Experimenteerregeling Wind op Zee Handleiding
Inhoudsopgave 1. Samen werken aan de Innovatieagenda... 3 1.1. Waarom deze regeling?... 3 1.2. Welke soort projecten ondersteunt deze regeling?... 3 1.3. Voor wie is deze regeling bedoeld?... 3 1.4. Voor wie is deze handleiding bestemd?... 4 1.5. Indieningsperiode... 4 2. Experimenteerregeling Wind Op Zee... 5 2.1. Past mijn project bij de Experimenteerregeling Wind Op Zee?... 5 2.2. Laat uw plan voor een project eerst toetsen!... 6 2.3. Hoeveel subsidie kunt u maximaal ontvangen?... 6 3. De vier criteria... 7 3.1. Technologische innovatie... 7 3.2. Duurzaamheid... 7 3.3. Technologische samenwerking... 8 3.4. Economisch perspectief... 8 4. Subsidie aanvragen... 10 4.1. De procedure in zes stappen... 10 4.2. De onderdelen van de subsidieaanvraag... 10 4.3. Subsidiepercentages... 12 4.4. Welke kosten zijn subsidiabel?... 13 4.5. Als uw project subsidie krijgt toegekend... 13 5. Overeenkomsten... 14 5.1. Welke overeenkomst is voor u van belang?... 14 5.2. Wat houdt de overeenkomst in?... 14 5.2.1. Samenwerkingsovereenkomst... 14 5.2.2. Uitbestedingsovereenkomst... 15 6. Begrippenlijst (alfabetisch)... 16 7. Berekeningen Protocol Monitoring Duurzame Energie... 18... 18 Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 2 van 18
1. Samen werken aan de Innovatieagenda 1.1. Waarom deze regeling? De tender Experimenteer regeling Wind op Zee moet de ontwikkeling en demonstratie versnellen van nieuwe technieken om de benutting van windenergie op zee rendabel te maken en daarmee een bijdrage leveren aan Schoon en Zuinig. Deze tender is onderdeel van de Innovatieagenda Energie voor het speerpunt Wind op Zee. Dit onderdeel geeft invulling aan het Energietransitiethema Duurzame Elektriciteitsvoorziening. Doelstelling daarbij is om de toename van het aandeel van hernieuwbare energie naar 20% van het totale energieverbruik in 2020 te realiseren, waarvan 6000 MW windvermogen op zee. De belangrijkste belemmeringen bij het rendabel maken van Wind op zee zijn op dit moment: de onvoldoende ontwikkelde windturbines (ze zijn klein en niet altijd goed bestand tegen de omstandigheden op zee) en de fundaties (de omstandigheden op zee vragen om andere fundatieoplossingen door golfslag, zoutinwerking, ecologische gevolgen). De innovatiedoelstelling van het opwekken van energie uit wind op zee is drieledig: - het bereiken van de Duurzame Energie doelstellingen voor 2020 (6000 MW Wind op zee); - het financieel haalbaar maken van Wind op zee in 2020; - het versterken van de positie van Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen in de relevante Europese economische structuur. SenterNovem voert deze regeling uit in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken. Deze regeling is gepubliceerd als Regeling van de Minister van Economische Zaken als wijziging van de Tijdelijke energieregeling markt en innovatie in verband met de Experimenteerregeling Wind op Zee (hierna te noemen TERM EWOZ). De regelingtekst is leidend, er kunnen geen rechten worden ontleend aan deze handleiding ( 1. 1.2. Welke soort projecten ondersteunt deze regeling? De regeling ondersteunt projecten voor toegepast onderzoek voor verbeteringen van windturbines en fundatietechnieken. Windturbines en fundaties (ondersteuningsconstrcuties) hebben het grootste ontwikkelingspotentieel. Bij windparken op zee maken turbines ca. 40-50% deel uit van de kostprijs en fundaties ca. 25-30%. De projecten kunnen in de marktsector offshore windenergie plaatsvinden. De projecten kunnen betrekking hebben op - turbinetechnologie (nieuwe concepten: ontwerp, beheer, mechanisch/electrisch, rotorbladen); - fundaties (ontwerp en certificatie, technische en logistieke optimalisatie, integratie van de fundaties/ ondersteuningsconstructies in het park); De regeling ondersteunt wind-op-zee projecten. Dat zijn projecten op het gebied van offshore windturbines of van fundaties/ondersteuningsconstructies voor een vermogen van ten minste 4 MW, of een combinatie van beiden. In de projecten kunnen activiteiten zijn opgenomen voor industrieel onderzoek, experimentele ontwikkeling en demonstratie van nieuwe technieken. Wind-op-zee projecten hoeven niet per-sé op zee te worden uitgevoerd. 1.3. Voor wie is deze regeling bedoeld? De doelgroep van de regeling in deze tender zijn bedrijven die vernieuwende activiteiten in de toepassing van offshore windenergie willen realiseren. Daarbij is het herhalingspotentieel en daarmee de 1 De volledige geïntegreerde tekst is te vinden met onderstaande link: http://wetten.overheid.nl/bwbr0024452/geldigheidsdatum_19-11-2009 Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 3 van 18
kwaliteit van het projectplan en businessplan belangrijk. De rangschikkingscriteria zijn dan ook technologische innovatie, duurzaamheid, kwaliteit van de samenwerking en economisch perspectief. 1.4. Voor wie is deze handleiding bestemd? Als u van plan bent een aanvraag in te dienen voor de TERM EWOZ dan zou deze handleiding moeten lezen. In hoofdstuk 2 Experimenteerregeling Wind Op Zee leest u welke projecten in de regeling passen en hoeveel subsidie u maximaal kunt ontvangen. Hoofdstuk 3 De vier criteria geeft informatie over de beoordelingscriteria die SenterNovem voor de projecten hanteert. Hoofdstuk 4 Subsidie aanvragen vertelt u hoe u tot een aanvraag komt. Hoofdstuk 5 Overeenkomst legt uit welke overeenkomsten bij de subsidieaanvraag horen. Hoofdstuk 6 Begrippenlijst (alfabetisch) vindt u een lijst met gehanteerde definities en begrippen. In hoofdstuk 7 Berekeningen Protocol Monitoring Duurzame Energie vindt u de berekenings-methode en getallen voor de bijdrage aan de duurzame energiehuishouding. De tekst van de regeling, de benodigde formulieren en deze handleiding kunt u ook downloaden van onze website. : http://www.senternovem.nl/eos/financiele_steun/innovatieagenda_energie/wind_op_zee / 