VRAAG & ANTWOORDLIJST

Algemene opmerking: VRAAG & ANTWOORDLIJST Maart 07 Sanering van asbestdraailingen en gezondheid Op 26 maart 2007 startte de OVAM (Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij) met de verwijdering van asbestcementdraailingen op 461 percelen, verspreid over de gemeenten Kapelle-op-den-Bos, Willebroek, Puurs, Meise, Mechelen, Londerzeel, Grimbergen en Sint-Amands. De huidige sanering is gericht op het verwijderen van asbestcementdraailingen. Asbestcementdraailingen zijn afkomstig van het afdraaien van buisranden van asbestcementen, riool- en waterleidingsbuizen. De asbestvezels kunnen enkel vrijkomen bij het bewerken, belopen of berijden van de asbestcementdraailingen of bij verwering, veroudering en erosie Asbestcementdraailingen zijn afkomstig van het afdraaien van buisranden van asbestcementen, riool- en waterleidingsbuizen.. Er worden dus GEEN vrije asbestvezels gesaneerd! De huidige planning voorziet dat alle percelen nog in de loop van 2007 en het voorjaar van 2008 worden gesaneerd. Waar kan je verder nog terecht met vragen over de sanering? Gratis Vlaamse Infolijn 1700 en dit van maandag tot vrijdag van 9.00 tot 19.00 uur; Werfkeet van de aannemer op de hoek van de Bormstraat en de Westdijk in Willebroek van 8.00 tot 17.00 uur. In de onmiddellijke omgeving van de werken worden ook twee mobiele werfketen geplaatst; Informatiepanelen aan de vaste werfkeet; www.ovam.be 1. Wanneer is asbest schadelijk voor de gezondheid? Asbest is schadelijk voor de gezondheid wanneer asbestvezeltjes vrijkomen in de lucht en ingeademd kunnen worden. Asbest is enkel schadelijk bij inademing en niet bij huidcontact of bij inslikken. Deze ingeademde vrije vezeltjes zijn zo klein dat ze tot diep in de luchtwegen en de longen kunnen doordringen. Maar een deel van de ingeademde vezeltjes adem je ook terug uit. Daar kunnen ze ontstekingen veroorzaken en (op termijn) ook kanker. Alle asbestsoorten in vrije vorm kunnen kanker veroorzaken, maar de kans dat dit gebeurt, is afhankelijk van de grootte van de vrije vezeltjes en dus van de soort asbest. Zo is witte asbest minder kankerverwekkend dan bruin asbest en dan blauw asbest. De kans is ook afhankelijk van de hoeveelheid vezels waaraan iemand blootgesteld wordt. Hoe meer vezels en hoe langer de blootstelling, hoe groter het risico. Ook de (al dan niet gegronde) angst voor blootstelling of het bewust zijn van blootstelling aan asbest kunnen leiden tot negatieve gezondheidseffecten door ongerustheid en door de angst om ziek te worden. 2. Op welke termijn zijn ziektes mogelijk? De periode tussen de eerste blootstelling aan asbestvezels en het optreden van ziekte (de latentietijd) is zeer lang: 20 tot 40 jaar en meer. 3. Welke ziektes zijn mogelijk? Na inademing van vrije asbestvezels kunnen verschillende ziektebeelden ontstaan, meestal na een periode van 20 tot 40 jaar en meer. www.mmk.be 1/7 MMK s bij de LOGO s

Een "typische" asbestziekte is "asbestose" of longfibrose, een ziekte die veroorzaakt wordt door een langdurige blootstelling aan hoge concentraties asbestvezels, dus meestal duidelijk te linken aan beroepsmatige blootstelling (asbestwerkers). Asbestose, ook "stoflongziekte" genoemd, wordt gekenmerkt door het optreden van littekenweefsel in de longen wat een verminderde functie van de longen tot gevolg heeft. Ook "pleurale plaques" kunnen veroorzaakt worden door asbest. Hierbij treden verdikkingen van het longvlies op die op termijn dikwijls verkalken. Deze plaques veroorzaken geen pijn en nagenoeg geen beperking van de ademhaling. Ze zijn geen voorloper van kanker. Alle asbestvezels kunnen ook kanker veroorzaken, zowel longkanker als de voor asbest typische "mesotheliomen". De belangrijkste oorzaak van