Behorend bij agendapunt 05b. AB van 21 september 2017 Distributie jodiumtabletten Plan van aanpak Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 15 augustus 2017 Versie 1.1 Dit plan van aanpak kan bijgewerkt en gewijzigd worden gedurende de looptijd van het project. De laatste versie zal waarschijnlijk rond 1 oktober 2017 worden vastgesteld. Dit is een ambtelijk plan. Het plan is niet geaccordeerd door de minister van VWS. 1
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1 Leeswijzer... 3 2. Algemene informatie... 4 2.1 Jodiumprofylaxe... 4 2.2 Belangrijke partners... 5 2.3 Preparatiezones jodiumprofylaxe... 5 3. Predistributie... 7 3.1 Argumenten... 7 3.2 Doel predistributie... 7 3.3 Doelgroepen predistributie... 7 3.4 Manier van distributie... 7 4. Nooddistributie... 11 4.1 Argumenten... 11 4.2 Doel nooddistributie... 11 4.3 Drie aspecten... 11 5. Communicatie... 13 5.1 Uitgangspunten... 13 5.2 Communicatie-aanpak... 15 5.3 Communicatiemiddelen... 16 6. Overzicht... 17 6.1 Planning... 17 6.2 Kosten uitvoering... 17 7. Risico-analyse... 18 2
1. Inleiding Om Nederland voor te bereiden op een stralingsincident worden in verschillende delen van Nederland maatregelen voorbereid. Naast schuilen en evacueren is jodiumprofylaxe een van de drie directe maatregelen die eventueel gezamenlijk kunnen worden ingezet ten tijde van een stralingsincident. Met jodiumprofylaxe wordt de inname van tabletten stabiel jodium bedoeld, voorafgaand of vlak na een (verwachte) blootstelling aan radioactief jodium. De jodiumtabletten verminderen de opname van radioactief jodium in de schildklier en daarmee vermindert ook de kans op het ontstaan van schildklierkanker als gevolg van het stralingsincident. Vanwege de harmonisatie van de maatregel jodiumprofylaxe met België en Duitsland, zijn in Nederland de zones rond kernenergiecentrales waar deze maatregel moet zijn voorbereid groter geworden. 1 Op 8 maart 2016 heeft de minister van VWS aan de Tweede Kamer gemeld dat zij de doelgroepen van jodiumtabletten wil voorzien door een combinatie van predistributie en distributie bij dreiging van een incident (hierna: nooddistributie). In dit plan van aanpak staat beschreven hoe de predistributie en nooddistributie van jodiumtabletten zal worden aangepakt. 1.1 Leeswijzer Het plan is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk twee is de aanleiding voor de distributie van jodiumtabletten beschreven en komt de preparatiezone aan bod waarbinnen de maatregel jodiumprofylaxe dient te worden voorbereid. In hoofdstuk drie staat beschreven hoe de predistributie zal gaan plaatsvinden. In hoofdstuk vier zijn de hoofdlijnen opgenomen voor de aanpak van de nooddistributie. Enkele operationele uitwerkingen zullen in de veiligheidsregio besproken en besloten worden. In hoofdstuk vijf is de communicatiestrategie opgenomen. Een kostenverdeling staat beschreven in hoofdstuk zes. Ten slotte is in hoofdstuk zeven een risicoanalyse opgenomen, waarbij ook preventieve maatregelen bij de risico s zijn opgenomen. 1 Brief van de Minister van Economische Zaken aan de Voorzitter van de Tweede Kamer, betreffende Harmonisatie van de voorbereiding op, en maatregelen bij, kernongevallen in Nederland en onze buurlanden van 02 juli 2014; kenmerk DGETM-PDNIV / 14039027 3
