Schooljaar 2017-2018
2
Inhoud 1. Didactische toetsen... 4 1.1 Leerlingvolgsysteem... 4 1.2 Didactische leeftijd (DL)... 4 1.3 Didactisch leeftijd equivalent (DLE)... 4 1.4 Leerrendement (LR) en Leerachterstand (LA)... 5 1.5 Toetsen op maat... 5 1.6 Drempelonderzoek... 6 2. Intelligentieonderzoek... 6 2.1 Algemene, verbale en praktische intelligentie... 6 2.2 Individueel en klassikaal afgenomen intelligentieonderzoeken... 6 2.3 Non-verbale intelligentieonderzoeken... 7 2.4 Vergoedingsregeling CAP voor intelligentieonderzoek... 7 3. Sociaal-emotioneel onderzoek... 9 3.1 Sociaal-emotioneel onderzoek voor LWOO in het vmbo... 9 3.2 Vergoedingsregeling SEM voor sociaal-emotioneel onderzoek... 9 3.3 Uitvoering van het sociaal-emotioneel onderzoek... 9 4. Aanvragen PrO en LWOO... 10 4.1 Regeling screenings- en testinstrumenten PrO en LWOO 2018-2019...10 5. Eindtoets... 10 3
Basisschoolverlaters krijgen in groep 8 te maken met verschillende soorten testen en toetsen. Zo zijn er didactische toetsen, intelligentieonderzoeken, onderzoeken voor sociaal-emotionele ontwikkeling en natuurlijk de eindtoets. Sommige testen en toetsen worden door alle leerlingen gemaakt, andere alleen als ze van toepassing zijn op de situatie van een specifieke leerling. In dit hoofdstuk vindt u hierover meer informatie. 1. Didactische toetsen Didactische toetsen worden bij alle basisschoolverlaters afgenomen en zeggen iets over de leervorderingen van een leerling. De behaalde score op een didactische toets wordt vergeleken met de didactische leeftijd van een leerling (aantal maanden onderwijs). Hiermee wordt berekend of een leerling voor of achter loopt. Didactische toetsen vormen een belangrijk gegeven voor het BSA. Ook kunnen didactische toetsen worden gebruikt voor de toelating tot Praktijkonderwijs (PrO) en de mogelijkheid voor leerwegondersteuning (LWOO) in het vmbo. De belangrijkste leergebieden waar naar gekeken wordt zijn: begrijpend lezen, inzichtelijk rekenen, spelling en technisch lezen. 1.1 Leerlingvolgsysteem Po-scholen gebruiken een leerlingvolgsysteem om de leervorderingen van hun leerlingen bij te houden. Scholen kiezen meestal voor het LeerlingVolgsysteem van Cito. Hierbij worden twee keer per jaar toetsen afgenomen (begrijpend lezen wordt soms maar een keer per jaar afgenomen). De naam van deze toetsen verwijst naar het moment waarop ze zijn afgenomen (bijvoorbeeld M5: midden groep 5 en E7: eind groep 7). Van sommige toetsen is ook een B-versie beschikbaar (B8: begin groep 8). Gedurende de basisschoolperiode laten deze toetsen de groei van de leerlingen (DLE) zien. Deze groei wordt afgezet tegen het feitelijke aantal onderwijsmaanden (DL). 1.2 Didactische leeftijd (DL) De didactische leeftijd wordt berekend door het aantal maanden te tellen dat een leerling onderwijs heeft genoten. Per leerjaar worden 10 maanden gerekend. De telling begint bij groep 3 en als een leerling doubleert wordt er tot maximaal 60 maanden doorgeteld. Een leerling met een DL van 15 heeft anderhalf jaar onderwijs gevolgd en zit halverwege groep 4. Een leerling met een DL van 54 heeft 54 maanden onderwijs gevolgd en zit dus normaal gesproken al vier maanden in groep 8 (zie ook afbeelding 1). 3 4 5 6 7 8 Eind 8 DL O DL 5 DL 1O DL 15 DL 2O DL 25 DL 3O DL 35 DL 4O DL 45 DL 5O DL 55 DL 6O Afbeelding 1. Didactische leeftijd gedurende de basisschoolperiode 1.3 Didactisch leeftijd equivalent (DLE) Het didactisch leeftijdsequivalent drukt de score uit in maanden onderwijs, die een leerling behaalt op een didactische toets. Bij een gemiddelde schoolloopbaan loopt de DLE gelijk met de DL. Een goed presterende leerling zal voorlopen (DLE is hoger dan DL), een zwak presterende leerling vertoont een achterstand (DLE is lager dan DL). 4