longkanker is en blijft evenwel roken. Roken en asbest versterken bovendien elkaars kankerverwekkend vermogen. Mensen die zowel roken als aan asbest blootgesteld zijn, hebben met andere woorden een risico dat hoger is dan het risico van roken alleen plus het risico van asbestblootstelling alleen. De belangrijkste oorzaak van mesothelioom is asbest. Mesotheliomen zijn kankers, die kunnen optreden ter hoogte van het longvlies of van het buikvlies. Aangenomen wordt dat waarschijnlijk meer dan 90% van de mesotheliomen verband houdt met asbestblootstelling. Er zijn aanwijzingen dat zware blootstelling aan asbest de kans op keelkanker doet stijgen. Het voorkomen van andere kankers dan de hierboven genoemde, veroorzaakt door asbest is hoogst onwaarschijnlijk. 4. Kan je van één vezeltje al ziek worden? Theoretisch genomen zou één vezeltje in principe schadelijk kunnen zijn, op voorwaarde dat het vrij in de lucht aanwezig is én ingeademd wordt. In realiteit zien we dat het risico reëel wordt als de concentratie aan vrije vezeltjes groter is: hoe hoger de concentratie, hoe hoger het risico. Het is zoals de veronderstelling dat je al van één sigaret longkanker zou krijgen of van één bierglas levercirrhose. De kans is dus héél erg klein! Zo is de kans op ziekte 1 op 1 miljoen bij een levenslange blootstelling aan 100 tot 1000 vezels per kubieke meter. Dit is de normale achtergrondconcentratie. Het risico hangt ook af van de grootte van de vezeltjes (hoe kleiner, hoe groter het risico) en natuurlijk ook van de blootstellingsduur (hoe langer, hoe groter het risico). Ziekten door asbest zien we daardoor vooral in beroepssituaties met een langdurige blootstelling aan hoge concentraties. In de natuur is asbest ook aanwezig in kleine hoeveelheden, wat leidt tot een "natuurlijke" achtergrondwaarde, dwz de concentratie aan asbestvezels in de "normale" buitenlucht. 5. Hoe herken ik symptomen van asbestose? Bij wie moet ik hiervoor terecht? Een "typische" asbestziekte is "asbestose", een ziekte die enkel veroorzaakt wordt door een langdurige blootstelling aan hoge concentraties asbestvezels, dus hoofdzakelijk duidelijk gelinkt aan beroepsmatige blootstelling (asbestwerkers). Asbestose, ook "stoflongziekte" genoemd, wordt gekenmerkt door het optreden van littekenweefsel in de longen wat een verminderde functie van de longen tot gevolg heeft. Deze littekens maken dat de longen stijver en minder elastisch worden en dat de ademcapaciteit vermindert. De zuurstof kan moeilijker doorheen de wand van de longblaasjes geraken. Je wordt kortademig en moet dikwijls hoesten. Milieublootstellingen houden geen asbestose-risico in. Ze kunnen wel een klein risico voor mesothelioom inhouden. Je doet er verstandig aan om bij ademhalingsproblemen, hoesten of pijn in de borststreek en/of wanneer je langdurig werd blootgesteld aan hoge concentraties (meestal beroepsmatig) je huisarts te raadplegen. www.mmk.be 2/7 MMK s bij de LOGO s

6. Kan je allergisch zijn aan asbestvezels? Op asbestvezels reageer je niet allergisch. Het lichaam reageert wel op de vezels die binnendringen via de longen, maar dit is geen allergische reactie. 7. Zijn er ziektes die je van asbest kan krijgen die overdraagbaar zijn? Asbestziekten zijn niet overdraagbaar van persoon op persoon. 8. Na hoeveel tijd ben ik zeker dat ik niks overhoud aan die asbest? Aangezien de tijd tussen blootstelling en ziek worden lang is (20 tot 60 jaar) kan je nooit helemaal zeker zijn dat je niets zal overhouden aan de blootstelling. Wel is het zo dat een zeer geringe blootstelling gedurende korte tijd ook een zeer gering risico geeft. 9. Kan ik huidkanker krijgen? Het is zeker dat asbest geen huidkanker veroorzaakt. Asbestwerkers hadden vroeger vaak huidcontact met asbestvezels. Bij hen zijn niet meer huidkankers vasgesteld dan bij niet-blootgestelde mensen. 