Wim Cox filmt Venlo en Maastricht

1. Wim Cox filmt Venlo en Maastricht Reclamefilms voor Venlose en Maastrichtse winkeliers, stadsfilm Venloo en processiefilm Venloo bidt te Genooi 1935-1936 Films van Wim Cox, muziek o.a. van Wiel Conen Tijdsduur: 50 min. Dit programma bevat ludieke reclamespots voor de Venlose firma s Langen-Driessen, Citax, Lunchroom de Kroon en Schoenenzaak Moderne (1935-1936), verder de reportage Venloo bidt te Genooi over een sacramentsprocessie in september 1935, de prachtige stadsimpressie Venloo (1936), en reclamefilms voor de Maastrichtse bedrijven Molenaar-Panis (Gasfornuizen en Kinderwagens), Woningverhuurbedrijf Claessens, Sampermans autobanden, Mukens likeur en gebak, Drogisterij en verfhandel Henfling en Kruidenier Pieters Teuwen (1935). 1

2. Zuiderboeren Een documentaire over agrarisch Limburg anno 1938 Opnames Alex Roosdorp (1938), regie Guillaume Dohmen (1984), productie Limburgs Museum (2003) Tijdsduur: 50 min. De film die regisseur Guillaume Dohmen maakte in 1984 schetst een beeld van het agrarisch leven in Limburg aan de vooravond van de tweede wereldoorlog. Op het hoogtepunt van de economische wereldcrisis was de situatie van de Limburgse boeren en tuinders niet bepaald rooskleurig. De Limburgse Land en Tuinbouw Bond (LLTB) bood verlichting in de noden door steunmaatregelen en door belangenbehartiging via de bondsafdelingen. Ondanks de barre economische omstandigheden was er toch ruimte voor technische innovatie en verbetering van het landbouwonderwijs. Het was de periode waarin de eerste mechanisering zijn intrede deed, en ook werden voortdurend experimenten gedaan om te komen tot gewasverbetering. Het dagelijks leven van de boeren- en tuindersgezinnen had zijn eigen ritme en structuur, waarbij de katholieke kerk zijn invloed - ook via de LLTB - sterk deed gelden. Het Limburgse platteland anno 1938 wordt op authentieke en levendige manier in herinnering geroepen door deze film, die vrijwel geheel is gebaseerd op het schitterende archiefmateriaal dat Alex Roosdorp heeft vervaardigd. Deze cineast uit Deventer trok in de jaren 1938-1939 door Limburg en legde in opdracht van Landbouwbelang het dagelijks leven en werken van boerengezinnen vast. De films van Roosdorp laten ons een uniek tijdsbeeld en een gedetailleerde schets van de agrarische gemeenschap zien. Interessant is ook dat de film zich uitstrekt over de hele provincie. Zo zien we opnames van de Hoosterhof in Beesel, een rozenkwekerij in Steyl, de ontginning van de Peel, de Landbouwhuishoudschool in Posterholt, slachterij Limco in Weert, het Landbouwhuis in Roermond, de glastuinbouw bij Venlo, sacramentsdag in Asselt, etc. 2

3A Vastelaovend in Venlo en verder weg Deel 1: 1926-1959 Compilatieprogramma Tijdsduur: 58 minuten Uitgebreid tweedelig programma van films over vastelaovend met veel recent (2011) verworven materiaal en enkele klassiekers die al eerder in de collecties waren opgenomen. Centraal staat de viering in de gemeente Venlo, waarbij kortje uitstapjes naar hoogburchten van de vastelaovend elders in de provincie. In dit deel de jaren 1926 1959. Toelichting op het programma: Grote inspiratiebron voor de Limburgse carnavalsviering is altijd Keulen geweest Als eerbetoon starten we met beelden uit 1926, vervaardigd door Werner Mantz. De oudst bekende beelden van vastelaovend in de huidige gemeente Venlo zijn afkomstig uit Tegelen en laten de optocht zien die op 20 februari 1928 door de straten trok. De cameraman stond bij de Sint- Martinuskerk en filmde onder meer de Amerikaanse Worstkeuken, de prijswinnende wagen van de Tegelse slagersvereniging. Prins Carnaval was Theo Thijssen. Tijdens de vastelaovend van 1930 trok een historisch geïnspireerde optocht door Venlo. Het evenement was niet georganiseerd door Jocus, maar door de plaatselijke VVV en middenstand. Banketbakker Ger Lamers was amateurfilmer en heeft uitvoerig de vastelaovend van 1939 in beeld gebracht. In de Tweede Wereldoorlog waren carnavalsactiviteiten verboden maar in privésfeer werd het feest wel gevierd. Fotograaf-cineast Hub. Leufkens uit Heerlen filmde zijn kinderen die zich met krantenpapier hebben uitgedost. Het carnaval in Venlo van 1947 is vereeuwigd door kapper Michel Sax. We zien beelden van de grote optocht die door de Lomstraat trekt. Ze worden afgewisseld met beelden van de Boerebroelof. De Jocusprins is Hans I Franssen, de eerste naoorlogse hoeëgheid. Verder zijn te zien Bertus Hummel, Toeën Schrijnen, Jan Geeraedts en Max Munnich. De huizen aan de Lomstraat zijn gedeeltelijk verwoest tengevolge van de bombardementen. Uit hetzelfde jaar 1947 komt het filmverslag uit het Zuid-Limburgse Mechelen. Prins Johan I Botterweck wordt thuis afgehaald voor de optocht, die gevolgd wordt bij de kerk en op Schweiberg. Pie Pans filmde een jaar later in Maastricht toen stadsprins Leonardus Kalbeskianus I de scepter zwaaide. We tonen beelden van een bezoek aan een dampend café De Blokhut. De beelden van de optocht in 1949 in Stein zijn van Johannes Cleuren. De bekende Tegelse fotograaf John Schweitzer maakte een prachtige film over de carnavalsoptocht in 1955, door een besneeuwde Grotestraat, Spoorstraat en Schoolstraat en opnames van het Kaetelgerich. Harry van den Kerkhoff was een Limburger die naar Amsterdam was verhuisd. Maar met vastelaovend was hij terug op zijn geboortegrond. In de jaren 1956 tot 1960 filmde hij in Venlo, Tegelen en Blerick. Hub. Leufkens was rond 1955 in Kerkrade. Enkele toeschouwers kijken toe vanuit raamopening naast winkelpand van Leo Buck & Zn. Harmonie Bleyerheide zorgt voor de muzikale noot bij feestelijke en kleurrijke optocht. Aansluitend zien we beelden van de boerebroelof in Venlo van 1955 in kleur gefilmd door Dré Brenneker. In de carnavalsoptocht in Geulle van omstreeks 1959 trekt een wagen mee die verwijst naar de onafhankelijkheidsstrijd in de Congo en de populaire leider Lumumba. Tot slot van het eerste programmaonderdeel worden opnames vertoond van de boerebroelof in Venlo van 1959 georganiseerd door voetbalclub VVV. Gijs Nass is bruidegom, Tiny Dinnessen-Schreurs is bruid. 3

