telefoon 085 486 24 50 www.sikb.nl VERSLAG vastegsteld Prj 235 Uitwerking certificering 2 e Bijeenkomst van voorbereidingscommissie III Archeologie digitaal Datum : 17 november 2014 Plaats : Gouda, Groningenweg 10 Tijd : 09.30 tot 12.30 Samenstelling/afvaardiging voorbereidingscommissie III Voorzitter: Roeland Heuff (SIKB) Schrijver/rapporteur: Mariëlle Rademaker Jan Willem Beestman (ADC Archeoprojecten), namens NVAO Guus Boots (Econsultancy), namens NVAO Joep Orbons (ArcheoPro), namens VOiA Petra Heeren (Provincie Gelderland), namens IPO/Vakberaad Wendy Deitch, (ADC Archeoprojecten), namens NVvA Ronald Visser (Saxion), vz CAANLFL Chris Sueur (Buro de Brug), namens VOiA Hella Hollander (DANS) Walter de Koning, (SIKB) programma directeur Afwezig: Willem Schnitger (QLC) Philip Verhagen (VU/Clue) - Archon/AMZ-commissie (afwezig i.v.m. college verplichtingen) Esther Wieringa (SIKB), secretaris van Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie Thomas van den Berg (agendalid namens de RCE) 1 Opening en verslag Roeland Heuff opent de vergadering en heet iedereen welkom en neemt de agenda door. Bespreken verslag eerste bijeenkomst 10-11-2014 Het verslag van de 1 e bijeenkomst wordt gewijzigd vastgesteld. Tekstuele opmerkingen op het verslag van de 1 e bijeenkomst kunnen uiterlijk 24 november per mail worden doorgegeven aan Esther (actie allen!) Discussie n.a.v. verslag. Begin volgend jaar gaan we de KNA doorlopen in fase 2. Het verzoek is bij het advies een bijlage op te nemen waarin voorbeelden worden genoemd. In deze bijlage op nemen aspecten die gemakkelijk zijn aan te passen (quick-wins). Voorstel misschien via mailronde voor deze bijlage voorbeelden inventariseren en aanvullen. Een deel van de voorbeelden staat nu al in het verslag van de eerste bijeenkomst onder vraag 2, cluster praktisch. Wat is het doel van uitwisselen en delen data: wetenschappelijk onderzoek kunnen doen, of (niveau pakbon) kunnen deponeren. De waarden van data is ook afhankelijk van omvang project, voor een groot project is het vaak meer de moeite waard om data te kunnen ontsluiten voor de toekomst. De provincie geeft aan voor kennisagenda alle data worden verzameld. Ook data van kleinere onderzoeken (booronderzoek en begeleiding) zijn waardevol voor een algemeen beeld. Over 10 jaar zal digitale vastlegging met sprongen vooruit zijn gegaan. Archeologie loopt zeker niet achter met digitalisering van werkprocessen, maar is minder ver in standaardisatie van de inwinning, verwerking en de output en eenduidige centrale opslag/ontsluiting. Het detailniveau bepaalt de mate van standaardisering. Hoe dieper het detailniveau hoe moeilijker te standaardiseren. De pakbon kan helpen bij standaardiseren. SIKB biedt instrumenten voor eenvoudiger en beter bodembeheer
- 2 - Er wordt aangegeven dat fragmentatie van data een risico is, en niet het digitaal werken. Daarnaast is een risico dat de maker van de data niet de beheerder is. Een deel van de data wordt overgedragen aan het depot, een ander deel in ARCHIS en ander deel aan DANS, daarmee trekken we data uitelkaar. De data zitten overal verborgen en zijn daarmee lastig te ontsluiten. Een deel van de eisen aan deponering zijn geregeld in de wet. In de KNA kan wel iets opgenomen worden over aanleveringseisen. Met deze commissie moeten we ons richten op het definiëren van de stip op de horizon, een ambitie en daarnaast aangeven welke zaken we in 2015 kunnen realiseren. Het PvE is grootste kans maar ook