1.4 Leerrendement (LR) en Leerachterstand (LA) De score van een didactische toets kan worden omgerekend naar een percentage. Je berekent dan het leerrendement of de leerachterstand. Het berekenen van leerachterstanden is nodig voor de verwijzing naar PrO en vmbo met LWOO. Het leerrendement bereken je door de DLE te delen door de DL en te vermenigvuldigen met 100%. De leerachterstand wordt berekend door de formule 1-(DLE/DL) x 100%. Het leerrendement en de leerachterstand zijn samen altijd 100%. 1.5 Toetsen op maat Leerlingen die een te moeilijke didactische toets maken, kunnen gefrustreerd raken. In dat geval is er het risico dat de score niet betrouwbaar is. Leerlingen in groep 8 met een achterstand, kunnen daarom beter op maat getoetst worden. Zij maken dan een toets uit groep 7 of zelfs een lagere groep. Men noemt dit toetsen op maat. Voor de verwijzing naar PrO en vmbo met LWOO is het verplicht de leerling op maat te toetsen. Werkwijze toetsen op maat (zie het voorbeeld in het kader): 1. Schat het niveau van de leerling in. Bijvoorbeeld door te kijken op welk niveau het kind in de klas werkt of naar de score die behaald is op de laatst afgenomen toets. Toets de leerling op dit niveau. 2. Als de uitslag van de gekozen toets binnen 10 DLE-punten ligt van de DLE-norm die hoort bij de toets zelf, dan ben je klaar. 3. Als de uitslag van de gekozen toets 10 of meer DLE-punten hoger of lager uitvalt ten opzichte van de DLE-norm die hoort bij de toets zelf, dan dient er in principe door- of teruggetoetst te worden. Er zijn twee uitzonderingen: De regel voor door- en terugtoetsen mag minder strikt gehanteerd worden als alle relevante gegevens in een eenduidige richting wijzen en door- of terugtoetsen naar alle waarschijnlijkheid niet tot een andere indicatie zal leiden. Er moet in ieder geval worden door- of teruggetoetst als: - dit toetsresultaat duidelijk afwijkt van de gegevens uit het OKR of het leerlingvolgsysteem; - er sprake is van strijdige criteria (sommige scores wijzen naar LWOO, andere naar PrO; - er sprake is van een IQ tussen 75-80 (twijfelgebied LWOO-PrO). Voorbeeld van toetsen op maat Toetsniveau DLE-norm toets DLE-marge M5 DLE=25 15 35 E5 DLE=30 20 40 M6 DLE=35 25 45 E6 DLE=40 30 50 M7 DLE=45 35 55 E7 DLE=50 40 60 M8 DLE=55 45 60 E8 DLE=60 50 60 Als je denkt dat een leerling (IQ 77) in januari van groep 8 een leerachterstand van ongeveer 1 jaar heeft, neem je bij hem geen M8-toets af, maar een M7-toets. Volgens bovenstaand schema mag je verwachten dat de leerling op deze toets een DLE-score gaat halen van ongeveer 45 met een marge tussen de 35 en 55. Als de score netjes binnen deze marge valt, is er niets aan de hand. Blijkt deze M7-toets te moeilijk en wordt een DLE-score van 33 behaald, moet je een toets van een lager niveau bij de leerling afnemen. Als de leerling de toets juist heel goed maakt en een DLE-score haalt die hoger is dan 55, moet je hem gaan doortoetsen. 5
1.6 Drempelonderzoek Het Drempelonderzoek is een ander veelgebruikt instrument voor didactische toetsing. Het Drempelonderzoek bestaat uit vijf didactische toetsen, te weten: begrijpend lezen, rekenen, technisch lezen, spelling en woordenschat (het leerdomein woordenschat is geen onderdeel van de procedure voor PrO en LWOO, maar geeft wel aanwijzingen voor juiste advisering). Bij het Drempelonderzoek wordt als het ware automatisch op maat getoetst, omdat de opgaven eenvoudig starten en steeds wat moeilijker worden. Leerlingen maken de toets tot het niveau dat ze aankunnen. De scores van het Drempelonderzoek worden weergegeven op twee profielbladen. Met behulp van het plaatsbepalingsformulier worden de individuele scores van een leerling vergeleken met scores van verschillende onderwijstypen. Het didactisch profiel van de leerling wordt vertaald in een plaatsingsadvies op basis van een veilige plek voor de leerling. Een leerling is veilig als ongeveer 20% van de leerlingen in zijn omgeving minder weten/kunnen. Er is dit schooljaar een nieuwe versie van het Drempelonderzoek (versie 7). In POVO OT wordt alleen nog deze nieuwe versie automatisch verwerkt. Gebruikt u