. Informatie is te vinden op www.mantelzorg.nl, ook staan hier de adressen van lokale steunpunten mantelzorg. Een grotere organisatie (of twee organisaties in elkaars nabijheid) kan overwegen een mantelzorgmakelaar gedurende een aantal uren per week een werkplek in eigen huis aan te bieden. Een op de acht medewerkers verricht ook mantelzorg, dus dat zijn al snel tientallen personeelsleden! Wijs hen eens op de Dag van de mantelzorg. Terugdringen van ziekteverzuim Het verder terugdringen van het ziekteverzuim is voor veel werkgevers een alledaagse kwestie. Om dit te verbeteren is het raadzaam om veel gesprekken aan te knopen met de werknemers. Dit stellen op de site van het businessblad Management Team de heren K. van Vliet, directeur van de Nederlandse Vereniging Arbeids- en Bedrijfskunde (NVAB) en F. Foury, bedrijfsarts. Flexibiliteit is essentieel voor een werkende mantelzorger. Mogelijke vormen van flexibiliteit zijn thuiswerken, flexibele begin- en eindtijden, telewerken, tijdelijk minder werken, flexibiliteit in het opnemen van vakanties en taakroulatie. Uit: informatie voor P&O van het project Mantelzorg@work. Zie: www.werkenmantelzorg.nl Waar is de organisatie mee gebaat? Er zijn slimme oplossingen nodig om werk en mantelzorg te combineren. Oplossingen waarin het belang van de werkende mantelzorger, van collega s én van de organisaties

16 Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever samenvallen. Daarvoor is mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid essentieel. En. onderscheid ten opzichte van de concurrent wordt steeds belangrijker. Een belangrijke succesfactor is goed en betrokken personeel. Vooral in deze krappe arbeidsmarkt is een goed imago als werkgever van groot belang om werving van personeel te ondersteunen. Dit vergt een doordachte communicatiestrategie en een samenwerking tussen P&O en de afdeling communicatie. Het uitvallen van medewerkers kost uw organisatie veel geld Een op de tien mantelzorgers stopt met werken of gaat tijdelijk minder werken, omdat de combinatie van betaald werken en mantelzorgtaken te zwaar is. Verloop van medewerkers kost organisaties gemiddeld 15.000,- a 20.000,- per vacature door daling van de productiviteit na opzegging van de baan, kosten van tijdelijke vervanging, werving en selectie en het inwerken van een plaatsvervanger. Uit: informatie voor de directie. Kijk op: www.werkenmantelzorg.nl Bekijk deze interessante sites eens www.carehostess.nl een online-tool waarmee werkgevers kunnen checken hoe hoog de zorgdruk is bij hun werknemers www.mantelzorg.nl website met veel praktische informatie voor mantelzorgers, beleidsmakers en beroepskrachten

Tips mantelzorgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werkgever 17 www.mantelzorgmakelaar.nl over projecten en de functie van mantelzorgmakelaar www.mezzo.nl de website van de Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg www.tympaan.nl Tympaan faciliteert onder meer mantelzorgpanels en doet hiervan verslag op de website www.werkenmantelzorg.nl over de balans tussen het verlenen van mantelzorg en werk en een gereedschapskist Nog meer relevante websites www.blixum.nl www.cbs.nl www.ginkgozorgprojecten.nl www.informelezorg.info www.itsyourlife.nl www.mantelzorgondersteuning.nl www.mezzo.nl www.scp.nl www.tympaan.nl