grootste belemmering. De variatie in PvE s draagt niet bij aan standaardisatie. In 2015 kunnen we in de KNA een aantal zaken die niet juist beschreven zijn aanpassen. Na 2015 richten op eenduidig gebruik/inzet PvE. In provincie Limburg is een kennisdatabase opgezet. Er is niet gekeken naar data maar naar kennis in dit project. Er is 90% van de tijd nagedacht over de structuur van de database. Het verzoek van de aanwezigen is om de uitkomsten van dit rapport te delen (actie Joep). Voorstel is om via de projectwebsite de bijlage (voorbeelden wijzingen KNA)voor te leggen aan het veld met het verzoek aanvulling. Esther heeft aangegeven dat er nog een vervolggroep digitaal komt om de KNA aan te passen. Je zult systematisch de KNA moeten doornemen met de blik digitaal, doe het vanuit de bouwstenen (grotendeels al verwekt in de pakbon). Wanneer je die gaat aanpassen heeft dit gevolgen voor een aantal onderdelen van de KNA. De KNA doornemen en dan ter consultatie weer voorleggen aan het veld. In februari gaat er een vervolg werkgroep aan de slag (waarschijnlijk één voor BRL en één voor herzien KNA) en die krijgen de resultaten van de drie commissies mee en die moet de aanbevelingen integreren en daarop de KNA aanpassen. De aanpassing worden van februari tot mei doorgevoerd, noodzakelijkerwijs is dit één actor die de wijzigingen doorvoert in de KNA. De resultaten van commissie III moeten zo concreet mogelijk zijn zodat de auteur ermee uit de voeten kan. Daarom de praktische punten die in het verslag staan ook terug laten komen in het advies. De auteur moet de praktijk kennen en bekend zijn met digitaal werken. Ook in de begeleidingscommissie dient voldoende oog voor digitaal werken vertegenwoordigd zijn. Notitie omgevingsontwikkelingen Het gevoel van het vorige overleg was dat de visie op de omgevingsontwikkelingen ophoudt bij de archeologie. Er zijn ontwikkelingen om ons heen die invloed kunnen hebben op de archeologie en digitaal werken en die nu niet in de KNA terugkomen. De ontwikkelingen in de omgeving worden nu nog niet herkend door de aanwezigen. Het kan een rol gaan spelen wanneer de omgevingswet van kracht wordt en archeologie onderdeel wordt van een vergunningaanvraag via het OLO. Vanaf 2018 wordt de monumentenwet opgenomen in de omgevingswet. De basisregistraties moeten door de overheid verplicht worden gebruikt. De BAG wordt wel als ondergrond gehanteerd in de archeologie maar er zijn nog geen koppelingen naar de BAG. Als suggestie wordt opgemerkt: aan Pakbon het BAG ID (basisregistratie adressen en gebouwen) toevoegen. Vraag: Zit het BAG ID in het nieuwe ARCHIS? Zaakgericht werken botst vaak met ruimtelijke informatie. De provincie werkt al zaakgericht en ondervindt daarvan geen hinder bij het uitvoeren van haar werkzaamheden binnen de KNA. Het voorstel is deze ontwikkelingen te blijven volgen, maar zaakgericht werken heeft op dit moment geen impact op digitaal werken. Gemeenten gaan wel steeds meer eisen stellen aan aanlevering van data (over format en metadata). Ze hebben geen enkele boodschap aan de pakbon en stellen andere of aanvullende eisen in het PvE. Er is, buiten het uitwisselmodel SIKB0102, geen standaard informatiemodel voor de archeologie. 2
