LANDELIJKE DAG PSYCHISCHE GEZONDHEID, 10 OKTOBER 2006 B orderline B ulletin samen zoeken naar balans Van het ene uiterste in het andere een typisch geval van borderline Sommigen mensen menen precies te weten wat borderline is. En ze generaliseren ook: mensen met borderline manipuleren alles en iedereen, zijn agressief, snijden zichzelf en zijn eigenlijk onbehandelbaar. Andere mensen hebben geen idee wat borderline nu eigenlijk is. & INFORMATIE ADVIESLIJN Op zoek naar informatie, advies of een luisterend oor? Bel 0900 903 903 9 (20 ct p/m). De Informatie & Advieslijn van het Fonds Psychische Gezondheid, is bereikbaar op werkdagen van 10.00-16.00 uur. WIST U DAT de borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS, borderlinestoornis of kortweg borderline) officieel pas bestaat sinds 1980, toen het voor het eerst opgenomen werd in DSM-III (= overzichtshandboek psychiatrische stoornissen). in Nederland tussen de 150.000 en 200.000 mensen borderline hebben. iedere borderlinepatiënt anders is. Niet alle verschijnselen hoeven gelijktijdig en in dezelfde mate bij iemand aanwezig te zijn. de diagnose borderline drie tot vier keer vaker bij vrouwen dan bij mannen gesteld wordt. de stoornis meestal geleidelijk tot uiting komt tussen het 17de en 25ste levensjaar. uit tweelingstudies en familieonderzoek blijkt dat erfelijkheid van borderline en borderlinekenmerken hoog is. bij veel mensen met borderline de verschijnselen na hun 30ste of 40ste levensjaar geleidelijk afnemen. bij ongeveer de helft van de borderlinepatiënten er sprake is geweest van seksueel misbruik of mishandeling. uiteindelijk één op tien mensen met borderline door zelfdoding overlijdt. Bron:Trimbos zakboek psychische stoornissen 2005. In deze krant zijn mensen met borderline in de eerste plaats Ellen, Ingrid, Maartje, Viola, Roos, Marianne,Tonna, Everdina en Martine. Zeer verschillende vrouwen (helaas komen er geen mannen in voor) met andere achtergronden, leefsituaties en toekomstdromen. Gemeenschappelijk hebben ze het label borderline persoonlijkheidsstoornis. Gemeenschappelijk is ook dat ze heel wat hebben meegemaakt en hun leven niet over rozen gaat. Gemeenschappelijk hebben ze ook dat ze knokken om vooruit te komen. Kenmerkend voor mensen met borderline is dat de balans (het evenwicht) in gevoelens, stemmingen, relaties, zelfbeeld en gedrag verstoord is. Dit zorgt niet alleen voor problemen voor de persoon met borderline, maar ook voor zijn of haar omgeving, zoals ouders, partners, kinderen, vrienden en familie. Vooral de laatste jaren zijn er steeds meer manieren gevonden om samen te zoeken naar balans. Hierover leest u in dit Borderline Bulletin meer. Ook de foto s in dit bulletin geven een vorm van balans weer of het zoeken ernaar. Ze staan los van de artikelen. De redaktie GRENSGEBIED De term borderline is in het begin van de vorige eeuw ontstaan. Psychologen en psychiaters wisten toen bepaalde psychische verschijnselen niet goed te duiden en plaatsten die in het grensgebied (borderline) van de psychose (wanen, hallucinaties, denkstoornissen) en de neurose (angsten, depressie, dwang). Later werd de borderlinestoornis ondergebracht bij de persoonlijkheidsstoornissen. Vanaf dat moment is borderline in feite een ongelukkige term. Er is immers niet langer sprake van een grensgebied, maar van een op zichzelf staande stoornis. Het woord borderline roept al snel associaties op met moeilijk behandelbaar. Dat vooroordeel klopt allang niet meer, omdat de stoornis nu nauwkeuriger omschreven is en er betere behandelingen voor zijn ontwikkeld. In de toekomst komt er een nieuwe manier om persoonlijkheidsstoornissen in te delen. Deskundigen proberen daarover nu tot overeenstemming te komen. Door velen wordt de borderline persoonlijkheidsstoornis gezien als een stoornis in het reguleren van de emoties, een emotieregulatiestoornis. Borderline-patiënten reageren sneller en heftiger met emoties dan anderen en de emoties houden relatief langer aan.