18 Tips mantelzorgvriendelijk werkkmlimaat Tips voor de werknemer Tips voor werknemers

Tips mantelzolrgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werknemer 19 Wat is mantelzorg Mantelzorgers zorgen 8 uur per week en/of 3 maanden of langer (onbetaald) voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende naaste, vriend of buur. Nederland telt 1,3 miljoen mantelzorgers met een betaalde baan, waarvan er 500.000 7 dagen in de week 24 uur per dag voor iemand zorgen. Gemiddeld wordt er 18,1 uur gemantelzorgd. Veel mantelzorgers leveren vrije tijd of vakantiedag in om de zorg te kunnen geven, sommigen stoppen met werken of zoeken een andere baan. De overheid probeert het combineren van werk en zorg voor mantelzorgers te vergemakkelijken. Bent u ook een mantelzorger? Wie in uw organisatie nog meer? Goed werknemerschap Mantelzorgers ervaren betaald werk buitenshuis vaak als afleiding. De eisen van het werk en van de zorgtaken kunnen op gespannen voet komen te staan en leiden tot overbelasting. Wanneer er sprake is van goed werkgever- en goed werknemerschap kunnen veel knelpunten in onderling overleg worden opgelost. Onder elkaar valt veel te regelen, meer wellicht dan met de officiële zorgverlofregelingen. Ook de overheid speelt een rol door de keuze voor minder groei van de professionele zorg en meer mantelzorg met de invoering van de Wmo. Hierdoor worden mantelzorgers een partij waarmee rekening moet worden gehouden. De gemeente voert de Wmo uit. Neem samen met andere mantelzorgers en/of uw werkgever contact op met uw gemeente. Wat doen mantelzorgers? 74% levert huishoudelijke zorg 52% persoonlijke verzorging 53% psychosociale begeleiding 57% levert een combinatie van zorg Iedereen die langer dan drie maanden hulp of begeleiding nodig heeft, kan een persoonsgebonden budget (pgb) aanvragen. Met dit geld kan de zieke onder andere hulp betalen, bij voorbeeld uw als mantezorger. Met een pgb kunnen veel verschillende vormen van ondersteuning worden aangevaagd. Oriënteer u hierop voordat het u teveel wordt. Kijk op www.pbg.nl voor meer informatie. Er is meer mogelijk dan u denkt... De verlofregelingen voor werkende mantelzorgers bieden niet altijd voldoende soelaas. Het is daarom verstandig om als mantelzorger of collega de situatie op het werk be-

20 Tips mantelzorgvriendelijk werkkmlimaat Tips voor de werknemer spreekbaar te maken en met elkaar naar oplossingen te zoeken. Die kunnen liggen in later beginnen, flexibele werktijden, thuiswerken of dagen ruilen. In overleg is er veel meer mogelijk dan in eerste instantie gedacht wordt. Tips voor op het werk maak uw situatie bespreekbaar maak gebruik van de verschillende verlofregelingen kaart de dubbele belasting aan bij uw bedrijfsarts of BMWer. Medewerking van werkgevers is noodzakelijk Citaat uit de praktijk: "Mantelzorgers komen vaak in problemen met de combinatie van zorg en werk. Ze houden het gewoon niet vol, met als gevolg dat ze in de WIA komen. Dan heb je twee zieken thuis." In de VS is het al heel gebruikelijk: voor werknemers met kinderen regelt de werkgever een crècheplaats; heeft de werknemer ouders die niet meer zelfstandig kunnen wonen, dan wordt er een plaats in een bejaardentehuis gezocht. In Nederland moet de werknemer al die dingen zelf regelen, maar meer en meer zien werkgevers het belang ervan werknemers die zorg willen bieden aan een hulpbehoevend familielid, de helpende hand te bieden.

