Bureau ART april 2012 Peter van der Zant

Bureau ART april 2012 Peter van der Zant Omzien naar een concours eindrapport van een onderzoek onder oud-deelnemers aan het Prinses Christina Concours naar effecten van talentontwikkeling, in opdracht van het Fonds voor Cultuurparticipatie

Samenvatting en conclusies In de maanden februari en maart 2012 voerde Bureau ART in opdracht van het Fonds voor Cultuurparticipatie en in samenwerking met het Prinses Christina Concours een onderzoek uit onder oud-deelnemers aan het concours in de afgelopen tien jaar. In het onderzoek stond de vraag centraal welke effecten deelname aan het Prinses Christina Concours heeft gehad op de persoonlijke ontwikkeling van de leden. Het onderzoek maakt deel uit van een serie onderzoeken naar de effecten van activiteiten gericht op talentontwikkeling die mede door het Fonds voor Cultuurparticipatie worden gefinancierd. Het onderzoek richtte zich op de 220 deelnemers die in de periode 2000-2011 waren geselecteerd voor de Dag van de Genomineerden. Uit de effectmeting onder deze deelnemers van het Prinses Christina Concours kunnen de volgende conclusies worden getrokken. Achtergrondkenmerken van de respondenten Van alle ex-deelnemers die de vragenlijst invulden is precies 50% man en 50% vrouw. De meeste respondenten zijn woonachtig in Nederland, 20% in een ander land. De meeste respondenten namen deel in de periode 2006 2011; uit de periode 2000 2005 zijn beduidend minder respondenten. Meer dan de helft van de deelnemers woonde, toen ze aan het Prinses Christina Concours deelnamen, in Zuid-Holland, Noord-Holland of Limburg. Talentontwikkeling dankzij Prinses Christina Concours De meeste deelnemers kijken positief terug op hun deelname aan het concours en op de bijdrage die het heeft geleverd aan hun persoonlijke (talent)ontwikkeling: Volgens 91% van de deelnemers heeft het Prinses Christina Concours bijgedragen aan hun muzikale ontwikkeling. Eveneens 91% heeft er veel geleerd, o.a. door de adviezen en het commentaar van de jury. 74% van de deelnemers zegt door het Prinses Christina Concours meer zelfvertrouwen te hebben gekregen. Bij 69% van de deelnemers heeft het Prinses Christina Concours geholpen van muziek hun vak te maken, ondermeer door de concertervaring die zij opdeden. 64% vindt dat het Prinses Christina Concours hen bewuster heeft gemaakt van wat zij in hun latere leven wilden gaan doen, o.a. doordat ze de muziekwereld beter leerden kennen. 61% heeft er sociale vaardigheden opgedaan die nu nog van pas komen, o.a. door de kennismaking met andere muzikanten en het optreden voor kinderen. Bij 48% heeft deelname aan het concours geholpen de juiste opleiding en/of het juiste beroep te kiezen. 38% van de deelnemers geeft aan dat het Prinses Christina Concours heeft geholpen om op muzikaal gebied (inter)nationaal door te breken. Nazorg 90% van de deelnemers kijkt met een positief gevoel terug op de nazorg van het Prinses Christina Concours. Men wijst daarbij op de podiumervaring die men heeft opgedaan en de ontmoetingen met andere musici. 10% van de deelnemers is kritischer over de nazorg of zelfs ronduit teleurgesteld over de mogelijkheden die werden geboden. Omzien naar een concours Pagina 2

De opleiding van de deelnemers Alle deelnemers volgden muziekles of een muziekopleiding, toen zij aan het Prinses Christina Concours deelnamen. Het vaakst wordt de Jong Talentklas genoemd en voorts de Vooropleiding Conservatorium, een privédocent en de muziekschool. Nu volgt nog meer dan driekwart van de deelnemers onderwijs, in ruim de helft van de gevallen het conservatorium. Van degenen die geen onderwijs meer volgen heeft 88% een hbo- of een universitaire opleiding voltooid; driekwart heeft een opleiding aan het conservatorium afgerond, soms naast een andere studie. Actief in muziek Bijna alle ex-deelnemers zijn nu nog actief in de muziek. Ruim driekwart is actief als professional, 17% uitsluitend als amateur. Degenen die professioneel actief zijn, zijn doorgaans lid van een muziekgroep, ensemble e.d.; een kwart is (ook) actief als docent. Thuis muziek maken Bij de meeste deelnemers werd er vroeger al thuis door vader/ moeder en vaak ook door broers / zussen actief muziek gemaakt; bij 31% van de deelnemers is dit niet het geval. Omzien naar een concours Pagina 3

Inhoudsopgave blz. Samenvatting en conclusies 2 1. Inleiding 5 2. De achtergrond van de deelnemers 6 3. De opleiding van de deelnemers 10 4. De mate waarin deelnemers nog actief zijn in muziek 14 5. De effecten van deelname aan Prinses Christina Concours 18 Bijlage: Vragenlijst onderzoek Prinses Christina Concours Omzien naar een concours Pagina 4