Borderline Herstel is mogelijk! Lange tijd is gedacht dat je niet kon herstellen van borderline, en dat pogingen om borderline met psychotherapie te behandelen eerder tot verslechtering dan tot verbetering zouden leiden. In combinatie met de angst die veel behandelaren voor mensen met borderline hadden, leidde dit tot een ernstige onderbehandeling van borderliners. Veel mensen met borderline kregen geen, of te weinig zorg. Ze werden bijvoorbeeld weggestuurd omdat er geen vertrouwen was dat behandeling zou helpen, of ze kregen erg veel medicijnen voorgeschreven zonder dat ze daar nu veel beter van werden. Ook was het pappen en nathouden populair: af een toe een kort gesprek om afglijden te voorkomen, maar geen hulp die op herstel was gericht. VERANDERING VAN INZICHTEN Veel onderzoeken wijzen erop dat de prognose van borderline niet gunstig is. Zo n 10% zou door suïcide overlijden. En, hoewel de problemen zouden afvlakken met het ouder worden, zouden omstreeks het 60ste jaar weer ernstige problemen optreden. Er zijn echter recente onderzoeken die erop wijzen dat de problemen in de tijd wel degelijk verminderen, zodat velen niet meer aan de diagnose borderline voldoen. Dat wil niet zeggen dat alle problemen over zijn. Het is vooral het zelfverwondend gedrag en de impulsiviteit die met het ouder worden afnemen. Maar dit onderzoek gaf wel hoop. DE EERSTE DOORBRAAK De eerste grote doorbraak in het onderzoek naar de behandeling van borderline werd bereikt in de jaren negentig van de vorige eeuw. Marsha Linehan, een Amerikaanse psychologe, en haar groep toonden aan dat een speciale vorm van behandeling, dialectische gedragstherapie, het veel beter deed dan gebruikelijke behandelingen en leidde tot vermindering van crisisopnames, suïcidepogingen, en zelfverwondend gedrag. Niet verwonderlijk, want de therapie was speciaal daarvoor ontwikkeld. Op andere gebieden van borderline deed deze nieuwe therapie het niet beter dan wat al bekend was. Er was dus ruimte voor verbetering! DE RECENTE DOORBRAAK Recent is duidelijk geworden dat met een gespecialiseerde vorm van cognitieve therapie, schema-gerichte therapie, mensen met borderline zo goed geholpen worden dat ze op alle aspecten van hun problematiek sterk vooruitgaan. Na drie jaar is ongeveer 45%, en na vier jaar 52% volledig hersteld van de borderlinestoornis, en meer dan tweederde van de borderliners die starten met de behandeling profiteren er sterk van. Bij deze cijfers zijn ook de mensen meegeteld die om allerlei redenen uitvielen. Voor degenen die de therapie afmaken liggen deze aantallen nog hoger (60% en 75%). De schema-gerichte therapie deed het duidelijk veel beter dan de psychoanalytische behandeling waarmee ze vergeleken werd. Ook op allerlei andere probleemgebieden, in persoonlijkheid, en in labiliteit van het sympathische zenuwstelsel was er sprake van een grote verbetering, zo niet normalisering. Veel deelnemers gingen al tijdens de behandeling minder kosten maken, omdat ze zich geholpen voelden. Dit maakte dat de maatschappij per herstelde patiënt meer dan 4500 Euro per jaar terugkreeg, ondanks de intensieve behandeling! Ook betekende het dat veel mensen hun studie succesvol konden afronden, of uit de WAO of bijstand konden komen en (al of niet via reïntegratie traject) werk konden vinden. Ik moet IN BALANS zijn... Iedereen is wel eens uit zijn evenwicht. Maar sommige mensen zijn heel vaak uit balans. Hun gevoelens en stemmingen wisselen sterk. En ze denken vaak negatief over zichzelf. Dat maakt dat ze in relaties, opleidingen en werk vastlopen. Zeker als ze ook nog eens impulsief handelen. Herkent u dit? Vraag dan de brochure Borderline aan, voor uzelf of een ander ( 0,45 + porto). Kijk op www.psychischegezondheid.nl of bel (030) 297 11 97. Informatie & Advieslijn: 0900 903 903 9 ( 0,20 p/m) WAT DIT BETEKENT Borderline moet niet meer worden gezien als onbehandelbaar. Er is een goede behandeling beschikbaar. Er zijn al veel therapeuten getraind in die nieuwe behandeling, en er zal een register van therapeuten beschikbaar komen zodat cliënten kunnen nagaan waar en bij wie ze behandeling kunnen krijgen (www.schematherapie.nl). Helaas is het nog niet zo dat iedereen zo goed geholpen kan worden dat herstel bereikt wordt. Misschien dat de combinatie van medicijngebruik en schema-therapie niet goed werkt. De mensen die geen medicatie gebruikten gingen veel meer vooruit dan degenen die medicatie gebruikten, en hoe meer medicatie gebruikt werd, hoe slechter het resultaat van de behandeling was. Maar of dit echt zo is zal nader onderzoek moeten uitwijzen. Ook blijven herstelde borderliners wel wat kwetsbaar voor stress. De positieve ervaring is dat ze met enkele opfrisgesprekken niet terugvallen. Door Arnoud Arntz, Departement Medische, Klinische en Experimentele Psychologie, Universiteit Maastricht. 