Tips mantelzolrgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werknemer 21 Verlofregelingen Niet alle werkgevers geven voldoende informatie over de bestaande verlofregelingen. Er is namelijk een aantal verlofregelingen waar mantelzorgers gebruik van kunnen maken, zoals het calamiteitenverlof, kortdurend zorgverlof, langdurend zorgverlof, de levensloopregeling. Lees meer over deze verlofregelingen en de gevolgen voor uw inkomen op www.verlofregelingen.szw.nl of op www.mezzo.nl of www.fnvbondgenoten.nl of www.cnv.nl of andere vakbonden. Praktische ondersteuning De Wmo is van kracht sinds 2007. Doel van de wet is dat iedereen kan meedoen in de maatschappij. De gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering. De wet regelt dat mensen die hulp nodig hebben, ondersteuning krijgen van de gemeente. Voor een aanvraag kunt u zich tot uw gemeente wenden. Uw werkgever kan u ondersteunen met uw aanvraag of kunt u contact opnemen met organisaties zoals de mantelzorglijn, steunpunten mantelzorg en de mantelzorgmakelaar. Wilt u binnen uw organisatie aan de slag met het thema werk en mantelzorg? In de gereedschapskist op de site www.werkenmantelzorg.nl vindt u praktische, direct te gebruiken middelen. De gereedschapskist is te bestelen via de servicedesk van Mezzo 030 357 5132. Tips voor mantelzorgers, buiten het werk Creëer een persoonlijk ondersteuningsnetwerk: mensen of organisaties op wie u een beroep kunt doen; besteed regeltaken uit aan een mantelzorgmakelaar schakel een Steunpunt Mantelzorg in probeer regelmatig de zorg over te dragen, zodat u tijd voor uzelf heeft zoek informatie over pgb, respijtzorg,en bijeenkomsten met lotgenoten laat u informeren over technische en ITC-oplossingen (webcam, alarmeringssystemen, koelkastopeners en belmatjes). Enkele feiten over mantelzorg 50% Van de mantelzorgers is tussen de 35 en 60 jaar, 40% is tussen de 60 en 75 en 20% is ouder dan 75. Vrouwen zijn twee maal zo vaak actief als mantelzorgers dan mannen en ook besteden ze er meer tijd aan.

22 Tips mantelzorgvriendelijk werkkmlimaat Tips voor de werknemer Meer weten? Op deze sites vindt u nuttige informatie over mantelzorg: www.verlofregelingen.nl www.mantelzorg.nl www.mantelzorg.info www.demantelzorger.nl www.mantelzorgenwerk.nl www.vrouwonline.nl/werkprive/wistjedat www.mensenarbeid.nl Mantelzorgmakelaar Mantelzorgmakelaars zijn in dienst van een Steunpunt Mantelzorg of werken zelfstandig. De dienstverlening via de Steunpunten Mantelzorg is meestal gratis voor mantelzorgers. Voor de diensten door een zelfstandig werkende makelaar moet de mantelzorger zelf betalen. Soms worden deze kosten door de zorgverzekeraar vergoed. Meer informatie: www.mantelzorgmakelaar.nl en www.bureautaps.nl Een mantelzorgmakelaar helpt bij: het aanvragen van een indicatie of een persoonsgebonden budget het invullen van formulieren het afstemmen van werk en privé met uw werkgever. Persoonlijk balansrapport Volgens deelnemers aan de training over de werk/privé balans leveren het bijhouden van een dagboek en een persoonlijk rapport het volgende op: Ik kreeg meer inzicht in mezelf. Het liet mij beseffen dat er iets moest gebeuren voordat het te laat was en ik een volledige onbalans had bereikt. Flashback van de dag gaf inzicht in mijn eigen functioneren en gedrag. Wanneer het om incidentele situatie gaat kan tijdelijk parttime werken de druk van de ketel halen. Vooral voor mannen die fulltime werken is hier winst te behalen. Bereid uw gesprekken voor Voordat u alle vakantiedagen op gebruikt heeft of overbelast raakt en ziek wordt; ga in gesprek met uw leidinggevende. Bereid zo n gesprek goed voor. In Er is meer mogelijk dan je denkt! praktische wegwijzer voor de baanbreker, zijn prak-

Tips mantelzolrgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werknemer 23

