Samenvatting nieuwe wet- en regelgeving Wet wijziging curatele, mentorschap en beschermingsbewind
3. De nieuwe wet- en regelgeving Deze uitwerking is een hoofdstuk van het onderzoek van Fraude, bewindvoering en rechtspositie van de onderbewindgestelden. In dit hoofdstuk vindt u de uitwerking en van de nieuwe wet- en regelgeving, genoemd Wet wijziging curatele, mentorschap en beschermingsbewind, welke op 1 januari 2014 in werking is getreden. Dit wetsvoorstel bevat aanvullingen en wijzigingen van de regels, betreffende bewindvoering en professionele bewindvoerders 1. 3.1 Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap Het Ministerie van Veiligheid en Justitie heeft het conceptwetsvoorstel betreffende wijziging curatele, mentorschap en beschermingsbewind vrijgegeven op 26 januari 2010 voor consultatie. Vervolgens kunnen belanghebbenden hierop reageren, zoals de raad voor de rechtspraak, BPBI en kring van kantonrechters. Uiteindelijk is dit wetsvoorstel met betrekking tot wijziging en aanvulling van een aantal wetsartikelen inzake curatele, mentorschap en beschermingsbewind (Boek 1) afgerond en is op 1 november 2011 het wetsontwerp door de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie 2 ingediend. De volledige titel van wetsvoorstel 33 054 luidt: Wijziging van enige bepalingen van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek inzake curatele, onderbewindstelling ter bescherming van meerderjarigen en mentorschap ten behoeve van meerderjarigen en enige andere bepalingen (Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap). Een belangrijke aanleiding 3 voor dit wetsontwerp was het faillissement van een beschermingsbewindvoerder. Hier was de noodzaak gebleken dat er aanvullende wettelijke kwaliteitseisen voor professionele bewindvoerders moesten komen. Uit eerder onderzoek was ook al gebleken dat er behoefte bestond wettelijke regelingen aan te passen 4. Bovendien is het van belang omdat het aantal bewindvoeringen toe neemt. Dat ook voor de niet professionele bewindvoerders zou moeten gelden dat aan zwaardere eisen moet zijn voldaan mogen duidelijk zijn. De controle daarop richt volledig en in zijn volle omvang bij de kantonrechter die niet professionele bewindvoerder heeft aangesteld. Die eisen zijn neergelegt bij de aanbeveling lovck. Bovendien, door de complexiteit van de schuldensituatie en de mogelijke extra werkzaamheden (de niet regulieren werkzaamheden) is het vaak niet duidelijk wat de verplichtingen zijn voor beide partijen. 1 http://www.bpbi.nl/index.cfm?act=nieuws.detail&nid=74 2 http://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/viu2hjq6i5sb. 3 Memorie van toelichting, 33054 nr 3, vergaderjaar 2011-2012. 4 Blankman K, I.G. Oehlers-Oosterhof, H.C.D.M. Oomens: Onderbewindstelling ter beschikking van meerderjarigen.
3.2 Doelstelling en uitgangspunten In deze paragraaf worden de doelstellingen en uitgangspunten nader uitgewerkt. Bij de tot stand koming van het wetsontwerp heeft de wetgever goed geluisterd naar de door onderzoekers aangedragen conclusies. Bovendien is het wetsontwerp de reflectie van de bestaande praktijk met name voor wat betreft de implementatie van de aanbevelingen van het van het LOVCK, waarmee de kantonrechters hebben willen bereiken dat er landelijk op een uniforme wijze werd omgegaan met de onder bewindstellingen. Het doel 5 van deze voorgenomen wetswijziging is te zorgen dat mensen die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen betere bescherming krijgen. Belangrijke uitgangspunten zijn: De maatregel is passend en bevordert, als dat mogelijk is, de zelfredzaamheid; Betrokkenheid personen in nabije omgeving wordt bevorderd; De kwaliteit van wettelijke vertegenwoordigers wordt gewaarborgd; De regels van curatele, mentorschap en beschermingsbewind worden gestroomlijnd en afgebakend. De maatregel is passend: Curatele, mentorschap en beschermingsbewind beperken de mogelijkheid tot zelfbeschikking