2 Borderline is soms één minuut me gelukkig voelen, intens tevreden en dan weer die onrust. Straffen moet ik, zeer voelen, ik voel niet, ik besta niet, ik ben niet. Borderline is laat me met rust, rot op en tegelijk bel me, houd van me, geef om me. Borderline is niets kunnen beloven. Ik bel je morgen zei ik net tegen iemand, maar misschien wil ik morgen wel niemand spreken. Borderline is niet durven dromen, niet aan een opleiding durven beginnen, ik kan niet garanderen dat ik het volhoud, zelfs niet een week. Borderline is telkens maar uitleggen, verdedigen, schaamte. Borderline is het verlangen naar chaos en het tegelijk haten. Borderline is onzichtbare pijn. Borderline is denken jaja het zal wel, wat moet je van me als je een glimlach ontvangt. Borderline is toegeven aan iets liefs voor jezelf doen en met 20 in plaats van één plant thuiskomen en dan weer geen eten kunnen kopen. Borderline is terugtrekken bij het eerste vermoeden van verraad. Borderline is intens leven en intens dood willen om de paar minuten. Borderline is angst. Borderline is altijd zoeken naar prikkels, ruzie, alles wat me raakt en het vervolgens niet aankunnen. Borderline is red me neem de verantwoording over en blijf van me af, ga weg in één zin. Borderline is unfähig zum leben, een rare uitdrukking, onmachtig en onwaardig bedoel ik. Borderline is verlangen naar een permanent kuuroord, niet die boze buitenwereld. Borderline maakt eenzaam en rijk tegelijk. Borderline maakt me stuk en heelt me. Borderline Ik heb het, haat het en omarm het. Borderline, dat heb ik. Door Ellen Niewold
Bulletin Borderline ADVERTENTIE wat is dat? Nieuw: Borderline is bedoeld voor mensen met een borderlinestoornis of met klachten die daarop lijken. In het overzichtsboek van psychiatrische stoornissen (DSM) staat de borderlinestoornis als volgt omschreven: Iemand met een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relaties, zelfbeeld en gevoelsleven, en van duidelijke impulsiviteit. Dit begint in de vroege volwassenheid en komt tot uiting in diverse situaties. Kenmerkend is instabiliteit. Je kunt die instabiliteit merken bij de drie grote psychische functies: denken, voelen en handelen. - Je denken wisselt in uitersten (alles of niets, zwart of wit). -Je gevoelsleven is instabiel omdat er vaak sterke stemmingswisselingen zijn. -Je handelen wordt gekenmerkt door wispelturig gedrag en impulsiviteit: eerst doen, dan denken. Stemmingsschommelingen/ emotionele instabiliteit Een borderlinepatiënt voelt zich zelden langere tijd achtereen goed gestemd of tevreden. Vaak klaagt hij of zij over leegte, verveling en suïcidaliteit (de neiging om een einde aan het leven te maken). Daarnaast kan er sprake zijn van ongecontroleerde woede-uitbarstingen. In het dagelijks leven zien we dat iemand heel vrolijk en heel somber kan zijn. De stemming kan zeer snel, zelfs binnen het tijdbestek van één uur wisselen, zonder dat de omgeving een directe aanleiding opmerkt. Of iemand reageert - in de ogen van omstanders - juist heel overdreven op een ogenschijnlijk klein voorval. Het lijkt wel alles of niets. Het zijn vooral deze grillige, wispelturige emoties waarmee naastbetrokkenen veel moeite hebben. Je weet soms gewoon niet waar je aan toe bent of wat je kunt verwachten. Dit is dus één van de meest kenmerkende aspecten: het met heftige emoties reageren op een voorval én maar langzaam terug kunnen keren naar de normale toestand, er is een snelle piek en een relatief langzame daling. Bij de borderlinestoornis komen verder bijna alle psychische klachten en stoornissen die we in de psychiatrie kennen voor. Zo komen depressieve- en angststoornissen zeer veel voor. Daarnaast kun je last hebben van bijvoorbeeld eetstoornissen, in de war zijn, wegrakingen en alcohol- of drugsmisbruik. Er zijn zoals bij de meeste aandoeningen zowel lichte als ernstige gevallen. Daarbij bén je geen borderliner, maar héb je die stoornis, naast een heleboel andere eigenschappen. En mensen verschillen onderling. Er zijn vrolijke en sombere mensen, optimisten en pessimisten, introverte en extraverte mensen. Dat geldt dus ook voor mensen met een borderlinestoornis. Sommigen hebben vooral last van depressiviteit en hebben een ingetogen aard, zijn verlegen en sociaal angstig. Anderen zijn extravert, maken veel conflicten en reageren heel impulsief. De ene borderlinepatiënt is de andere niet. Oorzaken Het is niet goed mogelijk dé oorzaak te bepalen. Wel zijn er omstandigheden die - in complexe samenhang de kans vergroten dat iemand borderline krijgt en / of het houdt. Vaak wordt het bio-psycho-sociale model hierbij gehanteerd: - Biologisch: impulsiviteit en emotionele instabiliteit zijn (deels) in aanleg aanwezig (genetisch). - Psychologisch: ingrijpende ervaringen (zoals