Antibioticagebruik vleeskuikenhouderij Samenvatting van de meting over 2012 GD Deventer In opdracht van en gefinancierd door het Productschap Pluimvee en Eieren (PPE)
Inleiding De IKB-CRA-database Deelnemers Sinds meetjaar 2011 is het melden van voorgeschreven antibioticabehandelingen bij vleeskuikenbedrijven verplicht. Hierdoor is bij benadering 100% van de behandelingen bij vleeskuikens in 2011 en 2012 geregistreerd, waardoor deze rapportage een zeer volledig beeld geeft. In eerdere jaren berustte de registratie op vrijwillige deelname door dierenartsen, met toestemming van de pluimveehouders die zij begeleidden. Door inspanningen van dierenartsen en pluimveehouders was de dekkingsgraad ook toen al goed, maar zeker geen 100%. Bij interpretatie van de verschillen tussen de rapportages vóór en na 2011 dient rekening gehouden te worden met deze overgang. Registratiesysteem Voor enkele praktijkmanagementsystemen van de dierenartsen is een koppeling met de centrale IKB- CRA-database gemaakt (Integrale Ketenbeheersing - Centrale Registratie Antibiotica). Op deze manier kunnen de dierenartsen eenvoudig vastgelegde gegevens doorsturen. Een andere mogelijkheid is de website van de GD, waarop dierenartsen kunnen inloggen om de informatie vervolgens handmatig in te voeren. De gegevens die voor de sectorrapportage gebruikt worden zijn: Het RegNL-nummer van eventueel voorgeschreven medicatie, de duur van elke behandeling, de voorgeschreven dosering, de stallen en het UBN waar de melding betrekking op heeft, de startdatum van de kuur, het koppelbeeld tijdens het bedrijfsbezoek en de gestelde diagnose. Naast het verplicht registreren van alle bedrijfsbezoeken waarbij antibiotica verstrekt zijn, heeft een dierenarts bij vleeskuikens de aanvullende verplichting om per koppel minimaal één bedrijfsbezoek vast te leggen, ook als er geen antibiotica verstrekt zijn. Dus als bijvoorbeeld blijkt dat een koppel de hele ronde gezond is, en er geen medicatie is voorgeschreven, dient er ook een registratie ingevoerd te worden. Via het KIP-systeem van het PPE wordt van elk koppel dieren de opzetdatum en afvoerdatum verkregen. Samenvatting jaarlijkse meting antibioticagebruik vs. individuele benchmarkrapporten De samenvatting van de jaarlijkse meting van het antibioticagebruik in de vleeskuikenhouderij in 2012 is (net zoals in voorgaande jaren) berekend aan de hand van alle koppels die zijn opgezet in de verslagperiode. Het antibioticagebruik van een koppel dat bijvoorbeeld eind december 2012 is opgezet, wordt dan ook meegenomen in 2012, ook al heeft het gebruik plaatsgevonden in 2013. De individuele benchmarkrapporten die vleeskuikenhouders en dierenartsenpraktijken vier keer per jaar ontvangen, is berekend over alle koppels die zijn afgerond in de verslagperiode. Het antibioticagebruik van een koppel dat is opgezet eind december 2012 wordt dan niet meegerekend over 2012, maar over 2013. De werkgroep Antibioticagebruik Pluimveesector heeft in het kader van de vergelijkbaarheid besloten om in de toekomst alleen nog maar te rekenen met koppels die zijn afgerond in de verslagperiode. Als we deze nieuwe benadering toepassen op het reeds opgestelde rapport van 2012, dan komen we uit op een verschil van dagdosering per dierjaar van 0,3. Vanwege dit geringe verschil is besloten om de samenvatting van de jaarlijkse meting van het antibioticagebruik in de vleeskuikenhouderij 2012 niet meer aan te passen. De samenvatting over het gebruik in 2013 zal gebaseerd zijn op de nieuwe methode (koppels afgerond in de verslagperiode). 2