2. Algemene informatie In dit hoofdstuk staat beschreven wat de maatregel jodiumprofylaxe inhoudt en waarom we ons in Nederland voorbereiden op de distributie van jodiumtabletten. 2.1 Jodiumprofylaxe Jodiumprofylaxe Bij een stralingsincident kunnen radioactieve stoffen vrijkomen. Deze radioactieve stoffen kunnen zich via de wind verspreiden over delen van Nederland. Hoe verder weg van het ongeval, hoe minder radioactieve stoffen meestal nog in de lucht zitten. Een van de schadelijke stoffen die in een radioactieve wolk kunnen zitten is radioactief jodium. Radioactief jodium kan door mensen worden ingeademd of in het lichaam terecht komen door het eten van besmet voedsel. Wanneer radioactief jodium bij mensen in het lichaam terecht komt, wordt het door de schildklier opgenomen. Door kort voor de besmetting de risicogroepen in het getroffen gebied een jodiumtablet te laten slikken, wordt de schildklier verzadigd met stabiel jodium. De schildklier kan dan minder goed het radioactieve jodium opslaan, waardoor deze zich niet ophoopt in het lichaam. Deze maatregel is met name effectief voor het ongeboren kind (zwangere vrouwen) en kinderen tot 18 jaar. Dichterbij grote kerncentrales, waar hogere doses radioactief jodium verwacht kunnen worden, worden de tabletten ook aangeraden voor jongvolwassenen (tot 40 jaar). Bij oudere mensen is geen meerwaarde aangetoond van de jodiumtabletten, terwijl er dan wel een iets groter risico is op bijwerkingen. Jodiumprofylaxe is geen wondermiddel. Het beschermt alleen tegen radioactief jodium, maar niet tegen andere radioactieve stoffen die kunnen vrijkomen bij een kernongeval. Afhankelijk van het type kernongeval kan de wolk overwegend bestaan uit radioactief jodium of ook grotendeels uit andere stoffen. Risico s van jodiumtabletten Mensen kunnen bijwerkingen hebben van de tabletten, maar over het algemeen kan zo n eenmalige overdosering niet veel kwaad. Bij pasgeborenen zou het tijdelijk tot een te traag werkende schildklier kunnen leiden door ontregeling van het mechanisme dat de schildklier aanstuurt. Het innemen van meerdere tabletten ineens door oudere kinderen en volwassenen leidt tot een kortdurend verminderde schildklierwerking, eigenlijk hetzelfde als bij de pasgeborenen. Tijdens Tjernobyl heeft bijna de gehele Poolse bevolking jodiumtabletten genomen. Slechts twee personen zijn in de problemen gekomen vanwege jodiumallergie. Beide personen hebben deze allergische reactie overleefd. Een aantal mensen wordt afgeraden om jodiumtabletten te slikken. Het gaat om personen die bekend zijn met een allergie voor jodium of met een van de volgende (schildklier)aandoeningen: Dermatitis Herpetiformis van Duhring, Jododerma Tuberosum, Hypocomplementaire Vasculitis of Myotonio Congenita. Situatie De situatie waarbij een te grote hoeveelheid radioactief jodium in de omgeving terecht kan komen, is een groot kernongeval waarbij de veiligheidsmaatregelen rond een reactor niet werken. Hierbij wordt aangenomen dat door technische oorzaken alle veiligheidsvoorzieningen falen, waardoor de reactor niet meer voldoende wordt gekoeld. Als gevolg hiervan stopt de kernreactie, maar raakt de 4
reactorkern ernstig beschadigd. Hierbij komt na verloop van tijd een deel van de radioactieve stof van de reactorkern in het koelsysteem vrij. In het geval dat ook de gebouwinsluiting faalt, zullen de radioactieve stoffen in de omgeving vrijkomen. De kans dat dit scenario zich voordoet is weliswaar zeer klein, maar als het zich toch mocht voordoen zijn de gevolgen voor de directe omgeving ernstig. Daarom is het van belang dat de overheid zich hier adequaat op voorbereidt. De distributie van jodiumtabletten, als een van de drie directe beschermingsmaatregelen, maakt hier onlosmakelijk deel van uit. 2.2 Belangrijke partners Bij de predistributie, nooddistributie en communicatie over de maatregel jodiumprofylaxe zijn veel partijen betrokken: Volksgezondheid, Welzijn en Sport Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming Infrastructuur en Milieu Veiligheid en Justitie Economische Zaken Veiligheidsregio s GGD GHOR NL GGD en Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum Instituut Fysieke Veiligheid Farmacie groothandels Apothekers Drogisterijen Gemeenten 2.3 Preparatiezones jodiumprofylaxe De maatregel jodiumprofylaxe wordt in twee verschillende preparatiezones rondom kerncentrales in Nederland, België en Duitsland voorbereid. In deze zones kan een verhoogde concentratie radioactief jodium worden verwacht na een ernstig kernongeval. Deze twee verschillende preparatiezones staan hieronder beschreven en ook uitgesplitst per kerncentrale. In gemeenten die vallen in de eerste zone rondom een kerncentrale zullen alle personen tot 40 jaar en zwangere vrouwen behoren tot de doelgroep voor jodiumtabletten. Hier houden we er rekening mee dat de schildklier van mensen een stralingsdosis op kan lopen van 100 millisievert. In gemeenten die vallen in de tweede zone rondom een kerncentrale zullen alle personen tot 18 jaar en zwangere vrouwen behoren tot de doelgroep voor jodiumtabletten. Hier houden we er rekening mee dat de schildklier van mensen een stralingsdosis op kan lopen van 50 millisievert. 5
Afhankelijk van de grootte van een kerncentrale en het aantal reactoren dat bij een kerncentrale aanwezig is, zijn de eerste en tweede zones in Nederland rondom kerncentrales als volgt ingedeeld: Nucleaire installatie Eerste zone (0-40 jaar en zwangere vrouwen) Borssele 20 km 100 km Doel (België) 20 km 100 km Tihange (België) nvt 100 km Mol (België) 20 km nvt Emsland (Duitsland) 25 km 100 km Petten nvt 3 km Delft nvt 0,5 km Tweede zone (0-18 jaar en zwangere vrouwen) In de onderstaande kaart van Nederland is aangegeven binnen welke zones de distributie van jodiumtabletten zal plaatsvinden. 6
3. Predistributie Zoals eerder beschreven zijn er voor de distributie van jodiumtabletten twee vormen, te weten predistributie en nooddistributie. In een kamerbrief van 8 maart 2016 heeft de minister van VWS aangekondigd voor een combinatie van beide vormen van distributie te kiezen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het plan van aanpak van de predistributie van jodiumtabletten. 3.1 Argumenten Het belangrijkste argument voor predistributie van jodiumtabletten, is dat tijdens een stralingsincident de beschermende maatregel jodiumprofylaxe relatief eenvoudig kan worden afgekondigd; tabletten zijn op dat moment namelijk al in het bezit van de doelgroepen en hoeven niet meer te worden uitgedeeld of afgehaald. De maatregel conflicteert dan ook niet met een eventueel gelijktijdig advies om te schuilen (binnen blijven, ramen en deuren dicht). Het doel van de predistributie is ook om de belasting op de hulpdiensten tijdens een ongeval zo klein mogelijk te maken. Ten tijde van een ongeval heeft nog maar een (beperkt) deel van de bevolking geen beschikking over tabletten. Denk daarbij aan bezoekers en mensen die de tabletten zijn kwijtgeraakt. 3.2 Doel predistributie Het doel van predistributie is om de relevante doelgroepen vooraf, in de tijd dat er geen sprake is van een stralingsongeval of een dreiging hiervan, van jodiumtabletten te voorzien. Mocht zich een stralingsincident voordoen, dan beschikt een groot deel van de doelgroep reeds over jodiumtabletten en kunnen ze deze tijdig innemen, op advies van de overheid. 3.3 Doelgroepen predistributie Iedereen die tot de doelgroepen behoort komt in aanmerking voor predistributie. Een deel van de doelgroepen heeft eerder al tabletten ontvangen via de gemeente of veiligheidsregio, zij zullen niet opnieuw tabletten krijgen. Mensen die niet tot de doelgroepen horen, krijgen wel de gelegenheid om zelf tabletten aan te schaffen. De doelgroepen zijn: Personen tot 18 jaar uit gemeenten die vallen in de tweede zones rondom kerncentrales van Borssele, Doel, Tihange en Emsland en de reactoren van Petten en Delft. Personen tot 40 jaar uit de gemeenten die vallen in de eerste zone rondom reactoren van Mol, Emsland, Doel en Borssele. Zwangere vrouwen 3.4 Manier van distributie 7