instabiele gezinssituatie, emotionele verwaarlozing, langdurig gescheiden zijn van ouders (kindertehuizen), mishandeling en seksueel misbruik). Hierbij kan overigens worden opgemerkt dat niet al dit soort ingrijpende ervaringen in Het kan als zelfhulp maar ook als aanvulling op een professionele behandeling worden gebruikt. Kennis over de stoornis, zelfhulptechnieken en adviezen ter verbetering van relaties kunnen verlichting bieden. Borderline bevat daarom veel praktische opdrachten. Deze herziene uitgave van het zeer succesvolle boek van Jaap Spaans en Erwin van Meekeren verschijnt in een nieuwe vormgeving in de serie Boom Hulpboek, en bevat tevens een cd-rom met werkbladen. Boom ISBN 90 8506 366 3 e 2, Ook verkrijgbaar in de boekhandel www.uitgeverijboom.nl de jeugd leiden tot een borderlinestoornis en dat niet alle borderlinepatiënten melding maken van dit soort ervaringen of ze hebben meegemaakt. - Sociaal: de individualisering (mensen voelen zich minder veilig en geborgen), de snelle veranderingen in de maatschappij met alle toenemende eisen die aan het individu worden gesteld. Door Erwin van Meekeren, psychiater en hoofd van het Centrum voor persoonlijkheidsproblematiek van PsyQ, Den Haag. Hij is voorzitter van Triade-Borderline en schreef onder meer Alles of niets en Borderline Hulpboek. Leven in een wereld met een hap eruit soms denk ik wel eens; kan de wereld niet even ophouden met draaien? Kan het leven, alsjeblieft, misschien even stil blijven staan? Zodat ik weer weet waar ik gebleven ben en tenminste de kans krijg om op adem te komen; om me heen te kijken en de chaos in mijn brein te ordenen. Want, weet je, ik ben een mens met een foutje. Een misdruk die de uitverkoop niet eens haalt. Een typisch DSM-geval. En dat voel ik, iedere dag opnieuw. Als ik weer eens merk dat mijn woorden totaal anders overkomen dan de bedoeling was. Als ik constateer dat mijn normen en waarden bij lange na niet dezelfde zijn als die van de buren of mijn ouders.als mijn gedachten en ideeën zo vaak niet blijken overeen te komen met de realiteit. Dat foutje maakt dat ik me nergens bij voel horen: niet bij de gezonden maar ook niet bij de normalen. Dat geeft me dat echte, onvervalste Borderline-gevoel. Dat plakkaatje hebben ze me jaren geleden al gegeven, in een Brabants ziekenhuis.toen ze naar een verklaring zochten waarom ik bepaalde dingen (niet) deed. Waar ze eindelijk een categorie dachten te hebben gevonden waarin ik thuishoorde. Als een troostvolle gedachte voor een gesjeesd mens.alles raakt me, niets gaat effectloos aan me voorbij. Een doodgewoon liedje, ooit ergens gehoord, roept direct associaties op met een gepasseerd verleden en allang vergeten mensen. Zodat ik plotseling overloop van niet te hanteren emoties en stop waarmee ik bezig ben. Zomaar ineens, ergens midden op straat ofzo. En al die mensen! Ze schieten pijltjes op mijn hoofd en bombarderen mijn oren continu met precies de verkeerde woorden. Met hun scherpe pikhouwelen hakken ze onverbiddelijk op mijn pantser in, als ik ze langer dan anderhalve seconde in de ogen kijk. En relaties, als ik ze al heb, verlopen bij mij flitsend, heftig en eindigen meestal in een intermenselijke ramp. Contactgestoord? Ik? Hoezo?! Welnee, ik wil alleen maar dingen die niet kunnen, zoals ruzie maken met de mensen om wie ik het meeste geef. Om ze vervolgens dood te knuffelen; het liefst allebei tegelijkertijd. En dan óók nog met de verwachting dat ze daar iets van begrijpen. Ik wil hele nachten doorhalen en grote bloemvazen wodka drinken, zonder ooit bezopen te worden. Dansen op het water van een ontdooide vijver en vrijen met die man van de overkant, die ik morgen pas tegenkom. Geld uitgeven aan dingen die bij voorkeur niet nuttig zijn, zonder me er om te bekommeren of er dan nog wel iets overblijft voor mijn op handen zijnde begrafenis. Eten zonder ook maar een gram aan te komen, dromen terwijl je wakker bent. Maar het is een illusie, ik weet het.want dat kan allemaal niet, het is niet realistisch om te verwachten dat zoiets mogelijk is. Dus heb ik een probleem, waarvan ik absoluut niet meer weet hoe ik dat in m n eentje op moet lossen. Maar aangezien samenwerking ook conflicten geeft, onder andere omdat ik zo eigenwijs als een deur ben, zal ik mezelf moeten zien te redden. En dat lukt me maar niet. Daarom loop ik psychisch op krukken en donder ik regelmatig om, omdat ik ook met dié dingen niet overweg kan. En sta ik, dapper maar in mijn hart diepongelukkig, lachend en schijnbaar kwiek weer op. Om niemand, maar dan ook niémand ooit te laten merken hoe erg ik het vind om te leven in een wereld met een hap eruit. Door Tonna van der Linden (uit: Met mijn hoofd in de wolken en mijn voeten in de modder. Gigaboek, 2004. ISBN 90 8548 0248). 3