- 3-2 Nadere uitwerking & bespreking eerdere brainstorm Waarom nu de bouwstenen en specificaties van de KNA aanpassen? Aangegeven wordt dat nu gebruik gemaakt kan worden van het momentum om aanpassingen door te voeren. Bij de aanpassingen uitgaan van digitaal werken en aangeven dat dit een kans biedt voor een vereenvoudiging van de KNA. Efficiency, tijdwinst, kosten besparing (geen SA nodig om steeds een paraaf te zetten -> stel eisen in termen van aantoonbaar gecontroleerd maar laat de vorm los). De pakbon hanteren om data uit te wisselen, dit leidt tot efficiënter werken, betere kwaliteit van data en meer mogelijkheden voor hergebruik van data. Het is goedkoper dit nu te doen dan over twee jaar, zo opschrijven dat het in 3 maanden tijd die gepland is voor fase 2, mogelijk is de aanpassingen door te voeren. Doornemen samenvatting advies 0.1 De vraag wordt gesteld of de adviezen uit de eerste bijeenkomst SMART genoeg zijn geformuleerd, geeft het voldoende handvatten om er mee aan de slag te gaan. De adviezen worden doorgenomen en eventueel aangescherpt. Advies 1 herformuleren 1. Hanteer bij de herziening van de KNA het digitaal werken (inwinnen, interpreteren, presenteren en opslag van data) als uitgangspunt. De KNA moet worden herzien vanuit de bouwstenen. In bijlage X zijn voorbeelden voor herziening opgenomen dit is geen uitputtende lijst. actie cie: Vul de lijst in bijlage X aan en prioriteer (opdracht aan commissie, verzoek aan waterbodems om lijst aan te vullen.). Advies 2 en 3 eruit want reeds verwerkt in advies 1 2. Geef in de KNA aan waar in de KNA ruimte is voor niet-digitaal werken en welke voorzieningen hiervoor zijn getroffen. 3. Doorloop de KNA op praktische zaken om de tekst aan te verbeteren of aan te passen op eisen aan digitaal tenzij. Advies 4 aanscherpen. Geef de richting aan: bekijk de herziening vanuit de bouwstenen. Haal inconsistenties weg. Laat iemand die het overzicht heeft vanuit databases meekijken. Normaliseer de bouwstenen. Sluit hierbij aan op de structuur uitwisselformaat SIKB0102 en pakbon. 4. Actualiseer de bouwstenen: deze vertonen overlap, maar ook inconsistenties vanuit het perspectief van digitaal werken. Sluit hierbij aan op de structuur uitwisselformaat SIKB0102 en pakbon. Advies 5 herformuleren. Benoem wat mag maar verbiedt niet. Hou er bij het opstellen van specificaties rekening mee dat deze toekomstbestendig zijn. Dus meer eisen gericht op de inhoud en structuur dan op bestandformaat Dit om te voorkomen dat je binnenkort weer tegen grenzen aanloopt. 5. Zorg bij de herziening van de KNA voor voldoende ruimte voor toekomstige (digitale) ontwikkelingen. Dit maakt de KNA toekomstbestendig en biedt ruimte voor innovaties. Sluit aan bij (inter)nationale standaarden. Advies 6 herformuleren. Formulering Digitale documenten en digitale databestanden is krom, je hebt primaire en secundaire data. 6. Maak onderscheid tussen primaire en secundaire data. Maak de KNA minder rapportgericht (papier of pdf), maar gericht op behoud onderliggende data: Brongegevens (primaire data zoals in het veld verzameld) en daaruit afgeleide producten ((digitale) rapporten, tekeningen, foto s, gis-bestanden, etc). Stel digitale aanlevering verplicht (SIKB0102). Advies 7 vervalt want zit al in 4 7. Laat de dataset pakbon (gebaseerd op deponeren) uitgroeien tot een bredere dataset Archeologie, in aansluiting op de bouwstenen (breder dan deponeren). 3