1. Inleiding In opdracht van het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP) voert Bureau ART in 2012 een serie onderzoeken uit onder ex-deelnemers van culturele instellingen en evenementen, zoals het Prinses Christina Concours, Jeugdorkest Nederland, Theatergroep Dox, NJO, De Noorderlingen en Popwaarts. In de onderzoeken staat de vraag centraal welke effecten deelname aan dergelijke culturele instellingen heeft gehad, in het bijzonder op de ontwikkeling van jonge talenten. De onderzoeken zijn simpel van opzet. Elke culturele instelling stelt een bestand samen met mailadressen van deelnemers van de afgelopen jaren. Aan deze ex-deelnemers wordt eerst gevraagd of zij bezwaar hebben om aan het onderzoek deel te nemen. Vervolgens ontvangen zij per mail een link naar een digitale vragenlijst en na twee weken een herinneringsmail. De digitale vragenlijst is kort en bevat vragen als: wat doe je nu? ben je nog actief? als prof of als amateur? hoe kijk je terug op jouw deelname? heeft het jou geholpen om je talenten verder te ontwikkelen? Bureau ART stelt per culturele instelling een rapportage samen met de hoofdlijnen van de uitkomsten. De onderzoeken hebben meerdere doelen: - Ze leveren inzicht in de effecten van de inspanningen om jonge talenten in de kunsten zich te laten ontwikkelen; inzicht in deze effecten is zowel voor het Fonds voor Cultuurparticipatie als voor de betreffende culturele instelling van belang. - Ze geven gezamenlijk een algemeen inzicht in het proces van talentontwikkeling in de kunsten. Daarnaast vormen de onderzoeken een voorbeeld hoe op eenvoudige wijze en met bescheiden middelen effectmeting van andere talentontwikkelingsprojecten van het FCP kan worden georganiseerd. Dit is het eindrapport over het onderzoek bij de ex-deelnemers van het Prinses Christina Concours. Het Prinses Christina Concours koos ervoor om, in tegenstelling tot de andere culturele instellingen, zelf de mails met een link naar de vragenlijst te verzenden naar 220 ex-deelnemers die in de periode 2000-2011 waren geselecteerd voor de Dag van de Genomineerden. Uiteindelijk vulden 81 de vragenlijst in, een (in vergelijking met de andere onderzoeken) wat lagere respons van 37%. In hoofdstuk 2 gaan we eerst in op de achtergrond van de deelnemers. In hoofdstuk 3 kijken we naar de (muzikale) opleiding van de deelnemers. Hoofdstuk 4 gaat in op de vraag of de deelnemers nog steeds actief zijn in de muziek. Hoofdstuk 5 beschrijft de effecten van deelname aan het Prinses Christina Concours op de ontwikkeling van de deelnemers. In kaders in de tekst vindt u typerende uitspraken van de deelnemers. Het PCC was de reden dat mijn hele muzikale carrière ging rollen. Ik heb heel veel mooie kansen en ervaringen gekregen dankzij het PCC. Omzien naar een concours Pagina 5

2. De achtergrond van de deelnemers Van alle deelnemers die de vragenlijst invulden (respondenten) is 50% een man en 50% een vrouw (grafiek 1). Grafiek 1: Verdeling man-vrouw 50% 50% man vrouw Ik vond het hartstikke leuk en leerzaam om aan het Prinses Christina Concours mee te doen. Leuk omdat je allemaal andere jonge musici leert kennen en je interesses kan delen en leerzaam, omdat de voorbereiding voor zo'n concours weer heel anders is, dan wanneer je gewoon studeert. Daarnaast leer je van het commentaar van de jury. De meeste respondenten (80%) zijn woonachtig in Nederland, maar toch woont 20% in een ander land. Grafiek 2: Verdeling Nederland ander land 20% 80% Nederland ander land Het Prinses Christina Concours heeft mij ongelooflijk veel geholpen: mooie prijzen, podiumervaring, masterclasses, concertreizen,... Door deze wedstrijd leerde ik veel andere jonge muzikanten kennen, en sommigen zijn nu zeer goede vrienden geworden. Voordat ik aan de wedstrijd deelnam dacht ik er al over om aan het conservatorium te gaan studeren, na mijn deelname was ik 100% zeker. Omzien naar een concours Pagina 6

Bijna de helft (48%) van de respondenten is geboren in de periode 1981-1990, dus 21 30 jaar oud, ruim de helft (52%) is geboren in de periode 1991-2000 (11 20 jaar). Grafiek 3: Leeftijd respondenten 52% 48% 21-30 jaar 11-20 jaar Van de deelnemers was 62% 15-19 jaar oud toen ze aan het Prinses Christina Concours deelnamen, 25% was 12-14 jaar. Ik heb één jaar meegespeeld in een ensemble bestaande uit (oud)deelnemers. Voor mij was dit een eerste kennismaking met het spelen in een andere bezetting, op een semiprofessionele manier (anders dan de plaatselijke muziekvereniging). Ik heb dit als bijzonder leerzaam ervaren. Dit heeft mijn interesse voor klassieke muziek zeker vergroot. Voor mij hadden er vaker van dit soort gelegenheidsensembles mogen zijn. Grafiek 4: Leeftijd ten tijde van deelname 13% 25% 62% 15-19 jaar 12-14 jaar anders Bij anders wordt o.a. genoemd: - 4 keer meegedaan: 14, 16, 17 en 19 jaar; - twee keer meegedaan, op mijn 13 de en mijn 15 de - 13, 14 en 16 jaar - 12-14-16. Omzien naar een concours Pagina 7

Heel erg leuk! Het is een zeer leerzame ervaring omdat je tijdens het concours maximaal moet presteren, alles van jezelf laten zien. En als je dan hoort dat het goed is wat je doet, word je zelfverzekerder in wat je doet. Het is fijn om bevestiging te krijgen dat je op de goede weg zit in je studieproces. De meeste respondenten namen deel in de jaren 2006-2011 (grafiek 5). Grafiek 5: Deelname aan het Prinses Christina Concours in periode 2000-2011 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Ik heb heel veel mensen leren kennen, en de prijzen waren super, vooral de orkestprijs is een heel goede ervaring, en Venetië was ook heel interessant! Omzien naar een concours Pagina 8

De opbouwende kritieken van de juryleden op weg naar en tijdens de landelijke finale, waren voor mij bijzonder waardevol en nuttig, maar van de door het Prinses Christina Concours beloofde hulp, steun, adviezen en optredens, voortkomende uit mijn landelijke finaleplaats destijds, heb ik vrijwel niets gemerkt. De hoop op een succesvolle carrière in de muziek moest ik door de loze beloftes van het Prinses Christina Concours, in combinatie met mijn weinig betrokken en weinig enthousiaste docent van de Jong Talentklas aan het conservatorium, helaas al snel opgeven. Vandaag de dag probeer ik, weliswaar noodgedwongen, zelfstandig mijn bereikte hoge eindniveau te handhaven. Al met al had ik van het Prinses Christina Concours verwacht dat zij hun (landelijk) finalisten beter zouden volgen en begeleiden, zodat mijn deelname ook echt waardevol genoemd kan worden. Veel deelnemers woonden, toen ze aan het Prinses Christina Concours deelnamen, in Zuid- Holland (20%), Noord-Holland (17%) en Limburg (15%) (grafiek 6). Grafiek 6: Provincie waar deelnemer destijds woonde Overijssel Zuid-Holland Gelderland Groningen Noord-Holland Friesland Limburg Utrecht Noord-Brabant Drenthe Flevoland Zeeland Anders 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Bij anders worden vooral combinaties van provincies en België genoemd. Ik vond het heel fijn feedback te krijgen van iemand anders dan je vertrouwde docent. De ervaring door op het podium te staan gaf mij echt een kick. Ik vind het leuk om voor de Classic Express te spelen, hoewel ik ook wel eens gevraagd wil worden voor een 'echt' concert. Omzien naar een concours Pagina 9

