Rapportage Infra Rood-scan Adres Winkel: Langeviele 26-34, 4331 LV Middelburg Woning: Beddewijkstraat 7, 4331 LP Middelburg Eigenaar: Dhr. Wielemaker Meting uitgevoerd op 5-12- 08 Door groep Groep 9 en 10 Bestaand uit Groep 9 Erwin de Bruijn, Dennis Huiser Groep 10 Dennis de Paauw, Theun van Overveld, Dirk Verbeek Ondersteund door student-assistent Tim Alewijnse en docent Bernard Vercouteren van den Berge
Inhoud Inleiding 3 Waarom 3 Wie 4 Planning 4 Leeswijzer 5 Dank 2 Infra Rood 2 Achtergronden 2 Het Gebouw 15 Geschiedenis 15 Locatie en Oriëntatie 15 Schilconstructies 15 Verwarmingsinstallatie 16 Verbruiksgegevens 18 Gebruikers gebouw 18 De IR-scan 21 Meetomstandigheden 21 Verrichte metingen 22 Bijzonderheden 22 De Isolerende Schil 24 Opbouw Schil 24 Temperatuurlijnen 28 Oppervlakken 30 Bijzonderheden 32 IR-meting vs. Berekening 32 Vergelijking 32 Bijzonderheden 35 Conclusie Warmteverlies 36 Schil vs. Verbruik 37 Verbruik 38 Bijzonderheden 38 Conclusie Verbruik 38 Conclusies en Aanbevelingen 39 Schil 39 Verbruik 41 Eindconclusie 42 Geraadpleegde bronnen 43 bijlage 1 - Foto s 44 bijlage 2 - Temperatuurlijnen 95 bijlage 3 RC Berekening 96 bijlage 4 Brochure na-isolatie 97 bijlage 5 Vormfactor voorbeelden 98 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 2
Inleiding van dit Infra-Rood-onderzoek Waarom Voorafgaand aan dit verslag hebben we met een IRcamera het winkelpand de Bruijn meubelen en de bijbehorende woning letterlijk doorgelicht. Dit hebben we gedaan voor een opdracht van milieutechniek. Dit is een onderdeel van de opleiding bouwkunde die we volgen op de Hogeschool Zeeland. De opdracht; Aan de hand van de infrarood camera hebben wij van de niet transparantedelen kunnen bepalen - Bepaal van alle niet transparante m2-paketten van de woning van de gevel op basis van de aangeleverde gegevens (ter plekke gegeven door de eigenaren van de woning) de temperatuurlijn en de oppervlaktetemperatuur. Gebruik hiervoor de op dat moment gemeten binnentemperatuur van de woning (in de verschillende ruimtes) en de actuele buitentemperatuur. - Maak met de IR-camera foto s van de volledige voor- en achtergevel. - Bepaal met de software de gemiddelde oppervlaktetemperaturen van de gevels. - Bepaal de gemeten isolatiewaarde van de gevel en vergelijk deze met de uitgangspunten tijdens de bouw en met het bouwbesluit. - Bepaal aan de hand van het dauwpunt in de constructie of er condensatie kan plaatsvinden in de constructie. - Zoek afwijkingen in de oppervlaktetemperaturen en probeer deze te verklaren. Geef in het rapport een eindadvies over de kwaliteit van de gevels van het gebouw en welke maatregelen er eventueel genomen moeten worden. Illustreer het verslag met foto s van de meting en gewone foto s van de gevel. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 3
Wie Voor dit rapport zijn twee groepen verantwoordelijk. Groep 9 die bestaat uit; - Erwin de Bruijn - Dennis Huiser Deze groep heeft voor de opdracht gekeken naar het winkelpand. En groep 10 die bestaat uit; Dennis de Paauw - Theun van Overveld - Dirk Verbeek Deze groep heeft voor de opdracht gekeken naar de woning. Wij zijn studenten aan de Hogeschool Zeeland en we volgen de opleiding bouwkunde. Bij het vak milieutechniek leren we over invloeden op het milieu wat betreft de bouw. Deze opdracht is daar een onderdeel van. Energieverbruik van woningen is een belangrijk onderwerp wat betreft duurzaam bouwen (duurzaam bouwen is een belangrijk onderdeel van milieutechniek). Door de gevels te testen met behulp van een IR-camera kunnen we iets zeggen over isolatiekwaliteiten van het gebouw, ofwel over de milieuvriendelijkheid van het gebouw. Milieutechniek valt onder de course klimaatbeheersing II, dit wordt in het derde jaar gegeven. Planning Afgelopen semester werd er op maandag middag les gegeven in de course milieutechniek. Hierin werd de benodigde theorie verzorgd voor het maken van dit rapport. De metingen met de IR-camera werden op 5-12- 08 verricht. De metingen van het winkelpand vonden plaats van 11.00 tot 12.00. Bij de woning was dit tussen 12.00 en 13.00. Het rapport is op 06-02- 09 ingeleverd bij de desbetreffende docent. We verwachten binnen twee á drie weken na inlevering een beoordeling te ontvangen. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 4
Leeswijzer Wij als groep hebben geprobeerd een rapport te maken welke met zorg opgesteld is. Het rapport zal waarschijnlijk niet volledig betrouwbaar zijn omdat het hier over een bestaand pand gaat waarvan wij op het oog de vierkante meter pakketen bepaald hebben. De meting is ook afhankelijk van weersomstandigheden en deze zijn over het algemeen niet ideaal, waardoor er meetonnauwkeurigheid kan ontstaat. Uiteindelijk kan de meeste waarde gehecht worden aan de foto s in bijlage 2, hier is goed te zien waar er warmte door een constructie heen komt. De behaalde resultaten zijn wel bruikbaar voor het verbeteren van de woning en om een indruk te krijgen van de plaatsen waar veel warmte verlies optreedt. Het rapport os opgebouwd is verschillende onderdelen. In hoofdstuk 1 gaan we in op de achtergronden met betrekking tot de meting. In hoofdstuk 2 gaan we in op het gebouw waarin we meer vertellen over de schil, de constructie en installaties. In hoofdstuk 3 geven we informatie over de foto s welke we gemaakt hebben en de conditie waaronder deze gemaakt zijn. In hoofdstuk 4 hebben we van de bepaalde vierkante meter pakketten temperatuurlijnen gemaakt en bijzondere constructies uitgelicht. In hoofdstuk 5 hebben wij de meting vergeleken met de berekening van de schillen. In hoofdstuk 6 gaan we in op de schil en het verbruik wat deze schil kost. In het laatste onderdeel geven wij een eind conclusie met hierin de maatregelen die er getroffen kunnen worden. Dank Bij deze willen we de dhr. Wielemaker bedanken voor het beschikking stellen van zijn winkel en woning. Ook willen we onze dank betuigen voor de medewerking. De metingen verliepen erg goed. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 5
Infra Rood een kleine introductie over de mogelijkheden en onmogelijkheden van IR Achtergronden Over Infra Rood zijn de laatste tijd enkele artikelen verschenen die het fenomeen goed illustreren. U treft de bewuste artikelen uit HZ-Discovery 1 en de Volkskrant 2 in dit hoofdstuk aan. 1 nummer 5, november 2008 2 zaterdageditie 15 november 2008 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 6