Borderline God zal degene straffen die mij in de weg zit DE INVLOED VAN BORDERLINE OP SPIRITUALITEIT EN LEVENSBESCHOUWING Maartje is 25 jaar en heeft een christelijke geloofsovertuiging. Zij is gewend om tot God te bidden als zij rustig is. Maar onder druk is Maartje niet rustig. Zij voelt zich dan aangevallen en reageert agressief. Steeds opnieuw komen relaties door haar uitvallen en haar gewelddadigheid onder druk te staan. Ze heeft al meerdere keren moeten verhuizen omdat ze als kamerbewoner niet te handhaven was. Ze kreeg dan de sneer na: Ben jij nou christen als je zo tekeer gaat? Maartje doet keer op keer de ervaring op dat een contact stuk loopt. Maar door één iemand is zij nooit in de steek gelaten, heeft zij haar behandelaar verteld.wat er in haar leven ook gebeurd is, zij wist zeker dat God haar niet zou verlaten.wanneer de behandeling vordert, krijgt Maartje te maken met een medebewoner die een kapotte wasmachine op de gang heeft neergezet. Maartje moet zich er steeds langs wurmen om bij de trap te komen. Zij heeft de huisgenoot gevraagd de zooi op te ruimen, maar dat gebeurt niet. Maartje zegt tegen de behandelaar dat ze gebeden heeft of God de huisgenoot wil laten doodvallen, want zegt zij: In de Psalmen staat: mijn vijanden zijn Uw vijanden. Dan zal God iemand straffen die mij in de weg zit. De behandelaar reageert rustig: Dat is een belangrijke stap. Je hebt deze keer niet zelf wraak genomen, maar laat het aan iemand anders, aan God over.alleen moeten we het er wel over hebben hoe het zal zijn als God niet doet wat je van Hem verwacht. b. Alleen bij God is het veilig.als iemand teleurgesteld is in relaties en een geschiedenis van verbroken contacten heeft, kan God de enig overgebleven veilige haven zijn.alles in de wereld wordt als vijandig beleefd, alleen bij God is het helemaal goed. Maartje is daar een voorbeeld van. God is er altijd. Maar het is een ervaring van veel godsdienstige mensen dat God zich bij tijden verbergt. De ervaring dat God zich verborgen houdt, kan moeilijk te verdragen zijn, zeker bij iemand met een borderlinestoornis. Zo iemand denkt dan al snel volkomen verlaten te zijn. c. Boos zijn op God. Het kan zijn dat iemand door een tegenvaller heftig boos is op God en tot de conclusie komt dat het hele geloof waardeloos is. God blijkt ook onbetrouwbaar. Het is helemaal niets met die God. In zulke perioden kan iemand roekeloos dingen gaan doen als uiting van teleurstelling. d. Bang zijn het voor altijd verbruid te hebben. Kenmerkend voor een borderlinestoornis is de angst dat relaties stuk lopen. Dat kan iemand ook in de omgang met God ervaren. Iemand denkt dat God niet meer geïnteresseerd is, en beleeft zich als waardeloos tegenover Hem. Het gevoel van totale verworpenheid overheerst. e. Conflicten in en met de godsdienstige gemeenschap. Net zoals iemand met een borderlinestoornis met andere mensen in moeilijk vaarwater terecht kan komen, bestaat ook de kans dat conflicten in en met de godsdienstige gemeenschap ontstaan. Mensen kunnen te dichtbij komen of juist te weinig aandacht geven. Mensen binnen een gemeenschap kunnen heftig met elkaar in aanvaring komen over de manier waarop met de problematiek van de borderlinestoornis omgegaan dient te worden. Deze ervaringen zijn op zich niet vreemd, alleen zijn ze bij iemand met een borderlinestoornis veel heftiger.voor naastbetrokkenen en voor behandelaars kunnen deze belevingen vragen oproepen. Je kunt je voorstellen dat iemand vragen heeft bij het gebed van Maartje. Het is agressief geformuleerd. Is God zo? Staat dat in de Psalmen? Mag je God voor je karretje spannen? Hoe ga je om met spirituele ervaringen als je zelf niet gelovig bent? Het gesprek leidt gemakkelijk tot felle en nutteloze discussies die (angst voor) afwijzing oproepen. Een andere reactie kan zijn om het gesprek over spirituele ervaringen te ontwijken. Het voorbeeld van Maartje laat zien dat het ook anders kan. De geloofsdaad wordt ingepast in de weg om op anderen te leren vertrouwen, waarbij de therapeut Maartje helpt om te gaan begrijpen dat God (en ook anderen) misschien niet reageert zoals je verwacht en daar eigen motieven voor heeft. Zo ontstaat de ruimte om na te denken over het eigen handelen en dat van anderen zonder zich afgewezen te voelen. Door