1.5. Indieningsperiode De indieningperiode voor deze tender loopt van de datum van publicatie in de Staatscourant t/m 28 januari 2010. Conform de Regeling openstelling Subsidieplafonds art.1, eerste lid, dienen aanvragen uiterlijk om 17.00 uur op de sluitingsdatum van de betreffende indieningstermijn bij SenterNovem in Utrecht ontvangen te zijn. U kunt uw aanvraag indienen bij: SenterNovem T.a.v. Subsidiebureau Energie Innovatie o.v.v. Experimenteerregeling Wind op Zee Postbus 8242 3503 RE Utrecht Let op! De volledige en complete aanvragen voor de Experimenteerregeling Wind Op Zee moeten uiterlijk op 28 januari 2010 vóór 17.00 uur van de betreffende indieningperiode bij SenterNovem ontvangen zijn. Dit geldt ook voor aanvragen die u per post verstuurt. Wij wijzen er op dat gevolgen van zaken als bijvoorbeeld postvertraging voor het risico van de aanvrager zijn en dat te laat binnengekomen aanvragen door ons niet in behandeling worden genomen. Als alternatief kunt uw aanvraag indienen bij één van onze vestigingen vóór het genoemde tijdstip. Wij vragen u dit bij voorkeur te doen op de vestiging in Utrecht. Let dubbel op! SenterNovem is per 23 november verhuisd van de Catharijnesingel 59 in Utrecht naar de Croeselaan 15, 3521 BJ in Utrecht. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 4 van 18
2. Experimenteerregeling Wind Op Zee 2.1. Past mijn project bij de Experimenteerregeling Wind Op Zee? De Experimenteerregeling Wind Op Zee subsidieert toegepast onderzoek voor verbeteringen van offshore windturbines en fundatietechnieken voor deze offshore windturbines De projecten kunnen betrekking hebben op - turbinetechnologie (nieuwe concepten: ontwerp, beheer, mechanisch/electrisch, rotorbladen); - fundaties (ontwerp en certificatie, technische en logistieke optimalisatie, integratie van de fundaties/ ondersteuningsconstrcuties in het park); Het zijn projecten op het gebied van offshore windturbines of van fundaties/ondersteuningsconstrcuties voor offshore windturbines voor een vermogen van ten minste 4 MW, of een combinatie van beiden. De Experimenteerregeling Wind op Zee tender is een éénmalige tender. De subsidie is bedoeld voor projecten met activiteiten voor industrieel onderzoek, experimentele ontwikkeling en/of demonstratie van nieuwe technieken. Projecten die het gehele traject van het ontwerp tot en met het testen van een prototype beslaan genieten de voorkeur. Bij industrieel onderzoek kan het bijvoorbeeld gaan om: - industrieel onderzoek naar het ontwerp en de engineering van nieuwe concepten van onderdelen/systemen van de windturbine, zoals bladen, generatoren, aandrijftrein, kruisystemen, windturbine regeling, elektrische omzetting, koeling, het park elektrisch systeem, en ondersteuningsconstructies met hun technische en hun logistieke optimalisatie, integratie van de fundaties in het park, inclusief ontwerpcertificaten. Het vervaardigen en testen van een prototype kan vallen óf onder experimentele ontwikkeling óf onder demonstratie. Het onderscheid daarbij is dat als het onder experimentele ontwikkeling valt u de kosten direct opneemt op de resultatenrekening van het boekjaar waarin u de kosten maakt en betaald. Bij demonstratie neemt u de kosten op als investering op uw balans. Eventuele explotatiekosten die betrekking hebben op de demonstratie kunnen gedurende een periode van vijf jaar na ingebruikname van de investering gerekend worden tot de subsidiabele kosten. Prototypes onder experimentele ontwikkeling kan het bijvoorbeeld gaan om: - experimenten met (o.a uit bovengenoemde industriële ontwikkeling genoemde systemen), hetgeen kan omvatten de vervaardiging van die onderdelen en deelsystemen systemen in (de) fabrieken en het testen en van de deelsystemen (bijvoorbeeld een blad inclusief het bladcertificaat ) voorafgaand aan de bouw/oprichting van een prototype windturbine. - het samenbouwen en installeren van een prototype op een locatie inclusief alle daarbij behorende voorzieningen voor het demonstreren en verifiëren van de goede werking van het prototype, inclusief de functionele testen voor het typecertificaat - experimentele ontwikkeling kan tevens zijn: het testen van vernieuwde deelsystemen (niet zijnde routinematige verbeteringen) op een reeds eerder in het project gebouwd prototype Prototypes onder demonstratie kan het bijvoorbeeld gaan om: - het aanschaffen, samenbouwen en installeren van een prototype op een locatie inclusief alle daarbij behorende voorzieningen voor het demonstreren en verifiëren van de goede werking van het prototype, inclusief de functionele testen voor het typecertificaat De maximum looptijd van de projecten is vier jaar. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 5 van 18
2.2. Laat uw plan voor een project eerst toetsen! Aanvragen voor de Experimenteerregeling Wind Op Zee kunt u indienen bij SenterNovem. Echter: niet alle aanvragen voor projecten komen in aanmerking voor subsidie. Het is daarom verstandig vóór het invullen van de aanvraagformulieren en het opstellen van een projectplan eerst een mogelijk project te laten toetsen door een projectadviseur van SenterNovem. U krijgt een duidelijk advies en weet snel of het zinvol is een subsidieaanvraag in te dienen, hoewel dit geen garantie voor subsidie is. Ook een conceptaanvraag kunt u met een projectadviseur van SenterNovem bespreken. Onze adviezen zijn gratis en vrijblijvend. Alle informatie die u ons verstrekt, wordt vertrouwelijk behandeld. 2.3. Hoeveel subsidie kunt u maximaal ontvangen? Het budget voor Experimenteerregeling Wind Op Zee is 9 miljoen. Het is waarschijnlijk niet mogelijk om elke aanvraag te honoreren. De projecten worden inhoudelijk beoordeeld op basis van vier criteria: technologische innovatie, duurzaamheid, technologische samenwerking en economisch perspectief. De projecten worden gehonoreerd in volgorde van waardering op deze criteria, tot het beschikbare budget verdeeld is. De Experimenteerregeling Wind Op Zee kent een maximaal subsidiebedrag per project van 4,5 mln. Voorkeur hebben projecten die het testen van prototypes inhouden, met een subsidievraag tussen 3 en 4,5 miljoen euro. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 6 van 18