3. De opleiding van de deelnemers Alle deelnemers (100%) volgden muziekles of een muziekopleiding, toen zij aan het Prinses Christina Concours deelnamen. Het vaakst wordt de Jong Talentklas genoemd (38%) en voorts de Vooropleiding Conservatorium (19%), een privédocent (14%) en de muziekschool (11%) (grafiek 7). Grafiek 7: Wat voor muziekopleiding volgde je, toen je aan het Prinses Christina Concours deelnam? 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% bij de muziekschool jong talentklas bij privé docent hbo conservatorium vooropleiding conservatorium anders Bij anders worden vooral combinaties genoemd, bijvoorbeeld privédocent, in 2003 vooropleiding en zowel aan de muziekschool als bij een privédocent. Deelname was heel waardevol. Ik heb veel ervaring opgedaan en het concours was enorme stimulans in mijn verdere ontwikkeling. Nu volgt nog ruim driekwart (78%) van de deelnemers onderwijs (grafiek 8). Grafiek 8: Volg je nu nog onderwijs? 20% 2% ja nee anders 78% Bij anders wordt o.a. genoemd: - Helaas niet, daar men mij in de muziekwereld heeft laten vallen als een baksteen. Omzien naar een concours Pagina 10

Ik deed mee omdat ik veel met muziek deed en veel oefende om een ervaring rijker te worden. Toen ik uiteindelijk ook won was het erg verrassend, maar daardoor kwam ik wel in het circuit terecht en is muziek een veel grotere rol gaan spelen in mijn leven dan hiervoor. In ruim de helft van de gevallen (60%) gaat het om het conservatorium (grafiek 9). Grafiek 9: Wat voor onderwijs volg je nu? universiteit ander hbo hbo conservatorium vooropleiding conservatorium jong talentklas vwo havo mbo/ roc vmbo ander onderwijs 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Bij anders worden o.a. genoemd: conservatorium en universiteit vwo en jong talentklas vwo en vooropleiding conservatorium particulier zanginstituut Master of Music privé pianolessen. Omzien naar een concours Pagina 11

Deelname aan het Prinses Christina Concours heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan mijn muzikale carrière. Het meedoen aan een concours is heel erg leerzaam. De (circa) tienkoppige jury zit er om je verder te helpen. Het jurygesprek na afloop van je optreden maakt duidelijk waar nog aan gewerkt moet worden. Een masterclass is ook altijd erg interessant. Als er opeens iemand anders dan je eigen docent naast je staat, krijg je toch nieuwe inzichten. De overige respondenten volgen geen onderwijs meer. De meesten (88%) hebben de universiteit of een hbo-opleiding afgerond (grafiek 10). Grafiek 10: Wat is de hoogste vorm van onderwijs die je hebt afgerond? universiteit hbo havo/ vwo mbo/ roc vmbo anders 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Het PCC heeft mij in contact gebracht met bekende beroepsfluitisten en heeft ervoor gezorgd dat ik veel concertervaring heb opgedaan. En het heeft er ook voor gezorgd dat ik nu een duo vorm met een pianiste. Het prijzengeld heb ik goed kunnen besteden aan masterclasses en workshops. En dankzij het PCC heb ik ook een betere fluitkop gekregen. Omzien naar een concours Pagina 12

Driekwart (75%) heeft (ook) een opleiding aan het conservatorium gedaan (grafiek 11). Grafiek 11: Heb je (ook) een opleiding aan het conservatorium gevolgd? 25% 25% ja, naast een universitaire of andere hbo-opleiding ja, uitsluitend hbo conservatorium nee 50% Ik heb hele goede herinneringen aan mijn deelname aan het Prinses Christina Concours en ben heel erg dankbaar voor alle mogelijkheden en kansen die het concours me heeft geboden. Deelnemen aan een concours is altijd een leerzame ervaring, maar vaak bieden concoursen hun winnaars toch maar betrekkelijk weinig kansen. Vaak krijgen prijswinnaars een geldprijs en misschien een paar concerten, maar deze begeleiding houdt dan al weer op als er een jaar later weer een nieuwe editie komt en er weer nieuwe winnaars zijn. Bij het Christina Concours is dit heel anders. De prijswinnaars ontvangen prijzen in de vorm van masterclasses, festivals, internationale tournees, coaching, concerten en optredens met orkest en worden jarenlang gevolgd en begeleid. Dankzij het Christina Concours heb ik op jonge leeftijd meerdere malen met orkest mogen optreden. Ik ben nu, jaren later, heel dankbaar voor de ervaring die ik toen heb opgedaan. Als ik nu bijvoorbeeld met een professioneel orkest in de finale van een concours moet spelen put ik uit de ervaring die ik toen heb opgedaan. Een ander voorbeeld is dat ik bijvoorbeeld dankzij het concours deelgenomen aan een masterclass waar ik de leraar heb ontmoet bij wie ik nu in het buitenland mijn masterstudie volg. Het concours biedt een jarenlang traject waarin laureaten regelmatig optredens aangeboden krijgen in binnen- en buitenland. Voor een jonge musicus is het essentieel om in de leeftijd tussen 12 en 20 veel podium ervaring op te doen. Concerten geven en muziek maken leer je alleen maar door vaak voor publiek te spelen en het is heel goed om al met jonge leeftijd met de professionele muziekwereld in aanraking te komen. Het Christina Concours biedt deze mogelijkheid met zeer professionele en persoonlijke begeleiding. Ik denk dat Nederland heel trots mag zijn op het Prinses Christina Concours!! Omzien naar een concours Pagina 13

4. De mate waarin deelnemers nog in muziek actief zijn Bijna alle ex-deelnemers zijn momenteel nog actief in de muziek; slechts 4% is niet (meer) actief in de muziek (grafiek 12). Grafiek 12: Ben je momenteel nog actief in de muziek? 4% 1% ja nee anders 95% Bij anders wordt genoemd: Ik oefen elke dag thuis om mijn niveau op peil te houden. Ruim driekwart van de ex-deelnemers die actief zijn in de muziek (56+21=77%) is professioneel actief in de muziek, 17% uitsluitend als amateur (grafiek 13). Grafiek 13: Ben je professioneel actief of als amateur? 17% 21% 6% 56% als professional zowel professioneel als amateur als amateur anders Bij anders wordt vermeld: als student ik studeer nog, dus semiprofessional als conservatoriumstudent ik ben nog in opleiding. Omzien naar een concours Pagina 14