Arthur Hegger, Psychotherapeut bij Eleos, een landelijk werkende instelling voor gereformeerde geestelijke gezondheidszorg, en schrijver van het boek Wat borderline met je doet. Spirituele ervaringen kunnen voor iemand met een borderlinestoornis steunend zijn, maar ook bedreigend. Denk daarbij aan het volgende: a. Zoeken naar warmte.wie zich leeg en eenzaam voelt, verlangt veelal sterk naar warmte. Dat kan zich uiten in een verlangen om door Gods aanwezigheid vervuld te worden. Iemand is dan geneigd intensieve spirituele ervaringen (lezen van heilige teksten, bidden, bezoeken van emotionele godsdienstige bijeenkomsten) op te zoeken om het gevoel van leegte kwijt te raken. Brand New Day Psychische problemen, zoals depressies, angsten, ADHD en borderline, kunnen beperkingen opleveren voor je sociale leven, studie of werk. Je kunt daardoor arbeidsongeschikt raken en in aanmerking komen voor een Wajong-uitkering (= Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten) of WAO-uitkering. De meeste mensen met een Wajong- of WAO-uitkering krijgen te maken met een herbeoordeling volgens nieuwe regels (sinds oktober 2004). Met de nieuwe regels zijn de criteria strenger geworden dan vroeger, met name voor psychische klachten. Dit kan betekenen dat je moet reïntegreren in het arbeidsproces. Volgens Suzanne Unck van SUUS & CO is reïntegratie momenteel een hot item; slechte ervaringen met reïntegratiebedrijven zijn dat volgens haar helaas ook. SUUS & CO, een klein bedrijf voor coaching en reïntegratiebegeleiding, komt met een alternatief: een project waarin jonge mensen met een Wajong-uitkering een half jaar werkervaring kunnen opdoen in het bedrijf of de baan van hun dromen, om te ontdekken wie ze nu werkelijk zijn, wat echt bij hen past en wat ze nu werkelijk willen. Ze worden hierbij intensief begeleid door een professionele jobcoach. Martine (25) heeft borderline. Ze doet mee aan het Brand New Day-project en loopt sinds een maand haar droomstage bij SUUS & CO op kantoor. WAARIN UIT ZICH BORDERLINE BIJ JOU? Mijn borderline uit zich bijvoorbeeld in de manier waarop ik sociale contacten onderhoud: ik ben snel geneigd aan iemand te gaan hangen. Of juist de tegenreactie, die uit dezelfde behoefte voorkomt: juist geen contact zoeken, omdat ik bang ben aan iemand te gaan hangen. Ik voel me vaak niet compleet als ik alleen ben, en ben op zoek naar iemand die me vertelt hoe ik moet leven. Ik weet ook wel dat dat onmogelijk is. Eigenlijk heb ik niet zoveel met borderline-eigenschappen; wanneer heet het borderline en wanneer heet het normaal? WAAROM PAST BRAND NEW DAY BIJ JE? Met Brand New Day heb ik regelmatig iemand in mijn omgeving die me stimuleert en me op mijn valkuilen, maar ook op mijn sterke punten wijst. De stage is helemaal naar mijn behoeftes en ambities in te delen en dat past goed bij mij. Heel anders dan reïntegreren met een standaard administratieve cursus. Dat heb ik ook geprobeerd, maar daar ben ik de tweede dag weggerend. Niks voor mij. HOE KUN JE JE ERVARINGEN MET BORDERLINE GEBRUIKEN VOOR JEZELF EN VOOR ANDEREN? Ik heb veel inzicht gekregen in mijn gedrag en ben me erg bewust geworden van mezelf. Doordat ik zo op mijn bek gegaan ben, werd ik gedwongen naar mezelf te kijken. Alle therapieën hebben ertoe geleid dat ik me realiseerde dat ik veel meer ben dan een borderlinepatiënt. Door de ongelijkwaardige manier waarop men met mij omging in de reguliere hulpverlening, kreeg ik iets strijdlustigs en werd ik me ervan bewust dat ik veel meer waard ben.toen ben ik mijn eigen weg gaan bewandelen. Dit was voor mij de eerste stap om ook echt dingen te kunnen veranderen, hoewel dat af en toe behoorlijk moeilijk is en niet altijd meteen lukt. HEB JE EEN TIP OF WIJZE RAAD VOOR ANDEREN DIE BORDERLINE HEBBEN? Blijf niet hangen in de reguliere hulpverlening. Reïntegratie staat daar in de kinderschoenen en hun toon is vaak nogal kleinerend.toen ik vroeg wat voor mij de mogelijkheden waren, kwamen ze aanzetten met de sociale werkplaats. Dat vond ik zo belachelijk; ik ben er niet eens op ingegaan! Als je meer wilt en niet tevreden bent met wat zij bieden, kunnen ze niet zoveel voor je doen en dan roepen ze: het glas is halfvol of het glas is halfleeg. Ze bedoelen dan: dit is wat wij te bieden hebben, wees tevreden met de stapjes die je zet. Maar zo snel ben ik niet tevreden. Dus ga zelf op onderzoek uit en geloof erin dat het beter en anders kan; gewoon googlen, maak gebruik van een IRO (= Individuele Reïntegratie Overeenkomst) bij het UWV. Wees eigenwijs. Meer informatie over Brand New Day,Wajong en Reïntegratie: www.suusenco.nl, www.uwv.nl, www.bpv.nl (Breed Platform Verzekerden en Werk). Door Suzanne Unck, SUUS & CO, i.s.m. Hilke Verdijk, Fonds Psychische Gezondheid. 4