Percentage antibioticabehandelingen 1. De leeftijd waarop behandeld werd In 2012 vonden de meeste behandelingen plaats in de eerste en de vijfde levensweek (respectievelijk 31% en 22% van de behandelingen). Deze twee momenten, direct na opzet en na het tussentijds uitladen, zijn bekende risicomomenten. De verdeling van de behandelingen over de levensweken in 2012 komt globaal overeen met de verdeling in 2011, toen dezelfde piekmomenten vastgesteld werden (figuur 1). 33,1% van de behandelingen in de eerste levensweek werd reeds op de eerste levensdag ingezet. Dit is een duidelijke stijging ten opzichte van 2011 (12,4%). 40% 35% 30% 25% 20% 15% 2012 2011 10% 5% 0% 1 2 3 4 5 6 7 Levensweek Figuur 1 Het aantal antibioticabehandelingen per levensweek in 2011 en 2012, weergegeven als het percentage van het totale aantal behandelingen in het betreffende jaar (Bron: IKB-CRA) 3
Percentage antibioticabehandelingen 2. Reden van behandelen Per antibioticabehandeling is aangegeven welke etiologie of welk ziektebeeld vastgesteld werd door de voorschrijvende dierenarts. Deze werden ingedeeld in de volgende diagnosegroepen: - digestie - eerste week-problemen - locomotie - respiratie Een etiologie of ziektebeeld dat niet in één van deze groepen past (bijvoorbeeld sepsis (bloedvergiftiging)) werd ingedeeld in de groep. Bijlage 1 bevat een volledig overzicht van de diagnoses met de bijbehorende diagnosegroep waarin ze geplaatst zijn. 40% Diagnoses in 2011 en 2012 35% 30% 25% 20% 15% 10% 2012 2011 5% 0% Eerste weekprobleem Diagnosegroep Figuur 2 Procentuele verdeling van de antibioticabehandelingen voor de problemen binnen de gestelde diagnosegroep in 2011 en 2012 (Bron: IKB-CRA) Sommige behandelingen werden ingezet bij koppels met gelijktijdige klachten die vielen binnen meerdere diagnosegroepen. In figuur 2 ligt de som van alle percentages om deze reden boven de 100%. problemen vormen het meest frequent aanleiding tot het voorschrijven van antibiotica bij vleeskuikens, zoals ook in eerdere jaren. 4
3. Het aandeel van de verschillende antibiotica Aantal dagdoseringen (x 1.000.000) Aantal dagdoseringen per antibioticagroep in 2011 en 2012 350 300 250 200 150 2012 2011 100 50 0 Werkzame stof Figuur 3 Het aantal dagdoseringen weergegeven per werkzame stof van het antibioticum (Bron: IKB-CRA) Penicillines zijn met 33,1% van het totaal aantal dagdoseringen in 2012 nog steeds de grootste groep binnen het totaal aantal toegepaste behandelingen, zoals ook in 2011. Het betreft in hoofdzaak amoxicilline (24,5%) en in minder mate fenoxymethyl-penicilline (7,2%) en ampicilline (1,4%). Fenoxymethyl-penicilline is daarmee relatief vaker voorgeschreven dan in 2011 (toen 3,0%). Lincosamides vormen de tweede groep. In deze groep is ook de combinatie van lincomycine met het aminoglycoside spectinomycine opgenomen. Deze combinatie is daarom niet meegerekend bij de aminoglycosides. Fluoroquinolones zijn in aantal dagdoseringen duidelijk gedaald ten opzichte van 2011, toen ze nog de op één na grootste groep vormden. Deze daling is vooral veroorzaakt door een verminderd gebruik van enrofloxacine. Het gebruik van flumequine en difloxacine bleef ongeveer op hetzelfde niveau. De gemiddelde leeftijd van behandelen is sterk verschillend voor deze drie groepen. De penicillines werden gemiddeld op 27 dagen leeftijd verstrekt, de fluoroquinolones op 16 dagen en de lincosamides op 2 dagen. Bij andere metingen (o.a. toegepast in het buitenland) wordt vaak de leeftijd van behandelen niet geregistreerd. Hoe ouder de kuikens, hoe zwaarder ze zijn, en hoe meer 5