24 Tips mantelzorgvriendelijk werkkmlimaat Tips voor de werknemer tische tips hiervoor opgenomen. Zie voor verdere informatie: www.werkenmantelzorg.nl. Informatie en workshops voor werkende mantelzorgers Zorgkring Vierstroom te Gouda heeft goede ervaring met een workshop voor de werkende mantelzorgers. Om hen informatie te geven, om instrumenten uit te wisselen, om in balans te blijven en voor empowerment. Deze workshop wordt onder werktijd aangeboden! Elk jaar vindt deze training opnieuw plaats. Er komt immers steeds nieuw personeel en de noodzaak tot mantelzorg komt ook steeds bij andere medewerkers op. Manifest van de mantelzorger In het manifest van de mantelzorger heeft Mezzo in een zestal punten beschreven wat er volgens mantelzorgers veranderd en verbeterd zou moeten worden. 1. De mantelzorger bepaalt zelf in welke mate hij of zij wil zorgen. 2. De mantelzorger moet de zorg tijdelijk kunnen overdragen aan anderen. 3. De mantelzorger heeft recht op goede ondersteuning. 4. De mantelzorger heeft recht op financiële vergoeding. 5. De mantelzorger moet betaald werk en mantelzorg kunnen combineren. 6. De mantelzorger is een partij in de gezondheidszorg en heeft recht op medezeggenschap. MABEPE-award voor mantelzorgbewust personeelsbeleid In 2005 is MABEPE-award (Mantelzorgbewust PersoneelsBeleid) in het leven geroepen door bureau TAPS, om werkgevers te belonen die het best vorm en inhoud geven aan de combinatie mantelzorg en werk. De award wordt jaarlijks uitgereikt aan een bedrijf dat aantoonbaar een mantelzorgbewust personeelsbeleid voert. Bent u mantelzorger en draagt uw werkgever bij aan oplossingen om werk en zorgtaken te kunnen combineren? Nomineer dan uw werkgever en ontvang een attentie! Lees de toelichting op www.taps.nl bij de award en stuur het antwoordformulier terug. Of breng uw stem digitaal uit! Keuzes Als mantelzorger kunt u wellicht in uw eigen gedrag nog verbeteringen aanbrengen. zoals: gesprek aangaan met uw leidinggevende en/of collega s over bijvoorbeeld duidelij-

Tips mantelzolrgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werknemer 25 kere afspraken en taakverdeling neen zeggen, grenzen stellen en kijken naar wie welke verantwoordelijkheden heeft (worden bijvoorbeeld alle zorgtaken op het bordje van vrouwen gelegd?) goed voor uzelf zorgen. Mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid Is er disbalans waardoor uw verzuim stijgt? Laat uw werkgever weten dat u mantelzorg verleent, dat is een bewijs van goed werknemerschap. Dan zijn er misschien ook mogelijkheden voor ondersteuning bij het aanvragen van een pgb. Maar it takes two to tango! Zowel werknemers als werkgevers moeten met dit onderwerp aan de slag... Uit het verslag bijeenkomst Gezonde Balans Werk en Privé Mantelzorgstress: een privékwestie of een maatschappelijk probleem? december 2006 Den Haag. Verzamel informatie en zet de mogelijkheden op een rijtje Werknemers maken weinig gebruik van een verlofregeling om te kunnen zorgen voor een ernstige zieke of hulpbehoevende naaste. Meestal omdat ze er geen behoefte hebben, vaak omdat ze niet precies weten wat de mogelijkheden zijn. Als ze verlof opnemen nemen ze vaak gewone vrije dagen op en geen zorgverlof. Onbetaald verlof levert dikwijls financiële problemen op. Ook aarzelen veel werknemers om verlof op te nemen omdat ze bang zijn dat de werkdruk het niet toelaat. Weet u precies welke verlofregelingen er zijn? Zie: www.verlofregelingen.nl en neem contact op met uw leidinggevende/personeelsfunctionaris. Niet meer automatisch eenzijdig bij vrouwen Eén kwestie overstijgt alle partijen. Mantelzorg wordt te eenzijdig bij vrouwen (en hun werkgevers) neergelegd, vooral in allochtone gezinnen. Overheden, werknemersvertegenwoordigers én werkgevers, en werknemers zelf moeten hier een gezamenlijke verantwoordelijkheid nemen om mantelzorgende mannen ruim baan te geven! Mannen zouden meer mogelijkheden moeten vragen om (tijdelijk) parttime te werken. Mantelzorgers Ervaren onbegrip van leiding en collega s. Vinden het onderwerp niet bespreekbaar. Vinden geen flexibiliteit in werktijden.