3. De vier criteria SenterNovem legt de ingediende projecten ter beoordeling voor aan de Adviescommissie EOS deze commissie adviseert de minister over de rangschikking van de voorstellen aan de hand van vier criteria. In de regelingstekst is daarover opgenomen: Artikel 11.6 1. De Minister rangschikt de aanvragen waarop niet afwijzend is beslist, zodanig dat een project hoger gerangschikt wordt naarmate het meer bijdraagt aan de criteria omtrent: a. technologische innovatie; b. duurzaamheid; c. technologische samenwerking; d. economisch perspectief. 2. Als criteria voor technologische innovatie, duurzaamheid, technologische samenwerking en economisch perspectief worden respectievelijk vastgesteld: a. de mate waarin wordt bijgedragen aan technologische vernieuwing of aan wezenlijk nieuwe toepassingen van bestaande technologieën, met name gericht op offshore windturbine ontwikkelingen en daarbij behorende ondersteuningsconstructies; b. de mate waarin wordt bijgedragen aan verduurzaming van de energiehuishouding, met name in Nederland, in vermeden PJ s of vermeden CO2-emissies in 2020 en in 2025; c. de mate van doelmatigheid en doeltreffendheid van een eventueel samenwerkingsverband en de expertise van de partijen die het project uitvoeren, waaronder mede verstaan de leveranciers; d. de mate waarin de projectresultaten bijdragen aan de kostprijsdaling van windenergie op zee en economische meerwaarde creëren in Nederland. 2. Voor de rangschikking wegen de criteria genoemd in het tweede lid even zwaar. 3.1. Technologische innovatie Toelichting bij 2.a. de mate waarin wordt bijgedragen aan technologische vernieuwing of aan wezenlijk nieuwe toepassingen van bestaande technologieën, met name gericht op offshore windturbine ontwikkelingen en daarbij behorende ondersteuningsconstructies De internationale stand der techniek is bij de beoordeling van de projecten de maatstaf. De technologische innovatie moet minimaal ten opzichte van de huidige stand der techniek voor Nederland nieuw zijn. Wezenlijke vernieuwingen of wezenlijke nieuwe toepassingen van een bestaande technologie worden aangemerkt als technologische innovatie. Bijkomende aspecten bij de beoordeling van de innovatie zijn zaken als complexiteit van de op te lossen problematiek, originaliteit van de aanpak, de diepgang en de breedte van het project. Het is voor de beoordeling van uw project van belang dat u de innovatie van het project in technische termen beschrijft. Alleen een functionele beschrijving van de innovatie of een opsomming van voordelen van de nieuwe technologie of toepassing is onvoldoende. U dient duidelijk te maken op welke technische aspecten het project innovatief is, waarom het nieuw is voor Nederland en nieuw voor de sector waarin u werkt. U kunt ook aangeven welke nieuwe technische kennis u in het project verkrijgt of welke nieuwe technologie of toepassing u voor het eerst demonstreert. 3.2. Duurzaamheid Toelichting bij 2b. de mate waarin wordt bijgedragen aan verduurzaming van de energiehuishouding, met name in Nederland, in vermeden PJ s of vermeden CO2-emissies in 2020 en in 2025; Het gaat hier primair over de bijdrage van het project aan de Nederlandse duurzame energiehuishouding. De bijdrage wordt beoordeeld op het niveau van de besparing van primaire energie (PJ) en/of besparing van CO2 emissie(equivalent) als herhalingspotentieel in het jaar 2020 en 2025 en de benutting hiervan. Secundair is de bijdrage aan het herhalingspotentieel op internationale schaal. U dient het herhalingspotentieel van het project en de kans dat dit herhalingspotentieel wordt benut in jaar 2020 en 2025, eventueel gericht op verschillende product - marktcombinaties, op een herleidbare wijze te berekenen en te onderbouwen. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 7 van 18
Bij de beoordeling van projecten houdt de commissie rekening met de onderbouwing, aannemelijkheid en volledigheid. Bij de berekening van de bijdrage in primaire energie dient u uit te gaan van de berekeningsmethode en omrekeningsfactoren voor windenergie uit het Protocol Monitoring Duurzame Energie in hoofdstuk 7. 3.3. Technologische samenwerking Toelichting bij 2.c. de mate van doelmatigheid en doeltreffendheid van een eventueel samenwerkingsverband en de expertise van de partijen die het project uitvoeren, waaronder mede verstaan de leveranciers Bij dit criterium gaat het om de samenwerking van de partijen, de kwaliteit en expertise van de partijen die dit project uitvoeren, zowel voor eventuele medeaanvragers als toeleveranciers (essentiële uitbestedingen vastgelegd in uitbestedingovereenkomsten) Hier licht u toe welke partijen bij het project betrokken zijn en wat hun inbreng en toegevoegde waarde is. Partijen zijn eventuele partners en derden die het project uitvoeren. Bij de beoordeling van projecten wordt gelet op de doeltreffendheid en doelmatigheid van het project, de samenstelling van een eventueel samenwerkingsverband en de verdeling van kosten en opbrengsten. Bij doeltreffendheid gaat het om relevante capaciteiten van de deelnemers en derden, de gezamenlijke inhoudelijke aanpak, de benutting van de projectresultaten en de visie op de samenwerking. Bij doelmatigheid wordt gekeken naar de verhouding tussen het aantal deelnemers en de omvang van het project, een realistische tijdplanning en de organisatie en fasering van het project. Bij de samenstelling van een eventueel samenwerkingsverband wordt ondermeer gelet op de mate waarin partners elkaar aanvullen als het gaat om de inbreng van relevante kennis en onderzoekscapaciteit en de mate waarin sprake is van gezamenlijke kennisontwikkeling Bij technologische projecten die voor gemeenschappelijke rekening en risico (medeaanvragers in een samenwerkingsverband) worden uitgevoerd wordt gelet op een evenwichtige verdeling van tijd, inhoudelijke inbreng, kosten, risico's en profijt van de resultaten van het project. Als uw project een demonstratiegedeelte bevat kunt u ook toelichten hoe andere partijen betrokken kunnen zijn bij implementatie van de nieuwe technologie. Bijvoorbeeld een potentiële afnemer van de nieuwe technologie. Of een partij die zorg draagt voor kennisoverdracht naar andere geïnteresseerden en/of marktpartijen, bijvoorbeeld door middel van publicatie in vakbladen, lezingen en workshops. 