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 7
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 8
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 9
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 10
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 11
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 12
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 13
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 14
Het Gebouw een beknopte omschrijving van het onderzochte object Geschiedenis Het pand ligt aan de Langeviele. Dit is een winkelstraat in het centrum van Middelburg. Deze straat is in de tweede wereldoorlog weinig gebombardeerd. Hierdoor is het straatbeeld weinig veranderd en is het historische karakter behouden. Het pand is omstreeks de 18 e eeuw gebouwd. Locatie en Oriëntatie De Langeviele is een winkelstraat in het centrum van Middelburg. Het ligt tussen de Grote Markt en Het Hof van Tange. Hieronder is te zien waar het pand gesitueerd is. Schilconstructies Bij de schilconstructie zullen we de m² pakketten behandelen die voor de warmtestroom in de constructie van belang zijn. Allereerst de m² pakketten voor de woning. Dit zijn de pakketten bij de tv ruimte, keuken en serre. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 15
De dakconstructie hebben we bij deze opdracht verder niet bekeken. Verder kunnen we wel vertellen dat het gaat om een monument. Dit houd in dat de meeste ramen bestaan uit enkel glas. In de woning is in de tv ruimte gebruik gemaakt voorzetramen binnen. De rest van de woning is enkel glas. In de winkel is gebruik gemaakt van dubbel glas. Verwarmingsinstallatie Voor de woning en de winkel zijn er twee aparte ketels. Dit zijn dezelfde ketels, namelijk de Nefit Ecoline HR SV 107. De woning werd verwarmd door middel van radiatoren. Ook de winkel werd door radiatoren verwarmd. Boven de ingang van de winkel zit een blower. Op HR-ketels staat vaak een percentage van meer dan 100% vermeld, bijvoorbeeld 107%. Dat wekt de indruk dat er meer energie uit het aardgas gehaald wordt dan er eigenlijk in zit. De verklaring voor dat hoge percentage is dat in HR-ketels (in tegenstelling tot andere ketels) een condensor zit waarin waterdamp, die ontstaat bij de verbranding van aardgas, wordt gecondenseerd. Bij dat condenseren komt warmte vrij, die wordt afgestaan aan het verwarmingswater. Dit is bijvoorbeeld 10%. Dit wordt opgeteld bij het rendement dat al door de ketel zelf uit het aardgas wordt gehaald, bijvoorbeeld 97%. Samen is dit dan 107% De HR SV 107 ketel heeft hier dan ook zijn naam aan te danken. HR staat voor hoog rendementsketel, SV staat voor schone verbranding en 107 staat voor het rendement van de ketel. In dit geval dus 107% Deze ketel bespaard ten opzichte van een normale ketel 430 kg/jaar aan CO2. Hier onder zijn een aantal specificaties weergegeven van de HR SV 107 ketel. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 16
Cv-ketel: alleen woningverwarming Een HR-ketel wordt financieel interessant wanneer jaarlijks meer dan 1500 m³ gas wordt verbruikt. Bij dit verbruik wordt de aanschaf van de duurdere ketel, en de duurdere installatie en duurder onderhoud gecompenseerd door de energiebesparing. Gemiddelde aanschafprijs Gemiddelde besparing per jaar (kubieke meter gas) Gemiddelde besparing per jaar (euro) Terugverdientijd ten opzichte van een gewone CV-ketel Uw winst na 15 jaar (=levensduu r ketel) Gewone CV-ketel Gaskeurbasislabel ketel HR-ketel 100 HR-ketel 107 1265 --- --- --- --- 1393 120 68 2 jaar 832 1562 315 180 1,6 jaar 2224 1668 337 192 2,3 jaar 2273 Hier is uitgegaan van een aanschafprijs zonder installatie kosten. Bij de gasprijs is uitgegaan van 0,57 per m3, dit is het prijs peil in 2006. De woning en de winkel zijn voorzien van een Nefit Ecomlime ketel uit het jaar 2000 van het type nummer HR SV 107. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 17
Verbruiksgegevens De verbruiksgegevens zijn verstrekt door de eigenaar van het pand. De gegevens zijn over het jaar 2007. Verbruiksgegevens van de winkel; Jaar 2007 Elektriciteit laag 3859 kwh Electriciteit hoog 13497 kwh Gas 4496 m³ Water 30 m³ Verbruiksgegevens van de woning; Jaar 2007 Elektriciteit laag 3441 kwh Electriciteit hoog 3568 kwh Gas 3432 m³ Water 192 m³ Gebruikers gebouw In de woning wonen 2 volwassene en 2 kinderen. We gaan uit van een modaal gezin anno 2009. Man en vrouw werken beide en de kinderen gaan overdag naar school. De woning is overdag niet in gebruik en zal dus niet verwarmd hoeven worden. In de avond en in de ochtend zal de woning wel verwarmd moeten worden. In de winkel werken overdag 2 mensen en er komen diverse klanten over de vloer. De winkel zal dus overdag verwarmd moeten worden om een goed werk klimaat te creëren. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 18
In dit onderdeel laten we een aantal illustraties van de woning zien om een idee van de woning te krijgen. Wij nemen aan dat het hier gaat om een steensmuur verband, omdat het rijen met strekken zijn met daarna rijen met koppen. Daarnaast zaten de kozijnen van binnenuit diep in de muur. Hieruit hebben we kunnen opmaken dat de muur niet geïsoleerd is, tenzij er nageïsoleerd is. Dit is bij een aantal ruimten wel het geval. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 19
Hieronder een illustratie van een steensmuurverband. Hieronder is een illustratie van de winkelgevel te zien, waaraan te zien is dat er hier metselwerk toegepast is welke gestuukt is. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 20
De IR-scan een beschrijving van de uitgevoerde metingen Meetomstandigheden De metingen vonden plaats op 5-12- 08. De temperatuur volgens het KNMI was deze dag in Vlissingen tussen de 4,7 en 7,2 graden. Zelf hebben wij met de thermometer buiten een temperatuur gemeten van 5 graden. Vergeleken met het KNMI is dit een realistische weergave. Voor de verdere berekeningen gaan we uit van 5 graden. Het was deze dag erg bewolkt. Binnen hebben we in de ruimtes die we hebben gemeten ook de binnentemperatuur bepaald. Dit hebben we gedaan met behulp van thermometers. Voor de woning hebben we de volgende temperaturen bepaald. -TV kamer 21 - Eettafel 20 - Woongedeelte 19 - Keuken 21.5 - Serre 15.5 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 21