van het individu. Het is zaak dat deze beschermingsmaatregel niet verder ingrijpt dan strikt noodzakelijk. Met andere woorden, de maatregel moet proportioneel zijn. Dit naar aanleiding van artikel 12 lid 4 6 van het VN-verdrag betreffende de rechten van personen met een handicap. Ook is het niet vanzelfsprekend dat curatele automatisch voortduurt. Ook dient de zelfredzaamheid bevorderd te worden. Betrokken personen: Als een persoon onvoldoende zelfredzaam is, is het van groot belang dat dit door directe omgeving wordt gesignaleerd en dat zij weet hebben van de mogelijkheden voor een vertegenwoordiger. Het is van belang de betrokken personen actief bij de maatregel te betrekken. Hoe meer een persoon kan terugvallen op zijn sociale omgeving, hoe minder kwetsbaar en bevattelijk hij is voor misbruik. De kwaliteit van wettelijke vertegenwoordiger wordt gewaarborgd: Primair, vanwege de betrokkenheid van de naaste omgeving, is het van groot belang dat de naaste omgeving van degene die niet in staat is voldoende voor zichzelf te zorgen, zich bereid verklaart de taken van een wettelijk vertegenwoordiger op zich te nemen. Is hier om wat voor een reden dan ook geen mogelijkheid voor, dan kan een willekeurige derde de wettelijke vertegenwoordiger deze taak op zich nemen. 5 Memorie van toelichting, 33 054, nr. 3. 6 Memorie van toelichting, 33 054, nr. 3 blz 3.
Het wetsvoorstel bevat de verplichting voor de bewindvoerder om aan kwaliteitseisen te voldoen. Dit wordt jaarlijks getoetst door een accountant en eventueel een deskundige die door de kantonrechter is benoemd. Daarnaast lijkt een kwaliteitsslag te worden gemaakt met deze nieuwe regeling, omdat ook rechtspersonen voor benoeming tot bewindvoering in aanmerking komen. De leden van de BPBI verklaren zich akkoord aan de kwaliteitsverordening van het BPBI. De bewindvoerder die is aangesloten bij het BPBI heeft de voorkeur blijkens de LOVCK-aanbeveling. De kantonrechter houdt toezicht op de individuele curator, mentor en bewindvoerder. De kantonrechter stelt de beschermingsmaatregel in en benoemt en ontslaat immers die vertegenwoordiger. De kantonrechter vergewist zich van de geschiktheid en ontvangt jaarlijks de rekening en verantwoording. De kantonrechter heeft geen zicht op de bedrijfsvoering en mag afgaan op de verklaring van de accountant die jaarlijks controleert van vertegenwoordigers die vier of meer betrokkenen onder hun hoede hebben en aan de gestelde kwaliteitseisen voldoen. Vertegenwoordigers die deze verklaring van de accountant niet hebben kunnen niet langer als vertegenwoordiger functioneren. De regels van curatele, mentorschap en beschermingsbewind worden gestroomlijnd en afgebakend: Voor alle beschermingsmaatregelen geldt: het bieden van adequate bescherming voor mensen die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen. Het wetsvoorstel heeft zoveel mogelijk dezelfde regels voor beschermingsbewind, curatele en mentorschap. In uitzonderingsgevallen kan hiervan worden af geweken. 3.3 Voornaamste wijzigingen In deze paragraaf worden de voornaamste wijzigingen uitgewerkt zoals ze vermeldt staan in de memorie van toelichting, 33054. a. Wijziging van de gronden voor curatele en beschermingsbewind en de wijziging omtrent publicatieplicht Uitgangspunt is dat de maatregel niet verder ingrijpt dan noodzakelijk is. Dit heeft geleid tot wijziging van de gronden van curatele en beschermingbewind. Verkwisting als curatelengrond verdwijnt, en komt als grond bij beschermingsbewind, een minder ingrijpend middel. Het hebben van problematische schulden wordt toegevoegd 7 aan het beschermingsbewind. Het wetsontwerp verplicht tot publicatie om derden de mogelijkheid te geven dit te zien 8. Vanwege het overhevelen van verkwisting vervalt een belangrijke reden om iemand onder curatele te plaatsen. 7 Gewijzigd voorstel van de wet, vergaderjaar 2012-2013, 33 054, A onderdeel M. 8 Memorie van toelichting, 33054, nr 3 blz 7.
