Een Verantwoord Gesprek Met... Een voormalig gokverslaafde Deel 1: Persoonlijke gokervaringen In de interviewserie "Een Verantwoord Gesprek Met..." praten Yvon Jansma en Rolf Slotboom van het Centrum voor Verantwoord Spelen met kopstukken uit het kansspelbeleid en de zorg. In een driedelig gesprek laten we een voormalig gokverslaafde aan het woord over zijn ervaringen, problemen en aanbevelingen betreffende gokverslaving. Op zijn verzoek doen wij dit anoniem. Het eerste deel van vandaag betreft zijn persoonlijke ervaringen: wat waren de achtergronden van zijn problemen, hoe reageerden familie en vrienden, en wat was nu eigenlijk de aantrekkingskracht van het gokken? De volgende delen zullen gaan over politiek (het legaliseringsproces vanuit het perspectief van een voormalig gokverslaafde) en verslavingszorg (ervaringen & aanbevelingen).
Kunt u iets vertellen over uw achtergrond: werk, leeftijd, opleiding etc. Na afronding van de MAVO had ik verschillende baantjes, tot ik bij de spoorwegen aangenomen werd. Ik heb daar elf jaar gewerkt, van lokettist tot een leidinggevende functie. De doorgroei mogelijkheden waren in die tijd beperkt vanwege het anciënniteitsmodel dat zij hanteerden. Volgens mij (ik was toen 30) zou het te lang duren voordat ik nog meer carrière kon maken. Ik besloot toen voor mijzelf te gaan werken. Omdat mijn hobby koken en eten is heb ik toen een opleiding gevolgd tot kok. Er kwam een ruimte vrij op een A-locatie en ik begon een eigen broodjeszaak, dit is later uitgegroeid tot twee zaken. In totaal heb ik veertien jaar in de horeca gewerkt, zes jaar als zelfstandig ondernemer, de rest als barkeeper, kok en kelner. Ik was rond de 35 toen het bij mij mis ging op het persoonlijke vlak. Mijn relatie liep stuk en omdat ik dit niet aankon vluchtte ik emotioneel in het gokken. Daardoor ging het in ongeveer twee jaren zodanig financieel mis dat ik failliet raakte, met grote schulden aan de belastingdienst: ongeveer 150.000 gulden. Daarna ben ik verhuisd uit de bekende omgeving en viel ik terug op een bijstandsuitkering. Daar heb ik ongeveer twee en een half jaar gebruik van gemaakt. Tijdens deze periode volgde ik een Mbo-opleiding op het sociaal juridische vlak en werd ik na een succesvolle stageplek aangenomen als consulent bij een gemeente. Omstreeks mijn 50 e merkten mijn collega s dat er iets mis met mij was. Wij dachten gewoon overspannen. Maar de huisarts concludeerde: depressie. Ik kwam onder behandeling bij het RIAGG. Dit hielp niet echt en de depressiviteit verergerde. Regelmatig was ik de tijd kwijt en het voelde alsof de wereld niet echt was, ik had een vorm van depersonalisatie. De depressie werd zo erg dat interne opname nodig bleek. Tijdens dit proces van ongeveer anderhalf jaar, kreeg een psychiater mijn dossier in handen. Volgens hem was ik bij het RIAGG niet aan het juiste adres en werd ik doorverwezen naar Centrum 40-45 in Oegstgeest. In die tijd een gelukkige keuze, anders had ik hier niet meer gezeten. Deze kliniek heeft zich gespecialiseerd in opgelopen oorlogstrauma s en mijn trauma was het gevolg van een tweede generatie oorlogsproblematiek. In mijn jeugd opgelopen door de oorlogservaringen van mijn vader, een voormalig KNIL militair. Hij heeft voor Nederland gevochten in Indonesië en Korea, is gevangen genomen door de Jappen en heeft gewerkt aan de Birma spoorlijn. Zijn oorlogstrauma heeft hij nooit kunnen verwerken en geestelijke hulp zoeken wilde hij niet. Dus dan maar zijn ballast bij het gezin droppen en die extra keien konden wij dragen. Bij Centrum 40-45 ben ik acht maanden intern opgenomen en heb ik daarna twee jaar ambulante therapie gevolgd. Na bijna drie jaar therapie had Centrum 40-45 mij niks meer te bieden en moest ik weg. Nog lang niet klaar maar wel met de dagelijkse maximale portie antidepressiva, dat was niet heel fijn. Uiteindelijk kwam ik terecht bij een Amsterdamse kliniek die gespecialiseerd is in gedragstherapie, de zogenaamde Linehan-therapie. Uiteindelijk hebben die therapieën ervoor gezorgd dat ik nu redelijk normaal kan functioneren. Ik ben nu 60. Nu volg ik nog één keer per maand gesprekken met een coach en soms relatietherapie in verband met het overwinnen van mijn bindingsangst. "Omstreeks mijn 50 e merkten mijn collega s dat er iets mis met mij was. Wij dachten gewoon overspannen. Maar de huisarts concludeerde: depressie." Wanneer bent u in aanraking gekomen met gokken?