Degenen die professioneel actief zijn in de muziek, zijn doorgaans lid van een muziekgroep, ensemble e.d.; een kwart is (ook) actief als docent. Grafiek 14: Aard van activiteit als professional in muziek docent lid van muziekgroep, ensemble e.d. lid van symfonieorkest dirigent lid van kamerorkest anders 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Bij anders staat o.a. vermeld: solist solo musicus remplaçant zangeres koorbegeleiding internationaal solotrompettist freelancer kleine optredens, recepties solist in wording projectmatig betrokken bij orkesten (bijv. NJO) freelance bij orkesten en ensembles organist van een kerk; ik werk mee aan concerten als organist en pianist. Deelnemen aan het Prinses Christina Concours was voor mij van onschatbare waarde. Het concours zelf heeft me heel veel ervaring gebracht en het heeft me ook heel erg gestimuleerd. Ik vond dat er een hele gemoedelijke en positieve sfeer hing (dat is bij lang niet elk concours het geval). Nog meer ervaring heb ik opgedaan door de masterclasses die ik dankzij de prijzen die ik won heb kunnen volgen. En daarnaast zijn de concerten die ik dankzij het concours kan geven van grote waarde voor mij. Die concerten geven me veel podiumervaring en daarnaast vind ik het heel erg leuk om te doen. Ook omdat ze vaak op leuke locaties zijn en er is eigenlijk altijd een goede sfeer. Ook is de organisatie altijd heel goed. Ik ben heel erg blij dat ik destijds heb meegedaan aan het concours en ik ben heel erg dankbaar voor wat het concours mij allemaal gebracht heeft. Omzien naar een concours Pagina 15

Degenen die als amateur actief zijn in de muziek, zijn doorgaans lid van een orkest of lid van een andersoortige muziekgroep, ensemble e.d. (grafiek 15). Grafiek 15: Aard van activiteit als amateur in muziek lid van een orkest lid van een andersoortige muziekgroep, ensemble e.d. lid van harmonie, fanfare, brassband anders 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Bij anders staat o.a.: Af en toe zing ik nog eens bij mijn oude koor Solo Student en af en toe een optreden Veel optreden In opleiding aan conservatorium. Ik vond het een geweldige ervaring! Het PCC zorgt niet alleen dat je als individu kansen krijgt om je als musicus te ontwikkelen, maar legt ook contacten tussen aankomende musici onderling, zodat zij in hoge mate bijdragen aan het tot stand komen van een nieuwe muzikale generatie. Hun ideeën om muziek bij kinderen en jongeren te brengen vind ik fantastisch! Ik hoop dat ze dit nog lang mogen blijven doen en wil daar zelf ook actief aan meewerken. Omzien naar een concours Pagina 16

Het Christina Concours gaf mij de mogelijkheid een concert in te studeren en vele malen op te treden, wat mijn hele leven bij zal blijven. Verder heb ik veel concerten gekregen, wat mij heeft geholpen in mijn ontwikkeling als professionele muzikant. Zelfs heb ik een tournee mogen meemaken. Ik heb toen het gevoel gehad van 'celebrity' te zijn. En nog veel meer positieve dingen! Bij de meeste deelnemers werd er vroeger al thuis door vader en/ of moeder en vaak ook door broers of zussen actief muziek gemaakt; bij 31% van de deelnemers is dit niet het geval. Grafiek 16: Werd/ wordt er bij jou thuis actief muziek gemaakt? 2% 31% 52% nee ja, mijn vader en/of moeder ja, mijn broer(s) of zus(sen) anders 46% Bij anders wordt o.a. genoemd: Pleegbroer Het PCC geeft jonge musici de kans om op podiumervaring op te doen, wat een unieke kans is in de ontwikkeling. Intussen lijkt het verschil tussen concours (maximaal 10 minuten spelen) en prijzen die er aan vast zitten wel ver uit elkaar te lopen. Dat neemt niet weg dat het fantastisch is dat er een organisatie als het PCC jonge musici stimuleert om hard te werken en ook de inspiratie geeft en de beloning van het zichzelf presenteren op een 'echt' podium. Omzien naar een concours Pagina 17

5. De effecten van deelname aan het Prinses Christina Concours In de vragenlijst werd ook de vraag gesteld hoe men op de nazorg van het Prinses Christina Concours terugkijkt. De meeste deelnemers (90%) kijken met een positief gevoel terug: Prima - erg leuke dingen aan over gehouden concerten en een reisje naar Praag. Vooral de concerten hebben bijgedragen aan mijn ontwikkeling toentertijd. De nazorg van het Prinses Christina Concours vind ik uitzonderlijk goed. Ik heb altijd met veel plezier concerten, die aangeboden waren door het Prinses Christina Concours, gegeven. Het is altijd behoorlijk goed georganiseerd en nog leuk ook. Prijzengeld voor een cursus, dit was heel erg leerzaam. Aanbiedingen voor concerten: dit is heel nuttig geweest voor mijn ontwikkeling, dus is erg veel waard geweest voor mij. Hele leuke concerten, classic express ook leuk en bijzonder. Geweldig, we krijgen veel concerten. Zeer goed, vooral het eerste jaar. Als het langer geleden is, wordt het minder. De nazorg is, zeker als je prijswinnaar bent, erg goed! De concerten die aangeboden worden zijn altijd erg leerzaam. Als trio zijnde kregen wij enkele concerten aangeboden, ik geloof een stuk of 5-10. Alles was prima geregeld dankzij het PCC. De nazorg is erg goed. Je krijgt best veel concerten en mogelijkheden die je erg goed op weg kunnen helpen. Na de wedstrijd heb ik zeer veel concerten in binnen- en buitenland kunnen geven. Ik heb in die jaren ongelooflijk mooie reizen kunnen maken, georganiseerd door het PCC. Een hoogtepunt was zeker het concert in New York. Ik heb enkele tournees naar het buitenland gemaakt wat vooral erg leuk was. Bovendien nuttig om je naam achter te laten bij ambassades e.d. De nazorg is voor mij geweldig geweest en dat is het nog steeds: veel concerten kunnen spelen en nog steeds (Classic Express Concerten). Via het PCC ontmoet ik vaak interessante andere musici. Het is erg mooi dat het PCC concerten voor prijswinnaars organiseert. Hierdoor heb ik veel concertervaring opgedaan, en ben veel losser geworden op het podium. Daarnaast leer je door deze concerten andere musici van je leeftijd kennen. De contacten die je dan opdoet kun je later nog veel gebruiken. Zeer veel waarde, opdoen van podiumervaring en het maken van contacten in de muziekwereld. Concertmogelijkheden erg leuk, maar mag nog wel meer. Biedt goede mogelijkheden als solist (grotere) podia te betreden. Erg fijn. Als het Prinses Christina Concours je eruit pikt als prijswinnaar, wordt er daadwerkelijk voor gezorgd dat je verder komt. Er worden concerten georganiseerd waardoor je podiumervaring opdoet. Zo leer je ook andere musici kennen waarmee je kunt samenspelen. Van elkaar kun je heel veel leren! Ik heb erg veel gehad aan de kansen die het Prinses Christina Concours me ook na het concours heeft geboden in termen van muzikale ervaring en ontwikkeling. De nazorg was voor mij het allerbelangrijkste onderdeel van mijn deelname aan het PCC. Ik heb zoveel podiumervaring kunnen opdoen dat dit van onbeschrijflijk veel waarde is geweest. GEWELDIG! Als laureaat heb ik erg veel concerten mogen geven. Ik heb nog steeds profijt van alle podiumervaring die ik zo heb op kunnen doen. De nazorg is fantastisch geweest, ik heb er gedurende mijn hele studie profijt van gehad door veel interessante concertaanbiedingen en zelfs een concertreis. Omzien naar een concours Pagina 18