- 4 - Naast verschillende ICT gerelateerd zaken wil de commissie ook meegeven bij het herzien van de KNA: Advies 8 zo opnemen. 8. Zorg voor één digitaal loket voor het aanleveren en ontsluiten van digitale data (in plaats van nu ARCHIS én DANS én provinciale/gemeentelijke depots én Koninklijke Bibliotheek én opdrachtgever). Advies 9 toevoegen bij extra adviezen omdat het PvE grootste kans is maar ook de grootste belemmering. 9. Oproep aan het bevoegd gezag om te komen tot uniforme eisen in PvE (eenduidigheid aan de inhoud). Advies 10 zo opnemen. In grensstreek wordt vaak half blind gewerkt, de commissie beveelt aan om het andere gebied aan de andere kant van de grens ook mee te nemen in het onderzoek. Kijk daarbij ook naar Europese richtlijnen. 10. Zorg voor duidelijkheid hoe omgaan met grenzen tussen landen en aanpalende vakgebieden zoals bouwhistorie. Advies 11. Zo opnemen is gerelateerd aan commissie II. 11. Hoe omgaan met proceseisen versus uitvoeringseisen. Richt je vooral op proces, maak specificaties wanneer die toegevoegde waarden hebben en houdt ruimte voor innovaties. Advies 12. Nog geen eenduidig advies of eisen gesteld moeten worden aan actor of dat er in de BRL aandacht aan informatiebeheer moet worden geschonken. Benoem de actor GIS specialist als expliciete specialist, iedereen kan digitaal werken maar bepaalde stappen 1 borgen door gisspecialist. In BRL aandacht voor informatiebeheer binnen een organisatie. Data veilig bewaard, herleidbaar, gecontroleerd. Oproep wordt gedaan: Iedereen moet digitaal kunnen werken. Zorg dat digitaal werken geborgd wordt binnen de opleiding van medewerkers en studenten. 12. Overweeg competentie-eisen aan actoren gis/data-werkzaamheden. Er is 1,5 jaar geleden een document bodeminformatiebeheer bij overheden opgesteld. Voorstel is dit document ter inspiratie aan het archeologisch werkveld (overheden) voor te leggen. De verwachting is wanneer archeologie hierover heen wordt gelegd dat dit zal leiden tot een vergelijkbare set werkafspraken. Lijst praktische voorbeelden bijlage X De lijst praktische voorbeelden voor wijziging KNA uit 1 e bijeenkomst worden doorgenomen en aangevuld. Alle registraties in het veld, voorbeeld OS09 dagrapport/weekrapport worden digitaal opgeslagen en aangeleverd. Volgens de huidige KNA moet het dagrapport geprint in veldwerkmap aanwezig is, staat nu al digitaal op de veldlaptop. Niet verplicht stellen hoofdmeetsysteem, ruimtelijke inpassing moet wel geo-gerefereerd zijn. OS02 Hoofdmeetsysteem NAP-bouten overbrengen, tegenwoordig wordt gebruik gemaakt van GPS vaste punten. Inclusief nauwkeurigheidseisen. Alle rapporten, kaarten, veldtekeningen moeten, per definitie digitaal worden aangeleverd, zonder onderscheid voor type rapport. Nu wordt de documentatie (OS12/OS14/OS15 Analoog rapporten leveren) nog analoog aangeleverd, bij herzien KNA per definitie digitaal aanleveren. De documenten moeten aantoonbaar geaccordeerd zijn, geen parafen meer zetten. Nu moeten de documenten nog geparafeerd worden door een Senior Archeoloog. Wel accorderen maar vormvrij. De huidige KNA spreekt nog van Kaart (definitie), maar in de praktijk wordt gewerkt met gis-bestanden (geo-informatie). Alle begrippen in de huidige KNA nagelopen op bruikbaarheid voor digitaal werken. 1 : bijvoorbeeld het controleren van de dataset op juistheid en volledigheid (etc) voordat het wordt aangeleverd aan het depot/archis/e-depot 4