3.4. Economisch perspectief Toelichting bij 2d. de mate waarin de projectresultaten bijdragen aan de kostprijsdaling van windenergie op zee en economische meerwaarde creëren in Nederland Bij de bijdrage aan de kostprijsdaling van windenergie op zee gaat het om de kostprijsreductie die dit project uiteindelijk na toepassing van de resultaten mogelijk maakt in de jaren 2020 en 2025. Hier gaat het om de kostprijs van offshore windturbine techniek en funderingen / ondersteuningsconstructies en van het eindproduct elektriciteit ten opzichte van de huidige kostprijs van wind windturbine techniek en funderingen / ondersteuningsconstructies en van het eindproduct elektriciteit. Onderstaand geven wij enkele voorbeelden. Dit zijn slechts voorbeelden. De getallen zijn fictief. Wij verwachten van u eigen getallen en een gedegen onderbouwing. ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ Voorbeeld 1: De huidige kostprijs voor een eigenaar van een offshore windpark bedraagt 3000 /kw. De vaste kosten voor O&M bedragen 40 /kw per jaar en de variabele 10 /MWh. De kostprijs van de geproduceerde elektriciteit daaruit bedraagt 140 /MWh. Van de totale huidige kostprijs bestaat 1000/kW uit turbinekosten en 1000/kW uit kosten voor de funderingen/ondersteuningsconstructies. Wij verlangen van u dan een onderbouwde berekening van de kostprijsdaling in 2020 en in 2025. U dient uit te gaan van prijzen van 2010. Stel dat u met berekeningen kunt onderbouwen dat als resultaat van uw project een eigenaar van een offshore windpark in 2020 uw turbine kan aanschaffen voor een kostprijs van 800 /kw de fundering voor 900 /kw, waardoor de variabele kosten voor O&M dalen naar 30 /kw en de Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 8 van 18
variabele naar 5 /MWh. Tenslotte dat de kostprijs van de geproduceerde elektriciteit daaruit 110 / MWh is. U maakt ook een overeenkomstige berekening voor 2025. Een overzicht over de bijdrage aan de kostprijsdaling kan er dan als volgt uitzien. U dient uit te gaan van prijzen van 2010. SDE 2010 * Project 2020 Project 2025 Windturbine /kw 1000 800 700 Ondersteuningsconstructie /kw 1000 900 850 Rest /kw 1000 1000 950 Totaal /kw 3000 2700 2500 O&M vast per jaar /kw 40 30 25 O&M variabel /MWh 10 5 5 Kostprijs electricitiet /MWh 140 110 105 Tabel 1 Voorbeeldtabel bijdrage aan de kostprijsdaling *NB1. U kunt deze bijvoorbeeld berekenen met het onrendabele top model dat ECN/KEMA hanteert bij haar adviezen aan het Ministerie van Economische Zaken. Hanteer de laatste SDE cijfers van ECN/KEMA voor tender wind op zee, zodra die bekend zijn. U kunt ook uw eigen berekeningen maken, deze dienen dan verifieerbaar te zijn. ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ Bij onderbouwing van de daling van (elementen van) de kostprijs dient u een duidelijke relatie te leggen met de toepassing van de gebruikte technieken. ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ Voorbeeld 2: Door gebruik van de in het project ontwikkelde windturbine-regeling, nemen de belastingen op de aandrijftrein en de rotor met respectievelijk R% en S% af. Dit leidt tot een lichter ontwerp en daardoor tot een besparing op de materiaalkosten van de aandrijftrein van T% en van de rotor van U%. Bovendien nemen de kosten van onderhoud met respectievelijk V% en W% af.. Uiteindelijk leidt dit tot een verlaging van de kostprijs van de geproduceerde elektriciteit voor de eigenaar van het windpark van X% per MWh.Ook hiervoor verlangen wij van u dan een onderbouwde berekening voor 2020 en in 2025. ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ Bij de beoordeling van het economisch perspectief wordt ook naar het creëren van economische meerwaarde in Nederland gekeken. Hierbij wordt vanuit ondernemersperspectief naar uw project gekeken. Eerst wordt bekeken hoe het project past binnen de strategie van de betrokken bedrijven. Ook de mate waarin de projectresultaten economische waarde voor de betrokken bedrijven zullen creëren, is een belangrijk aspect bij de beoordeling. De toekomstige opbrengsten van het projectresultaat worden hierbij afgezet tegen de verwachte kosten van onderzoek en demonstratie en daaropvolgende investeringen. Eén van de factoren in de beoordeling is de berekening van de terugverdientijd op basis van het geheel aan investeringen tot introductie op de markt en de verwachte inkomsten na introductie. In de beschrijving van het creëren van economische meerwaarde moet u daarom inzicht geven in uw marktsituatie. Toegang tot de beoogde markt of met welke inspanningen u toegang denkt te krijgen, spelen bij dit criterium ook een rol. Daarom moet u inzicht geven in uw marketing aanpak op hoofdlijnen nadat het project is afgerond en wordt u gevraagd naar de niet-technologische aspecten die bij marktintroductie een rol kunnen spelen. Het creëren van economische meerwaarde moet u kwantitatief onderbouwen. De uitgangspunten hiervoor zijn marktfeiten, aannames over marktomvang, omzetprognose, verkoopprijs van een alternatief en uw concurrentiepositie. U moet een berekening toevoegen van de kostprijs, de kosten van marktintroductie en van de bijkomende verkoopkosten. Met behulp van de kostprijs en de omzetprognoses moet u de terugverdientijd van uw investering en de winstverwachting voor de jaren na afloop van het project berekenen. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 9 van 18