10. Is het waar dat roken de kans tot asbestziektes extra vergroot na inademen van asbestvezels? De belangrijkste oorzaak van longkanker is en blijft roken. Alle asbestvezels kunnen ook kanker veroorzaken, zowel longkanker als de voor asbest typische "mesotheliomen". Roken en asbest kunnen bovendien elkaars kankerverwekkend vermogen versterken. Mensen die zowel roken als aan asbest blootgesteld zijn, hebben met andere woorden een risico dat hoger is dan het risico van roken alleen plus het risico van asbestblootstelling alleen. 11. Bestaan er medicijnen om mijn weerstand preventief te verhogen om asbestziekten te vermijden? Neen, er bestaan geen medicijnen die u meer resistent maken tegen enige gevolgen van asbestblootstelling. 12. Zijn zwangere vrouwen meer vatbaar? Bestaan er risico s voor het ongeboren kind als een zwangere vrouw asbestvezels inademt? De risico s van asbestvezels zitten in de blootstelling via de ademhaling. In het ademhalingsstelsel blijven vezels achter, ze kunnen dus niet door de placenta van de moeder naar het ongeboren kind raken. Deze loopt geen extra risico. Zwangere vrouwen zijn niet meer of minder gevoelig voor gezondheidsrisico s door asbestblootstelling, zij ademen immers net hetzelfde. 13. Zijn kinderen meer gevoelig voor asbest dan volwassenen? De gevolgen van de blootstelling aan asbest worden pas tientallen jaren nadien zichtbaar. Daarom komen de asbestziekten zelden tot nooit voor bij kinderen. Mensen die al in hun kindertijd werden blootgesteld aan asbest kunnen op jongere leeftijd (bv. 50 jaar) een asbestziekte oplopen, sneller dus dan personen die pas op latere leeftijd worden blootgesteld. In de weinige studies die dieper ingaan op de asbestblootstelling bij kinderen is er geen indicatie dat jongeren sneller asbestgerelateerde ziekten ontwikkelen. Het is niet waarschijnlijk dat de foetus en zuigelingen worden blootgesteld aan asbest via de placenta of borstvoeding. Dierproeven geven niet aan dat er een effect is op geboorteafwijkingen. 14. Moet je kinderen binnen houden als er werken met asbestcementdraailingen in de buurt zijn? www.mmk.be 3/7 MMK s bij de LOGO s

dat noch op de werkkledij van de arbeiders, noch in de omgevingslucht asbestvezels werden eenvoudige, bijkomende maatregelen in en om je woning toepassen. Asbestvezels kunnen zich vasthechten op stof. Probeer daarom het binnen- en buitenlopen van je kinderen in het huis te beperken tijdens de werken, gebruik eventueel ander schoeisel binnenshuis of veeg steeds je voeten voor je het huis binnenstapt. Gebruik hiervoor bij voorkeur een vochtige dweil of matten in rubber of kunststof (die je regelmatig met water reinigt). 15. Mijn kinderen hebben met de asbestcementdraailingen gespeeld, worden zij nu ziek? Het is natuurlijk aan te raden om kinderen niet te laten spelen met asbestcementdraailingen. Is dat toch gebeurd, dan moet er zeker geen grote ongerustheid ontstaan. Er bestaat immers een verschil tussen vrije asbestvezels en asbestcementdraailingen. Asbestcementdraailingen behoren tot het hechtgebonden asbest. Dit wil zeggen dat de asbestvezels stevig verankerd zijn in het dragermateriaal. Zolang het materiaal in goede staat is en het niet bewerkt wordt, komen er nauwelijks vezels vrij. Het risico dat uw kind hiervan toch ooit ziek zou worden is echter zeer klein omdat de blootstelling kortstondig was. 16. Ik ken iemand met longkanker/mesothelioom/, die kwam/komt hier soms op bezoek. Is dat nu mijn schuld dat die ziek is? De blootstelling aan asbestvezels kan overal gebeuren. In de omgevingslucht, waaraan iedereen wordt blootgesteld, bevinden zich steeds asbestvezels. Dus iedereen wordt