3A Vastelaovend in Venlo en verder weg Deel 2: 1960-1980 Compilatieprogramma Tijdsduur: 67 minuten Uitgebreid tweedelig programma van films over vastelaovend met veel recent (2011) verworven materiaal en enkele klassiekers die al eerder in de collecties waren opgenomen. Centraal staat de viering in de gemeente Venlo, waarbij kortje uitstapjes naar hoogburchten van de vastelaovend elders in de provincie. In dit deel de jaren 1960 1980.. Toelichting op het programma: Het tweede filmluik start met carnaval in Heerlen begin jaren zestig door de ogen van de uit Slovenië afkomstige ondernemer en amateurfilmer Joseph Kurnig. Een aparte plaats in het totaal van de Limburgse vastelaovend neemt Velden in met zijn Gekke Maondaag. We zien een verslag van amateurfilmer Thei Rieter uit 1962. Het damestrommelkorps uit het buurdorp Lomm opent de optocht. De onderwerpen in de optocht hebben betrekking op de plannen voor gemeentelijke herindeling (met het dorp Arcen), de crematie in 1961 van de stoffelijke resten van Sovjetleider Josef Stalin, de heersende mond- en klauwzeerepidemie en de kwestie Nieuw Guinea. Over het Oelesrieék in Tegelen heerste in 1962 Wim I, Wim Cup. De optocht en boerebroelof zijn gefilmd door Wiel v/d Hoop en Mieke v. Tuën. Omstreeks 1960 filmde de uit Leiden afkomstige ingenieur van Rijkswaterstaat Limburg, Hans Zuurdeeg in Maastricht. Het jaar 1969 is legendarisch vanwege de sneeuwval. In Venlo werd de optocht uitgesteld tot halfvasten. In Maastricht ploeterden de carnavallisten door de sneeuw. De opnames zijn van respectievelijk J. Schreven en opnieuw - Werner Mantz. Vervolgd wordt met de dorpsjeugd van Itteren die zich vermaakt tijdens het carnaval van omstreeks 1970 en die gefilmd werd door Jeu Scheepers. Op de lagere school Pius X in Blerick maken leerlingen carnavalsmaskers en versieringen. De opnames uit 1973 zijn van lerares Veronie Nijholt-Geurts. In Meerlo wordt een potje gemengd en verkleed voetbal gespeeld tijdens carnaval 1972 door leden van jongerensoos Merlin, de film is opgenomen door Merlin-oprichter en latere journalist René Poels. In Beringe is het bouwen van een carnavalswagen gefilmd en zien we flitsen van de optocht in 1977, met verwijzingen naar de zaak Menten en de Lockheed-affaire. De opnames zijn van Sjraar van Horen. Een van de meest opmerkelijke zaken in de Venlose vastelaovend is de verandering van karakter van de boerebroelòf. Op de beelden uit de jaren vijftig is het nog een spontaan, nauwelijks georganiseerd volksfeest. De dames zijn nog heel eenvoudig gekleed, de meeste heren zijn gestoken in een blauwe kiel met daarop een rode zakdoek bijeengehouden met het hulsje van een lucifersdoosje. Als Huub Mans in 1977 voor Van Gewest tot Gewest in Venlo staat, is de boerebroelof al het chique en strak geregisseerde feest zoals we dat nog steeds kennen. Tot slot van de filmmiddag gaan we nog eenmaal naar Beringe, waar in 1980 de kinderboerebroelof wordt gevierd. Bruid is Inge van Horen, dochter van de filmmaker Sjraar van Horen. De finale beelden komen weer uit Venlo en laten de optocht van 1980 zien, gefilmd door J. Geeraedts 4