4. Subsidie aanvragen 4.1. De procedure in zes stappen Stap 1 SenterNovem benaderen. Heeft u een project? Het is verstandig om uw project voor te leggen aan SenterNovem voordat u het aanvraagformulier invult en een projectplan opstelt. Doe dit ruim voor de sluitingsdatum van de subsidieregeling. U krijgt na onze analyse duidelijke aanbevelingen en kunt snel beoordelen of het zinvol is een subsidieaanvraag in te dienen. Onze adviezen zijn gratis en vrijblijvend. Alle informatie die u ons verstekt wordt vertrouwelijk behandeld. Stap 2 Subsidieaanvraag indienen Dien uw aanvraag in tweevoud in. Een subsidieaanvraag bestaat uit een aanvraagformulier en de benodigde bijlagen, waaronder een projectplan waarin het werkplan en de criteria zijn uitgewerkt en een modelbegroting. De indieningperiode voor deze tender loopt van de datum van publicatie in de Staatscourant t/m 28 januari 2010. Uw aanvraag dient om 17:00 uur ontvangen te zijn (zie ook 1.5 Indieningsperiode). Te laat ingediende aanvragen worden afgewezen. Dit geldt ook voor aanvragen die u per post verstuurt. Wij adviseren u dringend om uw aanvraag ruim van tevoren in te dienen. Eventueel bestaat er ook de mogelijkheid een vormvrij verzoek in te dienen. Stap 3 Is uw aanvraag volledig? Als uw aanvraag op tijd bij SenterNovem binnen is, controleren wij of deze aan alle formele voorwaarden voldoet. Is de aanvraag volledig ingevuld, rechtsgeldig ondertekend en voorzien van alle benodigde bijlagen? Is dit niet het geval, dan krijgt u de mogelijkheid uw aanvraag aan te vullen. Uw aanvraag dient op de tendersluitingsdatum volledig en compleet ontvangen te zijn. Als u ruim voor de tendersluiting indient, zal de uiterste datum van aanvullen de sluitingsdatum zijn. Als uw aanvraag niet binnen de gestelde termijn volledig is, kunnen wij deze niet verder in behandeling nemen. Stap 4 Toetsing aan de vereisten Vervolgens toetsen wij of uw aanvraag voldoet aan de vereisten van de regeling. Is dit het geval, dan kan uw project formeel in aanmerking komen voor subsidie. Is dit niet het geval, dan wordt uw aanvraag afgewezen. Stap 5 Beoordeling van de aanvraag SenterNovem analyseert de ingediende projecten en legt de ingediende projecten ter beoordeling voor aan de Adviescommissie EOS. Deze commissie rangschikt de voorstellen aan de hand van de vier criteria. Stap 6 Uitsluitsel over toekenning of afwijzing De beoordeling van en berichtgeving over de EWOZ neemt na de tendersluiting maximaal dertien weken in beslag. Binnen deze termijn krijgt u uitsluitsel over de toekenning of afwijzing van uw subsidieaanvraag. 4.2. De onderdelen van de subsidieaanvraag Om projecten inhoudelijk en financieel te kunnen beoordelen, zijn alle onderdelen van de subsidieaanvraag nodig. Daarbij is het belangrijk dat het werkplan uit uw projectplan en de begroting op dezelfde manier zijn opgesteld. Daarom is voor diverse onderdelen van de aanvraag een model beschikbaar. Deze modellen kunt u downloaden van Internet, via de in paragraaf 1.4 genoemde website of opvragen bij SenterNovem. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 10 van 18
Een subsidieaanvraag bestaat uit: Het aanvraagformulier en de volgende bijlagen; 1: deelnemersformulier (indien nodig); 2: projectplan; 3: begroting; 4: samenwerkingsovereenkomst (indien van toepassing); 5: uitbestedingsovereenkomst (indien van toepassing); 6: jaarverslag, bewijs van financiering van het eigen aandeel. U wordt verzocht de aanvraag in tweevoud in te dienen. (Bij voorkeur losbladig in een ordner). Het aanvraagformulier Het aanvraagformulier is het eerste officiële stuk van de aanvraag. Op het aanvraagformulier staan de gegevens van de aanvrager (penvoerder) en de namen van eventuele deelnemers aan het project. Op het aanvraagformulier staat een toelichting bij de vragen. SenterNovem stuurt alle correspondentie naar de penvoerder. De penvoerder moet het aanvraagformulier rechtsgeldig ondertekenen. Bijlage 1: Deelnemersformulier Als er sprake is van een samenwerkingsverband, vult u op dit formulier de gegevens in van de deelnemers in het samenwerkingsverband. De penvoerder moet deze bijlage rechtsgeldig ondertekenen. Bijlage 2: Projectplan Uw subsidieaanvraag wordt inhoudelijk beoordeeld op grond van het projectplan. Dit projectplan moet een gedetailleerd beeld geven van het project en volgens een vast stramien zijn opgesteld. Hiervoor is een modelprojectplan beschikbaar. In het (model)projectplan geeft u een samenvatting, een beschrijving van de partners en derden, het werkplan en hoe uw project aan de criteria voldoet. Als u in het project een prototype van een windturbine wilt bouwen, is het aanwezig zijn van een bouwvergunning of een bouwvergunningaanvraag met het uitzicht op verlening daarvan een vereiste.. Wij adviseren u voordat u een aanvraag indient, een concept van uw projectplan te bespreken met een adviseur van SenterNovem. Bijlage 3: Begroting In het voorgeschreven begrotingsmodel (zie paragraaf 1.4) geeft u de kosten van uw project aan. U dient van alle deelnemers een begroting op te sturen. In de begroting dient u onderscheid te maken in de activiteiten voor industrieel onderzoek, experimentele ontwikkeling en demonstratie, vanwege de verschillen in definities in subsidiabele kosten en verschillende subsidiepercentages die voor deze onderscheiden onderdelen gelden (zie ook Tabel 2 Subsidiepercentages). In het zogenoemde KTO deel van het formulier moet u de kosten opsplitsen voor het industrieel onderzoek en de experimentele ontwikkeling. In het zogenoemde demonstratiedeel zijn de meerkosten van de investering ten opzichte van een referentiesituatie subsidiabel. Het begrotingsmodel biedt u de gelegenheid uw project te vergelijken met een referentiesituatie. U dient de scheidslijn tussen het KTO-deel en het demonstratiedeel duidelijk te definiëren in het werkplan en in de begroting. Bijlage 4: Samenwerkingsovereenkomst, uitbestedingsovereenkomst. Voor de beoordeling van een project is het van belang dat de verschillende partijen de activiteiten uit het projectplan ook daadwerkelijk zullen uitvoeren. Daarom is bij alle projecten een overeenkomst tussen de projectdeelnemers en eventuele essentiële derden noodzakelijk. Indien u het project samen met andere deelnemers of essentiële derden uitvoert, dient u bij de subsidieaanvraag een samenwerkingsovereenkomst en/of uitbestedingsovereenkomst met die partijen bij te sluiten. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 11 van 18
