Watis het? Plaatselijke ophoping van vocht onder de huid = oedeem De wanden van de haarvaten laten vocht door Oedeem en open benen voorkomen bij ouderen Lekt naar de omliggende lichaamsweefsels en gaat opzwellen Dhr. Cappelier P. Ulcus cruris venosum, 2007 2 Oorzaken van gezwollen benen Slecht sluitende kleppen van de aders painless-veins.com 3 4 1
Oorzaken van gezwollen benen Slechte afvoer van lymfevocht lymfeoedeem Oorzaken van gezwollen benen Hartfalen 5 Levercirrose Nierfalen 6 Oorzaken van slechtwerkende aders Door de zwaartekracht Lang stilzitten of rechtstaan Warmte Meerdere zwangerschappen Sommige geneesmiddelen Vb. bloeddrukverlagers Amlodipine, Prazozine, Vb. Anti diabetische middelen Glitazonen Tekenen van slechtwerkende aders Zware benen en pijn Oedeem Nachtelijke krampen Spataderen Veranderingen van de huid: Dunner wordende huid en ontharing Gespannen staan en glanzend Schilferige huid Ontstaan van eczeem Kleurveranderingen 7 8 2
Takkenbossen venen Dit zijn de eerste tekenen van overdruk in de aders Onderaan de voet aan de binnenzijde ziet men kleine spinvormige spataders ontstaan Putjes oedeem Je drukt met je vingers in de zwelling onderaan de enkels. Je afdrukken blijven staan en vormen putjes 9 10 Eczeem Dit ontstaan door te lang ophoping van vocht in de onderste ledematen Witte plekken Dit ontstaan door afgestorven onderhuids weefsel door zuurstoftekort Hypo statisch eczeem Atrofie Blanche 11 Ulcus cruris venosum, 2007 12 3
Huid wordt harder Indien oedeem heel lang blijft aanhouden wordt de huid op termijn veel stugger en harder Verkleuring van de huid De huid kan bordeaux kleurig zijn in het begin maar zal bruin kleuren in later stadium Door lekkage van rode bloedcellen www.sciencedirect.com Ulcus cruris venosum, 2007 13 14 Ontstaan van open zweren De huid zal op verloop van tijd heel zwak worden en afsterven en men krijgt meestal ter hoogte van de binnenzijde van de enkel het ontstaan van zweren 15 16 4
Hoe kunnen we dit voorkomen! Compressietherapie en activeren De kuitspierpomp De bloedvaten kunnen hun werk alleen goed blijven doen wanneer ze door de spieren in de benen zoals bij het lopen regelmatig ritmisch worden leeggedrukt. Dit noemen we de werking van de kuitspierpomp. Zo zal het bloed op een efficiënte manier worden afgevoerd. En door de stand van de kleppen in de vaten gebeurt dit in de juiste richting, nl. naar het hart. 17 18 19 20 5
Probleem bij gezwollen benen Indien de kleppen niet goed functioneren kan men het bloed niet meer naar boven pompen met kuitspierpomp. Men zou er moeten in slagen om de wand van de venen dichter tegen elkaar te drukken Zo kunnen de kleppen van de oppervlakkige venen terug functioneren. Deze behandeling noemt men compressietherapie Compressietherapie? De toepassing van externe kledingstukken (bandages of kousen) aan de onderste ledematen met het oog op het beheersen van (behandeling of preventie) oedeem en de complicaties ervan 21 22 Wetgeving Wat mag zorgkundige niet doen! Wat mag een zorgkundige doen : KB 12/01/2006 tot vaststelling van de verpleegkundige activiteiten die de zorgkundige mogen uitvoeren en de voorwaarden waaronder de zorgkundigen deze handelingen mogen stellen (zie website www.befezo.be) Aanleggen van compressie verbanden met korte rek en met lange rek Aanbrengen van kousen ter preventie en/of behandeling van veneuze aandoeningen verwijderen en her aanbrengen, met uitsluiting van compressietherapie met elastische verbanden. 23 Lohmann-rauscher 24 6