aan zeer lage concentraties blootgesteld. Uit wetenschappelijke studies blijkt dat vooral mensen ziek worden die beroepsmatig (dus aan hoge concentraties en meestal vele jaren lang) werden blootgesteld aan asbestvezels. Het risico op ziekte wordt groter naarmate er meer vezels worden ingeademd (bijvoorbeeld bij het bewerken of beschadigen van asbesthoudend materiaal). De belangrijkste oorzaak van longkanker is en blijft roken. Ook bij keelkanker is roken een erg belangrijke oorzaak. Ongeveer 90-95% van de mesotheliomen zijn gerelateerd aan asbestblootstelling. Meestal gaat het hier om arbeidsblootstelling. Tenzij iemand tijdens zijn bezoek bij u thuis onbeschermd en zonder de nodige voorzorgen werken uitgevoerd heeft op asbesthoudend materiaal is de kans dat hij bij zijn bezoeken een asbestziekte oploopt verwaarloosbaar klein. 17. Kan asbest opgenomen worden via ademhaling? Via voedsel? Via huidcontact? Asbestvezels worden voornamelijk opgenomen via de ademhaling. Een deel van de vezels wordt terug uitgeademd, een andere deel wordt afgezet in de luchtwegen en op het longweefsel. De meeste vezels worden door het lichaam zelf verwijderd. Asbestvezels kunnen ook opgenomen worden via het drinkwater (wanneer bijvoorbeeld asbestcementleidingen werden gebruikt). Bijna alle opgenomen vezels zullen via de stoelgang worden uitgescheiden. Er is zijn op dit moment onvoldoende bewijzen dat via voeding opgenomen asbestvezels aanleiding geven tot kankers van het maag darmsysteem. Wanneer de huid wordt blootgesteld aan asbestvezels zullen zeer weinig of zelfs geen vezels door de huid in het lichaam komen. Asbestwerkers hadden vroeger vaak huidcontact met asbestvezels. Bij hen zijn niet meer huidkankers vasgesteld dan bij niet-blootgestelde mensen. 18. Kan ik laten testen of ik al asbestvezels heb ingeademd? Neen, je kan niet laten testen of je asbestvezels hebt ingeademd. Een medisch onderzoek onmiddellijk na een vermoeden van blootstelling heeft absoluut geen zin, zeker niet als het om een toevallige of éénmalige blootstelling gaat. Zelfs als je bij de verdachte blootstelling in contact kwam met vrije asbestvezels, is de kans verwaarloosbaar klein dat je er ziek van wordt. Bovendien is er bij asbest een latentietijd van www.mmk.be 4/7 MMK s bij de LOGO s

gemiddeld 40 jaar tussen blootstelling en ziekte, dit wil zeggen dat het optreden van ziekteverschijnselen na het inademen van vrije asbestvezels pas na gemiddeld 40 jaar vast te stellen zijn. Asbestziekten geven dus NOOIT ziektetekens of symptomen die op korte termijn na de blootstelling kunnen opgespoord worden. Of iemand een beperkt aantal asbestvezels ingeademd heeft, kan ook niet door een routineonderzoek opgespoord worden. Voor mensen met een bewezen (langdurige) blootstelling aan asbest, is het wél aangewezen om regelmatig, om de paar jaar, een medisch onderzoek te ondergaan. Hierbij wordt onder meer een longfoto (RX-thorax) gemaakt om specifieke tekenen van asbestziektes, liefst vroegtijdig, op te sporen. Een dergelijke "preventieve screening" is enkel zinvol bij mensen die tijdens hun beroep aan asbest zijn blootgesteld (geweest). Daarbij moet wel voor ogen gehouden worden dat vroegtijdig opsporen van mesothelioom geen echte gezondheidswinst oplevert omdat er geen effectieve genezende behandeling bestaat. Iedereen, of zij nu al dan niet in aanraking kwamen met asbest, doet er uitaard wel verstandig aan om bij ademhalingsproblemen, hoesten of pijn in de borststreek de huisarts te raadplegen, zonodig gevolgd door verder onderzoek. 