b. Uitbreiding kring van verzoekers tot instelling en opheffing van de beschermingsmaatregel en ontslag van de vertegenwoordiger Artikel 432 lid 1 BW wordt uitgebreid met de partner van de ouder die gezamenlijk gezag over persoon uitoefent. Daarnaast kan het bewind ook worden aangevraagd door een zorg- of begeleidingsinstelling. Hierbij moet wel aangegeven worden waarom de andere bevoegde personen het niet hebben gedaan. c. Rechtspersonen als curator en mentor Het LOVCK heeft geadviseerd de mogelijkheid om rechtspersonen te benoemen tot curator en mentor in de wet op te nemen. Voor bewindvoering is dit al zo. De achterliggende gedachte is dat er continuïteit is van de werkzaamheden. d. Geschiktheid van vertegenwoordigers De memorie van toelichting gaat er van uit, dat de kantonrechter de geschiktheid van de te benoemen mentor vast stelt. Hij zal daartoe de benodigde aspecten controleren. Voor het verhogen van de kwaliteit en de stroomlijning van het beschermingsbewind, wordt ook de geschiktheid van de curator en de bewindvoerder getoetst. Tot 2014 werd bekeken of: de bewindvoerder niet handelingsonbekwaam was; niet in staat van het faillissement verkeerde; niet in de schuldsanering zit en/of geen van zijn goederen onder beschermingsbewind zijn gesteld, Dit was gewoon mager. e. Kwaliteitseisen voor vertegenwoordigers en controle daarop Artikel 435 9 wordt uitgebreid met kwaliteitseisen en controle. Bewindvoerders met drie of meer rechthebbenden moeten kunnen aantonen dat ze aan de kwaliteitseisen voldoen. Het gaat om de bedrijfsvoering, de werving, scholing en in geval van de benoeming van een rechtspersoon, de begeleiding van het personeel dat de taken van de bewindvoerder uitoefent en het aantal bewinden. f. Benoeming twee curatoren en mentoren Dit hangt af van het oordeel van de kantonrechter. Enerzijds kan het een voordeel hebben dat zij elkaar zo nodig kunnen corrigeren (twee weten meer dan één). Anderzijds loopt met het risico dat er onenigheid tussen hen ontstaat, maar het is de rechter die in die onenigheid de beslissing neemt. 9 Memorie van toelichting 33 054, onderdeel P.
g. Beloning Ook voor de beloning komt een eenduidige regeling. De 5% regeling wordt zelden toegepast, omdat dit leidt tot onvoldoende beloning. In de praktijk gelden de aanbevelingen van het LOVCK 10. In de nieuwe regeling, wordt de verloning vastgesteld door de Minister. h. Periodieke evaluatie In beginsel is beschermingsbewind voor onbepaalde tijd, echter in het nieuwe artikel 446a wordt de bewindvoeding (verplicht) periodiek geëvalueerd. Er wordt bezien of het voortduren van het bewind noodzakelijk is 11. i. Bevoegdheden kantonrechter De bevoegdheden van de kantonrechter worden in de wet aangevuld en verduidelijkt. Dit vanwege de controleerbaarheid van de kwaliteit van de vertegenwoordigers. Thans is de kantonrechter bevoegd om de vertegenwoordiger op te roepen voor verhoor. Deze is verplicht alle inlichtingen te verstrekken 12. De bevoegdheid tot inzage in de kantooradministratie dient ter aanvulling. j. Opheffing en verlenging van de maatregel De bewindvoering kan worden opgeheven door de kantonrechter indien voortzetting niet meer zinvol is gebleken 13. Dit geldt ook voor de mentorraad 14, en curatelenstelling 15 k. Taak bewindvoerder en mentor Het blijkt dat de taken van de bewindvoerder onduidelijk zijn, met name als het gaat om problematische schulden. De verwachtingen van kantonrechters, bewindvoerders en rechtshebbende lopen uiteen. Artikel 441 (aanvulling op artikel 438) geeft nader aan wat de taak van de bewindvoerder is. Deze vertegenwoordigt de rechtshebbende en draagt zorg voor een doelmatige belegging van het vermogen 16. In een brief 17 van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal worden nog enkele aspecten genoemd. Een van die aspecten is de zwarte lijst van slecht presterende bewindvoerders. Dit zijn bijvoorbeeld bewindvoerders die om zwaarwegende redenen zijn ontslagen. Deze zwarte lijst zou geraadpleegd moeten worden door alle kantonrechters. Op deze manier kan het niet meer 10 Memorie van toelichting 33 054, onderdeel W. 11 Memorie van toelichting 33 054, onderdeel V 12 Memorie van toelichting, 33 054 onderdeel Q 13 Memorie van toelichting, 33 054 onderdeel EE 14 Memorie van toelichting, 33 054 onderdeel Y 15 Memorie van toelichting, 33 054 onderdeel H 16 Memorie van toelichting, 33 054 onderdeel T 17 Brief Ministerie van Veiligheid en Justitie, 19 maart 2013: Wetsvoorstel wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap (33 054)