toch de oude versie (versie 5), dan kunt u de scores alleen per mail aan 678 Onderwijs Advisering verstrekken en krijgt u de profielbladen per mail retour. BOVO adviseert scholen daarom alleen nog de nieuwe versie te gebruiken. Scholen, die reeds gebruik maakten van het Drempelonderzoek, hebben voor de zomervakantie bericht ontvangen van 678 Onderwijs Advisering. Zij hebben kosteloos een nieuwe handleiding gekregen. Meer informatie vindt u op www.drempelonderzoek.nl. 2. Intelligentieonderzoek Intelligentieonderzoeken kunnen in veel gevallen behulpzaam zijn bij de overstap van po naar vo. Een intelligentieonderzoek brengt het leerpotentieel van een leerling in kaart en zegt dus iets over het niveau dat een leerling zou moeten kunnen behalen. Voor leerlingen die overstappen naar PrO of vmbo met LWOO is een intelligentieonderzoek wettelijk verplicht. Voor aanmelding bij de Kopklas wordt het afnemen van intelligentieonderzoek als voorwaarde gesteld. Voorbeelden van intelligentieonderzoeken zijn de WISC-III, SON-R 6-40, NIO en ADIT. 2.1 Algemene, verbale en praktische intelligentie De uitslag van een intelligentieonderzoek wordt uitgedrukt in een getal dat de algemene intelligentie weergeeft. Dit wordt ook wel totaal IQ genoemd. De algemene intelligentie wordt gesplitst in: de verbale intelligentie (VIQ): woordbetekenis, zins- en tekstbegrip, woordkennis, begripsvorming, verbaal abstractievermogen en relaties tussen begrippen; de praktische intelligentie (PIQ): ruimtelijk inzicht, overzicht, logische volgorde, inductief redeneren 1 en logisch redeneren. Het is belangrijk om naast de algemene intelligentie ook te letten op de afzonderlijke componenten. Dit kan goede informatie geven over talenten en benodigde ondersteuning. LET OP! De naamgeving van algemene, verbale en praktische intelligentie kan per onderzoek verschillen. 2.2 Individueel en klassikaal afgenomen intelligentieonderzoeken Intelligentieonderzoeken die individueel afgenomen worden, bijvoorbeeld de WISC III, verdienen de voorkeur boven klassikaal afgenomen onderzoeken. Voor delen van de leerlingenpopulatie blijken klassikale, schriftelijke onderzoeken namelijk niet geschikt. Bijvoorbeeld bij leerlingen met ernstige taal- en leesproblemen als gevolg van dyslexie, een spraak-/taalstoornis of Nederlands als tweede taal. Klassikale intelligentieonderzoeken zoals de NIO zijn wel toegestaan, omdat individueel onderzoek voor alle vermoedelijke PrO- en LWOO- leerlingen van basisscholen vaak niet realiseerbaar is. BOVO raadt basisscholen aan de uitslag van klassikale intelligentieonderzoeken te toetsen aan eventueel 1. Het gaat hier om het vinden van een oplossing voor een vraagstelling door het patroon te ontdekken binnen een serie van bepaalde vormen en acties. 6
eerder afgenomen onderzoek en aan de eigen mening van de school over de leerling. Mocht de uitslag hiermee niet in overeenstemming zijn, kan de basisschool er toe besluiten bij een leerling alsnog een individueel intelligentieonderzoek af te laten nemen. 2.3 Non-verbale intelligentieonderzoeken Voor leerlingen die de Nederlandse taal onvoldoende beheersen kunnen de gangbare intelligentieonderzoeken te moeilijk zijn en een vertekend beeld geven. Om dit te voorkomen kunnen non-verbale intelligentieonderzoeken worden afgenomen, waarbij de taal zo min mogelijk van invloed is op de uitslag. Voorbeelden zijn de WNV-NL of de SON R 6-40. 