Mogelijke problemen 25 oedeemvorming door ongelijkmatige losse zwachteltoer, insnoering; beperking van de mobiliteit van het enkelgewricht; Belemmering bloedtoevoer slagaders blauwe tenen; witte tenen; blaren ten gevolge van schuren tegen de huid; drukplekken; afzakkend verband; toenemende pijn die niet verdwijnt bij lopen wijst op verkeerd aangebrachte windel. 27 worldwidewounds.com 7
Succes van compressietherapie 4 belangrijke factoren volgens EWMA: Soort materiaal dat wordt gebruikt juiste keuze maken! De grootte en de vorm van het lidmaat waar het wordt toegepast 29 worldwidewounds.com De vaardigheid en de kennis van de techniek van diegene die het aanbrengt Lichamelijke activiteit van de zorgvrager 30 Doel van compressietherapie de druk in de aders te verlagen oedeemvorming te bestrijden door druk van buitenaf te geven, gaan de oppervlakkige venen vernauwen en wordt de spierpomp ondersteund de diameter van de venen gaat verkleinen de stroomsnelheid gaat verbeteren en het vochtverlies vanuit de capillairen gaat dalen het gevolg hiervan is dat de terugvloei van bloed via de aders gaat verbeteren Soorten steunkousen TEK TEK = therapeutische elastische kousen Klasse 1 (< 25 mm Hg) gering effect op oppervlakkige aders (voor preventie) Klasse 2 (25-35 mm Hg) duidelijk effect op oppervlakkige venen en beperkt effect op diepe veneuze systeem (bij oedemen) Klasse 3 (36-45 mm Hg) effect op oppervlakkig en diepe veneuze systeem (bij huidafwijking aan onderbenen, na wondgenezing beenzweer) Klasse 4 (> 47 mm Hg) duidelijk effect op diepe veneuze systeem (lymfeoedeem, CVI) (Ars et al., n.d.; Van Hecke et al., 2006) 31 Ars et al., n.d.; Flour, 2004 32 8
Weetjes over steunkousen Elastische kousen mogen enkel op voorschrift van de arts worden aangelegd De drukwaarde wordt bepaald volgens de ernst van ziektebeeld en persoonlijke situatie van de zorgvrager Elastische kousen dienen aangemeten te worden door een vakbekwaam persoon Aantrekken gaat makkelijk bij dragen van rubberen handschoenen met profiel, je hebt meer grip Doe nylonsok boven de steunkous om makkelijker in de schoenen te kunnen Weetjes over steunkousen Steunkousen worden best in de morgen aangebracht onmiddellijk na opstaan uit bed, dan zijn de benen minst gezwollen en na wassen van de benen Nooit talkpoeder aanbrengen aan de huid, het droogt de huid uit en zal sneller tot beschadiging en ontstaan van wonden leiden!! Weinig tot geen zeep gebruiken en goed spoelen Steeds na verwijderen van de kousen de huid hydrateren met vocht inbrengende neutrale crème, dus bij slapen gaan! Geen vette zalven gebruiken, geen lotion met parfum 33 34 Juist meten van steunkousen Juist meten van steunkousen 1. Meten van de enkelomtrek. Het opmeten van de enkelomtrek moet met een flexibel meetlint gebeuren omdat deze goed aansluit rondom het been. Je meet net boven de enkel knobbel waar het been het dunst is. 2. Meten van de kuitomtrek Het meten van de kuitomtrek moet met een flexibel meetlint gebeuren omdat deze goed aansluit rondom het been. Je meet op het dikste gedeelte van de kuit. steunkousen-online.nl 35 steunkousen-online.nl 36 9