Voor de predistributie van jodiumtabletten zal VWS gebruik maken van een aantal verschillende manieren. De ervaringen van de Veiligheidsregio s in Zeeland en Twente, die eerder op kleinere schaal predistributie hebben uitgevoerd, zijn betrokken bij de plannen die VWS heeft gemaakt voor de predistributie van jodiumtabletten. Daarnaast heeft VWS aanbevelingen overgenomen uit het rapport van het RIVM Risicocommunicatie over stralingsincidenten en de verspreiding van jodiumtabletten. Op deze manier is het streven dat 85% van de personen uit de doelgroep ten tijde van een stralingsincident al de beschikking heeft over jodiumtabletten. Per post Het ministerie van VWS heeft adressen opgevraagd bij de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (hierna: RvIG) om uit de Basisregistratie Persoonsgegevens (voormalig GBA) eenmalig de adresgegevens van personen uit de doelgroep te verkrijgen. RvIG heeft op 2 augustus de gegevens geleverd van mensen tot en met 40 jaar in eerste ringen en van mensen tot 18 jaar in de tweede ringen, voor zover nog niet eerder voorzien. Zwangere vrouwen zullen de jodiumtabletten niet per post ontvangen. VWS heeft afspraken gemaakt met PostNL voor de verzending van de tabletten. De verspreiding zal in totaal 2 weken duren. De jodiumtabletten worden gevoegd in een speciaal voor de verzending ontwikkeld doosje met een verzegeling. Op de binnenzijde is een infographic gedrukt over het gebruik van de tabletten. Het doosje bevat het volgende: Doosje jodiumtabletten (10 tabletten) Aanbiedingsbrochure VWS heeft inmiddels contracten gesloten voor het drukken, vouwen, vullen en verzendklaar maken van de doosjes. Apotheken en drogisterijen Naast het versturen per post, zijn met de KNMP en de CBD afspraken gemaakt over de verkrijgbaarheid van jodiumtabletten bij apotheken en drogisterijen, tegen een schappelijke prijs. De verwachting is dat apothekers en drogisterijen graag mee zullen werken met het te koop aanbieden van jodiumtabletten, als een service aan de klant. Om de apothekers en drogisterijen te voorzien van jodiumtabletten maakt VWS afspraken met groothandels over de opslag en distributie van jodiumtabletten. Als de jodiumtabletten bij de apotheken en drogisten te koop zijn, kan iedereen die de jodiumtabletten kwijt is geraakt of die een extra doosje wil kopen voor een tweede verblijfslocatie, alsnog jodiumtabletten aanschaffen. Daarnaast kunnen zwangere vrouwen en mensen die verhuizen naar een jodiumzone hier terecht voor jodiumtabletten. Ook mensen die niet tot de doelgroepen horen, kunnen tabletten kopen. Mensen die ontevreden zijn omdat ze geen tabletten ontvangen omdat ze niet tot de doelgroepen worden gerekend, kunnen op die mogelijkheid gewezen worden. Vertegenwoordigers van gynaecologen en verloskundigen steunen dat informatie wordt opgenomen in het RIVM informatiepakket dat zwangere vrouwen meekrijgen bij hun eerste consult. De zwangere vrouwen kunnen op basis van deze informatie naar de apotheek gaan om een doosje jodiumtabletten te kopen. Dit sluit goed aan bij de reguliere informatieverstrekking van gezondheidsrisico s aan zwangere vrouwen. 8