2.4 Vergoedingsregeling CAP voor intelligentieonderzoek Wanneer u gebruik wilt maken van de BOVO-vergoedingsregeling CAP voor intelligentieonderzoek, meldt u vermoedelijke PrO- of LWOO leerlingen uiterlijk begin oktober aan in POVO OT. Per leerling vult u een aanmeldformulier CAP in met gegevens over de schoolloopbaan, didactische toetsen, eventuele dyslexie en de keuze voor het intelligentieonderzoek (NIO of ADIT). Aanmelden met toetsresultaten van eind groep 7 Aangezien de aanmelding voor de BOVO-vergoedingsregeling CAP al vroeg in het schooljaar plaatsvindt mag u hierbij gebruik maken van didactische toetsresultaten van eind groep 7 (begrijpend lezen midden groep 7) 2. LET OP! Toetsresultaten uit groep 7 zijn niet meer geldig voor de uiteindelijke aanvraag voor PrO en LWOO, die het vo later in het schooljaar doet. Er moet in groep 8 dus in alle gevallen opnieuw didactisch getoetst worden. Voor een juiste verwijzing naar PrO of LWOO is het van groot belang dat de leerling op basis van de didactische toetsen, die worden afgenomen in groep 8, ook voldoet aan de didactische criteria behorend bij PrO of LWOO. Grensgevallen Soms voldoet een leerling net niet aan de vereiste leerachterstanden, terwijl PrO of LWOO wel gewenst is. Didactische toetsen kunnen dan gecombineerd worden. Bijvoorbeeld, een leerling heeft op het Drempelonderzoek de volgende leerachterstanden: begrijpend lezen 22% inzichtelijk rekenen 37% technisch lezen 10% spelling 18% Alleen op inzichtelijk rekenen wordt binnen het LWOO-gebied gescoord: 37%. Begrijpend lezen ligt echter in de buurt van 25% leerachterstand. Mogelijk scoort de leerling op een andere toets voor begrijpend lezen (bijvoorbeeld Cito begrijpend lezen M6) wel een achterstand 25%. U kunt dan deze toetsscore combineren met de overige scores van het Drempelonderzoek. Dyslexie Als er bij een leerling sprake is van dyslexie is het nodig dat er een dyslexieverklaring overlegd kan worden. Kinderen met dyslexie kunnen bij de NIO kiezen voor een tekstboekje met grotere letters en antwoordformulier (A3-formaat). Bij de ADIT zijn geen hulpmiddelen nodig. Het gebruik van leesmiddelen zoals een leesliniaal of een daisyspeler zijn bij de NIO en ADIT niet toegestaan. Kiezen voor NIO of ADIT Omdat de NDT is komen te vervallen, kan er vanaf dit schooljaar voor PrO-leerlingen gekozen worden voor de ADIT. In de BOVO-vergoedingsregeling is het volgende afgesproken: de NIO is voor potentiële LWOO-leerlingen of leerlingen bij wie twijfel is tussen PrO en LWOO; de ADIT is voor potentiële PrO-leerlingen. 2. De Cito-Entreetoets kan niet gebruikt worden bij aanmelding voor de BOVO-vergoedingsregeling CAP, omdat dit geen goedgekeurde didactische toets is voor PrO en LWOO. 7
8
Bij twijfel kunt u overleggen met het onderzoeksbureau. Intelligentieonderzoek bij doorstroming naar EOA, Kopklas of Brugklas Anderstaligen Wanneer een leerling doorstroomt naar één van deze onderwijsvormen kan intelligentieonderzoek als voorwaarde gesteld worden, dan wel wenselijk zijn. Nieuwkomers: Voor anderstalige leerlingen die langer dan één schooljaar in Nederland zijn, biedt de projectgroep nieuwkomers van het HCO de mogelijkheid om de NIO, ADIT, WNV of SON-R 6-40 te laten afnemen. De gemeente Den Haag bekostigt intelligentieonderzoek voor nieuwkomers van Haagse basisscholen wanneer het onderzoek door het HCO wordt uitgevoerd. Kopklas: Voor plaatsing in de Kopklas is een intelligentieonderzoek vereist. De kosten komen voor rekening van de basisschool. Brugklas Anderstaligen: Voor plaatsing in een BAT-klas is een NIO of ADIT wenselijk. De kosten komen voor rekening van de basisschool. 3. Sociaal-emotioneel onderzoek Sociaal-emotioneel onderzoek brengt in kaart op welke gebieden een leerling zich sociaalemotioneel gezien in meer of mindere mate heeft ontwikkeld. Het onderzoek richt zich bijvoorbeeld op de gebieden egocentrisme, zelfwaardering, taakgerichtheid, sociabiliteit, doorzettingsvermogen en leermotivatie. De uitslag van sociaal-emotioneel onderzoek geeft aan waar bepaalde ondersteuningsbehoeften liggen van een leerling. 3.1 Sociaal-emotioneel onderzoek voor LWOO in het vmbo Vermoedelijke LWOO-leerlingen, die op het intelligentieonderzoek hoog scoren (IQ van 91 t/m 120) kunnen toch toegelaten worden tot LWOO als er bij de leerling sprake is van sociaal-emotionele problematiek. De leerachterstanden kunnen in dit geval immers niet verklaard worden uit een verminderde intelligentie. Wanneer uit het vervolgonderzoek sociaal-emotionele problematiek voortkomt, kan de leerling alsnog voor LWOO in aanmerking komen. Het gaat dan om problematiek op het gebied van faalangst, prestatiemotivatie of sociaal-emotionele instabiliteit die het onderwijsleerproces teveel belemmeren. 