- 5 - De betrouwbaarheid en nauwkeurigheid, legenda, metadata voor digitale tekening moet worden bepaald en vastgelegd naast de cartografische eisen. KNA updaten naar ABR+. De bouwstenen actualiseren, vertonen overlap, maar ook inconsistent. De Pakbon/codelijsten aanvullen naar alle bouwstenen (zijn nog niet compleet). Zorg voor ruimte binnen KNA voor nieuwe processen en innovaties. De huidige KNA gaat uit van 2D data focus, maar ook 3D is in toekomst mogelijk. De huidige KNA gaat uit van vector focus, zorg dat rasters in de toekomst mogelijk zijn. Hoe omgaan met nauwkeurigheideis van analoog naar digitaal? Nauwkeurigheideis is gebaseerd op analoge tekeningen. Relateer nauwkeurigheidseisen aan de betrouwbaarheid van de brondata en een beschrijving van de schaal waarop gegevens gebruikt kunnen worden. De oude kaarten moeten voorzien van schaalbalk, dit is voor (oude) kaarten niet altijd relevant. Zorg dat het systeem niet te rigide is, bijvoorbeeld schaalbalk wel of niet relevant. Standaard termijn van 2 jaar voor uitwerken, termijn voor uitwerken afhankelijk van duur van een project in het veld. Fout KNA (1.11 pagina 6 van 14 KNA 3.3: bureauonderzoek), binnen 2 jaar na afronding standaardrapport. Moet zijn zodra gereed of uiterlijk 2 jaar na afronding veldwerk. Bij DANS is een aantal bestandsformaten geëvalueerd om tot een lijst te komen met twee categorieën bestandsformaten: voorkeursbestandsformaten ofwel preferred formats, en geaccepteerde bestandsformaten, ofwel acceptable formats. Preferred formats zijn de bestandsformaten waarvan wij het vertrouwen hebben dat deze op de langere termijn de beste garanties bieden qua bruikbaarheid, toegankelijkheid en robuustheid. Acceptable formats zijn bestandsformaten die naast de preferred formats veel worden gebruikt; waar matige tot redelijke scores aan verbonden kunnen worden voor wat betreft de bruikbaarheid, toegankelijkheid en robuustheid op de lange termijn (zie bijlage). 4 Afsluiting Eind deze week ontvangen de leden van commissie III een concept rapportage. Verzocht wordt uiterlijk maandag 24 november hierop te reageren zodat het advies op tijd naar CCvD geleverd kan worden. 5
- 6 - Bijlage DANS overzicht preferred en acceptable formats Tekst documenten Preferred format(s) PDF/A (.pdf) Acceptable format(s) OpenDocument Text (.odt) MS Word (.doc,.docx) Rich Text File (.rtf) PDF (.pdf) Platte tekst Unicode TXT (.txt,...) Non-Unicode TXT (.txt,...) Opmaaktaal (*) XML (.xml) HTML (.html) OpenDocument MS Excel (.xls,.xlsx) Spreadsheet (.ods) PDF/A (.pdf) Spreadsheets Comma Separated Values OOXML (.docx,.docm) (.csv) Databases (*) Statistische data (*) Afbeeldingen (raster) Afbeeldingen (vector) Video (*) ANSI SQL (.sql, ) Comma Separated Values (.csv) R SPSS Portable (.por) SAS transport (.sas) STATA (.dta) JPEG (.jpg,.jpeg) TIFF (.tif,.tiff) PNG (.png) Scalable Vector Graphics (.svg) MPEG-2 (.mpg,.mpeg, ) MPEG-4 H264 (.mp4) Lossless AVI (.avi) QuickTime (.mov) MS Access (.mdb,.accdb) dbase III or IV (.dbf) JPEG 2000 (.jp2) Adobe Illustrator (.ai) PostScript (.eps) Audio (*) WAVE (.wav) MP3 AAC (.mp3) Computer Aided Design (CAD) Geografische Informatie (GIS) 2 Afbeeldingen (georeferentie) Raster GIS 3D RDF AutoCAD DXF versie R12 (.dxf) Geographic Markup Language (.gml) MapInfo Interchange Fomat (.mif/.mid) GeoTIFF (.tif,.tiff) ASCII GRID (.asc,.txt) WaveFront Object (.obj) X3D (.x3d) W3C standaarden AutoCAD andere versies (.dwg,.dxf) ESRI Shapefiles (.shp en bijbehorende bestanden) MapInfo (.tab en bijbehorende bestanden) Keyhole Markup Language (.kml) TIFF World File (.tfw en.tif) ESRI GRID (.grd en bijbehorende bestanden) COLLADA (.dae) Autodesk FBX (.fbx) 2 Hoe omgaan met de lay out van de datasets, zoals de WOR en de MDX files. Daarin zitten databaseachtige queries die bepalend zijn voor de ruimtelijke analyse en interpretatie van de data 6