Informatie aan medische hulpverleners VWS heeft het NVIC gevraagd een factsheet over jodiumtabletten te ontwikkelen voor artsen, verloskundigen en apothekers, zodat zij hun patiënten of cliënten ook goed kunnen informeren. VWS heeft inmiddels informatie gedeeld met verschillende koepels die hun achterban zullen informeren. Het gaat om koepels en netwerken van huisartsen, internisten, gynaecologen, verloskundigen, kraamzorg, medisch milieukundigen, GAGS, jeugdartsen, verpleegkundigen, doktersassistenten en medewerkers van CJG en consultatiebureaus. Voor de zekerheid nemen we ook nog contact op met de koepel van dierenartsen (voor vragen over huisdieren). Het NVIC is (zoals gebruikelijk) beschikbaar voor specifieke vragen. Noodvoorraden bij bijzondere locaties Bij de eerdere predistributies in Zeeland en Twente hebben enkele locaties, zoals scholen en kinderdagverblijven, aangegeven dat zij ook graag een voorraad jodiumtabletten wilden bewaren. VWS wil die mogelijkheid bieden. Gewoonlijk mogen voorraden geneesmiddelen alleen bewaard worden bij groothandels, apotheken en drogisterijen. Door de toevoeging van bepaling c aan de Regeling Geneesmiddelenwet art 6.6., eerste lid, kunnen de veiligheidsregio s echter ook locaties aanwijzen waar noodvoorraden jodiumtabletten mogen worden gehouden. Dat gaat zowel om locaties van waaruit tijdens een incident tabletten kunnen worden uitgedeeld aan mensen die nog geen tabletten hebben als om locaties waar veel mensen uit de risicogroepen langdurig verblijven. Het gaat om een extra mogelijkheid. VWS heeft niet een specifiek doel of streven om de tabletten op deze wijze beschikbaar te stellen. In de meest waarschijnlijke scenario s is er voldoende tijd voor de doelgroepen om naar huis te gaan en daar de tabletten in te nemen. VWS zal een aantal organisaties informeren over de mogelijkheid om een voorraad aan te leggen. De organisaties zijn daartoe niet verplicht en zullen als zij dit willen aan een aantal voorwaarden moeten voldoen. De organisaties mogen de tabletten bijvoorbeeld niet verkopen en moeten vooraf toestemming hebben van de ouders/verzorgers als zij tabletten geven aan minderjarigen. VWS informeert in ieder geval de volgende organisaties over deze mogelijkheid via landelijke netwerken: Basisscholen en middelbare scholen Kinderopvanglocaties (Penitentiaire) Jeugdinrichtingen Instellingen voor jeugdzorg AZC s Instellingen met (een zorgfunctie voor) verminderd zelfredzame personen uit de doelgroepen Vooralsnog streven we naar de volgende werkwijze: 1. Bijzondere locaties worden via landelijke netwerken en openbare informatie (website, media) geïnformeerd over de mogelijkheid om een noodvoorraad te houden op de locatie. 2. Bijzondere locaties kunnen zich daarvoor melden bij een landelijk meldpunt, waarbij zij moeten aangeven hoeveel tabletten zij willen ontvangen en dat zij zullen voldoen aan enkele voorwaarden. 3. Vanuit het landelijke meldpunt wordt de betreffende veiligheidsregio (periodiek) geïnformeerd over de aanmeldingen. 9
4. De veiligheidsregio beslist over de aanwijzing van de bijzondere locaties en bestelt het bijbehorende aantal doosjes jodiumtabletten bij het landelijke meldpunt. 5. De doosjes worden (periodiek) geleverd bij de veiligheidsregio. De bijzondere locaties kunnen daar de tabletten afhalen (of hoe de veiligheidsregio dat wil regelen). Het is natuurlijk ook mogelijk dat een veiligheidsregio graag wil dat een bijzondere locatie een noodvoorraad aanhoudt. In dat geval kan de veiligheidsregio zelf contact opnemen met de betreffende locatie om daar afspraken over te maken en vervolgens tabletten bestellen bij het landelijke meldpunt. 10