Het was erg waardevol omdat het me vertrouwen gaf om door te gaan in de muziek, het gaf me de mogelijkheid podiumervaring op te doen, andere musici te leren kennen en het heeft deuren geopend naar bijvoorbeeld audities of lessen. Heel erg goede nazorg. Betrokkenheid van de organisatie bij de dingen die ik deed etc. Acht deelnemers (10% van het totaal) zijn kritischer of zelfs ronduit negatief: Niet van grote waarde, ik heb er niet zo veel concerten aan over gehouden (deelnemer 2010 en 2011). Waardeloos (2009, 2010). Ik heb niet echt concertmogelijkheden gehad.. 1 keer Classic Expres (2011) Door aandacht in de media, veel bekendheid, enkele solo-optredens aan over gehouden. Dit kwam echter niet direct van PCC, hier had ik wel meer van verwacht (2007). De nazorg liet in mijn geval zwaar te wensen over (2006). Ik word af en toe gevraagd voor de Classic Express, wat ik heel erg leuk vind. Ik vind het jammer dat ik niet gevraagd word om andere concerten te geven naast de Classic Express (2011). Had beter gekund. Heb nooit concerten gehad en na aantal succesvolle Classic Express optredens met positieve feedback van jullie, nooit meer gevraagd en nooit gehoord of het over is, of dat ik nog kans maak en waarom (2009, 2010). Ondanks een eerste prijs in de regio heb ik slechts 1 optreden gekregen via Pr. Christina Concours (2010). Omzien naar een concours Pagina 19

In de vragenlijst werd een aantal stellingen aan de deelnemers voorgelegd over de effecten van deelname aan het Prinses Christina Concours. Bijna alle ex-deelnemers (91%) geven aan dat zij er veel geleerd hebben en dat het heeft bijgedragen aan hun muzikale ontwikkeling. Maar een ruime meerderheid van de deelnemers heeft er ook sociale vaardigheden opgedaan, er meer zelfvertrouwen door gekregen en is bewuster geworden van wat ze in het latere leven wilden gaan doen (grafiek 17). Grafiek 17: Scores op stellingen over waarde van deelname aan het Prinses Christina Concours Het heeft mij geholpen om op muzikaal gebied (inter)nationaal door te breken. Het heeft mij geholpen van muziek mijn vak te maken. Ik heb er meer zelfvertrouwen door gekregen. Ik heb er sociale vaardigheden opgedaan die nu nog van pas komen. Het heeft bijgedragen aan mijn muzikale ontwikkeling. Het heeft mij geholpen om de juiste opleiding en/of het juiste beroep te kiezen. Het heeft mij bewuster gemaakt van wat ik in mijn latere leven wilde gaan doen. Ik heb er veel geleerd. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% volstrekt niet mee eens niet mee eens deel mee eens, deels niet mee eens mee eens helemaal mee eens weet niet/ n.v.t. In de volgende bladzijden worden deze uitkomsten verder toegelicht. Omzien naar een concours Pagina 20

Van alle deelnemers is 91% het (helemaal) eens met de stelling ik heb er veel geleerd. Dat wordt onder andere als volgt toegelicht: Ik heb geleerd hoe je concertjes voor kinderen kan vormgeven (classic express) en geleerd van het jurycommentaar bij het concours. Je krijgt commentaar van een professionele jury en doordat je naar het concours toewerkt, werk je je stukken helemaal af, wat goed is voor je ontwikkeling. Door te luisteren naar andere deelnemers en hoe je moet omgaan met de spanningen. Vooral wat betreft podiumpresentatie. Maar ook goed om te weten hoe zo een jury werkt en wat zij nou belangrijk vinden. Qua concerten geven, samenspelen, snel iets instuderen etc Vooral door ook andere mensen te zien spelen. Het was erg leerzaam om mee te doen. Het geven van een concert voor een jury en publiek maakt altijd weer nieuwe visies op de muziek los. Het is altijd een goede ervaring om voor een vakjury te spelen, en daarnaast waren de concerten die ik eraan over heb gehouden ook leerzaam. Door te luisteren naar de verschillende kandidaten ontdekte ik vaak muziekwerken die ik niet kende, of vreemde instrumenten voor mij. Professioneel concours, professionele jury adviezen, contact met uitzonderlijke musici. Dit is van toepassing op de concoursronden zelf en mijn voorbereiding daarvan. Ook heb ik er veel geleerd door de vele concertmogelijkheden die mij door het PCC werden aangeboden: als musicus moet je spelen. Op het moment bij de Classic Express leer ik weer een hoop: hoe te presenteren voor kinderen, in extreem weinig repetitietijd goed samen kunnen spelen. Het spelen op het concours voor een jury, het regelmatig optreden, het volgen van masterclasses waren allemaal zeer leerzame ervaringen. Ik heb geleerd om je spel op het moment te kunnen sturen, ook als er een jury en een volle zaal bij is. Veel geleerd: als in hoe een concours werkt, samenspelen met anderen, minder zenuwachtig zijn voor concerten, enz! De eerste keer dat ik toch een groter concours heb meegedaan. Deze ervaring heb ik later meegenomen naar andere concoursen zoals het Wieniawski en Menuhin concours en vele andere nationale en internationale concoursen. Het Christina concours bleef overigens wel het meest leuke concours met de beste atmosfeer van alle concoursen die ik heb gedaan. Uniek. Eigenlijk alles zoals het in het echt ook gaat, doe je ook al in de voorrondes. Je proeft dus heel goed, hoe het in het echt ook is! Daar leer je heel veel van. De eerste kennismaking met het vak als uitvoerend musicus is gemaakt via het PCC. Ongetwijfeld. Qua podiumervaring, sociale omgang, organisatie (toen ik als vrijwilliger meehielp), stressbestendigheid,... Het was voor mij leerzaam vanwege de mogelijkheden om podiumervaring op te doen en om in een omgeving te zijn waar je veel nuttige feedback krijgt van docenten/ juryleden/ leeftijdsgenootjes. Ik heb veel geleerd over hoe ik me op een podium moet gedragen, maar ook hoe ik met het publiek om moet gaan en wat het publiek waardeert. Ik heb veel geleerd over andere musici, repertoirestukken, de gedachte achter de muziek, de omgangsvormen in de muziekwereld, hoe je je gedraagt tijdens concerten en (tijdens de Venetie-reis) over cultuur. Binnenkort mag ik op tournee naar de VS en ik denk dat ik ook daar heel veel van op zal steken! Ik heb veel geleerd door de verschillende ervaringen die ik via het PCC heb mogen beleven. Ik heb veel gespeeld dus veel gezien en veel geleerd door natuurlijk ook de concerten die ik na het PCC heb gewonnen heb gekregen. Hier kun je natuurlijk alleen maar van leren. Omzien naar een concours Pagina 21