26 Tips mantelzorgvriendelijk werkkmlimaat Tips voor de werknemer Ervaren dat leiding (en PZ) de regelingen niet kent. Ervaren veel bureaucratie: regelzaken voor de patiënt moeten in dezelfde kantoortijden als waarop zijzelf moeten werken. Wie het aankaart, kan meer voor elkaar krijgen dan wie het stil houdt! Maatwerk en flexibiliteit Uit onderzoek blijkt: wettelijke regelingen zijn belangrijk, maar maatwerk & flexibiliteit in de organisatie zijn nog belangrijker. Maatwerk en flexibiliteit hebben twee kanten: die van de werkgever én die van de werknemer! Om tot openheid te komen waarin maatwerk-oplossingen aan de orde kunnen zijn, zijn goed werkgeverschap en goed werknemerschap noodzakelijk. De mantelzorger kan tijdelijk van functie wisselen met een collega, of een paar uur per week overwerken en de gewonnen tijd flexibel opnemen. Als het team samen verantwoordelijk is voor de planning, geeft dat iedereen meer ruimte voor eigen inbreng. Contact met uw mede-mantelzorgers Elk jaar organiseert Mezzo de Dag van de Mantelzorg, met een specifiek gekozen thema. De Steunpunten Mantelzorg organiseren op of rond deze dag diverse activiteiten en zij verspreiden het landelijk uitgegeven Mantelzorgers-magazine. Op uw werk kan misschien ook aandacht aan de mantelzorgers besteed worden en aan de collega s! Zij maken ook veel mogelijk en verdienen een complimentje! Voor informatie zie www.mantelzorg.nl.

Tips mantelzolrgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werknemer 27 Ziekmelden biedt geen structurele oplossing! Bijna de helft van de Nederlandse werknemers meldt zich weleens of zelfs regelmatig ziek terwijl ze dat niet zijn. Bijna 20% gebruikt de tandarts of dokter als smoes bij een verzuimdag. Dit komt naar voren uit onderzoek van de Nationale Vacaturebank onder bijna 400 respondenten. Praat met uw leidinggevende voordat de combinatie van uw baan en het verlenen van mantelzorg u te zwaar is geworden. Er blijkt veel meer mogelijk dan waar u in sombere scenario s wellicht van uit gaat. Maar houd ook het belang van uw organisatie in het oog: flexibiliteit kent twee kanten. Waar bent u echt mee gebaat? Een deel van de mantelzorgers die geen verlof op hadden genomen, hadden daar wel behoefte aan. Bij kortdurende zorg gaf 14% aan wel behoefte aan verlof te hebben. Bij langdurende zorg was dat 19%. De belangrijkste reden was dat het werk het niet toeliet om verlof op te nemen, en dat het om (gedeeltelijk) onbetaald verlof gaat. Uit: HR praktijk.nl 15 mei 2007 Maak mantelzorg bespreekbaar in uw organisatie en geef als mantelzorger aan waar u mee gebaat bent in uw organisatie.