4. Nooddistributie Naast predistributie wordt ook nooddistributie van jodiumtabletten voorbereid. Ten tijde van een kernongeval zullen er ondanks de uitgebreide predistributie waarschijnlijk mensen uit de doelgroepen in de regio zijn die geen tabletten hebben. De veiligheidsregio s bereiden voor hoe zij daar ten tijde van een kernongeval mee om willen gaan. GGD GHOR Nederland heeft het voortouw genomen om tot een landelijk model voor nooddistributie te komen, waarmee alle regio s nooddistributie uniform kunnen voorbereiden. 4.1 Argumenten De keuze om ook nooddistributie voor te bereiden ligt gegeven in het niet volledig kunnen bereiken van de doelgroep bij de predistributie van jodiumtabletten, bijvoorbeeld als het gaat om toeristen en forenzen. Door ook nooddistributie te organiseren, kunnen tijdens een dreiging van een stralingsincident ook nog mensen worden bereikt die nog niet over jodiumtabletten beschikken. 4.2 Doel nooddistributie Het doel van nooddistributie is bij een concrete dreiging van een emissie van radioactief jodium nog zoveel mogelijk mensen te voorzien van jodiumtabletten. Nooddistributie moet gezien en gecommuniceerd worden als een extra en niet-gegarandeerde voorziening van de overheid om het voor doelgroepen die geen jodiumtabletten hebben nog mogelijk te maken om jodiumtabletten op te halen. 4.3 Drie aspecten Voor de nooddistributie is een aantal uitgangspunten opgesteld, die richting geven aan de manier waarop de nooddistributie moet worden uitgevoerd. De uitgangspunten zijn de volgende: We gaan uit van een voorziening waar mensen tabletten kunnen ophalen; er hoeft geen huisaan-huis verstrekking plaatsvinden. Er hoeft geen controle plaats te vinden op de doelgroep. Er hoeft geen rekening te worden gehouden met de dosis per persoon; er kan een doosje per gezin worden uitgedeeld. Er hoeft tijdens de nooddistributie niet geknipt te worden in strips met tabletten. Bij het opstellen van de plannen van aanpak voor nooddistributie wordt in ieder geval rekening gehouden met drie aspecten: Het geven van handelingsperspectieven Waakvlamconstructie met apothekers Overheidslocaties voor afgifte Handelingsperspectieven 11
Door tijdens de predistributie de jodiumtabletten ruim te verstrekken (10 tabletten per huishouden) is het mogelijk om mensen bij een dreiging van het vrijkomen van radioactief jodium op te roepen om extra tabletten te geven aan buurtgenoten die geen tabletten hebben. De overheid kan hierover tijdens een incident communiceren door op te roepen om buurtgenoten, familie en vrienden te helpen. Op deze manier zullen mensen zelf bijdragen aan de nooddistributie van jodiumtabletten. Het geven van dergelijke handelingsperspectieven sluit volgens gedragswetenschappers ook aan bij de wens van mensen om bij een groot incident duidelijke instructies te krijgen over wat ze zelf kunnen doen. De boodschap met handelingsperspectieven moet via meerdere manieren gecommuniceerd worden, waarbij social media een belangrijk kanaal is. Apothekers Afspraken omtrent de inzet van apothekers bij de nooddistributie moeten in de veiligheidsregio worden gemaakt. Vanuit sommige veiligheidsregio s is het bekend dat zij een zogenaamde waakvlamconstructie hebben met apothekers. Dit houdt in dat wanneer er zich een groot incident mocht voordoen, de dienstdoend apotheker kan helpen met het verstrekken van medicijnen. Wellicht zou dit ook mogelijk kunnen zijn als er zich een stralingsincident voordoet. De apotheker heeft mogelijk jodiumtabletten op voorraad die bij een incident kunnen worden ingezet. Gedragswetenschappers voorspellen dat er tijdens een stralingsincident ook mensen naar de apotheek zullen gaan voor het verkrijgen van jodiumtabletten, omdat dit de