Van alle deelnemers is 64% het (helemaal) eens met de stelling Het heeft mij bewuster gemaakt van wat ik in mijn latere leven wilde gaan doen. Dat wordt onder andere als volgt toegelicht: Door de dingen die ik heb gedaan (concerten) ben ik er steeds meer achter gekomen dat muziek maken echt datgene is wat ik wil doen. Door de optredens kun je proeven van wat je droom is. In die tijd deed ik nog professioneel aan ballet en was het voor mij erg moeilijk om beide te combineren. Door op het podium te staan tijdens PCC, werd ik erg gelukkig en besefte ik dat vioolspelen is wat ik wilde doen in mijn leven. Door de vele concerten heb ik een goed beeld gekregen van hoe dingen in zijn werk gaan. De vele concerten geven je een goed inzicht over de vraag of je dit later ook zou willen blijven doen. Ik realiseerde me door de kansen die mij werden geboden door het PCC dat ik muziek maken echt ontzettend leuk vond en altijd genoot van concerten geven. Hierdoor was er dus ook meer stimulans om me echt bezig te houden met muziek als beroep in mijn latere leven. Ik heb de muziekwereld beter leren kennen. Zowel de positieve en negatieve wereld heb ik leren inzien. Hierdoor heb ik bewuster keuzes gemaakt in mijn latere leven. Het heeft mij bewust gemaakt dat ik ook succesvol in de muziek kan zijn. Van alle deelnemers is 48% het (helemaal) eens met de stelling Het heeft mij geholpen om de juiste opleiding en/ of het juiste beroep te kiezen. Dat wordt onder andere als volgt toegelicht: Eerst twijfelde ik over muziek maar nu kies ik bewust voor muziek. Ik werd gewaardeerd voor mijn talent waardoor ik gemotiveerd raakte om het als beroep uit te oefenen. Ik vond spelen altijd al heel leuk, maar sinds ik aan het PCC heb meegedaan ben ik veel meer terecht gekomen in de muziekwereld. Daar genoot ik zo van, dat het voor mij de doorslag gegeven heeft om naar het conservatorium te gaan. Kiezen voor een job in de cultuursector is niet de meest zekere job. Bevestiging krijgen van mensen die het al ver geschopt hebben geeft je meer zelfvertrouwen om er volledig voor te gaan. Dankzij het concours ontmoette ik op een masterclass een leraar bij wie ik heel graag verder wilde studeren. Ik studeer nu bij deze leraar in het buitenland. Na de wedstrijd was ik ervan overtuigd dat ik een artiest wilde worden. Daarna schreef ik mij in aan het conservatorium. Ik heb gemerkt dat ik muziek maken geweldig vind, maar dat de onzekerheid en prestatiedruk die het vak met zich meebrengt mij toch teveel zijn. Ik wist t eigenlijk al, maar toch was het toen pas een echte realisering. Ik heb een gymnasiumopleiding (in België) achter de rug. (Hoofdvakken: Latijn, wiskunde en wetenschappen). Ik wilde óf muziek (harp) óf geneeskunde (cardiologie) gaan studeren. Ik was niet 100% overtuigd van het gegeven dat ik het zou kunnen maken als muzikante, en in die zin heeft mijn 1 ste prijs tijdens de nationale finale me uiteindelijk toch over de streep kunnen trekken om toch voor de harp te kiezen. Harp alleen vind ik in zekere zin niet boeiend genoeg. Vandaar dat ik nu ook compositie studeer in België (Ba3). Daarnaast ben ik ook begonnen aan de opleiding psychologie, die me overigens goed bevalt. Omzien naar een concours Pagina 22