4. Jongeren in Limburg 1969 & 1979 Twee documentaires waarin jongeren de hoofdrol spelen. Tijdsduur: 60 min. Beschrijving Een tevreden roker is geen onruststoker Johan Rienstra / 1969 / zwartwit / 30 minuten Documentaire annex voorlichtingsfilm over softdrugsgebruik in Nederland, die vijfendertig jaar na dato een frappant tijdsbeeld geeft van het leven in woongemeenschappen. De film bevat een opname in een woongemeenschap in Het Stenen Huis in St. Geertruid, waar Noud van den Eerenbeemd uitleg geeft over hun leefwijze Bitterzoet Theo van Enckevort, Jef de Rooij / 1979 / kleur / 30 minuten Speelfilm over het dagelijks reilen en zeilen in jongerencentrum Walhalla in het Noordlimburgse Sevenum. 5

5. Koninginnen in Limburg Compilatieprogramma met officiële en niet-officiële film- en tv-reportages van koninklijke bezoeken aan Limburg uit de periode 1927 tot en met 1995. In dit feestelijke programma reizen we met de koninklijke familie zowel door de tijd als door de gehele provincie. Tijdsduur: 60 min. Bevat de volgende opnames: - Tweedaags bezoek koningin Juliana en prins Bernhard aan Limburg, april 1950 (Polygoonreportage) - Bezoek prinses Juliana aan de mijn Maurits in Geleen, 1948 (Polygoon) - Tweedaags bezoek koningin Juliana mijnstreek 1966 (NTS Journaal) Fragmenten: Franciscusoord Houthem, Centrum vakopleiding oud mijnwerkers, DAF fabriek; Provinciehuis Maastricht met optreden Maastrichter Staar - Bezoek Prins Bernhard aan proefboerderij Hoosterhof in Beesel, 1938 (Alex Roosdorp) - Opening Julianakanaal, koningin Wilhelmina en prinses Juliana, in 1935 (Profilti) - Bezoek koningin Juliana aan LLTB afd.posterholt, waar haar Limburgse producten worden aangeboden, 1952 (Pie Pans) - Vijftigjarig jubileum staatsmijnen met bezoek prins Bernhard aan Heerlen, 1952 (Polygoon, Hub. Leufkens) - Kranslegging op Memorial Day 1946 en 1947 op het oorlogskerkhof van Margraten, prins Bernhard, koningin Wilhelmina, ambassadeur Baruch, generaal McNarney (Hub. Leufkens, Johannes Cleuren) - Onthulling verzetsmonument op Zwartbroekplein in Roermond door prins Bernhard, in bijzijn van Mgr. Lemmens en Mgr. Hanssen, 1951.(Louis Bär) - Onthulling standbeeld Petrus Regout voor Sphinx aardewerkfabriek op Boschstraat in Maastricht, door prins Bernhard, 1965 (Polygoon) - Opening nieuwe raadhuis Heerlen van architect Frits Peutz door prinses Juliana in 1948 (Hub. Leufkens) - Koningin Wilhelmina bezoekt voor het eerst bevrijd Venlo, 23 maart 1945 (John Fernhout) - Bezoek Wilhelmina aan de staatsmijn Maurits in Geleen, 1927 (Otto van Neijenhoff?) - Opening nieuwe haven Venlo door Prins Hendrik, 1930 (Polygoon) - Koningin Beatrix opent nieuwe ziekenhuis (Sint Maartensgasthuis) in Venlo, 1984 (Venlose Smalfilmclub) - Koninginnedag 1995 in Eijsden en Sittard (NOS) Aankomst koningin Beatrix in Eijsden en Sittard, presentaties van Bielemannen, de schutterij,diverse historische groepen, een boerderijproject. 6

6. Bevrijding Themaprogramma waarin authentieke propagandafilms van na de bevrijding van Noord- Limburg zijn te zien in combinatie met een terugblikkende documentaire over dit onderwerp. Tijdsduur: 65 minuten Venlo 1945 (De Puinfilm) Baer Thiery, Dré Brenneker / 1945 / zwartwit / 21 minuten Documentaire over het door geallieerde en Duitse bombardementen in het najaar van 1944 zwaar getroffen Venlo. Noord helpt Zuid producent onbekend / 1945 / zwartwit / 5 minuten Film waarin een oproep wordt gedaan om de wederopbouw van het door de oorlog zwaar getroffen Noord-Limburg met geld en goederen te ondersteunen, of door zelf mee te helpen met het ruimen van puin en de herstelwerkzaamheden. Limburg bevrijd 50 jaar Herman Haenen / Video Limburg / 1994 / 40 minuten Documentaire over de bevrijding van Limburg na de Tweede Wereldoorlog, gemaakt in opdracht van het provinciebestuur. Veelal uniek historisch filmmateriaal uit diverse bronnen uit de periode september 1944 tot mei 1945 wordt afgewisseld met interviews in 1994, waarin ooggetuigen herinneringen ophalen. Het authentieke beeldmateriaal is opgenomen in onder meer Maastricht, Heerlen, Sittard, Roermond, Montfort, Venray, Venlo en Mook. Met commentaar van Huub Mans. 7