Eigenlijk al vanaf dat ik 12 of 13 jaar was. Zelf ben ik een Indo en in de Indische familie van mijn vader was spelen om geld normaal. Het begon bij mij eigenlijk met jokeren om geld. Om stuivers en centen, uiterst opwindend en interessant voor mij in die tijd. Mijn vader gokte regelmatig in casino's en nam ons dan mee naar Knokke of Oostende. Ik mocht dan op de auto passen als hij binnen was, maar soms mocht ik ook wachten in de speelautomatenhallen, waar ik kon spelen tot mijn geld op was. Deze gokuitstapjes met mijn vader waren erg leuk, ik kreeg aandacht en dat was bijzonder, want verder had ik niet veel met hem. 17 jaar was ik toen ik voor de eerste keer samen met mijn vader een illegaal casino in Loosdrecht bezocht. Ik kreeg dan de chips om voor mijn vader in te zetten. Later, omstreeks mijn 18 e / 19 e jaar, ging ik zelfstandig roulette of blackjack spelen in Amsterdam, vaak in Chinese gokhuizen. Op zich niet vreemd, want mijn vader is Indisch en kende verschillende Chinese mensen in deze wereld. Langzamerhand ging ik ook steeds meer pokeren in eigen kring, al ging dat vaak om de wat kleinere bedragen. Toen ik een jaar of 21 was opende in Zandvoort het eerste Holland Casino. Legaal spelen kon toen in Zandvoort, Duitsland of België, en illegaal waren bijvoorbeeld de Golden Ten casino s en de illegale huisroulettes met black jack mogelijkheden. Samen met mijn vader kwam ik regelmatig op al deze plekken, waarbij het motto was: "als ik goed gokte, was ik een goed mens." "Deze gokuitstapjes met mijn vader waren erg leuk, ik kreeg aandacht en dat was bijzonder, want verder had ik niet veel met hem." "Het motto was: "als ik goed gokte, was ik een goed mens."" Kunt u een beschrijving geven van hoe uw dag-in, dag-uit patroon van leven, werken & gokken eruit zag? Gokverslaving was de rode draad. Een manier van leven, eigenlijk. Het was een integraal deel van mijn leven, naast mijn sociale en werk leven. Mijn enige vriend van toen gokte ook. En in alle eerlijkheid: het leven was eigenlijk wel spannend en ook leuk - hoewel financieel gezien rampzalig. Ik heb nooit vanuit thuis geleerd om goed met geld om te gaan. Welke impact had uw gokverslaving op uw leven? (bv. werk, relaties, financieel) Bij de spoorwegen had ik een goed salaris, maar wat er overbleef ging grotendeels op aan het gokken. Alles bij elkaar schat ik dat ik in mijn leven tot nu toe ruim een half miljoen vergokt heb. Iedereen in mijn sociale omgeving wist dat ik veel gokte. Sterker, als 's nachts op één uur de broodjeszaak dicht ging, kwamen mensen naar mij toe om bij mij te komen gokken. Doordat mijn sociale leven zich afspeelde in de gokwereld en een groot gedeelte van mijn kennissenkring ook gokte, hoefde ik mijn gokgedrag niet voor hen te verbergen. Vanzelfsprekend zei ik er op mijn werk niks over, omdat ik wist dat dit gedrag door sommige mensen veroordeeld zou worden. De grootste impact van het leven met gokken kun je wel de verloren tijd noemen. De tijd die ik verspeelde en daardoor niet benut heb om mezelf meer en beter te kunnen ontwikkelen. Dit is een niet te onderschatten
factor van het gokken op zichzelf. Geen tijd voor scholing, sociale contacten, bezinning en ga zo maar door. Alles wat je een beter en gelukkiger mens zou kunnen maken. "De grootste impact van het leven met gokken kun je wel de verloren tijd noemen. De tijd die ik verspeelde en daardoor niet benut heb om mezelf meer en beter te kunnen ontwikkelen." Wanneer besefte u dat u mogelijk een gokprobleem had? Wanneer vertelde u dit aan uw omgeving? En hoe waren de reacties? Het echte besef dat ik een gokprobleem had kwam toen ik ongeveer 34 was. Het was toen net uitgegaan met mijn eerste grote liefde en mijn langste relatie tot dan toe. De relatie duurde precies drie-en-een-half jaar. In die tijd had ik redelijk wat zwart geld in de kluis van de bank, en dat is er redelijk snel doorheen gedraaid. In een kleine twee jaar van redelijk welgesteld tot failliet. Toen ik het gokprobleem eindelijk onderkende heb ik aan mijn moeder gevraagd om er samen wat aan te