Bulletin h Sprekende et is begonnen tijdens mijn eerste opname. Ik was depressief en suïcidaal. Ik had een gesprek met een psychiater en die geloofde me niet over m n vader. Hij zei: je vader kan nooit zo n slechte man zijn als jij zegt. En ik kon het op dat moment niet bewijzen. Ik ben iemand die alles bewaard, bonnetjes, briefjes, overal maak ik kopieën van omdat ik het misschien nog eens nodig heb om iets te bewijzen. Ik ben altijd bang dat mensen me niet geloven. Omdat die psychiater me niet geloofde en ik het niet kon bewijzen, voelde ik me ontkend, ik stelde me blijkbaar aan. Na dat gesprek ben ik buiten op het gras gaan zitten. Er lag een stukje glas. Dat heb ik gepakt en ik ben gaan krassen in mijn pols. Ik was zo kwaad op die psychiater, op mijzelf en de wereld en ik reageerde het af op mijzelf. Nadien deed ik het vaker. Heel lang hebben ze het niet in de gaten gehad omdat ik altijd lange mouwen droeg. Waarom beschadig je jezelf? Ik doe het ook vaak als boetedoening, als straf voor mezelf. Omdat ik iets niet goed heb gedaan of omdat ik er eigenlijk niet mag zijn. Ik heb ook jarenlang veel haren uit mijn benen getrokken, urenlang zat ik haren uit te trekken. Ik noemde dat nog geen zelfbeschadiging maar dat is het natuurlijk wel. Ik heb diabetes en spuit al vanaf mijn twaalfde insuline. Dus ik had altijd naalden bij me. Daar kun je ook aardig mee krassen. Voor mij is het een overlevingsmechanisme, zonder dat was ik er niet meer geweest. Wat moest je overleven? In mijn jeugd heb ik nooit geleerd om boosheid en verdriet te uiten. Mijn vader verliet ons van de ene op de andere dag toen ik bijna vier was. Kort daarna werd mijn moeder ernstig ziek. Ik werd van een vrolijk kind een angstig meisje. Ik voelde me verantwoordelijk voor mijn moeder en zusjes. Mijn vader stalkte ons en ik durfde nooit te laten merken dat ik me ongelukkig voelde. Ik voelde altijd dreiging hangen. Mijn vader probeerde voortdurend een reden te vinden ons bij m n moeder weg te halen. Het was een man met twee gezichten die altijd onzichtbaar in de buurt was. Hij wist waar ik was en wat ik deed. Daar kwam bij dat ik op school veel werd gepest en buitengesloten en ik altijd het gevoel had niet goed genoeg te zijn. Ik dacht vaak dat ik liever dood zou zijn maar dat kon ik mijn moeder dan weer niet aandoen. Kon je er met iemand over praten? Nee, nooit kon ik er met iemand over praten dat ik mijzelf beschadigde. Zelfs niet in therapie. Maar een paar jaar geleden had ik een keer een etentje van een oud-collega en een vriend van hem zag, toen mijn mouw iets omhoog was geschoven dat ik littekens had. Hij legde zijn hand erop en vroeg hoe dat kwam. Heb ik zelf gedaan, hoorde ik mijzelf vijandig zeggen, maar hij vond het niet gek. Soms kun je niet anders, zei hij. Ik was stomverbaasd dat iemand het begreep. Maar pas bij de Landelijke Stichting Zelfbeschadiging heb ik er echt over leren praten. Hoe zou je willen dat mensen reageren? Er is niet één goede reactie, het hangt af van de persoon en de situatie.wanneer een litteken nog vers is, voelt het als een vorm van negeren wanneer iemand er nadrukkelijk naar kijkt en er niets over zegt. Maar andere keren kan het heel lastig zijn wanneer iemand ernaar vraagt. Dan is de situatie er helemaal niet naar om daarover te praten.vooral bij familie en vrienden vind ik het moeilijk als ze zien dat ik mezelf gekrast heb; ik voel me vaak schuldig dat ik ze opzadel met mijn problemen. Toch heb ik mijzelf nu wel geaccepteerd zoals ik ben. Mijn littekens Ingrid is 45 jaar. Ze heeft een relatie maar woont niet samen met haar partner. Ingrid is bibliothecaris maar door alles wat ze heeft meegemaakt in haar leven zit ze nu in de WAO. Ze werkt als vrijwilligster voor de Landelijke Stichting Zelfbeschadiging* en voor de Diabetesvereniging Nederland. vriend zegt iedere dag tegen mij dat ie van me houdt. Dat is ook wel nodig want anders begin ik te twijfelen. Ik heb heel veel bevestiging nodig. Hij houdt van me zoals ik ben. We hebben afgesproken alles tegen elkaar zeggen en geen geheimen te hebben. Dat gaat al heel lang goed. Ik heb wel eens een interview gegeven aan studenten over zelfbeschadiging en toen las ik later in het verslag dat ze het hadden over dat soort mensen. Dat is behoorlijk kwetsend. Ook hoor je mensen wel eens