In hoofdstuk 5. Overeenkomsten staat welke overeenkomst(en) voor uw project verplicht zijn. SenterNovem adviseert u dringend om de overeenkomst tijdig af te sluiten. De getekende overeenkomst moet u bij de subsidieaanvraag voegen. Bijlage 5: Jaarverslag / Bewijs van financiering eigen aandeel Het is voor de subsidieverlening van belang dat u financieel in staat bent om het project uit te voeren. Daarom moet u van alle partners het meest recente jaarverslag bijvoegen. Als dit via Internet verkrijgbaar is, of als u dit al eerder aan SenterNovem heeft verstrekt, kunt u hiernaar verwijzen. Wij raden u aan om ook andere stukken voor het onderbouwen van de financiering van uw eigen bijdrage mee te sturen. 4.3. Subsidiepercentages De subsidie voor industrieel onderzoek, experimentele ontwikkeling en demonstratie is afhankelijk van de grootte van uw bedrijf en de eventuele deelnemers waarmee u het project uitvoert. Dit is samengevat in de Tabel 2 Subsidiepercentages Binnen de regeling TERM EWOZ krijgen MKB-ondernemingen extra aandacht. Middelgrote ondernemingen die deelnemen aan een project (i.e. hun eigen projectaandeel betalen) krijgen een toeslag van 10% voor hun aandeel in de projectkosten. Kleine ondernemingen die deelnemen aan een project (i.e. hun eigen projectaandeel betalen) krijgen een toeslag van 20% voor hun aandeel in de projectkosten. Tabel 2 Subsidiepercentages Kaderwet EZ subsidies Bijlage 5 (artikel 5 eerste lid) Kleine onderneming Middelgrote onderneming Grote onderneming en onderzoeksorganisaties voor zover het betreft economische activiteiten Onderzoek & Ontwikkeling Industrieel onderzoek Basis 70 60 50 samenwerking tussen ondernemingen voor grote ondernemingen: samenwerking grensoverschrijdend of met ten minste één kleine of middelgrote onderneming 80 75 65 of samenwerking van een onderneming met een onderzoeksorganisatie Experimentele ontwikkeling TERM EWOZ artikel 11.3 Demonstratie Demonstratie Basis 45 35 25 samenwerking tussen ondernemingen voor grote ondernemingen: samenwerking grensoverschrijdend of met ten minste één kleine of middelgrote onderneming of 60 50 40 samenwerking van een onderneming met een onderzoeksorganisatie Basis (over meerkosten tov van referentie, waarvan <70% van meerkosten aan derden) 70 60 50 Vanwege het EU Milieusteunkader (MSK) moeten aanvragers voor het eventuele demonstratiegedeelte van hun project nog rekening houden met eventuele opbrengsten. Noot bij de tabel. De ondersteuning voor onderzoek & ontwikkeling is op basis van het Europese O,O&I steunkader. Daarin hangen de subsidiabele kosten en het subsidie percentage af van de fase van het onderzoek bijvoorbeeld industrieel onderzoek of experimentele ontwikkeling. De ondersteuning voor demonstratie is op basis van een ander Europees steunkader, en kent een heel andere grondslag: de extra investeringskosten die noodzakelijk zijn voor de verwezenlijking van de voor subsidie in aanmerking komende maatregel (voor energiebesparing of duurzame energie). Punt 80 tot en met 84 van de Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 12 van 18
Communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu (PbEU 2008, C 82), meestal het Milieusteunkader (MSK) genoemd. 4.4. Welke kosten zijn subsidiabel? Voor de berekening van de subsidiabele kosten van industrieel onderzoek en experimentele ontwikkeling is hoofdstuk 4, de artikelen 10 tot en met 14 van het Kaderbesluit EZ-subsidies van toepassing. Zie hiervoor http://wetten.overheid.nl/bwbr0024796/geldigheidsdatum_29-10- 2009#Hoofdstuk4 Voor de berekening van subsidiabele kosten van demonstratie zijn de kosten van toepassing zoals genoemd in artikel 1.6 van de Tijdelijke Energieregeling Markt en Innovatie (TERM) Het gaat daarbij met name om de leden 1.6.2 t/m 1.6.6. van artikelen 1.6. 4.5. Als uw project subsidie krijgt toegekend Als uw project subsidie krijgt toegekend, krijgt de penvoerder automatisch voorschotten uitbetaald voor alle projectpartners. De betalingen vinden plaats 2 weken na projectaanvang en verder in de eerste twee weken van januari, april, juli en oktober. De hoogte van het voorschot wordt als volgt berekend: Projectinvesteringen per projectfase Voorschot = 90% x voorschotratio x -------------------------------------------- Aantal voorschotten per projectfase De voorschotratio is daarbij de verhouding tussen de subsidie en projectinvesteringen. U kunt de projectfases zelf in uw projectplan definiëren. Als u dat niet gedaan heeft, hanteert SenterNovem ieder kalenderjaar waarin uw project loopt, als een afzonderlijke projectfase. U heeft 90% van de subsidie ontvangen als alle projectfases zijn afgerond. De laatste 10% van de subsidie wordt na afloop van het project, bij de vaststelling, uitbetaald. Als uw project gesubsidieerd wordt, dient u aan een aantal verplichtingen te voldoen. De belangrijkste zijn: U houdt een adequate projectadministratie bij, inclusief sluitende urenadministratie (ook voor machines of apparatuur die niet uitsluitend zijn aangeschaft voor het project). U voert het project uit volgens het projectplan en conform de bepalingen in de