3.2 Vergoedingsregeling SEM voor sociaal-emotioneel onderzoek Wanneer u gebruik wilt maken van de BOVO-vergoedingsregeling SEM, meldt u vermoedelijke LWOO-leerlingen in november aan in POVO OT. Het is belangrijk dat u deze leerlingen in het OKR al een LWOO-advies geeft 3. Per leerling vult u vervolgens een aanmeldformulier SEM in met gegevens over de schoolloopbaan, didactische toetsen, eventuele dyslexie/dyscalculie en de uitslag van het intelligentieonderzoek. LET OP! Er zal opnieuw bekeken moeten worden of de leerling voldoet aan de didactische criteria (oftewel voldoende leerachterstand heeft). Omdat het schooljaar al langer bezig is, mag alleen nog maar gebruik gemaakt worden van didactische toetsen, die zijn afgenomen in groep 8. 3.3 Uitvoering van het sociaal-emotioneel onderzoek Voor het sociaal-emotioneel onderzoek wordt samengewerkt met A-VISION in Apeldoorn. Na aanmelding sturen zij per e-mail een link waarmee u kunt inloggen op de website van A-VISION. Hier staan een leerkrachtvragenlijst (DVL) en een leerlingvragenlijst (LMT) klaar. U en de leerling vullen deze zo spoedig mogelijk in en geven A-VISION een seintje dat de vragenlijsten gereed zijn. A-VISION verwerkt vervolgens de gegevens. 3. Mocht na het sociaal-emotioneel onderzoek blijken dat de leerling niet in aanmerking komt voor LWOO, dan wijzigt u het advies later weer naar een advies zonder LWOO. 9
Let hierbij op het volgende: DVL: Het is belangrijk bij het invullen van de DVL het gedrag van de leerling in de gehele schoolsetting (klas, buiten, overblijf, gymles, enzovoorts) mee te nemen. Het kan van belang zijn de DVL gezamenlijk in te vullen, bijvoorbeeld met de duo collega of gymdocent, zeker als de leerling zich in de ene schoolsetting anders gedraagt dan in de andere schoolsetting. LMT: Schriftelijke vragenlijsten kunnen voor leerlingen die op het gebied van begrijpend lezen een DLE hebben <30 (niveau van eind groep 5) te moeilijk zijn. Neem in deze gevallen contact op met de BOVO-helpdesk. 4. Aanvragen PrO en LWOO Leerlingen die toelaatbaar zijn tot het PrO of zijn aangewezen op LWOO in het vmbo, hebben een toelaatbaarheidsverklaring of aanwijzing nodig. De aanvraag hiervoor wordt altijd gedaan door de vo-scholen, waarop de leerling is aangemeld. De aanvraag dienen de scholen in bij het samenwerkingsverband vo (SWVZHW). De po-scholen zorgen voor de juiste didactische toetsen, intelligentieonderzoek, eventueel sociaal-emotioneel onderzoek en een motivering in het OKR. 4.1 Regeling screenings- en testinstrumenten PrO en LWOO 2018-2019 4 Elk schooljaar publiceert het ministerie de Regeling screenings- en testinstrumenten PrO en LWOO. Het gaat om instrumenten voor het meten van intelligentie, sociaal-emotionele problematiek en didactische leerachterstanden. Instrumenten die niet op deze lijst staan worden niet aanvaard voor de PrO- en LWOO-aanvraag. De regeling geeft het ministerie ieder jaar aan het begin van het schooljaar uit. De regeling is aan het BOVO-handboek toegevoegd als bijlage 1. Om de overstap van PrO- en LWOO-leerlingen naar het vo zonder vertraging te laten verlopen, adviseren we scholen om dit document ieder jaar door te nemen. 5. Eindtoets Informatie over de eindtoets vindt u in het procedureboek bij hoofdstuk 10. 4. Het schooljaar in de titel van de Regeling screenings- en testinstrumenten PrO en LWOO loopt altijd één jaar voor op het huidige schooljaar, omdat het basisschoolverlaters betreft die in het jaar daarna starten op het vo. 10
11
Colofon Tekst Team BOVO Eindredactie Sabine van den Berg Communicatie Fotografie Fleur Beemster Vormgeving Haagsblauw Uitgave BOVO Haaglanden, Schooljaar 2017-2018