praten over die snijders. Dat geeft je een stempel. Maar je geeft het ook jezelf. Het is moeilijk positief te denken over jezelf. Laatst moest ik geopereerd worden aan mijn hand en toen was ik bang dat de dokter bij het zien van de littekens op mijn arm minder zijn best zou doen. Zo van ach, die is het toch niet waard. Wanneer ik in gezelschap vertel dat ik bij de diabetesvereniging werk zegt iedereen oh leuk en wat doe je dan.wanneer ik vertel dat ik ook werk voor de Landelijke Stichting Zelfbeschadiging, valt het gesprek stil. Door Adrianne Dercksen, Fonds Psychische Gezondheid. * Landelijke Stichting Zelfbeschadiging, voor en door mensen die zichzelf beschadigen. Postbus 140, 3500 AC Utrecht. Tel 030-2311473, www.zelfbeschadiging.nl. Borderline: een nieuwe vrouwenziekte? op het eerste gezicht lijkt het of borderline een typische vrouwenziekte is. Het is immers de ziekte van de emotionele wisselvalligheid, de stoornis van de heftige gevoelens, de afhankelijkheid tegenover de angst voor intimiteit. Ook de cijfers lijken dit te bevestigen. Borderline komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Inderdaad zijn er de laatste tijd veel aanwijzingen dat het echt om een vrouwenziekte gaat. Deskundigen vermoeden dat de borderline deels te maken heeft met erfelijke factoren, zoals stressgevoeligheid van het emotionele systeem in onze hersenen. Hierbij wordt gedacht aan verschillende stoffen (neurotransmitters) die wel of niet aangaan na bepaalde gebeurtenissen. Meisjes die van aard wat verlegen en teruggetrokken zijn, blijken later kwetsbaarder voor levensomstandigheden. Meisjes maken ook andere gebeurtenissen mee dan jongens: verhoudingsgewijs meer misbruik en geweld thuis en in de familie. 50-80 % van de vrouwen met borderline heeft onaangename of traumatische ervaringen met seksueel misbruik, pesten, verbaal of fysiek geweld. De veilige haven die thuis had moeten zijn, was dat niet en leidde tot ervaringen van vernedering en machteloosheid, waar geen ontsnappen aan was. Daarnaast gaan jongens en meisje heel anders om met verschillende levensgebeurtenissen. Bij jongens en mannen leidt een nare gebeurtenis in de eerste plaats tot een fight or flight reactie. Ze gaan vechten of vluchten. Ze komen hoe dan ook in beweging.vrouwen neigen echter tot de tend-andbefriend reactie: ze zoeken samenwerking en kijken eerst of de aanvaller tot vreedzamer gedrag te bewegen is.vanuit de evolutie is dat verstandig: het vergroot de kans op overleven en het houdt de sociale netwerken in stand die daarbij behulpzaam zijn. En als er kinderen zijn is vechten noch vluchten mogelijk. Hierbij spelen hormonen (oestrogenen, oxytocine en endorfine) een belangrijke rol. Deze remmen agressie en angst. Het punt is dat bij doorgaande agressie en gevaar de tend-and-befriend reactie omslaat in onderwerping en onbeweeglijkheid. Dissociatie krijgt dan de overhand. Dit is een overlevingsmechanisme dat de neiging heeft zichzelf in stand te houden en op termijn ervoor zorgt dat je geen andere strategieën leert en de omgeving steeds nodig hebt om tot rust te komen. Het leidt dus tot aangeleerde hulpeloosheid en het steeds afhankelijker worden van een ander die je emoties kan reguleren. Het gaat dus tegen je werken.vrouwen zouden daarom goed gebruik kunnen maken van een beetje meer beweging: wie meer beweegt, heeft meer uitingsvormen voor stress. EN DAN DE VRAAG IS HET NIEUW? Nee, vroeger bestond dit ook, alleen noemde men het anders. Psychiaters letten op andere klachten en klachten die wij nu belangrijk vinden kregen minder aandacht Vroeger legde men de nadruk op de lichamelijke verschijnselen, wij leggen meer nadruk op de gevoelens.wie een verhaal leest van een patiënte van Freud (een psychiater die honderd jaar geleden leefde) herkent zonder moeite de verschijnselen van iemand die wij nu borderline zouden noemen. Elke tijd kiest uit de enorme hoeveelheid symptomen en klachten een stramien dat in die tijd betekenis heeft. Wij leggen in onze tijd de nadruk op emotionele beheersing, zelfstandigheid en onafhankelijkheid. De individuele autonome mens, die zelfstandig beslissingen neemt, kalm de zaken afweegt. Niet boos is, maar efficiënt handelt. Zich niet bindt, maar elk moment in staat is zijn biezen te pakken, als elders meer economisch gewin valt te halen of de zaak veiliger is.veel mensen voldoen niet aan dit eenentwintigste eeuwse ideaalbeeld en houden met hun klachten de maatschappij een spiegel voor. Door Nelleke Nicolai, psychiater en psychotherapeute, Rotterdam. 5