MOTORISCHE ONTWIKKELING Wat heb je met de kleine motoriek? Het volgen en ontwikkelen van de kleine motoriek Anne Frank school Utrecht 19 april 2016 Hans Stroes Voorkennis? Hoe volg jij de kleinmotorische ontwikkeling? En de ontwikkeling van de kleine motoriek & schrijven? Wat hoop je vanavond te leren? Programma 1. Zorg voor bewegen en spelen op school 1. Zorg voor bewegen en spelen op school 2. Motorische ontwikkelingsmodellen 3. Het volgen van de motorische ontwikkeling met een LVS 4. Het volgen van de kleinmotorische ontwikkeling 5. Motorische schrijfvoorwaarden 6. Zorgverbreding kleine motoriek & schrijven Lessen bewegingsonderwijs: op maat Schoolplein: een gegarandeerd festival Bewegen en spelen in de klas: bewegingshoek, spelletjes, zitballen, Hupla 1-2-3, Energize, De klas beweegt, vervolg naar schrijfonderwijs Contact met ouders: gesprek, ouderparticipatie Verwijzen: bijv. kinderfysiotherapeut, oogspecialist Sport buiten school: Club Extra, sportvereniging, skaten Extra lessen / MRT 1
Zorg voor de kleine motoriek & het schrijven 2. Motorische ontwikkelingsmodellen Model A Vaardigheidslijnen (uit LVS bewegen en spelen) Model B Het neurologisch ontwikkelingsmodel van Mesker Motoriek model 1 - Vaardigheidslijnen Motoriek model 2 - Mesker 2
Motoriek model 2 - Mesker 3. Het volgen van de motorische ontwikkeling met het LVS bewegen en spelen Signaleringsniveaus Vaardigheidsniveaus gekoppeld aan leeftijden i.v.m. het signaleren van achterstanden. Het signaleringsniveau geeft aan op welke leeftijd vaardigheden door meer dan 80% van de kinderen beheerst worden. Welke vaardigheden registreren en met welke criteria? Wat registreert het LVS Bewegen en spelen? Wat registreert het LVS Bewegen en spelen? Maximaal 8 x grote motoriek: Stilstaan Springen Kracht Springen Coördinatie Stuiten Angst voor hoogte Angst voor over de kop Angst voor ballen Angst voor andere kinderen 3 x kleine motoriek: Opponeren Knippen Tekenen & Schrijftempotoets 2 x gedrag in bewegingssituaties: Speelvaardigheid Spelinzicht 3
4. Het volgen van de kleinmotorische ontwikkeling Onderzoek Hagen Kleinmotorische vaardigheden Vaardigheden waarbij gebruik gemaakt wordt van individuele lichaamsdelen, vooral de vingers, bij precieze manipulatie van voorwerpen (schrijven!). Ook de voeten en de mimiek! - Veel kinderen schrijven tegenwoordig slordiger dan nodig. - Kleinmotorische vaardigheden ontwikkelden zich niet bij alle kinderen vanzelf. - Niet alle kinderen maken op hetzelfde moment dezelfde groei door. Zwakke schrijvers Het observeren en registreren van kleinmotorische vaardigheden en schrijven Ongeveer 20% van de kinderen heeft een zwakke kleine motoriek. In groep 3 al snel een achterstand van minimaal een jaar. Meisjes hebben minder problemen. Zij zijn de jongens in groep 3 gemiddeld ¾ jaar voor. Traditionele schrijfmethodes vormen voor kinderen met een achterstand (met name jongens) een groot probleem. Ontspannen en gecontroleerd tussen de lijntjes schrijven, op een plat vlak, is voor veel jonge kinderen nog een bijna onmogelijke opgave. Zij zijn daar motorisch nog niet toe in staat. Schrijven is een ingewikkeld proces, waarbij je tegelijkertijd moet stilzitten en bewegen. Om ontspannen en leesbaar te kunnen schrijven moeten kinderen beschikken over: A een goede ontwikkeling van de kleine motoriek nodig voor het correct vasthouden van potlood of (vul)pen B een goede oogmotoriek nodig voor het snel aftasten van de regels C een goede oog-handcoördinatie nodig om de hand te controleren en te sturen D een gevoel voor maat en ritme schrijven is een ritmisch proces E een goed statisch evenwicht (`Stilstaan') nodig voor een goede schrijfhouding F een goede concentratie G een goede ruimtelijke oriëntatie nodig voor een goede bladverdeling 4
Welke vaardigheden observeren? Overzicht van de te observeren vaardigheden m.b.t. de ontwikkeling van het schrijven: Vaardigheid Relatie met welke ontwikkeling Groepsformulier kleine motoriek Opponeren A, B, C, D, F 3 Knippen A, B, C, (D), F, G 4 Tekenen of 1 minuut naam schrijven A, B, C, D, E, F, G 5 schrijf tempo A, B, C, D, E, F, G 5 5
Menstekening groep 1 & 2 (evt. 3 & 4) Menstekening groep 1 & 2 (evt. 3 & 4) 1 minuut naam schrijven groep 3 (evt. eind gr. 2) 6