Van alle deelnemers is 91% het (helemaal) eens met de stelling Het heeft bijgedragen aan mijn muzikale ontwikkeling. Opmerkingen zijn bijvoorbeeld: Het heeft me vooral geleerd dat je een boodschap moet overbrengen op je publiek. Je leert er heel veel omdat je commentaar krijgt van een professionele jury en omdat je je stukken helemaal moet afwerken en het tot in de puntjes voorbereid moet hebben. Ook hier gaat het weer vooral om de voorspeelmogelijkheid en het commentaar van de jury die ervoor zorgt dat je jezelf verder ontwikkelt. Ik studeer op dit moment aan het conservatorium, daardoor kan ik wel stellen dat het heeft bijgedragen. PCC was voor mij, afkomstig uit Limburgse hafabra wereld, enigszins 'out of the box'. Wakkerde ook interesse voor echte klassieke muziek verder aan. Door het enthousiaste commentaar ben ik me beter bewust geraakt van wat je moet uitstralen op het podium en dat dat een van de belangrijkste dingen is. Door het in contact komen met vele getalenteerde musici word je geprikkeld je zelf verder te ontwikkelen en is het motiverend te zien dat ik zelf bij die musici hoor (door mijn 1e prijs). Bovendien hebben de concerten via het PCC aan die muzikale ontwikkeling bijgedragen. De concerten en het sociale eromheen zorgen dat je ontwikkeling in een stroomversnelling komt. Je blijft steeds scherp en gemotiveerd waardoor je je snel ontwikkeld. Het is een stap in mijn ontwikkeling naar het concours toe te werken en vervolgens een uitvoering te geven. Ik kom uit België. De Belgische mentaliteit is erg verschillend van de Nederlandse. In België is men veel meer gesloten en gereserveerd. Dankzij mijn activiteiten in Nederland gerelateerd aan het PCC, alsook dankzij mijn studie aan het conservatorium Maastricht, leg ik nu makkelijker contacten, kan ik me beter uiten en ben ik assertiever geworden zonder mijn gesprekspartner(s) voor het hoofd te stoten. Kortom, betere communicatie dus. Van alle deelnemers is 61% het (helemaal) eens met de stelling Ik heb er sociale vaardigheden opgedaan die nu nog van pas komen : Je ontmoet zoveel mensen via het Prinses Christina Concours, daar word je sociaal vaardiger van. Door in de laureatenjury te zitten heb ik geleerd hoe het is om te overleggen met anderen. Ook door een interview te hebben met de krant heb ik geleerd hoe ik daarmee kan omgaan. Ja ik heb veel nieuwe vrienden gemaakt en het praten met publiek na afloop gaat altijd super. Door het succes zijn wij in aanraking gekomen met veel verschillende mensen, dat is voor elke jonge muzikant leerzaam. Dankzij het concours kwam ik in aanraking met veel verschillende mensen. Ik heb veel andere jonge musici ontmoet tijdens het concours en de concerten. Sociale vaardigheden met betrekking tot het omgaan met kinderen en ook om samen met anderen te spelen, en te reageren op het publiek (tijdens of na) het concert. Ik heb er ervaring opgedaan waardoor ik makkelijker met dingen om kan gaan. Mensen leren kennen, leren werken met kinderen die een handicap hebben... Je leert super veel nieuwe mensen kennen, en daar bouw je een netwerk mee. Zo ga je dus met veel mensen om, en dit helpt heel erg voor je sociale vaardigheden. Omzien naar een concours Pagina 23

74% van de deelnemers is het (helemaal) eens met de stelling Ik heb er meer zelfvertrouwen door gekregen : De muziek aan het publiek brengen, achteraf spreken en natuurlijk een applaus - dat draagt bij aan het 'even in het zonnetje gezet worden' en doet vermoeden dat je toch wel of toch niet iets kan. Als het samenspelen met andere laureaten goed gaat, dan geeft dat meer zelfvertrouwen. Hoe meer concerten je geeft, hoe meer zelfvertrouwen je krijgt. Door de prijzen die ik won werd ik me meer bewust van mijn talent. Het enthousiaste commentaar van de jury en de prijzen die ik ontving had ik zeker niet verwacht, waardoor ik daarna wat meer zelfvertrouwen kreeg over wat ik kan presteren. Mijn CV ziet er mooi uit, oa omdat ik een 1e prijs heb gewonnen in een regiofinale. Op momenten dat ik mijn CV moest presenteren geeft me dat zelfvertrouwen: bij concerten, bij sollicitaties voor muziekscholen. Bovendien heb ik veel speelervaring op kunnen doen door het PCC wat ook goed is voor het zelfvertrouwen. Het winnen van een prijs in het concours heeft me meer zelfvertrouwen gegeven. Daarnaast heeft het vele optreden en in contact komen met veel verschillende mensen me ook erg geholpen. Mensen die er, laten we zeggen, verstand van hebben lieten hun waardering blijken voor mijn spel, vandaar dat ik daarin zelfverzekerder ben geworden. In de muziek wordt je vaak vergeleken met anderen o.a. door je cv en prijzenkast. Eigenlijk een beetje stom, maar het gebeurt toch. Als je dan zelf een prijs van het PCC in the pocket hebt, geeft dat wel wat zelfvertrouwen. 69% van de deelnemers is het (helemaal) eens met de stelling Het heeft mij geholpen van muziek mijn vak te maken : Door de concerten, leer je meer mensen kennen en bouw je een netwerk op. Deels door het Prinses Christina Concours ben ik meer mogelijkheden gaan zien in een toekomst met muziek. Ik ben zelf actiever gaan kijken naar de opties om op te treden bijvoorbeeld. Toen ik een half jaar geleden net terug was in Nederland na mijn buitenlandstudie, kreeg ik gelijk de mogelijkheid om de Classic Express concerten te spelen. Ik ben als musicus opgeleid om te spelen en dat kan op deze manier. Mijn toekomst was verder nog onzeker bij terugkomst in Nederland in moeilijke tijden voor musici. Ik wilde graag mijn leven als musicus verdienen (lesgeven, spelen, dirigeren, etc.) en het spelen van Classic Express Concerten was al een begin (gaf me wat vastigheid, doelen en inkomsten). Door het concours ben ik als het ware nog meer in de muziekwereld gerold en ik merk dat ik van muziek maken heel gelukkig word. Ik heb meer mensen leren kennen waardoor ik vele schnabbels heb kunnen krijgen die ik zonder het PCC niet zou hebben gekregen. Door alle concerten heb ik niet alleen veel ervaring opgedaan maar ook een netwerk opgebouwd binnen de wereld van de podiumkunsten. Daardoor word ik nu nog vaak teruggevraagd door podia waar ik ooit speelde vanwege het PCC. Door de ervaring in het muziekleven kon ik zien hoe het was om deel te nemen aan de muziekwereld waarna ik een keuze kon maken of ik ermee door wilde gaan. Door mijn deelname aan het PCC en de bekendheid wat het voor mij heeft opgeleverd heb ik heel veel werk als freelancer. Het heeft een heleboel balletjes laten rollen. Nu ik zelf niet meer heel veel te doen heb voor het PCC was ik bang dat ik minder optredens zou hebben, maar zo langzaam aan heb ik mijn eigen contacten opgebouwd, maar die had ik veel minder makkelijk kunnen opbouwen als ik niet een zetje had gekregen in de goede richting! Omzien naar een concours Pagina 24