In de winkel is op vier plaatsen de binnentemperatuur gemeten -Linksvoor 20 - Rechtsvoor 18 - Linksachter 17 - Rechtsachter 15 Verrichte metingen Om een beeld te krijgen van de gevels en de isolerende kwaliteiten hiervan hebben we deze veelvuldig gefotografeerd. Al deze foto s zijn opgenomen in de eerste bijlage. In deze bijlage zijn eerst de foto s van de woning terug te vinden. Vervolgens die van de winkel. Om alles duidelijk te maken hebben we normale foto s naast de IR-foto s gezet. Naast de IR-foto s is een temperatuurschaal opgenomen zodat de oppervlakte temperaturen gemakkelijk af te lezen zijn. Bijzonderheden Zowel in de woning als in de winkel zijn er een aantal zaken die in het bijzonder zijn opgevallen. Bij de winkel viel er een kozijn detail op waar een groten kier onder het kozijn zat. Hieronder is een foto te zien. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 22
Hieronder een foto van de winkel waar een constructie lek te zien is. Hieronder een foto van de verwarming onder het kozijn in de woning. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 23
De Isolerende Schil de temperatuurlijnen en samenstelling van de schilconstructies Opbouw Schil Bij de schilconstructie zullen we de m² pakketten behandelen die voor de warmtestroom in de constructie van belang zijn. Allereerst de m² pakketten voor de woning. Dit zijn de pakketten bij de tv ruimte, keuken en serre. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 24
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 25
Vervolgens hebben we dit ook van de winkel gedaan. Voor de winkel rechts, achter en links www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 26
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 27
Temperatuurlijnen Van de woning hebben wij zes vierkanten meter pakketen getekend en hierin de temperatuur temperatuurlijn in gezet aan de hand van de berekeningen welke in de bijlage te vinden zijn. Het was die dag zoals hieronder te zien is een erg koude dag, maar een prima dag om de meting uit te voeren. In bijlage 2 zijn de temperatuurlijnen te zien welke we berekend hebben. De temperatuur is de rode lijn, de twee andere lijnen zijn van belang voor de waterdampspanning. In vrijwel alle constructies is te zien dat de gebruikte, vaak oorspronkelijke materialen, niets bijdragen aan de temperatuur verhoging. Je ziet bijna overal dat de temperatuur nog flink opgestookt is door de verwarming en dat de temperatuur daar pas omhoog schiet naar de gemeten temperatuur. De keuken en de serre hebben wel een goede constructie, hier is te zien dat de temperatuur in de constructie al omhoog schiet wanneer het aan komt bij de isolatie die deze constructies al bevatten. Een bijzondere is de tv-ruimte, dit is een ruimte waar toch veel geleefd wordt, maar dit is vrijwel de slechtste gevel van het gebouw. Op de volgende pagina hebben wij deze ter illustratie er bijgezet. Hier is aan de rode lijn af te lezen wat de temperatuur is door de schil heen. Hier is duidelijk te zien dat de temperatuur aan de binnenzijde van de gevel 15 graden is en de binnen temperatuur (gemeten) 21 graden is. Hier moet de temperatuur dus dagelijks met 6 graden verhoogd worden wanneer er geleefd wordt om een behaaglijk binnenklimaat te verkrijgen. De overige temperatuurlijnen zijn te vinden in bijlage 2. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 28
www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 29
Oppervlakken Voor het bepalen van de vormfactor hebben we eerst de oppervlaktes gegeven van de gevel, vloer en het dak. Om de uiteindelijke vormfactor te bepalen nemen we de winkel en het woonhuis als een pand. Gevel = 769 m² Vloer = winkel 400 m² + woning 145 m² = 545 m² Dak = 644 m² Totaal = 1958 m 2 De vormfactor geeft een indicatie van de vorm van het gebouw. Het geeft een verhouding aan tussen het volume en de verliesoppervlakten waardoor constant warmte ontsnapt. Dit betekent dat hoe hoger de vormfactor des te beter de verhouding is tussen deze twee factoren. Zo is op de tekening hieronder te zien dat een bol de beste verhouding heeft wat betreft volume/verliesoppervlak. Het volume van het pand is naar schatting 2440 m³ De vormfactor van het gebouw is dus als volgt te bereken; Vormfactor = V / S V = Het volume van het pand in m³ S = Het verliesoppervlak in m² = 2440 / 1958 = 1,25 Zie bijlage 5 voor vormfactor voorbeelden. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 30
Bijzonderheden Hieronder een aantal foto s van bijzondere constructie onderdelen en doorbrekingen. Kelder ventilatieroosters: Achtergevel woning balk boven kozijnen: www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 31
IR-meting vs. Berekening vergelijking van de uitkomsten van de metingen en de berekeningen Vergelijking In dit hoofdstuk hebben we een vergelijking gemaakt van de infrarood foto s met de berekening voor de temperatuurlijn. De berekeningen zijn in bijlage 2 te vinden en van de desbetreffende geveldelen hebben we hieronder direct een foto toegevoegd. Tv ruimte voorgevel De gemeten oppervlaktetemperatuur ter plaatse van het cirkeltje op de foto is 7,6 C. Volgens de berekeningen die in de bijlage te vinden zijn moet deze gevel een oppervlakte temperatuur hebben van 6,9 C. Het verschil tussen de berekende en gemeten waarde is 0,7 C. De buitentemperatuur op het moment van meten was 5,0 C de gemeten waarde ligt 2,6 graden hoger dan de buitentemperatuur. Hieruit kunnen we concluderen dat er veel warmte door de gevel verloren gaat en er niet goed geïsoleerd is. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 32
Keuken De gemeten oppervlaktetemperatuur ter plaatse van het cirkeltje op de foto is 5,3 C. Volgens de berekeningen die in de bijlage te vinden zijn moet deze gevel een oppervlakte temperatuur hebben van 5,2 C. Het verschil tussen de berekende en gemeten waarde is 0,1 C. De buitentemperatuur op het moment van meten was 5,0 C de gemeten waarde ligt 0,3 graden hoger dan de buitentemperatuur. Hieruit kunnen we concluderen dat er weinig warmte door de gevel verloren gaat en dat de steensmuur hoogst waarschijnlijk nageïsoleerd is. Dit klopt want de keuken is van binnenuit nageïsoleerd Serre achterkant www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 33