19. Kunnen asbestvezels verwijderd worden uit het lichaam? Bij het ademhalen komen asbestvezels in de longen. Een deel van de vezels adem je onmiddellijk terug uit of worden via opgehoest slijm ingeslikt waardoor ze met de stoelgang het lichaam verlaten. Het systeem waarbij asbest via opgehoest slijm verdwijnt kan bij rokers minder effectief zijn. Een aantal vezels zal toch worden afgezet in de luchtwegen en op het longweefsel. De vezels die zijn afgezet in de diepste delen van de longen en het op het longvlies worden trager verwijderd. Witte asbstvezels kunnen op enkele jaren door de longen afgebroken worden. Blauwe en bruine asbest kunnen voor vele jaren of zelfs voor de hele levensduur aanwezig blijven in de longen. Wanneer de huid wordt blootgesteld aan asbestvezels zullen zeer weinig of zelfs geen vezels door de huid in het lichaam komen. 20. Mag ik nog mijn groenten eten uit de tuin als daar asbestvezels mee in aanraking zijn gekomen? - Mag ik de eieren van mijn scharrelkippen eten? - Mag ik mijn putwater nog gebruiken? - Mag ik nog producten eten van lokale kwekers? De gezondheidsrisico s van asbest liggen voornamelijk bij inademing van vrije asbestvezels. Planten nemen geen asbestvezels op en vormen dus geen probleem. Uit hygiënische standpunt is het altijd aan te raden om groenten en fruit goed te wassen voor consumptie. Kippen kunnen wel asbestvezels inademen maar deze vezels dringen niet tot in de eieren van de kip, ze blijven vastzitten in de longen van de kip. 21. Kan ik mezelf beschermen tegen asbest? dat noch op de werkkledij van de arbeiders, noch in de omgevingslucht asbestvezels werden eenvoudige, bijkomende maatregelen in en om je huis toepassen om eventueel verdwaalde asbestvezels weg te nemen. Asbestvezels kunnen zicht vasthechten op stof. Probeer daarom het binnen- en buitenlopen in het huis te beperken tijdens de werken. Gebruik eventueel ander schoeisel binnenshuis of veeg steeds je voeten voor je je huis binnenstapt. Gebruik hiervoor bij voorkeur een vochtige dweil of matten in rubber of kunststof (die je regelmatig met water reinigt). Neem het stof in huis zo veel mogelijk af met een vochtige doek en reinig de vloer met water en dweil in plaats van een www.mmk.be 5/7 MMK s bij de LOGO s

stofzuiger. Een klassieke stofzuiger vangt de grote (zichtbare) stofdeeltjes op, maar het fijn stof wordt gewoon weer door de filter de kamer ingeblazen. Sluit ramen en deuren in de onmiddellijke omgeving van de verwijderingswerken en raad je buren aan om hetzelfde te doen. Ook huisdieren kan je beter weren uit de zone waar gewerkt wordt, aangezien eventueel vrijkomende asbestvezels zich aan de pels van het dier zouden kunnen hechten. Het risico bestaat dat je huisdier nadien deze asbestvezels binnenbrengt in je woning. Indien u omwille van bouwwerkzaamheden of dergelijke niet kan wachten tot de OVAM uw terrein saneert en u dus zelf de asbestcementdraailingen wil verwijderen, kan u bij OVAM terecht voor een code van goede praktijk. De code beschrijft de wijze waarop de draailingen verwijderd kunnen worden en welke veiligheidsmaatregelen je hiervoor in acht moet nemen. Vergeet echter niet dat het verwijderen van draailingen sowieso steeds moet gebeuren onder begeleiding van een erkend bodemsaneringsdeskundige. Werken met andere asbestmaterialen in de woning? Voorzorgsmaatregelen vind je in de brochure Asbest in en om het huis veilig omgaan met asbesthoudend materiaal, een brochure van de Vlaamse Overheid. De brochure kan aangevraagd worden via de Vlaamse Infolijn op het nummer 1700, via lucht@milieuinfo.be of gedownload van de website www.vlaanderen.be/lucht. Met deze regels kan het risico beperkt worden, maar niet uitgeschakeld!! 