38% van de deelnemers is het (helemaal) eens met de stelling Het heeft mij geholpen om op muzikaal gebied (inter)nationaal door te breken : De concerten die ik met het PCC heb gewonnen waren het begin van een reeks aanvragen, die ik ongetwijfeld te danken had aan die paar eerste concerten van het PCC. Ik heb veel publiciteit gekregen (interviews) en mensen leren je toch 'kennen' doordat je een prijs hebt gewonnen bij het PCC. Na mijn deelname aan het PCC was ik in het hele land bekend als trompettist. Ik heb internationaal concerten gegeven. Ik heb mezelf regelmatig kunnen laten zien op verschillende Nederlandse concertpodia, waardoor mensen je makkelijker leren kennen. Vooral door de concerten die ze daarna aanboden heb ik mij laten horen in het land, waardoor nu nog concerten volgen en mijn naam bekender is dan hij anders zou zijn. Omzien naar een concours Pagina 25

BIJLAGE: ONDERZOEK DEELNEMERS CHRISTINA CONCOURS Jij hebt in het verleden deelgenomen aan het Prinses Christina Concours. Wij willen graag van onze ex-deelnemers weten hoe zij zich sindsdien hebben ontwikkeld. Voor ons is dat belangrijk om te weten, zeker nu het steeds noodzakelijker wordt om aan subsidiegevers en sponsors te laten zien wat de resultaten zijn van onze aanpak. Wil je daarom zo vriendelijk zijn de onderstaande vragen te beantwoorden? Het kost maar een paar minuten. In welk jaar (of welke jaren) heb jij deelgenomen aan het Prinses Christina Concours? 0 2000 0 2004 0 2008 0 2001 0 2005 0 2009 0 2002 0 2006 0 2010 0 2003 0 2007 0 2011 0 weet niet meer/ anders, nl.. In welke provincie woonde je toen je aan het Prinses Christina Concours deelnam? 0 Zuid-Holland 0 Noord-Holland 0 Friesland 0 Groningen 0 Drenthe 0 Overijssel 0 Flevoland 0 Gelderland 0 Zeeland 0 Noord-Brabant 0 Utrecht 0 Limburg 0 anders, nl. Volg je nu nog onderwijs? 0 ja 0 nee 0 anders, nl Bij ja: Welk onderwijs volg je? 0 vmbo 0 middelbaar beroepsonderwijs (mbo, ROC) 0 havo 0 jong talentklas 0 hbo, conservatorium 0 hbo, geen conservatorium 0 vwo 0 universiteit 0 vooropleiding conservatorium 0 ander onderwijs, namelijk. Bij nee: Wat is de hoogste vorm van onderwijs die je hebt afgerond? 0 vmbo 0 middelbaar beroepsonderwijs (mbo, ROC) 0 havo/ vwo 0 hoger beroepsonderwijs 0 universiteit 0 anders, namelijk Bij hoger beroepsonderwijs en universiteit: Heb je (ook) een opleiding aan het conservatorium gevolgd? 0 ja, naast een universitaire of een andere hbo-opleiding 0 ja, uitsluitend hbo conservatorium 0 nee 0 anders, nl Omzien naar een concours Pagina 26

Ben je momenteel actief in de muziek? 0 ja 0 nee 0 anders, nl. Bij ja: Ben je professioneel actief of als amateur? 0 Als professional 0 Als amateur 0 Zowel als professional als amateur 0 Anders, nl. Bij professional: (je mag meerdere antwoorden aanklikken) 0 lid van een symfonieorkest 0 lid van een kamerorkest 0 lid van een muziekgroep, ensemble e.d. 0 dirigent 0 docent 0 anders, nl. Bij amateur: (je mag meerdere antwoorden aanklikken) 0 lid van een orkest 0 lid van een harmonie, fanfare, brassband 0 lid van een andersoortige muziekgroep, ensemble e.d. 0 anders, nl. Bij nee: Heb je plannen om actief te worden in de muziek? 0 ja 0 nee Zo ja, welke plannen heb je? 0 lid worden van een orkest 0 lid worden van een harmonie, fanfare, brassband 0 lid worden van een andersoortige muziekgroep, ensemble e.d. 0 anders, nl. Werd/ wordt er bij jou thuis actief muziek gemaakt? 0 nee 0 ja, mijn vader en/ of mijn moeder 0 ja, mijn broer(s) en/ of zus(sen) 0 anders, nl. We zijn benieuwd hoe je achteraf terugkijkt op je deelname aan het Prinses Christina Concours. Kun je in enkele zinnen aangeven wat voor jou de waarde was om aan het Prinses Christina Concours deel te nemen: Omzien naar een concours Pagina 27

We zijn ook benieuwd hoe je achteraf terugkijkt op de nazorg van het Prinses Christina Concours (concertmogelijkheden e.d.). Kun je in enkele zinnen aangeven wat voor jou de waarde van deze nazorg was: Kun je hieronder aangeven in hoeverre je het eens bent met de volgende stellingen over deelname aan het Prinses Christina Concours? volstrekt niet mee eens niet mee eens deels eens, deels niet mee eens mee eens helemaal mee eens weet (nog) niet/ niet van toepassing Ik heb er veel geleerd. Het heeft mij bewuster gemaakt van wat ik in mijn latere leven wilde gaan doen. Het heeft mij geholpen om de juiste opleiding en/of het juiste beroep te kiezen. Het heeft bijgedragen aan mijn muzikale ontwikkeling. Ik heb er sociale vaardigheden opgedaan die nu nog van pas komen. Ik heb er meer zelfvertrouwen door gekregen. Het heeft mij geholpen van muziek mijn vak te maken. Het heeft mij geholpen om op muzikaal gebied (inter)nationaal door te breken. Steeds bij mee eens of helemaal mee eens : Graag hieronder je antwoord toelichten. Omzien naar een concours Pagina 28

Tot slot: Wat is jouw geboortejaar? 0 <1950 0 1951 1960 0 1961 1970 0 1971 1980 0 1980 1990 0 1991 2000 Hoe oud was je toen je aan het Prinses Christina Concours deelnam? 0 12 14 jaar 0 15 19 jaar Volgde je toen je aan het Prinses Christina Concours deelnam muziekles of een muziekopleiding? 0 ja 0 nee 0 anders, nl Bij ja: Wat voor muziekopleiding was dat? 0 bij de muziekschool 0 jong talentklas 0 bij privédocent 0 hbo conservatorium 0 vooropleiding conservatorium 0 anders, nl Je bent: 0 man 0 vrouw Je woont nu: 0 in Nederland 0 in een ander land Dit was het. Heel veel dank voor je medewerking. Omzien naar een concours Pagina 29