De gemeten oppervlaktetemperatuur ter plaatse van het cirkeltje op de foto is 5,5 C. Volgens de berekeningen die in de bijlage te vinden zijn moet deze gevel een oppervlakte temperatuur hebben van 5,2 C. Het verschil tussen de berekende en gemeten waarde is 0,3 C. De buitentemperatuur op het moment van meten was 5,0 C de gemeten waarde ligt 0,5 graden hoger dan de buitentemperatuur. De oppervlaktetemperatuur van dit deel van de serre ligt vrij laag. Hier uit concluderen we dat er weinig warmte verlies in dit deel van de gevel plaats vind en dat dit deel geïsoleerd is. Winkel links voorgevel De gemeten oppervlaktetemperatuur ter plaatse van het cirkeltje op de foto is 4,2 C. Volgens de berekeningen die in de bijlage te vinden zijn moet deze gevel een oppervlakte temperatuur hebben van 5,2 C. Het verschil tussen de berekende en gemeten waarde is 1,0 C. De buitentemperatuur op het moment van meten was 5,0 C de gemeten waarde ligt 0,8 graden lager dan de buitentemperatuur. De reden dat de geveltemperatuur lager ligt dan de buitentemperatuur is, omdat we s ochtends gemeten hebben. In de ochtend en nacht was het kouder als op het moment dat wij gingen meten. Doordat de gevel minder snel opwamt dan de lucht, blijft deze voor een bepaalde tijd kouder dan de omgevingstemperatuur. Dit heeft te maken met warmte accumulatie. Hier uit concluderen we dat er weinig warmte verlies in dit deel van de gevel plaatsvindt en dat dit deel goed geïsoleerd is. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 34
Winkel rechts voorgevel De gemeten oppervlaktetemperatuur ter plaatse van het cirkeltje op de foto is 4,8 C. Volgens de berekeningen die in de bijlage te vinden zijn moet deze gevel een oppervlakte temperatuur hebben van 5,2 C. Het verschil tussen de berekende en gemeten waarde is 0,4 C. De buitentemperatuur op het moment van meten was 5,0 C de gemeten waarde ligt 0,2 graden lager dan de buitentemperatuur. De reden dat de geveltemperatuur lager ligt dan de buitentemperatuur is, omdat we s ochtends gemeten hebben. In de ochtend en nacht was het kouder als op het moment dat wij gingen meten. Doordat de gevel minder snel opwamt dan de lucht, blijft deze voor een bepaalde tijd kouder dan de omgevingstemperatuur. Dit heeft te maken met warmte accumulatie. We kunnen dus concluderen dat de gevel aan de buitenkant niet snel opwarmt. En er dus weinig warmte van binnenuit in de gevel komt. De gevel is dus goed geïsoleerd. Bijzonderheden Bij de meting van de winkel aan de linker voorgevel is de temperatuur lager dan de berekende temperatuur dit betekend dus dat de gevel niet snel opwarmt en er dus weinig warmte verlies is in deze gevel. Dit is ook bij de winkel rechts van toepassing. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 35
Conclusie Warmteverlies Zoals duidelijk te zien is in de foto s treedt er her en der flink warmte verlies op. Bij sommige delen is dit relatief makkelijk op te lossen door de binnenwanden te isoleren, zoals in de aanbeveling omschreven staat. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 36
Schil vs. Verbruik onderzoek naar de samenhang tussen schil, bewoners en het verbruik Verbruik Het verbruik van de woning en de winkel zal in dit onderdeel vergeleken worden met de gemiddelde in Nederland. Hieronder staan drie tabellen met daarin het gemiddelde verbruik van gas, elektra en water. Hoogte gasverbruik naar woningtype woningtype gemiddeld verbruik kosten per maand bij per jaar cv* vrijstaande woning 2.210 m3 126 (> 150 m2) vrijstaande woning 1.824 m3 111 (< 150 m2) 2 onder 1 kap 1.473 m3 92 Hoekwoning 1.750 m3 107 Tussenwoning 1.262 m3 81 Maisonnete 1.119 m3 73 Flat - galerij 746 m3 53 Flat - portiek 737 m3 52 Elektriciteitsverbruik Flat - overig naar grootte 808 m3 huishouden 56 aantal Totaal personen gemiddeld 1 1346 2 m3 3 4 85 5 * er in huishouden uitgegaan van een gemiddeld tarief (prijspeil 2008) gemiddeld gebruik 2.107 2.927 3.656 4.304 4.719 in kwh per jaar in euro's per 28 43 56 68 76 maand * * Waterverbruik is uitgegaan naar van grootte een gemiddeld huishouden tarief (prijspeil 2008). Minus de jaarlijkse aantal personen belastingteruggave 1 van 2 236.81 3 4 5 in huishouden gemiddeld gebruik 47,2 89,4 137,6 185,6 191,3 in m3 per jaar in euro's per 8,61 13,19 18,41 23,61 24,22 maand * * er is uitgegaan van een gemiddeld tarief (prijspeil 2007) www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 37
Hieronder een opsomming van het verbruik vergeleken met het gemiddelde verbruik in Nederland, opgedeeld in de woning en de winkel. De woning: Gemiddeld elektriciteitsverbruik in een huishouden van 4 personen: Verbruik in 2007 opgegeven door bewoner: 4.305 kwh 7.009 kwh Gemiddeld waterverbruik in een huishouden van 4 personen: 185,6 m 3 Verbruik in 2007 opgegeven door bewoner: 192 m 3 Gemiddeld gasverbruik in een tussenwoning: 1.262 m 3 Verbruik in 2007 opgegeven door bewoner: 3.432 m 3 De winkel: Elektriciteitsverbruik in 2007 opgegeven door bewoner: 17.356 kwh Gasverbruik in 2007 opgegeven door bewoner: 4.496 m³ Waterverbruik in 2007 opgegeven door bewoner: 30 m³ Van de winkel hebben wij geen vergelijkingsmateriaal kunnen vinden m.b.t. een landelijk gemiddelde in verbruik van een winkel. Bijzonderheden Bijna alle schillen hebben geen isolatie waardoor het gebruik van gas er hoog ligt wat goed te zien is in de vergelijking hierboven. Elektriciteitverbruik van de winkel zal waarschijnlijk komen door de blower bij de voordeur. Conclusie Verbruik Als we kijken naar het verbruik van de woning t.o.v. het gemiddelde verbruik dan valt er te concluderen dat de woning er qua elektriciteitverbruik en gasverbruik er uit springt. Het hoge gasverbruik van de woning is makkelijk te verklaren, zoals te zien is in het vorige onderdeel, op bepaalde punten zeer slecht geïsoleerd is en deze vaak van een graad of 15 opgewarmd wordt naar 21 graden. Hierdoor is het verbruik van gas ook meer dan 2 keer het landelijk gemiddelde. Nu zijn we in de vergelijking uit gegaan van een tussenwoning, maar het betreft hier een woning die misschien beter vergeleken zou kunnen worden met een vrijstaande woning aangezien de woning zeer veel gevels heeft welke met de buitenlucht in contact komen. Als we dan uit- www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 38