22. Kan ik mijn huis beschermen als er werken bij mijn buurman zijn? dat noch op de werkkledij van de arbeiders, noch in de omgevingslucht asbestvezels werden eenvoudige, bijkomende maatregelen in en om je huis toepassen om eventueel verdwaalde asbestvezels weg te nemen. Asbestvezels kunnen zicht vasthechten op stof. Probeer daarom het binnen- en buitenlopen in het huis te beperken tijdens de werken. Gebruik eventueel ander schoeisel binnenshuis of veeg steeds je voeten voor je je huis binnenstapt. Gebruik hiervoor bij voorkeur een vochtige dweil of matten in rubber of kunststof (die je regelmatig met water reinigt). Neem het stof in huis zo veel mogelijk af met een vochtige doek en reinig de vloer met water en dweil in plaats van een stofzuiger. Een klassieke stofzuiger vangt de grote (zichtbare) stofdeeltjes op, maar het fijn stof wordt gewoon weer door de filter de kamer ingeblazen. Sluit ramen en deuren in de onmiddellijke omgeving van de verwijderingswerken en raad je buren aan om hetzelfde te doen. Ook huisdieren kan je beter weren uit de zone waar gewerkt wordt, aangezien eventueel vrijkomende asbestvezels zich aan de pels van het dier zouden kunnen hechten. Het risico bestaat dat je huisdier nadien deze asbestvezels binnenbrengt in je woning. 23. Kan ik nagaan of er tijdens de saneringen bij de buren ook asbestvezels bij mij terecht komen? dat noch op de werkkledij van de arbeiders, noch in de omgevingslucht asbestvezels werden eenvoudige, bijkomende maatregelen in en om je woning toepassen. Asbestvezels kunnen zich vasthechten op stof. Probeer daarom het binnen- en buitenlopen in het huis te beperken tijdens de werken, gebruik eventueel ander schoeisel binnenshuis of veeg steeds je voeten voor je het huis binnenstapt. Gebruik hiervoor bij voorkeur een vochtige dweil of matten in rubber of kunststof (die je regelmatig met water reinigt). Neem stof zo veel mogelijk af met een vochtige doek en reinig de vloer met een natte dweil in plaats van een stofzuiger. Een klassieke stofzuiger vangt de grote (zichtbare) stofdeeltjes op, het fijn stof wordt gewoon weer door de filter de kamer ingeblazen. Het is aan te raden kinderen uit de buurt van de werken te houden. Ook huisdieren kan je beter weren uit de zone waar gewerkt wordt, aangezien eventueel vrijkomende asbestvezels zich aan de pels van het dier zouden www.mmk.be 6/7 MMK s bij de LOGO s

kunnen hechten. Het risico bestaat dat je huisdier nadien deze asbestvezels binnenbrengt in je woning. In de onmiddellijke omgeving van de verwijderingswerken kan je ramen en deuren gesloten houden. 24. Kan in mijn woning worden nagegaan of er asbest aanwezig is voor er werken worden aangevat? Met het blote oog is asbest nooit met volle zekerheid vast te stellen. Er is in Vlaanderen ook geen openbare dienst waarop beroep kan worden gedaan om uw woning te inventariseren op asbestaanwezigheid. Bij een vermoeden van asbest kan overwogen worden contact op te nemen met een gespecialiseerd labo. Dit is echter vaak niet meteen nodig wanneer u de specifieke kenmerken en fabrikant van de materialen kan nagaan. Bij twijfel dient u enkele voorzorgsmaatregelen te nemen om verspreiding van asbestvezels te vermijden wanneer u met de materialen gaat werken. (zie brochure Asbest in en om de woning). Als er verbouwingswerken gepland zijn, is het de aannemer die zal inschatten wat de risico s zijn op blootstelling aan asbestvezels. Bij een vermoeden van blootstelling moet de aannemer de gepaste maatregelen treffen. Hij mag de werken voortzetten als het om eenvoudige handelingen gaat én op voorwaarde dat zijn werknemer de nodige opleiding hebben gehad voor asbestwerkzaamheden. Indien nodig worden de mogelijk asbesthoudende materialen verwijderd door erkende gespecialiseerde firma s (zie www.meta.fgov.be). Als de asbesthoudende materialen in goede staat zijn, hoeft de aanwezigheid ervan niet noodzakelijk te betekenen dat ze moeten verwijderd worden. *** www.mmk.be 7/7 MMK s bij de LOGO s