Juist meten van steunkousen 3. Lengte onderbeen opmeten Je meet vanaf de grond (terwijl je in een rechte houding staat) tot ca. 2 cm onder de knieholte. steunkousen-online.nl 37 Techniek aantrekken van steunkousen Steek uw hand in de steunkous en trek hem over uw arm Neem nu de binnenzijde van de hiel vast Trek uw steunkous nu binnenste buiten tot aan de hiel Zet u neer voor de zorgvrager en laat zijn voet rusten op uw schoot Hou de voet in hoek van 90 Plaats de tenen in de steunkous en trek deze op tot de hiel op de juiste plaats zit, doe handschoenen aan Rol nu de rest van de steunkous over het onderbeen Zorg ervoor dat de hiel correct zit Zorg ervoor dat er geen plooien in de steun kous zitten. Wrijf de steunkous nog eens goed aan. De steunkous moet tot 2 cm onder de knieholte zitten 38 Onderhoud van steunkousen Huidsmeer, zweet, zalven en UV-stralentasten kousen aan Minimaal 2 X per week wassen op 40 C Niet uitwringen maar knijpen en horizontaal op handdoek laten drogen, maar niet op een verwarming Levensduur varieert tussen 3 à 9 maanden De manier van aan en uittrekken heeft belangrijk effect op levensduur, niet trekken aan de kousen maar rubberen handschoenen gebruiken Gebruik van hulpmiddelen verlengt de levensduur Bij vervanging van kousen moet het been opnieuw opgemeten worden 39 40 10
Aantrek hulpmiddelen voor steunkousen EASY-SLIDE voor zorgvrager en zorgverlener Aantrek hulpmiddelen voor steunkousen MEDI BUTLER EUREKA AAN MEDI HOSPITAL BUTLER voor hulpverleners JUZO SLIPPIES VENOTRAIN GLIDER 41 42 Gevaar bij verkeerd aanleggen Complicatie bij steunkousen Tourniquet effect of dichtsnoeren van doorbloeding Contactallergie Wondjes door plooien in de steunkousen 43 Pijn Indien pijn niet vermindert VPK of arts verwittigen en stoppen steunkousen Kortademigheid Onmiddellijk stoppen en VPK en arts verwittigen 44 11
Been en voetoefeningen Oefeningen Mobiele zorgvragers Wat stappen met uw zorgvrager en voet goed laten afrollen Achter een stoel staan en leuning vastnemen en op toppen tenen staan en weer loslaten. Niet mobiele zorgvragers en mobiele zorgvragers In bed tenen op en neer tillen WERKING VAN DE KUITSPIER STIMULEREN Rondjes draaien met de voet in cirkels indien mogelijk met benen wat omhoog getild 45 46 Oefeningen Niet mobiele zorgvragers en mobiele zorgvragers Kantelen van hielen naar de tenen Voeten in en uit elkaar brengen Nog enkele adviezen Opzitten Benen in hoogstand brengen bij zitten dagelijks zo n 30 minuten of 3 à 4 korte perioden Liggen Benen in hoogstand en hoger dan niveau van het hart brengen zo n 30 minuten of 3 à 4 korte perioden Zorgvrager moet met niveau van de tenen minimaal gelijk zijn met de ogen Voeten op en neer tillen en steunen op tenen 47 Ideale houding Voeten hoger dan het hart Knie buigen tussen 20 à 30 Heup in hoek van 40 Hoek tussen onderbeen en enkel 15 48 12
DANK VOOR UW AANDACHT Bronnen http://www.husselson.nl/info-spataderen.htm http://www.phlebolymphology.org/ http://www.vumc.nl/ http://www.vaatheelkundedendermonde.be/index.htm Understanding compression therapy position document EWMA 2003 Richtlijn Ulcus Cruris CBO - 2005 http://www.novw.org www.wondzorg.be http://www.lohmann-rauscher.nl/ http://www.steunkousen-online.nl http://www.wounds-uk.com/pdf/content_9367.pdf http://www.lymphedemapeople.com http://www.praktijkregelsthuiszorg.nl/ http://www.steunkousen.nl http://www.worldwidewounds.com Selection, measurement and application of graduated compresiion hosiery Wound Essentials Volume 1 2006 49 50 13