antibiotica er per kuiken gegeven moet worden voor een standaard behandeling. Producten die overwegend op jonge leeftijd gegeven worden, zullen dus relatief weinig kilogram antibioticum vergen. In een meting waarbij de leeftijd van behandelen niet geregistreerd is, zal ten onrechte besloten worden dat het betreffende product weinig voorgeschreven wordt. Om deze reden is het lastig om het verbruik tussen verschillende landen eerlijk te vergelijken, zeker als het gaat om specifieke groepen antibiotica. Op basis van het formularium pluimvee werden de antibiotica ingedeeld in eerste, tweede of derde keuze diergeneesmiddelen (tabel 1; figuur 4). We zien in 2012 een duidelijke stijging van het gebruik van eerste keus-middelen, ten koste van tweede en derde keus-middelen, in vergelijking met 2011. Eerste keus Tweede keus Derde keus Werkzame stof Doxycycline Fenoxymethylpenicilline Lincomycine Oxytetracycline Sulfadimidine Tilmicosine Trimethoprim/sulfonamides Amoxicilline Ampicilline Apramycine Colistine Flumequine Lincomycine/spectinomycine Neomycine Tylosine Difloxacine Enrofloxacine Tabel 1 Verdeling van de verschillende werkzame stoffen over eerste, tweede en derde keusmiddelen op basis van het formularium pluimvee 2012 (Bron: formularium pluimvee 2012) 6
Formularium 2012 8% 34% Eerste keus antibioticum Tweede keus antibioticum 58% Derde keus antibioticum Figuur 4 Verdeling van de dagdoseringen in 2012 over eerste, tweede en derde keus-middelen (Bron: IKB-CRA, formularium pluimvee 2012) 7
4. Het aantal dagdoseringen per dierjaar De eenheid dagdoseringen per dierjaar (dd/dj) geeft aan hoeveel dagen een dier behandeld zou worden met de geregistreerde dagdosering mocht het 365 dagen leven. De eenheid wordt internationaal toegepast. Achtergrond berekening dd/dj Het dd/dj-getal geeft in feite de blootstelling aan antibiotica (antibioticadruk) weer die dieren zouden hebben gehad als deze dieren een jaar geleefd zouden hebben. Leegstand tussen rondes is niet van invloed in deze berekening. Doordat in de vleeskuikensector een uitgebreidere registratie plaatsvindt van antibioticabehandelingen, kan het aantal dd/dj nauwkeuriger berekend worden dan in andere diersectoren. Dit betekent echter dat een andere rekenwijze gehanteerd wordt. Het dd/dj-getal is in deze rapportage berekend aan de hand van geregistreerde behandelingen, waarbij de volgende informatie vastgelegd werd: 1) De datum waarop de kuikens opgezet werden 2) Het aantal kuikens dat werd opgezet in de behandelde stal 3) De datum waarop de behandeling werd gestart 4) Het aantal dagen dat er behandeld werd 5) Het voorgeschreven middel Bij de berekening van het dd/dj-getal wordt op dit moment geen rekening gehouden met uitladen van dieren. Bij de berekening van het dd/dj-getal wordt gebruik gemaakt van standaardleeftijden. Voor stallen vleeskuikens met een reguliere houderijvorm is de leeftijd gesteld op 42 dagen. Voor alternatieve houderijvormen wordt uitgegaan van 56 dagen. Door registratie van afvoerdata kan in toekomstige metingen de werkelijke leeftijd gebruikt worden. Rekenmethode Het aantal in de stal opgezette kuikens wordt vermenigvuldigd met het aantal dagen dat er aan normale dosis behandeld is. Dit geeft het aantal behandeldagen. Het aantal opgezette kuikens wordt vermenigvuldigd met het gemiddelde aantal dagen dat de