gaan van een vrijstaande woning > 150 m 2, dan is het gemiddelde verbruikt 2.210 m 3, maar dan nog licht het verbruik vele malen hoger. Dit komt door de schil van de woning. De reden van het hoge elektriciteitverbruik kunnen wij niet zo snel verklaren, dit kan vele oorzaken hebben als een donker huis, waardoor er veel licht aanstaat, wat een redelijke verklaring zou kunnen zijn in een oude woning. Het kan ook komen doordat er veel elektrische apparaten in stand-by stand staan of adapters in het contact gelaten worden. Helaas hadden we van de winkel geen vergelijkingsmateriaal met een landelijk gemiddelde. Aan deze data is goed te zien dat er veel licht de hele dag door in de winkel aanstaat wat het hoge verbruik van elektriciteit verklaart. Bij de entree van de winkel is ook een warmte blazer gemonteerd welke ook voor veel verbruik zorgt. Veel gasverbruik komt door de grote inhoud die verwarmd moet worden in de hele winkel om een redelijk klimaat te verkrijgen. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 39
Conclusies en Aanbevelingen samenvatting conclusies en aanbevelingen voor de bewoners Schil Om de woning beter te isoleren kunnen verschillende methode toegepast worden om de woning energiezuiniger te maken. Voor vrijwel alle gevels kan er een voorzetwand toegepast worden met extra isolatie. Hierdoor zal zullen de gevels in flinke verbetering krijgen in de rc waarde. Hieronder hebben we een eventuele mogelijk toegevoegd, dit is een product van isover. Dit systeem kan bij vrijwel alle gevels toegepast worden in de woning en de winkel. Het is opgebouwd uit een metalstud frame met daar tussen isover isolatie plaat welke afgewerkt is met gipsplaten. Bij de keuze voor naisolatie binnen zijn wij ervan uitgegaan dat de woning vrijwel nergens een spouw heeft. Anders had er ook na-geisoleerd kunnen worden door de spouw op te vullen met isolatiemateriaal. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 40
Toepassen van HR++ in de woning. Dit kan een flinke winst opleveren wanneer er in de kozijnen waar enkelglas toegepast is HR++ glas toe te passen waar mogelijk. Niet alle sponningen in de kozijn zullen hier geschikt voor zijn, doordat men hier vroeger geen rekening mee hield bij de bouw van de woning. Indien het niet mogelijk is mbt het de regels van een monumentaal pand dan kan er ook een voorzetraam toegepast worden. In de winkel kan ook HR++ glas toegepast worden waar mogelijk en nog niet toegepast, de winkel heeft veel glas wat een vors verlies oppervlakte heeft, waardoor het vervangen van het glas geen slechte investering zou zijn. Bijzonderheid 1: rand onder kozijn in voorgevel. Op de IR-foto is te zien dat er onder dit kozijn door enorm veel warmte verloren gaat. In ons oogpunt is hier dan ook weinig tot geen maatregel genomen, voor het voorkomen hiervan. Wij denken dat hier een ongeisoleerde kantplank is toegepast. Het zou een optie zijn om de huidige kantplak (als die al aanwezig is) te vervangen door een geisoleerde kantplank. Op deze manier zal dit warmtelek verholpen worden. Bijzonderheid 2: kier tussen kolom en plafond achterin winkel. Hier is duidelijk te zien dat achter deze constructie veel warmte verloren gaat, of anders gezegd, kou de winkel in komt. Om dit te voorkomen kan de kier afgedicht worden met bijvoorbeeld: glaswol/steenwol. Daarna kan de kier afgetimmerd worden met een lat. Verbruik In het vorige hoofdstuk was al in de conclusie te lezen dat het gas en elektriciteit verbruik erg hoog ligt ten opzicht van het landelijk gemiddelde. De meeste winst in het verbruik kan al behaald worden door de aanbeveling door te voeren die gegeven zijn bij de schil waardoor er minder verwarmd hoeft te worden. Het beperken van elektriciteitkosten kan misschien al deels opgevangen worden door energiezuinige verlichting. De ketel is die in het gebouw gebruikt wordt is een relatief jonge ketel van 2000 en voldoet prima aan eisen van tegenwoordig. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 41
Eindconclusie De winkel en de woning waren zeer interessant om te meten, omdat het een monumentaal pand was waardoor er veel interessante details in het gebouw zitten. Zoals in het verslag te lezen valt is er veel winst te behalen in het na-isoleren van de gevels en het toepassen van dubbelglas. Betreft de installatie voor het opwekken van warm water, deze is nog relatief jong waardoor hier niet veel winst uit te behalen valt door deze te vervangen. Het verbruik aan gas en elektriciteit zit ver boven het gemiddelde, in de winkel zou dit misschien deels opgelost kunnen worden door de soort verlichting die er toegepast wordt. In de winkel zit bij de voordeur een blower welke voor de hoog verbruik in elektriciteit zorgt, hier valt eigenlijk weinig aan te doen aangezien deze noodzakelijk is om de kou vanuit buiten tegen te gaan wanneer de deur openstaat. Wij hebben van 3 verschillende constructies ook nog een aanbeveling gemaakt om te laten zien wat dit doet met de temperatuur. Deze zijn in de bijlage bij de berekening en de temperatuurlijn aangegeven als aanbeveling. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 42
GERAADPLEEGDE BRONNEN Boek van der Linden, A.C. Bouwfysica. Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff, 2000 Websites http://www.milieucentraal.nl http://www.isover.nl www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 43
BIJLAGE 1 De IR-metingen Foto s van de woning foto 1 12:23 linker raam midden van de woonkamer (enkel glas) foto 2 12:24 Radiator onder raam links van tafel foto 3 12:25 vensterbank rechts in woongedeelte foto 4 12:25 linker bovenhoek woonkamer foto 5 12:26 linker onderhoek woonkamer foto 6 12:27 tv ruimte middenstuk tussen ramen foto 7 12:28 boven raampartijen gehele breedte (voorzet raam) foto 8 12:29 Tv Ruimte rechts in de hoek foto 9 12:33 Hoek links bovenin serre foto 10 12:33 onderkant deur naar balkon foto 11 12:35 Om de hoek in de serre raam rechts boven (enkel glas) foto 12 12:36 Om de hoek in de serre raam links boven (enkel glas) foto 13 12:38 keuken hoek rechts onder foto 14 12:38 keuken hoek rechts boven foto 15 12:04 keuken tussen ramen in midden foto 16 12:44 buiten keukenraam rechts boven foto 17 12:45 buiten keukenraam rechts onder foto 18 12:45 buiten dakkapel rechts foto 19 12:46 buiten buitenhoek serre onderkant foto 20 12:46 buiten binnenhoek serre bovenkant foto 21 12:47 hoek onder dakkapel bovenin foto 22 12:59 2 ramen links midden voorgevel foto 23 12:59 middelste 2 ramen 1e verdieping voorgevel foto 24 13:00 2 ramen rechts 1e verdieping voorgevel foto 25 13:02 links onder raam helemaal links in de gevel foto 26 13:02 links boven linker raam foto 27 13:03 kolom tussen 2 meest linkse ramen foto 28 13:04 meest rechtse ramen links onderin bij 1 na laatste raam foto 29 13:06 kolom tussen laatste 2 ramen (meest rechts) foto 30 13:06 hoek rechts onder laatste raam (meest rechtse raam) foto 31 13:07 rechts naast laatste raam (zon op gevel) www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 44