5 minuten Schrijf tempotoets - groep 4 en hoger 7
Symmetrie meebewegingen Synkinesiën = meebewegingen als één kant van het lichaam beweegt Voorbeeld links rechts : opponeren & robot draait schroef Voorbeeld onder boven : op de hakken lopen en op de tenen lopen Voorbeeld hand mond : als de vingers bewegen doet de mond of tong mee Mate van meebewegingen: A : duidelijke meebewegingen B : lichte meebewegingen C : geen meebewegingen, maar wel spanning D : ontspannen 8
Pen/potloodvoering Een goede pen/potloodgreep mag je pas in groep 3 t/m 5 bij alle kinderen (jongens!) verwachten. Wetenschappelijk onderzoek heeft dit aangetoond. In groep 1 en 2 wel regelmatig het goede voorbeeld geven van de goede potloodgreep, maar dit nog niet van de kinderen eisen. Door de vingers te buigen en te strekken en de pols iets zijwaarts te draaien, kunnen alle kleine bewegingen gemaakt worden die nodig zijn om de letters te vormen. Juiste greep aanleren Klimmen in het potlood 1. Pak je potlood tussen duim en wijsvinger (pincetgreep) aan het uiteinde van je potlood. 2. Leg je middelvinger er onder tegenaan. 3. Loop met de 3 vingers naar beneden. De potloodgreep is bij rechtshandigen: +/- 2 cm, bij linkshandigen: +/- 3 cm. Linkshandigen moeten hun potlood iets hoger vasthouden dan rechtshandigen, zodat de middelvinger geen vlekken kan maken. Bovendien kunnen de linkshandigen zo beter zien wat ze geschreven hebben. Zet eventueel een streepje op het potlood! 9
Statische en dynamische greep 5. Schrijfvoorwaarden Bij een dynamische greep: is er een open ruimte tussen de duim & de wijsvinger de vingers kunnen buig/strekbewegingen maken met de pen! Bij een statisch greep: is er geen open ruimte tussen de duim & wijsvinger de hele onderarm beweegt de pen de pols kan niet soepel meer bewegen M.b.v. het LVS kleine motoriek & schrijven kunnen de volgende schrijfvoorwaarden in kaart gebracht worden: Motorisch: 1. Is er al onderarm/polssturing of is er nog bovenarmsturing? 2. Is het kind al voldoende ontkoppeld (in de lateralisatie fase) of zijn er nog allemaal meebewegingen? 3. Is er al een goede duimoppositie? Sociaal-emotioneel: 1. Heeft het kind de drive om te knippen, tekenen, schrijven, knutselen, kleine motoriekspelletjes te doen? 2. Houdt het kind de motivatie gedurende langere tijd vast? Schrijfgerei groep 1 en 2 groep 3 groep 4 eventueel eind groep 4 en in begin groep 5 groep 5 Dik schrijfgerei is in de onderbouw prima, maakt niet zoveel uit of dat 3-hoekspotloden zijn of niet. standaard HB-potlood standaard HB-potlood Groep 6 t/m 8 Zie groep 5. een vulpotlood: het dwingt de wijsvinger te ontspannen. De laatste restjes bijbewegingen verdwijnen. Als de punt blijft afbreken, is dat een teken van onrijpheid en dient extra zorg ingezet te worden. De kinderen oefenen bij de hoofdletters beurtelings met een gelpen, een vulpotlood en een vulpen tot zij zelf een keuze gemaakt hebben, waar zij het prettigst mee schrijven. 6. Zorgverbreding kleine motoriek & schrijven - Kleine motoriek spelletjes - De bewegingshoek of een bewegingscircuit - Bewegingstussendoortjes - Stereotekenen - Zitballen - Voorbereidend schrijven (methodes) 10
Spelletjes uit de kleine motoriekkisten KLEINE MOTORIEK KISTEN Zelf eenvoudig samen te stellen Op internet zijn er meerdere te koop Bekijk de inhoud van de verschillende kisten en denk na wanneer je dit spel zou meegeven aan een kind. BEWEGINGSHOEK EN BEWEGINGSCIRCUIT Bewegingstussendoortjes structureel in een hoek van de klas als onderdeel van een circuit als onderdeel van een motoriekcircuit Zie artikel: Motoriekcircuit uit Praxisbulletin nr. 8, april 2004 bekijken van een aantal voorbeelden. WWW.IN-BEWEGING.NET ALLES IN BEWEGING 16 mei 2013 11
VOORBEREIDEND SCHRIJVEN GROEP 1 / 2 / 3 STEREOTEKENEN OP HET MESKERBORD Zowel test als leermethode: het wegwerken van slurfresten het opbouwen van een goede symmetrie het verkrijgen van een goede lateralisatie, hetzij links, hetzij rechts, met uiteindelijk een vaardige dominante schrijfhand het tegengaan van omkeringen beter 2 dingen tegelijk kunnen doen beter gaan lezen Motoriek georiënteerde methodes: Schrijfkriebels thematisch Verder met schrijven speels / motorisch Schrijfdans muziek Schrijfatelier (Novoscript) zelfstandig Zonder bewegen kom je nergens! Vragen? 12