kuikens oud worden. Dit geeft het aantal levensdagen. Vervolgens geldt: (behandeldagen/levensdagen) x 365 = het aantal dagdoseringen per dierjaar. Rekenvoorbeeld Een stal met tien kuikens krijgt een behandeling van drie dagen. Dat zijn dus 10 x 3 = 30 behandeldagen. De tien kuikens leven 42 dagen. Dat zijn dus 420 levensdagen. Dus 30/420 = 0,07 behandeldagen per levensdag. Als we dit met 365 vermenigvuldigen krijgen we 0,07 x 365 = 26,07 behandeldagen per dierjaar. Als elke dag met de voorgeschreven dosis behandeld is, kunnen we dus spreken van 26,07 dd/dj. 8
Voor de vleeskuikens die in 2012 werden opgezet in Nederland werd 21,5 dd/dj gemeten. Dit is een daling van 37,7% ten opzichte van referentiejaar 2009 (34,5 dd/dj) (zie figuur 5). dd/dj 40 dd/dj - Jaarlijks gemiddelde 35 30 25 20 2008 2009 2010 2011 2012 Jaar Figuur 5 Het gemiddelde aantal dagdoseringen per dierjaar (dd/dj) in de periode 2008-2011 (Bron: IKB-CRA) Door het jaar heen fluctueerde de behandeldruk, waarbij overigens geen specifieke jaarlijks terugkerende seizoensinvloeden gezien worden, en stijgingen of dalingen niet gecorreleerd lijken aan bijzondere ziektetrends (figuur 6). Hoewel het gebruik over de jaren heen bekeken duidelijk daalt, zien we die trend binnen het jaar niet, iets dat vorig jaar nog wel het geval was. dd/dj 30 dd/dj - Maandelijks gemiddelde (2012) 25 20 15 10 5 0 dec nov ok sep au ju ju me ap maart Februari Januari Maand van opzet Figuur 6 Het gemiddelde aantal dagdoseringen per dierjaar (dd/dj) weergegeven per maand van opzet van de behandelde vleeskuikens in 2012 (Bron: IKB-CRA) 9
Bijlage 1 Diagnoses en de corresponderende diagnosegroep binnen IKB-CRA Diagnose Abces Wervelkolom Achterblijvers Afgegleden hakpees Aviaire Leukose Amyloïdose Anaemie Achillespeesruptuur Artritis Aortaruptuur Infectie met Ascaridia Blindedarmcoccidiose Blindedarmontsteking Ontstoken Bursa Bloedingen Borstblaar Botulisme Infectie met Capillaria Conjunctivitis Cloaca-ontsteking Coccidiose Darmstoornis Tibiale dyschondroplasie Dunne darmcoccidiose Dermatitis Dikke koppen Dermanyssus gallinae Doodgroeier Dooierrestontsteking Draaipoot Dysbacteriose Eileiderontsteking Encefalitis Endocarditis Entreactie Enteritis/Darmontsteking Afgebroken heup Eierstokontsteking Fractuur Geen afwijkingen Geen oorzaak vastgesteld Gewrichtsamyloïdose Hakgewrichtsontsteking Hepatitis Infectie met Heterakis Haemorrhagische enteritis Hittestress Hydrops ascites Hysterie Diagnosegroep Eerste week-problemen Geen afwijkingen Geen afwijkingen Icterus ILT Intoxicatie t.g.v. ionoforen Jicht Kannibalisme Kapfouten Hoornvliesontsteking Intoxicatie t.g.v. NaCl Kinky back Kliermaagontsteking Intoxicatie t.g.v. CO Kropverlamming Krop-ontsteking Leverruptuur Leververvetting Malabsorptiesyndroom Marekse Ziekte Mestbrandplekken Myositis Nierontsteking (nefritis) Necrotiserende enteritis Nierdegeneratie Onverteerde dooierrest Eerste week-problemen Ontsteking kam en lellen Ontsteking luchtzakken Omfalitis Eerste week-problemen Osteomyelitis Osteoporose Beenderverweking Ontsteking voorste luchtwegen Pericarditis Buikvliesontsteking Pneumonie Pokken Rachitis Tenosynovitis Sepsis Spiermaagverstopping Sinusitis Snavelafwijking Schimmelinfectie Synovitis Torticollis Trauma (uitwendig) / Tracheïtis Uitdroging Eerste week-problemen Verlammingsverschijnselen Voetzoolontsteking Wervelafwijking (o.a. T6) Wormen Beeld van bacteriële infectie Op basis van advies van de veterinair van de broederij Eerste week-problemen