Foto1 Foto 2 Foto 3 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 45
Foto 4 Foto 5 Foto 6 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 46
Foto 7 Foto 8 Foto 9 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 47
Foto 10 Foto 11 Foto 12 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 48
Foto 13 Foto 14 Foto 15 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 49
Foto 16 Foto 17 Foto 18 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 50
Foto 19 Foto 20 Foto 21 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 51
Foto 22 Foto 23 Foto 24 Foto 25 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 52
Foto 26 Foto 27 Foto 28 Foto 29 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 53
Foto 30 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 54
Foto s van de winkel Foto: Tijdstip: Beschrijving: Foto 1 11.10 Rechts voorin ingang winkel scheidingswand naastgelegen pand. Foto 2 11.12 Rechts voorin ingang winkel t.p.v. kolom. Foto 3 11.13 Links voorin ingang winkel t.p.v. blower. Foto 4 11.15 Links voorin vanuit winkel t.p.v. inwendige scheidingswand. Foto 5 11.16 Links voorin vanuit winkel scheidingswand naastgelegen pand. Foto 6 11.16 Links voorin vanuit winkel t.p.v. kolom in buitengevel. Foto 7 11.21 Links voorin vanuit winkel t.p.v. kolom in buitengevel. Foto 8 11.22 Buitengevel t.p.v. oude ingang. Foto 9 11.26 Buitengevel aansluiting kozijn op maaiveld. Foto 10 11.27 Buitengevel ventilatiedoorvoer. Foto 11 11.28 Buitengevel kolom. Foto 12 11.29 Buitengevel aansluiting naastgelegen pand laag. Foto 13 11.31 Buitengevel aansluiting naastgelegen pand hoog. Foto 14 11.32 Buitengevel aansluiting kozijn op maaiveld t.p.v. ingang. Foto 15 11.40 Binnen achterin winkel aansluiting lichtdoorlatend dak (1). Foto 16 11.42 Binnen achterin winkel aansluiting lichtdoorlatend dak (2). Foto 17 11.44 Binnen achterin kozijn. Foto 18 11.44 Binnen wandaansluiting achterin winkel. Foto 19 11.45 Binnen aansluiting balk door gevel. Foto 20 11.46 Binnen achterin aansluiting kozijnen. Foto 21 11.49 Binnen midden winkel balk met leiding. Foto 22 11.51 Binnen midden aansluiting kolom met balk. Foto 23 11.55 Buiten voorgevel met ingang. Foto 24 11.56 Buiten voorgevel rechts van ingang. www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 55
Foto 1 Foto 2 Foto 3 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 56
Foto 4 Foto 5 Foto 6 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 57
Foto 7 Foto 8 Foto 9 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 58
Foto 10 Foto 11 Foto 12 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 59
Foto 13 Foto 14 Foto 15 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 60
Foto 16 Foto 17 Foto 18 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 61
Foto 19 Foto 20 Foto 21 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 62
Foto 22 Foto 23 Foto 24 www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 63
BIJLAGE 2 De temperatuurlijnen ROOD = TN = TEMPERATUURVERLOOP BLAUW = PN = WATERDAMPSPANNINGSVERLOOP GROEN = PMAX = MAXIMALE WATERDAMPSANNING www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 64
BIJLAGE 3 RC-Berekeningen www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 65
TV ruimte/woonruimte, buitentemperatuur 5 C en binnen 21 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 2488-872 = 1616 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl) * ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot) * Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten 5,0 872 1 re 0,04 (0,04/0,34) * 16 = 1,9 6,9 872 995 2 gevelklinkers 1,3 31 0,210 0,210/1,3 = 0,16 (0,16/0,34) * 16 = 7,5 31 * 0,210 = 6,51 (6,51/7,33) * 1616 = 1435 14,4 2307 1641 3 cementpleister 1,5 41 0,020 0,020/1,5 = 0,01 (0,01/0,34) * 16 = 0,6 41 * 0,020 = 0,82 (0,82/7,33) * 1616 = 181 15,0 2488 1706 4 ri 0,13 (0,13/0,34) * 16 = 6,0 lucht binnen 21,0 2488 Rl = 0,34 μ * dtotaal = 7,33
Keuken, buitentemperatuur 5 C en binnen 21,5 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 2565-872 = 1693 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl)* ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot)* Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten 5,0 872 1 re 0,04 (0,04/3,51) * 16,5 = 0,2 5,2 872 884 2 gevelklinkers 1,3 31 0,210 0,21/1,3 = 0,16 (0,16/3,51) * 16,5 = 0,8 31 * 0,210 = 6,51 (6,51/6,93) * 1693 = 1589 5,9 2461 928 3 damdoorlatende folie 0,035 0,49 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/3,51) * 16,5 = 0,1 0,49 * 0,001 = 0,00 (0,00/6,93) * 1693 = 0 6,1 2461 942 4 minerale wol 0,041 1,8 0,120 0,120/0,041 = 2,93 (2,93/3,51) * 16,5 = 13,7 1,8 * 0,120 = 0,22 (0,22/6,93) * 1693 = 53 19,8 2514 2310 5 luchtspouw 1 0,026 0,17 (0,17/3,51) * 16,5 = 0,8 1 * 0,026 = 0,03 (0,03/6,93) * 1693 = 6 20,6 2521 2428 6 dampremende folie 0,035 10 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/3,51) * 16,5 = 0,1 10 * 0,001 = 0,01 (0,01/6,93) * 1693 = 2 20,8 2523 2457 7 gipsplaten 0,8 6 0,012 0,012/0,8 = 0,02 (0,02/3,51) * 16,5 = 0,1 6 * 0,012 = 0,07 (0,07/6,93) * 1693 = 18 20,8 2541 2457 8 gipspleister 0,8 10 0,010 0,010/0,8 = 0,01 (0,01/3,51) * 16,5 = 0,1 10 * 0,010 = 0,10 (0,10/6,93) * 1693 = 24 20,9 2565 2473 9 ri 0,13 (0,13/3,51) * 16,5 = 0,6 lucht binnen 21,5 2565 Rl = 3,51 μ * dtotaal = 6,93