doen. Overigens niet met het gewenste resultaat: zij is toen gepanikeerd, mogelijk ook omdat ze zelf steeds meer interesse in gokken was gaan vertonen. Ze is twee maanden naar mijn broer in Duitsland vertrokken omdat ze niet wist hoe hiermee om te gaan. Nadat zij weer terug kwam hebben we het er niet meer over gehad. U bent een intelligent en verstandig, analytisch man. Een buitenstaander zou zeggen: uw ratio wist vast al snel dat uw gokgedrag niet goed voor u was. Waarom kon uw ratio dan toch niet winnen van het gevoel? Omdat bij gokverslaving het gevoel wint van het verstand. Je kunt het niet níet doen, je móet simpelweg gokken. Volgens mij kan dit pas worden overwonnen als je inziet en erkent dat gokken een probleem voor jou is. En de goede therapie volgt: waarom doe je het, wat doet het met je, hoe wil je het probleem aanpakken? Daarna goede begeleiding, die zorgt dat je niet meer in de problemen raakt door het gokken. Pas de afgelopen twee jaar heb ik rust gevonden in het gokken, en hoef ik niet meer zo nodig. Dit kwam door het spontane inzicht dat ik gokte omdat ik in een goed blaadje wilde komen bij mijn vader. Hoe belachelijk dit ook klinkt - want hij is inmiddels al ruim 20 jaar dood. Ik ben erg blij met dit inzicht. "Bij gokverslaving wint het gevoel van het verstand. Je kunt het niet níet doen, je móet simpelweg gokken." Bent u ooit wel eens gewaarschuwd door aanbieders van gokspelen over uw speelgedrag. Zo ja, hoe ging dit? In de tijd dat ik veel pokerde, zeg maar bijna elke dag, ben ik in Holland Casino drie tot vier keer apart genomen. Die gesprekken zijn op zich goed, alleen: ze helpen niet. Het is de slager die zijn eigen vlees keurt. Want de operator die wil eigenlijk best graag zijn klandizie behouden. En de gokker die wil gokken, dus die zegt
alles wat het casino graag wil horen om daar maar te kunnen blijven spelen. De operator voor de gek houden over een mogelijk onderliggend probleem, dat is easy. Holland Casino kijkt hierbij niet naar het budget van mensen onder het motto 'we kunnen niet in iemands portemonnee kijken'. De vraag of iemand zich zijn gokgedrag wel of niet financieel kan permitteren wordt nooit gesteld - terwijl dat juist precies de vraag is die wél gesteld dient te worden. Daarbij komt ook nog de vraag: hoe wil je dat dan controleren? Overigens zou in dit geval het casino van de gokverslaafde meestal een oneerlijk antwoord krijgen. Vandaar dat dit soort gesprekken door onafhankelijke organisaties georganiseerd moeten worden. Deze organisaties zouden dan met ervaringsdeskundigen moeten werken die de tekenen van verslaving en smoesjes van gokkers herkennen. Daarbij komt nog dat een ervaringsdeskundige meer geaccepteerd zou worden, omdat hij/zij in het zelfde schuitje gezeten heeft. De gesprekken moeten privé blijven en voortvloeiende afspraken ook. Het casino heeft dan alleen betrokkenheid in het signaleren van de aanwezigheid en eventueel gedrag van de betrokken persoon. In het uiterste geval ontzegging van deelname aan de casino activiteiten. De organisatie zal in samenwerking met de betrokken persoon een plan uitwerken hoe hij/zij verder zal gaan met het gokgedrag. Daarnaast moet ook de mogelijkheid van hulp aangeboden kunnen worden, bijvoorbeeld therapie, begeleiding of zelfs een financiële hulp gefinancierd door een speciaal fonds. De insteek zou moeten zijn: gokken is prima wanneer je je dit financieel kunt veroorloven, en je geen obsessief gedrag vertoont. Zoals het nu is georganiseerd zal de gokker bijna altijd liegen, behalve als hem/haar het water aan de lippen staat en het eigenlijk te laat is. "De operator voor de gek houden over een mogelijk onderliggend probleem, dat is easy." "De insteek zou moeten zijn: gokken is prima wanneer je je dit financieel kunt veroorloven, en je geen obsessief gedrag vertoont." Bij casino's zijn sommige spelen winstgevender dan anderen. Bekend voorbeeld: pokeren levert t.o.v. andere tafelspelen significant minder op. Hebben aanbieders u wel eens actief geprobeerd te leiden naar deze, voor hen, meer winstgevende spelen?