7. Leve de koning (= Venlose Reuzen) Over het Akkermansgilde en de geschiedenis van het gildenwezen in Venlo. Tijdsduur: 45 minuten Documentaire uit 1974 gemaakt in opdracht van het Akkermansgilde in Venlo over de betekenis van dit gilde tegen de achtergrond van de geschiedenis van Venlo. In het eerste deel komen aan bod de relaties van het gilde met de kerk, de betekenis voor de handel en de functie van het Akkermansgilde als schuttersgilde voor de Franse tijd. Het tweede deel gaat over het Akkermansgilde in de twintigste eeuw, en de deelname aan het Oud Limburgs Schuttersfeest. Met commentaar van de Venlose journalist Cor Deneer. 8

8. Pinkpop: the first quintet (1970-1974) Prachtige compilatie van amateuropnames uit de beginjaren van dit festival. Tijdsduur: 60 minuten Super 8 filmbeelden die Ruud van Wersch en enkele filmvrienden maakten van de eerste edities van het Pinkpopfestival in Geleen. Het deels authentiek opgenomen geluid is anno 2004 opnieuw onder de beelden gezet. Naast sfeeropnames op het terrein veel optredende bands: Golden Earring (1970). CCC Inc., Supersister en Fleetwood Mac (1971), Focus en Mungo Jerry (1972), Sjef van Oekel, Wishbone Ash, Alquin, Collin Bluntstone, Fairport Convention, Jeff Beck en Stealers Wheel (1973), Rory Galagher, Cockney Rebel, Steeleye Span, Fungus en Status Quo (1974). In dat laatste jaar stond ook de legendarische Captain Beefheart op het podium. Het optreden van dit absolute cultfiguur en een van de echte legenden van de popmuziek is het enige dat ooit live op beeld is vastgelegd. 9

9. Schutters Themaprogramma met twee documentaires, die op geheel verschillende wijze het schuttersfeest in beeld brengen. Tijdsduur: 75 minuten De rode leeuw van Limburg Hay Janssen. Geert Tomlow / 1977 / kleur / 60 minuten Documentaire over het Oud Limburgs Schuttersfeest in het Belgische Niel-bij-As en in Schaesberg. De schutters worden in hun dagelijkse omgeving geïnterviewd over hun drijfveren. Verder vertelt de film over de voorbereidingen van het OLS, en is er aandacht voor rituelen en geschiedenis rondom dit festijn. Gronsveld: drie eeuwen traditie productie NFI / ca. 1949 / zwartwit / 15 minuten Prachtige reportage over het schuttersfeest in Gronsveld. Al eeuwenlang wordt dit festijn door Schutterij Sint Sebastiaan in stand gehouden. De Jonkheid speelt een belangrijke rol in de voorbereidingen van het feest, maar de kerk is minstens zo aanwezig. Het hele dorp trekt er uiteindelijk enthousiast op uit om mee te gaan in de processie. We zien in uiterst authentieke beelden een aantal aspecten van deze lange traditie, vlak voordat de jaren zestig dergelijke gebruiken een heel ander karakter geven. 10

10. Sentimental Journey (=Vakantie in de jaren dertig) Sfeervol programma waarin het vakantiegevoel van de jaren 1930 centraal staat, maar waarin ook de dreigende oorlog op de achtergrond aanwezig is. Archiefopnames Ghiel Meulenberg (1932-1940) / muziek Robert Weirauch (2000) / productie Limburgs Museum. Tijdsduur: 30 minuten. Compilatie van oude vakantiefilms uit het filmarchief Limburgs Museum, aan elkaar gesmeed door nieuw gecomponeerde muziek van Robert Weirauch. De toeschouwer kijkt dertig minuten lang mee over de schouder van de Heerlense ondernemer en amateurcineast Ghiel Meulenberg. De beelden laten ons op bijzondere wijze een tijdsbeeld van de periode 1932-1940 zien: we komen bijvoorbeeld te weten hoe de familie van de filmer de vrije tijd doorbracht, op welke manier zij reisde, welke kleding meeging, hoe ze over straat flaneerde en door de natuur wandelde, en natuurlijk: waar de reis naar toe ging. Vaak waren dat de Alpen, maar hun eerste op film vastgelegde buitenlandse vakantie was naar Berlijn en Potsdam. Dat was in 1932, vlak voor de brand in de Rijksdag. Enkele jaren later maken ze een trip naar München, waar de filmer en zijn broer pardoes getuige zijn van een naziparade. Maar er zijn ook prachtige opnames uit Volendam en winterse beelden van een dagje Vaals. En passant zien we hoe het gezin zijn blik richt op taferelen die toen grote exotische waarde leken te hebben: de pinguin in Artis net zo goed als het kleutertje in klederdracht op een Volendamse klinkerweg. De nazi-parade maar ook een sacramentsprocessie in Wenen. Dan zijn deze voor het familie-album bedoelde films ineens de getuigen van een ander verhaal, de opmaat tot dramatische historische gebeurtenissen bijvoorbeeld. Aan het eind van de rit - het is dan januari 1940 - zit de familie warm en droog in de Heerlense huiskamer en observeert het vertrouwde straatleven in sfeervolle winterbeelden. Een opname die nu voor ons haast exotisch is. Sentimental Journey is een muzikale en filmische reis met wisselende gemoedsstemmingen. Met elk nieuw reisdoel krijgt het muzikale thema een andere gedaante. 11