Serre, buitentemperatuur 5 C en binnen 15,5 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 1761-872 = 889 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl)* ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot)* Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten 5,0 872 1 re 0,04 (0,04/2,78) * 10,5 = 0,2 5,2 872 884 2 hardhout 0,23 0 0,020 0,020/0,23 = 0,09 (0,09/2,78) * 10,5 = 0,3 0 * 0,02 = 0,00 (0,00/0,36) * 889 = 0 5,5 872 903 3 damdoorlatende folie 0,035 0,49 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,78) * 10,5 = 0,1 0,49 * 0,001 = 0,00 (0,00/0,36) * 889 = 1 5,6 873 910 4 minerale wol 0,041 1,8 0,100 0,100/0,041 = 2,44 (2,44/2,78) * 10,5 = 9,2 1,8 * 0,10 = 0,18 (0,18/0,36) * 889 = 441 14,8 1315 1684 5 dampremende folie 0,035 10 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,78) * 10,5 = 0,1 10 * 0,001 = 0,01 (0,01/0,36) * 889 = 25 14,9 1339 1696 6 gipsplaten 0,8 6 0,012 0,012/0,8 = 0,02 (0,02/2,78) * 10,5 = 0,1 6 * 0,01 = 0,07 (0,07/0,36) * 889 = 177 15,0 1516 1706 7 gipspleister 0,8 10 0,010 0,010/0,8 = 0,01 (0,01/2,78) * 10,5 = 0,0 10 * 0,01 = 0,10 (0,10/0,36) * 889 = 245 15,0 1761 1706 8 ri 0,13 (0,13/2,78) * 10,5 = 0,5 lucht binnen 15,5 1761 Rl = 2,78 μ * dtotaal = 0,36
Winkel achter, buitentemperatuur 5 C en binnen 15 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 1706-872 = 834 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl) * ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot) * Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten 5,0 872 1 re 0,04 (0,04/0,48) * 10 = 0,8 5,8 872 923 2 gevelklinkers 1,3 31 0,100 0,100/1,3 = 0,08 (0,08/0,48) * 10 = 1,6 31 * 0,100 = 3,10 (3,10/5,69) * 834 = 454 7,4 1326 1030 3 luchtspouw 1 0,040 0,17 (0,17/0,48) * 10 = 3,5 1 * 0,040 = 0,04 (0,04/5,69) * 834 = 6 10,9 1332 1305 4 Kalkzandsteen 1,5 25 0,102 0,102/1,5 = 0,07 (0,07/0,48) * 10 = 1,4 25 * 0,102 = 2,55 (2,55/5,69) * 834 = 374 12,3 1706 1431 5 ri 0,13 (0,13/0,48) * 10 = 2,7 lucht binnen 15,0 1706 Rl = 0,48 μ * dtotaal = 5,69
Winkel linksvoor, buitentemperatuur 5 C en binnen 20 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 2340-872 = 1468 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl)* ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot)* Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten 5,0 872 1 re 0,04 (0,04/3,39) * 15 = 0,2 5,2 872 884 2 beton 2,3 200 0,100 0,100/2,3 = 0,04 (0,04/3,39) * 15 = 0,2 200 * 0,100 = 20,00 (20,00/20,48) * 1468 = 1434 5,4 2306 898 3 damdoorlatende folie 0,035 0,49 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/3,39) * 15 = 0,1 0,49 * 0,001 = 0,00 (0,00/20,48) * 1468 = 0 5,5 2306 903 4 minerale wol 0,041 1,8 0,120 0,120/0,041 = 2,93 (2,93/3,39) * 15 = 12,9 1,8 * 0,120 = 0,22 (0,22/20,48) * 1468 = 15 18,4 2321 2117 5 luchtspouw 1 0,080 0,17 (0,17/3,39) * 15 = 0,8 1 * 0,080 = 0,08 (0,08/20,48) * 1468 = 6 19,2 2327 2225 6 dampremende folie 0,035 10 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/3,39) * 15 = 0,1 10 * 0,001 = 0,01 (0,01/20,48) * 1468 = 1 19,3 2328 2240 7 gipsplaten 0,8 6 0,012 0,012/0,8 = 0,02 (0,02/3,39) * 15 = 0,1 6 * 0,012 = 0,07 (0,07/20,48) * 1468 = 5 19,4 2333 2253 8 gipspleister 0,8 10 0,010 0,010/0,8 = 0,01 (0,01/3,39) * 15 = 0,1 10 * 0,010 = 0,10 (0,10/20,48) * 1468 = 7 19,4 2340 2253 9 ri 0,13 (0,13/3,39) * 15 = 0,6 lucht binnen 20,0 2340 Rl = 3,39 μ * dtotaal = 20,48
Winkel rechtsvoor, buitentemperatuur 5 C en binnen 18 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 2065-872 = 1193 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl)* ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot)* Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten 5,0 872 1 re 0,04 (0,04/0,42) * 13 = 1,2 6,2 872 948 2 gevelklinkers 1,3 31 0,210 0,210/1,3 = 0,16 (0,16/0,42) * 13 = 5,0 31 * 0,210 = 6,51 (6,51/46,51) * 1193 = 167 11,3 1039 1339 4 beton 2,3 200 0,200 0,200/2,3 = 0,09 (0,09/0,42) * 13 = 2,7 200 * 0,200 = 40,00 (40,00/46,51) * 1193 = 1026 14,0 2065 1599 5 ri 0,13 (0,13/0,42) * 13 = 4,0 lucht binnen 18,0 2065 Rl = 0,42 μ * dtotaal = 46,51
TV ruimte/woonruimte aanbeveling, buitentemperatuur -10 C en binnen 20 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 2340-260 = 2080 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl) * ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot) * Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten -10,0 260 1 re 0,04 (0,04/2,63) * 30 = 0,5-9,5 872 271 2 gevelklinkers 1,3 31 0,210 0,210/1,3 = 0,16 (0,16/2,63) * 30 = 1,8 31 * 0,210 = 6,51 (6,51/7,66) * 2080 = 1768-7,7 2640 317 3 cementpleister 1,5 41 0,020 0,020/1,5 = 0,01 (0,01/2,63) * 30 = 0,2 41 * 0,020 = 0,82 (0,82/7,66) * 2080 = 223-7,5 2863 323 4 damdoorlatende folie 0,035 0,49 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,63) * 30 = 0,3 0,49 * 0,001 = 0,00 (0,00/7,66) * 2080 = 0-7,2 2863 332 5 luchtspouw 1 0,010 0,17 (0,17/2,63) * 30 = 1,9 1 * 0,010 = 0,01 (0,01/7,66) * 2080 = 3-5,3 2866 391 6 isover sonepanel 0,037 1,8 0,075 0,075/0,037 = 2,03 (2,03/2,63) * 30 = 23,2 1,8 * 0,075 = 0,14 (0,014/7,66) * 2080 = 37 17,9 2903 2052 7 dampremende folie 0,035 10 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,63) * 30 = 0,3 10 * 0,001 = 0,01 (0,01/7,66) * 2080 = 3 18,2 2905 2090 8 gipsplaten 0,8 6 0,012 0,012/0,8 = 0,02 (0,02/2,63) * 30 = 0,2 6 * 0,012 = 0,07 (0,07/7,66) * 2080 = 20 18,4 2925 2117 9 gipspleister 0,8 10 0,010 0,010/0,8 = 0,01 (0,01/2,63) * 30 = 0,1 10 * 0,010 = 0,10 (0,10/7,66) * 2080 = 27 18,5 2952 2130 10 ri 0,13 (0,13/2,63) * 30 = 1,5 lucht binnen 20,0 2340 Rl = 2,63 μ * dtotaal = 7,66
Winkel achter aanbeveling, buitentemperatuur -10 C en binnen 20 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 2340-260 = 2080 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl)* ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot)* Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten -10,0 260 1 re 0,04 (0,04/2,77) * 30 = 0,4-9,6 872 269 2 gevelklinkers 1,3 31 0,100 0,100/1,3 = 0,08 (0,08/2,77) * 30 = 0,8 31 * 0,100 = 3,10 (3,10/6,02) * 2080 = 1072-8,7 1944 291 3 luchtspouw 1 0,040 0,17 (0,17/2,77) * 30 = 1,8 1 * 0,040 = 0,04 (0,04/6,02) * 2080 = 14-6,9 1957 340 4 Kalkzandsteen 1,5 25 0,102 0,102/1,5 = 0,07 (0,07/2,77) * 30 = 0,7 25 * 0,102 = 2,55 (2,55/6,02) * 2080 = 881-6,2 2839 361 5 damdoorlatende folie 0,035 0,49 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,77) * 30 = 0,3 0,49 * 0,001 = 0,00 (0,00/6,02) * 2080 = 0-5,8 2839 375 6 luchtspouw 1 0,010 0,17 (0,17/2,77) * 30 = 1,8 1 * 0,010 = 0,01 (0,01/6,02) * 2080 = 3-4,0 2842 437 7 isover sonepanel 0,037 1,8 0,075 0,075/0,037 = 2,03 (2,03/2,77) * 30 = 22,0 1,8 * 0,075 = 0,14 (0,14/6,02) * 2080 = 47 18,0 2889 2065 8 dampremende folie 0,035 10 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,77) * 30 = 0,3 10 * 0,001 = 0,01 (0,01/6,02) * 2080 = 3 18,3 2893 2104 9 gipsplaten 0,8 6 0,012 0,012/0,8 = 0,02 (0,02/2,77) * 30 = 0,2 6 * 0,012 = 0,07 (0,07/6,02) * 2080 = 25 18,5 2917 2130 10 gipspleister 0,8 10 0,010 0,010/0,8 = 0,01 (0,01/2,77) * 30 = 0,1 10 * 0,010 = 0,10 (0,10/6,02) * 2080 = 35 18,6 2952 2144 11 ri 0,13 (0,13/2,77) * 30 = 1,4 lucht binnen 20,0 2340 Rl = 2,77 μ * dtotaal = 6,02