beschikking. Voor eventuele wijzigingen in de uitvoering van het project vraagt u vooraf schriftelijk toestemming aan SenterNovem. U zorgt voor adequate tenaamstelling en bescherming van intellectuele eigendomsrechten die uit het project voortvloeien. Vervreemding van intellectueel eigendomsrecht en andere rechten die uit het project voortvloeien, is niet toegestaan zonder voorafgaande schriftelijke ontheffing van SenterNovem. Deze ontheffingsplicht geldt tot vijf jaar na afsluiting van het project. Ontbinding van de rechtspersoon of verplaatsing van de statutaire zetel naar het buitenland is niet toegestaan zonder voorafgaande schriftelijke ontheffing van SenterNovem. Gedurende het project rapporteert u volgens het met u overeengekomen tijdsschema schriftelijk over de voortgang van het project. Dit zullen drie tot zes voortgangsrapporten zijn, volgens een standaard voortgangsrapportageformaat. Aan het einde van het project verstrekt u binnen een drie maanden een vertrouwelijk en een openbaar eindverslag en een eindafrekening. Aanvragers die aanspraak hebben op meer dan 125.000 subsidie, verstrekken SenterNovem een accountantsverklaring. Anderen moeten hun kosten met bewijsstukken onderbouwen. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 13 van 18
5. Overeenkomsten Onder de regeling is het mogelijk projecten in te dienen met meerdere projectpartners. Zij zijn dan medeaanvragers van de subsidie en vullen een deelnemersformulier in en hun deel van de modelbegroting. Deze samenwerking in het project dienen zij te regelen in een getekende samenwerkingsovereenkomst. Het is ook mogelijk dat de penvoerder en/of de projectpartners delen van het werk of de aanschaf van machines en apparatuur aan derden gunnen. Belangrijke uitbestedingen aan derden dient u vast te leggen in een uitbestedingsovereenkomst. In deze toelichting vindt u informatie over het type overeenkomst dat voor uw project voorgeschreven is en een uitleg over de inhoud van deze overeenkomst. De overeenkomsten moeten rechtsgeldig ondertekend zijn. Dit betekent dat per partner een daartoe bevoegd persoon binnen de betreffende organisatie de overeenkomst moet ondertekenen. Het maken van een goede overeenkomst en het verkrijgen van de handtekeningen is een tijdrovend proces. SenterNovem adviseert u dringend om de overeenkomsten tijdig af te sluiten. Conceptovereenkomsten zijn niet voldoende. Informatie die op het tijdstip van tendersluiting bij SenterNovem niet aanwezig is, wordt bij de beoordeling van uw aanvraag in principe niet meegenomen. 5.1. Welke overeenkomst is voor u van belang? Bij een samenwerkingsverband: Een door alle partners ondertekende samenwerkingsovereenkomst. Bij een belangrijke uitbestedingsrelatie een door beide partijen getekende overeenkomst tot uitbesteding. Een machtiging aan de penvoerder om het project namens de deelnemers in te dienen. 5.2. Wat houdt de overeenkomst in? 5.2.1. Samenwerkingsovereenkomst In een samenwerkingsverband zijn alle rechten en plichten van de betrokkenen vastgelegd. Alle deelnemende partijen moeten de overeenkomst definitief en rechtsgeldig ondertekenen. Zaken die minimaal in de overeenkomst aan bod kunnen komen zijn: De deelnemers in het samenwerkingsverband. De doelstelling van de samenwerking. De wijze van samenwerking tussen de verschillende deelnemers. De duur van de samenwerking. De verdeling van het intellectuele eigendom dat voortkomt uit het project. De rechthebbenden op de projectresultaten inclusief eventuele hardware De verdeling van kosten en risico s tussen de deelnemers. De verdeling van de subsidie over de deelnemers. U mag voor zover relevant op onderdelen verwijzen naar het projectplan of de begroting. Machtiging In de samenwerkingsovereenkomst kan de penvoerder door de deelnemers gemachtigd worden om de subsidieaanvraag in te dienen. Indien dit niet geregeld wordt in de samenwerkingsovereenkomst dan moet een aparte machtiging worden bijgevoegd. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 14 van 18
5.2.2. Uitbestedingsovereenkomst Bij uitbesteding van essentiële onderdelen van het project aan derden moet u een overeenkomst tot uitbesteding als bijlage bijvoegen. Essentiële uitbestedingen zijn uitbestedingen die een belangrijke bijdrage leveren aan het slagen van het project. Ook uitbestedingen met een grote omvang (meer dan 10 procent) ten opzichte van het totale projectkosten vallen hieronder. Bij een essentiële uitbestedingsovereenkomst hoort het contract met de gedetailleerde beschrijving van de uitbesteding te zijn gevoegd. Bij niet essentiële uitbestedingen kunt u denken aan werkzaamheden zoals standaard analyses en de bouw van een proefopstelling. Niet essentiële uitbestedingen worden bij de beoordeling van de samenwerking buiten beschouwing gelaten. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 15 van 18
6. Begrippenlijst (alfabetisch) Deelnemer Een natuurlijke persoon of rechtspersoon die deelneemt in een samenwerkingsverband. Derden Derden voeren een deel van het project uit in opdracht en op kosten van de aanvrager of een partner. Derden kunnen ondernemingen, kennisinstellingen of NGO s zijn. Derden worden alleen bij de beoordeling in beschouwing genomen als het gaat om een essentiële uitbesteding. Kleine ondernemingen Ondernemingen waar minder dan 50 personen werkzaam zijn en waarvan de jaaromzet of het jaarlijkse balanstotaal niet groter is dan 10 miljoen Euro. Middelgrote ondernemingen Ondernemingen waar minder dan 250 personen werkzaam zijn en waarvan de jaaromzet of het jaarlijkse balanstotaal niet groter is dan 50 miljoen Euro, maar die te groot zijn om onder de definitie van kleine ondernemingen te vallen. Ondernemer Een natuurlijke persoon of rechtspersoon (niet zijnde een rechtspersoon die krachtens publiekrecht is ingesteld) die een onderneming in stand houdt (niet zijnde een onderneming die bij regeling van de Minister