12. Licht uit de mijn Themaprogramma met drie films uit het Limburgse mijnbouwverleden. Bewerking van het gelijknamige programma dat het Limburgs Museum in 2002 samenstelde voor de 100-jarige jubileumviering van DSM. Tijdsduur: 90 minuten La Houille Indrukwekkende bedrijfsfilm uit 1925 van de mijn Willem Sophia in Spekholzerheide. De film gaat van bovengronds naar ondergronds, volgt het productieproces en laat de kijker aan het einde weer daglicht zien. De mijnbouwterreinen en installaties worden imposant in beeld gebracht, en er is veel aandacht voor het handwerk en de rol van paarden ondergronds. De zwarte stroom Zuid-Limburg. Overvloedig is er de oogst, want vruchtbaar is er de grond. Met deze woorden begint de documentaire De Zwarte Stroom over het Limburgs Staatsmijnenbedrijf uit 1952. We zien beelden van wuivend koren, een molen, een boerin die de was afhaalt en een jongen en meisje die elkaar liefkozen tussen het koren. Daarbij klinkt het geluid van een tuba die een mars oefent. Het platteland ten voeten uit, in krachtige beelden samengevat. Maar de vruchtbare grond uit het commentaar is ook de bodem ónder de akker. Die bevat immers delfstoffen die zo overvloedig oogsten, dat een omschakeling heeft plaatsgevonden van een zuiver agrarische naar een steeds meer industriële samenleving in Limburg. Maar nog steeds leven boeren en mijnwerkers in harmonie naast elkaar, zo gaat het commentaar verder. Pas na zes minuten komt de eerste mijn in beeld. Dan kijken we naar een typische mijnkolonie, en vervolgens zien we hoe mijnwerkers afdalen de diepte in. In de zestig minuten die volgen wordt het productieproces getoond, maar ook gaan we regelmatig weer bovengronds om het dagelijkse leven te volgen. De door regisseur Umberto Bolzi in opdracht van Staatsmijnen gemaakte documentaire ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan is een perfecte combinatie van propagandafilm, productiefilm en cultuurhistorisch document. Boeiend is de maatschappelijke en religieuze context rondom het mijnwerkersleven, die uit deze film spreekt. Vijftig jaar Staatsmijnen De officiële (Polygoon-)reportage van de feestelijke viering van het jubileum in mei 1952. Prins Bernhard is eregast bij een receptie in het stadhuis van Heerlen. Verder onder andere een wielerwedstrijd in Hoensbroek en een vliegfeest op de luchthaven van Beek. 12

13. Zuid-Limburg, land van orchidee en nachtegaal (= Hub. Leufkens filmt Zuid-Limburg) De laatste documentaire van fotograaf, cineast en uitgever Hub. Leufkens (1894-1962). Tijdsduur: 40 minuten Beschrijving It s a wonderful world zou het motto kunnen zijn van deze voorstelling. Niet alleen met verwijzing naar de klassieke kerst-smartlap-film van Frank Capra, maar ook omdat het Limburg van Leufkens zo n idylle is, een wondere wereld, het paradijs bijna. De opnames zijn gemaakt tussen 1938 en 1962, en tonen in kleur - het Zuid-Limburgse heuvelland en zijn bevolking in volle pracht en eigenheid. We zien een wereld die wordt bevolkt door eenvoudige mensen met een in lange tradities geworteld gedachtegoed. Mensen die van feesten houden maar die ook diep religieus zijn. De film volgt het leven in Limburg gedurende de seizoenen. Opnames van landschappen en boerenhoeves, kastelen en zonovergoten dorpjes worden afgewisseld door beelden van terugkerende tradities als de Mariaprocessie en de Heiligdomsvaart in Maastricht, de oogsttijd met zijn eigen feesten en processies, het ambachtelijk bakken van vlaaien tijdens de najaarskermis, het Oud-Limburgs Schuttersfeest en een processie door de velden. De actualiteit krijgt ook even een plaats, met beelden van het bezoek van koningin Juliana aan Heerlen in 1948. Verder straalt de film door de beeldkeuze, de muziek en het commentaar precies datgene uit wat Limburg voor Leufkens tot zo n goed, mooi land maakte. We moeten Leufkens film ook zien in de tijdgeest van de jaren vijftig: met de oorlog net achter de rug was een film als deze dé uiting van het pastorale en het harmonieuze waar misschien wel veel behoefte aan was. Zoals het Polygoonjournaal in die jaren het reclamemiddel bij uitstek was voor de wederopbouw, zo verkondigde de film Zuid-Limburg. Land van orchidee en nachtegaal een meer terughoudende mening. Leufkens, die autodidact fotograaf en filmer was, zag het medium film als directe uiting van zijn romantische geest. Met veel gevoel voor filmpoëzie en symboliek laat hij in Zuid-Limburg de seizoenen in elkaar overvloeien. Het commentaar gesproken door Jan Borkus mag dan gedateerd klinken, de opvatting die de film weergeeft mag voor de huidige generatie misschien ouderwets overkomen, maar de film als geheel straalt een grote schoonheid uit. 13