Nee, dat is nooit gebeurd. Maar het hoeft ook niet; immers, het aanbod alleen is voor een gokker al genoeg. Als ik stond te wachten tot het poker openging, dan was het een vanzelfsprekendheid dat ik deze wachttijd opvulde met inzetten aan de roulette. Een gokker is gekomen om te gokken, niet om te wachten. Overigens wil ik wel graag zeggen dat ik het Holland Casino een veel prettiger sfeer heeft dan de illegale casino s. Het is er safer, relaxter en er wordt niet gerookt - dat vind ik erg prettig. U hebt ervaring met heel veel verschillende soorten spelen: u hebt zelf aangegeven dat u vrijwel alle gokspelen speelde. Is er naar uw mening onderscheid in verslavingsgevoeligheid per spel? Ik ben een spelletjesgek, altijd geweest ook. De hoogte van de inzetten gaven hierbij extra adrenaline. En in retrospectief is dit jammer, want je kunt je geld beter besteden dan aan gokken. In het algemeen kun je zeggen dat spelen waarmee je feedback krijgt verslavender zijn: hoe meer contact met het spelletje, des te gevaarlijker het is. Gevaarlijk zijn gokautomaten. De lichten, de belletjes, het opbouwen van de spanning, en de Pavlov-reactie die wordt gecreëerd: lichtjes en geluidjes die aangeven dat er winst is of kan komen. Allemaal zaken die het verslavingseffect significant vergroten. Pokeren ligt binnen dit spectrum iets anders. Ik zie dit echt als een behendigheidsspel waar je mensen te slim af probeert te zijn, maar ik beheerste het toch niet goed genoeg. Ik kon vaak een hele avond goed & strak spelen, maar 10 tot 15% van de tijd brak dan toch de gokverslaving door. Dan werd het in mijn geest 'alles of niets', terwijl dit rationeel gezien helemaal niet zo hoefde te zijn. En het ergste was: dan ging ik ook door! Waar pokeren vaak om in verhouding bescheiden bedragen ging, probeerde ik in geval van verlies aan de pokertafel dit later aan de roulettetafels weer goed te maken. En zo kwam het regelmatig voor dat een bescheiden verlies van een paar honderd euro met poker gevolgd werd door een verlies van wel 10k bij andere spelen - simpelweg omdat in mijn hoofd het eerder geleden verlies móest worden goedgemaakt. "Gevaarlijk zijn gokautomaten. De lichten, de belletjes, het opbouwen van de spanning, en de Pavlov-reactie die wordt gecreëerd: lichtjes en geluidjes die aangeven dat er winst is of kan komen. Allemaal zaken die het verslavingseffect significant vergroten."