28 Tips mantelzorgvriendelijk werkkmlimaat Tips voor de werknemer Ondernemingsraad U kunt het initiatief nemen om samen met de andere mantelzorgers binnen uw instelling het onderwerp mantelzorg bij uw ondernemingsraad aan te kaarten. Uit: informatie voor de ondernemingsraad zie: www.werkenmantelzorg.nl Vakbonden kunnen ook veel informatie verschaffen en een rol spelen. U kunt daar bijvoorbeeld terecht voor regelingen en scholing/training. www.ornet.nl Bekijk deze interessante sites eens www.eiz.nl expertisecentrum informele zorg, met veel feiten en gegevens www.itsyourlife.nl website voor jongeren die mantelzorg verlenen www.leeftijd.nl Expertisecentrum LeefTijd www.mantelzorg.nl website met veel praktische informatie voor mantelzorgers, beleidsmakers en beroepskrachten www.mantelzorgmakelaar.nl over projecten en de functie van mantelzorgmakelaar www.mezzo.nl de website van de Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg www.tympaan.nl Tympaan faciliteert onder meer mantelzorgpanels en doet hiervan verslag op de website Nog meer relevante websites www.blixum.nl www.cbs.nl www.ginkgozorgprojecten.nl www.informelezorg.info www.itsyourlife.nl www.mantelzorgondersteuning.nl www.mezzo.nl www.scp.nl www.tympaan.nl

Literatuur Tips mantelzolrgvriendelijk werkklimaat Tips voor de werknemer 29

30 Tips mantelzorgvriendelijk mantelzorg Literatuur Akkerman W.G.J. (2001), Mannelijke ZorgArbeid. Universiteit van Wageningen Boer A.H. de, Schellingerhout R. en Timmermans J.M. (2003), Mantelzorg in getallen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau Doodeman Marc (2007), Balanceren tussenwerk en zorg. In: Het Financiële Dagblad, 16 juni 2007, pp. 14-16 Doorne-Huiskes J. van [et al] (2002), mantelzorg: tussen vraag en aanbod. Den Haag: Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut Isarin J. (2005), Mantelzorg in een ontmantelde privésfeer. Budel: Uitgeverij Damon Jong Y. de, Van Lier W. en Morée M. (2004), Zorg inkleuren. Ondersteuning van zorg in allochtone families. Utrecht: Expertisecentrum informele zorg Morée M. (2002), Werkende mantelzorgers. Een leven naast de zorg. In: Tijdschrift voor de sociale sector, jrg. 56, nr. 6 pp. 24-30 Morée M. (2003), mantelzorg multicultureel. In Handboek Thuiszorg hoofdstuk B2.6. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg Morée M. en Wuertz K. (2002), Niet kiezen, maar delen. Naar een combinatiescenario voor werkende mantelzorgers. Utrecht: NIZW Morée M. en Visser G., Respijtzorg uit en thuis. Utrecht: Landelijke Vereniging voor Thuiszorg, Arcares, Expertisecentrum Informele Zorg Portegijs W., Hermans B. en Lalta V. (red) (2006), Emancipatiemonitor 2006; veranderingen in de leefsituatie en levensloop. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2006), Arbeidsmarkt en zorgvraag. Den Haag: RVZ Ramakers C. en Wijngaart M. van den (2005), Persoonsgebonden budget en mantelzorg. Nijmegen: Instituut voor Toegepast Sociologisch onderzoek (ITS) Schellingerhout R. (red) (2004), Gezondheid en welzijn van allochtone ouderen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau Souren M. (2007), Mantelzorgers maken weinig gebruik van verlofregelingen. In: Sociaal economische trends 2e kwartaal 2007. Voorburg/Heerlen: CBS Steen M. van der en Broekhuis J. (2005), Openheid over verborgen verzuim. Rotterdam: PJ PARTNERS Steen M. van der en Broekhuis J. (2006), Op zoek naar een gezonde balans tussen mantelzorg en betaald werk. Rotterdam; PJ PARTNERS Timmermans J. M. e.a. (2001), Vrij om te helpen. Verkenning betaald langdurig zorgverlof. Den Haag: SCP Timmermans J.M. (2003), Mantelzorg. over de hulp van en aan mantelzorgers. Den Haag: SCP

JSO. Omdat iedereen telt Nieuwe Gouwe Westzijde 1, 2802 AN Gouda - Postbus 540, 2800 AM Gouda T 0182 547 888 - F 0182 547 889 - E info@jso.nl - www.jso.nl