14. Levensgang Propagandafilm voor de RK Bond voor Groote Gezinnen. Productie: Zuiderfilm, 1938 Tijdsduur: 37 minuten Beschrijving Propagandafilm in opdracht van de R.K. Bond voor Groote Gezinnen. Deze organisatie behartigde de belangen van het grote katholieke gezin in Nederland en exploïteerde voor dat doel onder andere een steunfonds voor uitkeringen bij noodgevallen. De beeldtaal van de film verwijst expliciet naar de katholieke normen en waarden ten aanzien van kinderrijkdom. Zo worden moeders van grote katholieke gezinnen vergeleken met moeders van gezinnen, waarin door geboorteregeling minder kinderen voorkomen. De film is grotendeels opgenomen in Venlo en directe omgeving. 14

16. Boerinnenleven Opnames Alex Roosdorp (1938-1939) / muziek Ton Verhiel (2004) / teksten Frits Criens (2004), gezongen door Anja Bovendeaard 50 minuten Schitterende, geconserveerde filmbeelden van cineast Alex Roosdorp uit de jaren vlak voor de tweede wereldoorlog vormen de basis voor deze voorstelling. Roosdorp trok in de jaren 1938-1939 door Limburg en legde in opdracht van de Limburgse Land en Tuinbouwbond het dagelijks bestaan van boerengezinnen vast. Ook leven en werken van agrarische vrouwen in heel Limburg zijn vastgelegd in schitterende zwartwit- en kleurenopnames. Zo zien we opnames van de Landbouwhuishoudschool in Posterholt, augurkenteelt in Baarlo, vlaaibakken in Slenaken, de Centrale Boerinnendag in Roermond, een afdelingsvergadering van de boerinnenbond in Heythuyzen en de sacramentsprocessie in Asselt aan de Maas. Maar ook beelden uit de privésfeer van boerengezinnen in Melick en Weert, het werk op de boerderij en een bezoek aan het consultatiebureau. De beelden zijn teruggebracht tot een programma van 50 minuten, en voorzien van aanstekelijke filmmuziek en liederen van componist Ton Verhiel uit Landgraaf en auteur Frits Criens uit Haelen. In die liederen komen de positie van de boerin en het spanningsveld waarmee ze in haar gezin en werksfeer te maken heeft, duidelijk naar voren. Daarbij speelt het rooms-katholicisme op de achtergrond voortdurend een rol. De toeschouwer ziet de beelden op het doek, en op de geluidsband klinkt de stem van zangeres Anja Bovendeaard die wordt begeleid door een muziekensemble (accordeon, saxofoon, dwarsfluit, slagwerk en keyboard). Zij brengen de voor de beelden geschreven liederen ten gehore. De combinatie film, muziek en liedteksten leidt tot verrassende, ontroerende, ludieke en nostalgische momenten. 15

18. Propagandafilms voor mijnwerkers en agrariërs Twee documentaires die staan voor de fundamenten van het economisch leven in Limburg rond 1960, de steenkolenmijnbouw en de agrarische sector. De documentaire Mens en Mijn en Wie sjoen oos Limburg mot blieven. Tijdsduur: 75 minuten Mens en mijn Oskar Film / 1963 / camera: Bert van Munster / regie: Max Fischer / 34 minuten / zw en kleur / commentaar: Fred Emmer De verzorging van de mijnwerker van wieg tot graf, daarom draait het in de indrukwekkende propagandafilm Mens en Mijn uit 1963. Dat klinkt heel anders dan het inkopen van zorg en het beleggen in je levensloop. De documentaire, gemaakt in opdracht van de Nederlandse Katholieke Mijnwerkersbond, geeft een beeld van het werk en sociaal leven van de mijnwerker en de wijze waarop zijn belangen en die van zijn gezin behartigd worden door deze bond. Na een introductie over de zetel van de bond in Heerlen wordt aandacht besteed aan de verschillende functies die de bond voor mijnwerkers vervult: juridische bijstand, pensioen en huisvesting voor oud-mijnwerkers, en sociaal-economische zorg bijvoorbeeld door woningbouw en uitkeringen. De religieuze grondslag van de bond verbindt de mijnwerkers binnen de rooms-katholieke geloofsgemeenschap. Door opleiding, verbeterde arbeidsvoorwaarden en goede levensomstandigheden wordt de mijnwerker geëmancipeerd. Mens en Mijn was in vormgeving en muziek (Jurriaan Andriessen) een waagstuk: een moderne verbeelding van de met tradities vervlochten mijnwerkerscultuur. Een waagstuk ook, omdat slechts twee jaar later de mijnsluitingen in gang werden gezet. Wie sjoen oos Limburg mot blieven 1957 / camera: Pie Pans / regie: Piet van der Ham / 40 minuten / kleur / commentaar: Wim Povel De Onderlinge Verzekerings Maatschappij (OVM) was gelieerd aan de Limburgse Land- en Tuinbouw Bond (LLTB). In de zogenaamde OVM-film wordt aan agrariërs uitgelegd waarom het zo belangrijk is zich tegen natuurschade in te dekken. De informatie over de voordelen van de OVM wordt echter schitterend ingekaderd in het vertrouwde Limburgbeeld van akkers, weilanden, carréboerderijen en gezellig samenzijn op de hof. Zich bewust van de doelgroep, hebben de makers zich geen moderne filmische vormgeving veroorloofd. Wel is in de verhaalopbouw en het gebruik van bijvoorbeeld closeups duidelijk gekeken naar de mijnbouwfilms uit de jaren vijftig. 16