Welke factoren spelen volgens jou een rol bij gokverslaving? Kan dit extra worden gevoed door zaken als: omgevingsfactoren, cultuur, leeftijd etc.? Ja, dat kan zeker. Ikzelf ben een goed (of, zo je wilt, slecht) voorbeeld van de invloed van cultuur op gokgedrag. Binnen mijn familie was gokken geaccepteerd, en dus vond ik gokken om geld al op zeer jonge leeftijd gewoon. Ik had bovendien geen uitgebreid sociaal netwerk, het grootste deel van mijn sociale netwerk wás betrokken bij het gokken. Met dergelijke omgevingsfactoren zal iemand met bepaalde zwakheden een grotere kans hebben verslaafd te raken, en het bovendien lastiger vinden een uitweg te vinden uit de problematiek. Voor mensen die misschien nog nooit in een casino zijn geweest, en nog nooit poker, roulette of speelautomaten hebben gespeeld. Kunt u aan hen uitleggen wat nu eigenlijk zo mooi is hieraan? Is dit het gevaar van verliezen, de spanning, het denken te hebben gevonden van winstgevende systemen misschien. Kunt u dit beschrijven voor de leek? Je kunt dit zien net als alcohol of drugs: je wordt verleid door mooie aspecten, glamour of plezierige effecten, en je raakt hooked - waarbij je vaak op zoek blijft gaan naar dat eerste, fijne gevoel. Bij gokken zijn daar de volgende factoren van belang: de omgeving, de lichtjes, de geluiden, de kameraadschap. Het zijn dit soort zaken die maken dat je verslaafd kunt raken, omdat je steeds weer op zoek gaat naar dat belletje, steeds weer op zoek naar die big score, of naar die mooie gokavond met kameraden. Pas wanneer je van al deze verleidingen en mogelijke verleidingen volledig bewust bent, en je bent dan ook in staat om te spelen binnen vooraf vastgestelde limieten, pas dan kun je volgens mij verantwoord spelen. Frequente bezoekers van casino's houden zich vaak bezig met allerlei systemen waarmee ze denken het casino te kunnen kloppen. Was dit bij u ook zo? Ja, dat had ik ook. Ik had bij roulette een systeem bedacht waarbij ik 30 getallen koos, en waarbij in geval van verlies ik dan steeds verdubbelde. Ik bracht dit systeem in de praktijk in Scheveningen, en jammer voor mij dat het in eerste instantie lukte: de eerste dagen werkte het geweldig! Het ging zelfs zo goed dat ik een kamer nam in het Kurhaus daar om zo veel mogelijk te kunnen spelen. Totdat het mis ging natuurlijk. Maar ik zal nooit vergeten de euforie die het opleverde toen ik dacht een winnend systeem te hebben gevonden. Ik denk dat dit net zoiets moet zijn als bij heroïne, waarbij je steeds op zoek blijft gaan naar die kick die je in het begin hebt ervaren. "Ik zal nooit vergeten de euforie die het opleverde toen ik dacht een winnend systeem te hebben gevonden."
Beschouwt u zichzelf als 'genezen', in die zin dat de oorzaken van uw probleem volledig zijn weggenomen? Of denkt u altijd kwetsbaar te zullen blijven voor de verleidingen van gokken? Ik kan niet zeggen dat ik helemaal genezen ben van gokverslaving. De behoefte om te gokken zit gewoon nog in mijn lichaam. Waar alcoholisten vaak alcohol compleet afzweren en zelfs geen bonbon willen eten waar mogelijk likeur in zit, daar ben ik op zich redelijk in staat om af en toe weer eens te gokken, en dan een paar weken of een maand later nog een keer. De vraag is echter: waarom zou ik het doen? Wat levert het eigenlijk op? Feit is natuurlijk wel, dat een groot deel van mijn leven daar ligt. Zolang je zelf nog actief meedoet in de gokwereld, zie je de patronen wat minder. Nu zie ik hoe ongezond het is, wat een vreemde sfeer er eigenlijk hangt in casino's, vol frustraties en agressiviteit. Zie ik de vreemde blikken in de ogen bij onverbeterlijke gokkers, de reacties van mensen als de bouleur het balletje gooit om snel nog even allerlei inzetten te doen. Het besef dat bij bijvoorbeeld pokeren men erop uit is jouw geld in hun zakken te krijgen, daarvoor doen ze bijna alles. Maar dat soort dingen zie je pas goed als je hiernaar kijkt als observator. Als je zelf speelt valt dat allemaal minder op, en werk je er aan mee - en dat is dom. "Ik kan niet zeggen dat ik helemaal genezen ben van gokverslaving. De behoefte om te gokken zit gewoon nog in mijn lichaam."