van Economische Zaken is uitgesloten). Penvoerder Eén van de deelnemers in een project dat uitgevoerd wordt door een samenwerkingsverband. De penvoerder dient mede namens de andere deelnemers de aanvraag in verzorgt de correspondentie en de rapportage. De penvoerder zorgt ook voor de verdeling van de subsidie over de deelnemers. De penvoerder dient een ondernemer te zijn. Projectkosten Kosten die een subsidieontvanger na de indiening van de aanvraag heeft gemaakt en betaald en die noodzakelijk zijn en rechtstreeks aan de uitvoering van het samenwerkingsproject zijn toe te rekenen. Samenwerkingsverband Een verband bestaande uit ten minste twee niet in een groep verbonden natuurlijke personen of rechtspersonen, dat geen rechtspersoonlijkheid bezit. In een samenwerkingsverband kunnen, naast bijvoorbeeld een ondernemer, kennis instellingen deelnemen. Deze fungeren in dat geval als volwaardige partners in een samenwerkingsverband. (Subsidie)aanvraag Waar in deze handleiding gesproken wordt over een (subsidie)aanvraag bedoelen we een subsidieaanvraag in het kader van de regeling TERM-EWOZ. Uitbestedingsverband Onder een uitbestedingsverband wordt verstaan een relatie tussen één partij, die het projectvoor eigen rekening en risico uitvoert, en een derde aan wie de partij een deel van de activiteiten van dat project uitbesteedt. De uitbestedingsrelatie moet zijn vastgelegd in een overeenkomst tot uitbesteding. Industrieel onderzoek (2) Planmatig of kritisch onderzoek dat is gericht op het opdoen van nieuwe kennis en vaardigheden met het oog op de ontwikkeling van nieuwe producten, procedés of diensten, of om bestaande producten, procedés of diensten aanmerkelijk te verbeteren. Het omvat de vervaardiging van onderdelen van complexe systemen, die noodzakelijk is voor industrieel onderzoek, met name voor algemene validering van technologieën, met uitzondering van prototypes als bedoeld in punt experimentele ontwikkeling. 2 Uit Communautaire Kaderregeling Inzake Staatssteun Voor Onderzoek, Ontwikkeling En Innovatie, (2006/C 323/01) Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 16 van 18
Experimentele ontwikkeling (2) Het verwerven, combineren, vormgeven en gebruiken van bestaande wetenschappelijke, technische, zakelijke en andere relevante kennis en vaardigheden voor plannen, schema's of ontwerpen van nieuwe, gewijzigde of verbeterde producten, procedés of diensten. Hieronder kan tevens de conceptuele formulering en het ontwerp van alternatieve producten, procedés of diensten worden verstaan. Deze activiteiten kunnen tevens het maken van ontwerpen, tekeningen, plannen en andere documentatie omvatten, mits zij niet voor commercieel gebruik zijn bestemd. De ontwikkeling van commercieel bruikbare prototypes en proefprojecten valt eveneens onder experimentele ontwikkeling indien het prototype het commerciële eindproduct is en de productie ervan te duur is om alleen voor demonstratie- en validatiedoeleinden te worden gebruikt. Bij commercieel gebruik van demonstratie- of proefprojecten worden eventuele inkomsten die hieruit voortvloeien, op de in aanmerking komende kosten in mindering gebracht. De kosten van de experimentele ontwikkeling en het testen van producten, procedés en diensten komen eveneens in aanmerking, voor zover deze niet voor industriële toepassing of commerciële exploitatie kunnen worden gebruikt of geschikt gemaakt. Onder experimentele ontwikkeling wordt niet verstaan de routinematige of periodieke wijziging van bestaande producten, productielijnen, fabricageprocessen, diensten en andere courante activiteiten, zelfs indien deze wijzigingen verbeteringen kunnen inhouden. Demonstratie. een voor Nederland nieuw, planmatig geheel van activiteiten, geheel of nagenoeg geheel bestemd voor het vergroten van inzicht in de geschiktheid voor toepassing in de praktijk van duurzame energiehuishouding, dat een technisch of economisch risico inhoudt en dat bestaat uit: - energiebesparende maatregelen; - maatregelen waarbij CO2-emissies worden afgevangen en permanent in de ondergrond opgeslagen, of - maatregelen die het gebruik van hernieuwbare energiebronnen bevorderen met behulp van: voor Nederland nieuwe apparaten, systemen of technieken, of een voor Nederland nieuwe toepassing van apparaten, systemen of technieken. Referentiekosten. kosten voor een investering ten behoeve van een in Nederland gangbaar systeem, apparaat of techniek die in technisch opzicht vergelijkbaar is met een in Nederland uit te voeren project maar waarmee niet hetzelfde niveau van milieubescherming kan worden bereikt als met het uit te voeren project, terwijl, in geval van een uit te voeren project voor hernieuwbare energie, de capaciteit voor de opwekking van energie van dat project ten minste overeenkomt met die van de eerstbedoelde investering. Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 17 van 18
7. Berekeningen Protocol Monitoring Duurzame Energie Berekeningen volgens Protocol Monitoring Duurzame Energie (3) hoofdstuk Factsheets (pag 53) Onderstaande tabel uit het protocol geeft de definities en de formule voor de berekening van de vermeden primaire energie en de vermeden CO2-emissie. Gaat u bij de berekening uit van uw eigen onderbouwde aannames voor vollasturen. Tabel 3 Protocol Monitoring Duurzame Energie Pagina 55 In de bovenstaande tabel is het voorbeeld voor 2005 uitgewerkt. U dient uit te gaan van de elektrische omzettingsrendementen [η e,a ] voor productie en emissiefactoren [ e elekco2 ] voor elektriciteitsproductie (1a) voor het jaar 2020. Tabel 4 Protocol Monitoring Duurzame Energie Pagina 15 3 Protocol Monitoring Duurzame Energie, Update 2006, Methodiek voor het berekenen en registreren van de bijdrage van duurzame energiebronnen. SenterNovem, December, 2006, Opgesteld door Lex Bosselaar, Timo Gerlagh, Publicatienummer 2DEN0611 Handleiding Experimenteer Regeling Wind op Zee Pagina 18 van 18