19. Maastricht en Zuid-Limburg 1946-1975 Een verzamelprogramma met zelden vertoonde films en filmfragmenten uit het Limburgs Film en Video Archief. Een uur lang van de ene verrassing in de andere. Tijdsduur: 55 minuten Rondrit door bevrijd Mergelland maker onbekend / ca. 1946 / 5 00 / kleur / geen geluid Uit particulier bezit komt deze curieuze reportage die een Amerikaans militair maakte van een autorondrit door Luxemburg, Eupen-Malmédy en het Zuid-Limburgse heuvelland. Wilde hij met deze film het thuisfront laten zien in welke contreien hij zijn plicht vervuld had in het laatste oorlogsjaar? In dat geval was het goed opletten voor de kijker, want ofwel door een camerastoring ofwel door een vluchtige, toeristische blik, slaagt de film erin het beeld niet langer dan drie seconden stil te houden. Ook voor de moderne toeschouwer een duizelingwekkende ervaring, mede doordat de film in een beroerde staat verkeert (losgelaten emulsie en cracquelée). Vandaar dat de keuze voor dit programma is beperkt tot shots uit de hele film. Reclamefilm Bauduin Macaroni, Maastricht maker onbekend / ca. 1950 / 7 30 / zwartwit / geluid Het aanzetten tot het eten van deze niet-traditioneel Limburgse deegwaren gaat in deze film gepaard met een kijkje in de fabriek. Wandelingen in Maastricht Edmond Hustinx / 1960 / 4 45 / kleur / toegevoegde muziek De Maastrichtse industrieel Hustinx was in zijn filmhobby vooral fotograaf. Uit deze film zijn scènes gekozen waarin Hustinx de Maastrichtenaren in het dagelijkse (straat-)leven observeert. Film en fotografie lopen hier door elkaar. Ceylon Fietsbanden, Maastricht maker onbekend / ca. 1950 / 9 10 / zwartwit / geluid Reclamefilm van deze eveneens in Maastricht gevestigde fabriek. Bezoek aan Charles Eyck in Schimmert Edmond Hustinx / 1968 / 5 00 / zwartwit / geen geluid Hustinx en Eyck waren bevriend, en dat is te zien in deze familiaire reportage gemaakt op huis Ravensbos in Schimmert. Limburg een ander gezicht Joop van Essen / Cefima Film / 1969 / 22 00 / kleur / geluid Promotiefilm voor Limburg, gemaakt in opdracht van het provinciebestuur. Voornaamste doel van deze sterk op Europa gerichte film is het werven van industrieën voor vestiging in Limburg. De film geeft enerzijds een beeld van economische facetten van de provincie, met de chemische industrie, de glas- en papierindustrie, het veilingwezen, verkeerswegen, scheepvaart, handel en luchtvaart. Anderzijds is er globale aandacht voor steden en landschappen, tradities als carnaval en het Oud Limburgs Schuttersfeest, evenementen als het Wereld Muziek Concours, het kunstonderwijs, cultuur en gezondheidszorg. Portret van kunstenaar Hans Truijen Fred van Aubel / 1975 / 6 00 / kleur / geluid Filmcollage van flarden privéfilms, werkopnames in het atelier in Klimmen, voorzien van een psychedelische muziekband. 17