Winkel rechts aanbeveling, buitentemperatuur -10 C en binnen 20 C Constructie laag / gegeven waarden Temperatuurverloop Verloop van de waterdampconcentratie Δp = pi - pe = 2340-260 = 2080 λ μ d Rn = d/λ (Rn/Rl)* ΔT = ΔTn Tn μ*dn (μ*dn/μ*dtot)* Δp = Δpn pn pmax nr. laag (W/m*K) (-) (m) (W/m²*K) ( C) ( C) (m) (Pa) (Pa) (Pa) lucht buiten -10,0 260 1 re 0,04 (0,04/2,70) * 30 = 0,4-9,6 872 269 2 gevelklinkers 1,3 31 0,210 0,210/1,3 = 0,16 (0,16/2,70) * 30 = 1,8 31 * 0,210 = 6,51 (6,51/46,84) * 2080 = 289-7,8 1161 315 4 beton 2,3 200 0,200 0,200/2,3 = 0,09 (0,09/2,70) * 30 = 1,0 200 * 0,200 = 40,00 (40,00/46,84) * 2080 = 1776-6,8 2937 344 5 damdoorlatende folie 0,035 0,49 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,70) * 30 = 0,3 0,49 * 0,001 = 0,00 (0,00/46,84) * 2080 = 0-6,5 2937 352 6 luchtspouw 1 0,010 0,17 (0,17/2,70) * 30 = 1,9 1 * 0,010 = 0,01 (0,01/46,84) * 2080 = 0-4,6 2938 415 7 isover sonepanel 0,037 1,8 0,075 0,075/0,037 = 2,03 (2,03/2,70) * 30 = 22,5 1,8 * 0,075 = 0,14 (0,14/46,84) * 2080 = 6 17,9 2944 2052 8 dampremende folie 0,035 10 0,001 0,001/0,035 = 0,03 (0,03/2,70) * 30 = 0,3 10 * 0,001 = 0,01 (0,01/46,84) * 2080 = 0 18,3 2944 2104 9 gipsplaten 0,8 6 0,012 0,012/0,8 = 0,02 (0,02/2,70) * 30 = 0,2 6 * 0,012 = 0,07 (0,07/46,84) * 2080 = 3 18,4 2948 2117 10 gipspleister 0,8 10 0,010 0,010/0,8 = 0,01 (0,01/2,70) * 30 = 0,1 10 * 0,010 = 0,10 (0,10/46,84) * 2080 = 4 18,6 2952 2144 11 ri 0,13 (0,13/2,70) * 30 = 1,4 lucht binnen 20,0 2340 Rl = 2,70 μ * dtotaal = 46,84
BIJLAGE 4 Brochure na-isolatie isover www.hz.nl Hogeschool Zeeland Opleiding Bouwkunde Edisonweg 4, 4385 NW Vlissingen 0118-489193 pagina 66
Renovatie en na-isolatie Comfortabel isoleren met Isover
Isolatie en ons klimaat De gevolgen van een veranderend klimaat De zeespiegel stijgt, de ijskap van de Noordpool is kleiner geworden en de gemiddelde temperatuur in Europa neemt toe. Extreme weersverschijnselen komen steeds vaker voor en brengen schade toe aan onze economie en maatschappij. In Nederland zal vooral de waterhuishouding veranderen met grote gevolgen voor onze samenleving. Dijken zullen bijvoorbeeld verhoogd moeten worden. Het veranderende klimaat is daarom een urgent probleem. Broeikasgassen in de atmosfeer, en vooral koolstofdioxide (CO 2 ), zijn de oorzaak van klimaatveranderingen. De concentratie van CO 2 in de lucht neemt toe doordat CO 2 vrijkomt als afvalgas bij het verbranden van brandstoffen (olie, gas) en in de industrie. Door de grotere CO 2 - concentratie blijft de warmte van de zon op aarde langer hangen Dit wordt ook wel het broeikaseffect genoemd. Als we de CO 2 -uitstoot flink kunnen verminderen kunnen we er zelf voor zorgen dat de klimaatverandering niet verder uit de hand loopt. Om dit te bereiken moet de uitstoot van broeikasgassen gereduceerd worden. Wat heeft isoleren met het klimaat te maken? Het gebruik van aardgas en de productie van elektriciteit zorgen voor veel CO 2 -uitstoot. Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 35% van de Nederlandse CO 2 -uitstoot vrijkomt als gevolg van energiegebruik in gebouwen. Verkeer 22% 38,5 mln ton Land- en tuinbouw 6% 10,3 mln ton Overig 6% 10,7 mln ton Industrie 31% 55,1 mln ton Uitstoot CO 2 in miljoen ton (bron: RIVM 2005) Huishoudens 19% 32,4 mln ton Handel, diensten, overheid 16% 28,1 mln ton Waarom isoleren? Energiebesparing De wereldeconomie groeit en de vraag naar energie blijft stijgen. Hierdoor stijgt de prijs van olie en van de energierekening. Door te isoleren wordt warmte zo lang mogelijk in huis vastgehouden. Hierdoor kan fors op de energierekening worden bespaard en zijn de woonlasten minder gevoelig voor prijsstijgingen. De gasprijs voor particulieren is momenteel ongeveer 0,57 per m 3 (stand 2008). Spouwmuur- en dakisolatie kunnen al binnen 5 jaar worden terugverdiend (zie ook het rekenprogramma Renocal). Optimaal wooncomfort Huizen worden behaaglijker doordat muren, vloeren en dak minder koud aanvoelen. En in de zomer blijven huizen langer koel doordat de warmte van buiten langer wordt tegengehouden. Minder geluidsoverlast Een goed geïsoleerd huis beperkt ook geluidsoverlast. Isover glaswol levert een belangrijke bijdrage aan de verbetering van de geluidsisolatie van woningen. Geen vocht en schimmel meer Door een woning goed te isoleren stijgt de binnentemperatuur van gevels, daken en vloeren, waardoor vocht- en schimmelproblemen kunnen worden voorkomen. Positieve bijdrage aan het milieu Isoleren draagt bij aan de vermindering van het energieverbruik en spaart hiermee (schaarse) brandstoffen. Tevens draagt het toepassen van isolatie bij aan het terugdringen van de CO 2 -emissie (broeikaseffect). Energielabel Vanaf 1 januari 2008 moeten huiseigenaren een energielabel overhandigen als zij hun huis gaan verkopen of verhuren. Dit certificaat geeft aan hoe energiezuinig een huis is. Hierbij wordt gekeken naar de mate van isolatie en het energieverbruik van de installaties. Voor kopers en huurders is dit belangrijke informatie, want hoe energiezuiniger het huis, hoe lager de energierekening. Bovendien levert een energiezuinig huis een positieve bijdrage aan het milieu. Voor hen is het dus interessant om energiebesparende maatregelen te nemen. Dit betekent namelijk dat het huis bij verkoop in een betere klasse valt en dit heeft weer een gunstige invloed op de verkoopprijs. Wilt u meer informatie over het energielabel? Kijk op www.vrom.nl/energielabel. Rekenprogramma Renocal Met het door Isover ontwikkelde rekenprogramma Renocal kunt u berekenen hoe snel een investering in isolatie zich terugverdient. Het rekenprogramma is gratis te downloaden op www.isover.nl. Door te isoleren wordt het energieverbruik en dus de CO 2 uitstoot sterk beperkt. Huishoudens, en dus alle inwoners van Nederland, kunnen een aanzienlijke bijdrage leveren aan het beperken van het klimaatprobleem.