gebeuren dat een ontslagen bewindvoerder wordt benoemd door een andere kantonrechter. De zwarte lijst moet voldoen aan de Wet bescherming persoonsgegevens. 3.4 Kwaliteitseisen De kwaliteitseisen worden gewijzigd. Vermoedelijk gaan deze eisen 1 juni 2014 van start. De start van de bewindvoering moet overlegd worden met de kantonrechter. De eisen voor de bewindvoerder zijn als volgt: VOG (ook voor personeel dat de taken van bewindvoerder uitvoert) Diploma passende HBO opleiding bij schuldenbewinden (telt ook voor personeel) Diploma passende MBO opleiding bij overige bewinden (ook voor personeel dat taken uitvoert) Klachtenregeling hebben. Verklaring door deskundige of bewindvoerder waaruit blijkt: Aantallen dossiers, overige activiteiten, aantal klachten en hoeveel gegrond Wat is er gedaan aan permanente educatie (ook personeel) Bereikbaarheid op 4 werkdagen en noodgevallen Minimaal tweemaandelijks contact (curator en mentor) Maandelijks overzicht aan cliënten. Verklaring door accountant (AA of RA), eisen dossier, bedrijfsvoering en boekhouding: Vastlegging van contacten curator en mentor Werkbeschrijving voor intake, uitvoering maatregel Continuïteit bij ziekte Beroepsaansprakelijkheidsverzekering Geen voordeel trekken uit maatregel anders dan loon Geen belangenverstrengeling Verslag over verloop klachtenregeling Jaarrekening. Naast de kwaliteitseisen moet er aandacht besteedt worden aan de zelfredzaamheid van de cliënt. Het is niet meer vanzelfsprekend dat de maatregel oneindig doorgaat. Dit wordt vijfjaarlijks herbeoordeeld
3.5 Overzicht van de oude en nieuwe wet op een rijtje Curatele, 1:378 BW Wegens: - Geestelijke stoornis waardoor niet in staat belangen behoorlijk waar te nemen. - Verkwisting - Drankmisbruik/drugsmisbruik Curatele, 1:378 BW Wegens: - Belangen niet behoorlijk waarneemt of zijn veiligheid of die van anderen in gevaar brengt als gevolg van: Lichamelijke of geestelijke toestand Drank/drugsmisbruik en een voldoende behartiging van die belangen niet met een meer passende en minder verstrekkende voorziening kan worden bewerkstelligd. Bewind, 1:431 BW Wegens: - Lichamelijke of geestelijke toestand niet in staat vermogensrechtelijke belangen behoorlijk waar te nemen. Bewind, 1:431 BW Wegens: - Vermogensrechtelijke belangen behoorlijk waarneemt als gevolg van: Lichamelijke of geestelijke toestand Publicatie kan Verkwisting of het hebben van problematische schulden. Publicatieverplichting. Nieuw, artikel 1:440 BW Schulden die voortspruiten uit een handeling, tijdens het bewind met of jegens de rechtshebbende, anders dan in overeenstemming met art. 438, tweede lid (verricht door een schuldeiser die het bewind kende of had behoren te kennen) kunnen niet op de onder het bewind staande goederen worden verhaald. Publicatie: Een gewijzigd register. - Openbaar - Niet openbaar Geen verplichting meer tot publicatie in de krant. Verzoekers ontslag: BW 1:389,449,462 - Bewindvoerder - Persoon zelf - OM - Mag ook ambtshalve Verzoekers ontslag: - Toegevoegd wordt ieder die bevoegd is te verzoeken.
Verzoekers opheffing: BW 1:389,449,462 - Bij curatele: dezelfde als die instelling mogen verzoeken. - Bij bewind: rechthebbende, OM - Bij mentorschap: betrokkene, mentor, OM Verzoekers opheffing - Toegevoegd wordt dezelfde die instelling mogen verzoeken + curator, bewindvoerder, mentor en ambtshalve..