20. Bronsgroen en anders zwart. Limburg in films van Hub. Leufkens en tijdgenoten productie Limburgs Museum (2006) ism Jan Besselink en Wiel Kusters / muziek Marc Perrone, Appelation Controlée, Robert Weirauch Tijdsduur: 52 minuten De schitterende kleurenfilms van de Heerlense fotograaf en cineast Hub. Leufkens uit de jaren 1938-1948 vormen de basis voor deze documentaire. Kleuren die in zestig jaar nauwelijks verschoten zijn, en na recente conservering nog meer pracht vertonen. Deze opnames laten een Limburg zien zoals Leufkens het graag zag: als een pastoraal landschap bevolkt door eenvoudige mensen. We zien onder meer sfeerbeelden op en rond een boerenhoeve in zomer en winter, een schuttersfeest in Wessem, de Sterre-der-Zee-processie en de Heiligdomsvaart in Maastricht. De makers van Bronsgroen en anders zwart hebben hier andere beelden van Limburg naast, of soms tegenover, geplaatst. De actualiteit, het stads- en dorpsleven in Noord-Limburg, voorlichtings- en journaalfilms maar ook het zware werk honderden meters onder de (Zuid-Limburgse) bodem komen we in Leufkens films niet of nauwelijks tegen. Door de wisselwerking met zwartwitfilms van dit andere en het (steenkool)zwarte Limburg, blijft het bronsgroen bescheiden. Hoewel de film ook laat zien dat er authenticiteit en kracht schuilen in de stereotype kleurenbeelden van het boerenleven: Limburgers aan de koffietafel in de boomgaard, uit de hand een stuk vla etend, één grote familie. Een Limburg dat doet denken aan Italië. Een Limburg dat voorgoed voorbij is. De drie lagen in de film hebben elk hun eigen waarden en betekenissen. En het is de dichter Wiel Kusters die als verteller dit Limburg, met zijn vertrouwde én zijn exotische kanten, voor de hedendaagse kijker inzichtelijk en voelbaar maakt. Enerzijds geeft hij heldere interpreterende commentaren, met nu en dan een kwinkslag, anderzijds biedt hij nuttige historische informatie wanneer beelden daarom vragen. Het gebruik van ondersteunende muziek en andere klanken geeft extra duiding en samenhang. Bronsgroen en anders zwart is een film met (Limburg-)gevoel die de toeschouwer ruimte geeft om mee te kijken naar Limburg en de Limburgers in de jaren 1920 tot 1960. 18

21. Weerzien in 2007: kennismaking met onbekende Limburgse filmbeelden Een beknopte selectie van films uit de collecties van het Limburgs Film en Video Archief die het Limburgs Museum in 2007 toegankelijk heeft gemaakt. Voorzet voor een jaarlijks terugkerend programma waarmee we het publiek een kijkje gunnen in collecties die voorheen verborgen waren. Tijdsduur: 60 minuten Valkvreugde Toeristische wervingsfilm uit de jaren 1950, gemaakt in opdracht van Autotouringcarbedrijf De Valk. De film volgt een koppel dat elkaar in de bus leert kennen onderweg van Zuid-Limburg naar andere mooie oorden in de Belgische Ardennen. Op ludieke wijze is verbeeld hoe de inspirerende omgeving het gesprek en het vlammetje tussen de twee aanwakkert. Een heer biedt het tweetal enkele malen een snoepje aan waar zij natuurlijk steeds minder belangstelling voor hebben. De film zonder geluid vertelt zijn verhaal via de beeldmontage. Door dergelijke grappige intermezzo s blijft de aandacht gevangen. Marken in kleur in 1939 Prachtige opnames uit 1939 in kleur van een ijsfeest op het eiland Marken, gefilmd door Heerlenaar Hub. Leufkens aan wiens leven en werk het Limburgs Museum in 2006 ruim aandacht besteedde. We kunnen ons vergapen aan beelden van een auto op de bevroren Zuiderzee (IJsselmeer). Verder dansende en musicerende inwoners in klederdracht en jongens en meisjes die hun schaatskunsten vertonen in poëtische panorama-opnames. Schuttersfeest Grubbenvorst Reportage van Hay Janssen en Geert Tomlow over het Sint-Jansschieten in Grubbenvorst op 28 augustus 1978, gedraaid in de klassieke Van Gewest tot Gewest-stijl. Het dorp telde toen 4500 inwoners en 45 verenigingen. We zien de harmonie Sint-Joseph in optocht, het inzegenen van de feestdag en het eerste schot door burgemeester Steegmans. De titel schutterskoning van 1978 wordt behaald door schutter Sjraar Baltussen. Opblazen Lange Jan en Lange Lies in Heerlen Een indrukwekkende amateur-reportage van het opblazen van de Lange Jan en de Lange Lies in 1976, de twee hoge schoorstenen van de in 1971 gesloten steenkolenmijn Oranje Nassau I. Op 16 augustus 1976 werd eerst de Lange Lies opgeblazen. Vijf dagen later volgde de Lange Jan met zijn 135 meter, maar dat verliep niet volgens plan. De schoorsteen raakte een hoogspanningsleiding en kwam op een leegstaand kantoorgebouw terecht. De film laat onder meer de enorme toeloop van nieuwsgierigen zien, al dan niet met film- of fotocamera. Ook valt de geringe beveiliging en de chaos op het kaalgeslagen terrein op. Iedereen begeeft zich op de puinhopen, het terrein is geen gesloten gebied. Op een gegeven moment zien we NOS-programmamaker Hub Mans die enkele omstanders interviewt voor zijn programma Van Gewest tot Gewest. Trajecta 1985 De productie Kijk Limburg, een leidraad voor visuele vormgeving, gemaakt in het kader van de grote kunstmanifestatie Trajecta 1985 in Maastricht. Een educatief opgezette rondgang langs de vele disciplines van tentoongestelde kunst van diverse makers. De film is gemaakt in opdracht van stichting Trajecta door Studio 80 en Herman Haenen, die beide aan de wieg stonden van de audiovisuele industrie in Limburg en die met hun producties ver vooruit liepen op de regionale 19

televisiestations in onze provincie. Kijk Limburg is afkomstig uit het omvangrijke beeldarchief van Herman Haenen dat in bezit is van het Limburgs Film en Video Archief. 20