logische plek is om medicijnen op te halen. Het is dus mogelijk dat apothekers, ongeacht of dit in de plannen voor nooddistributie is opgenomen, geconfronteerd zullen worden met mensen die tabletten willen hebben. Overheidslocatie De veiligheidsregio denkt na over geschikte locaties om ten tijde van een kernongeval tabletten uit te delen. Daarvoor zullen er regionaal noodvoorraden aan jodiumtabletten opgeslagen worden. De veiligheidsregio/dpg zal de coördinatie voeren over de noodvoorraad jodiumtabletten voor de veiligheidsregio en de afgifte bij nooddistributie. Om de uniformiteit te waarborgen, is afgesproken dat de veiligheidsregio s die rondom dezelfde kerncentrale liggen, geclusterd de plannen voor nooddistributie uitwerken. Op deze manier kunnen de veiligheidsregio s komen tot eenzelfde soort geschikte locaties voor de nooddistributie. Het doel is om per gemeente minstens een afgiftepunt voor nooddistributie te hebben, maar de exacte invulling is ter beoordeling van de veiligheidsregio s. Naast de noodvoorraad van de veiligheidsregio, bestaat er ook nog de mogelijkheid dat het IFV jodiumtabletten aan de veiligheidsregio levert bij de dreiging van een incident. VWS is aangesloten op de piketdienst van het IFV. Met het IFV kunnen afspraken gemaakt worden dat zij binnen vier uur na opdracht van VWS de jodiumtabletten bij de veiligheidsregio kunnen afleveren. Veiligheidsregio s kunnen van deze aanvullende noodvoorraad gebruik maken, mocht dat nodig blijken te zijn. 12
5. Communicatie Deze communicatiestrategie beschrijft hoe VWS de communicatie over predistributie van jodiumtabletten medio 2017 gaat organiseren. Op basis hiervan worden de communicatiemiddelen ontwikkeld. 5.1 Uitgangspunten Vanuit communicatief oogpunt is de verspreiding van jodiumtabletten in oktober een uitdagende gebeurtenis. Enkele voorbeelden ter illustratie: 1. De verspreiding van jodiumtabletten zou in één adem genoemd kunnen worden met de (on)veiligheid van kerncentrales. De berichtgeving over de (problemen bij ) kerncentrales in België zorgen ervoor dat het momenteel op lokaal niveau een politiekgevoelig onderwerp is. Juist in de grensgemeentes waar de verspreiding ook zal plaatsvinden. 2. Tegenstanders van kernenergie kunnen het moment van de verspreiding van de jodiumtabletten aangrijpen om tegen kernenergie of het energiebeleid te protesteren om daarmee het debat te beïnvloeden. 3. Een jodiumtablet biedt alleen bescherming tegen radioactief jodium. Radioactief jodium is op zijn beurt altijd onderdeel van een nucleaire wolk, die bestaat uit meerdere radioactieve stoffen. Het beeld moet dus worden voorkomen dat een jodiumtablet een alles beschermende werking heeft. 4. Het verschil in zones en leeftijden, en daarmee het al dan niet toegestuurd krijgen van jodiumtabletten, zorgt voor een complexe boodschap. In plaats van ons verhaal te vertellen aan de hand van de (technische) zones kunnen we ook beginnen met de grootste leeftijdsgroep en uitleggen waarom zij de jodiumtabletten krijgen. 5. Het is nog nooit eerder voorgekomen dat Nederlanders (gratis) een doosje medicijnen van de overheid krijgen. Dit kan wantrouwen opweken, mensen ongerust maken of simpelweg mensen niet interesseren - met het weggooien van het verstrekte doosje jodiumtabletten - tot gevolg. Een zorgvuldige boodschap, alsook een snelle respons op vragen die tijdens de verspreiding van de jodiumtabletten ontstaan, is dan ook geboden. In woord komt de boodschap op het volgende neer: Alstublieft, jodiumtabletten voor uw huishouden - bewaar ze goed en u hoort van de overheid wanneer ze gebruikt moeten worden. In het verlengde hiervan kunnen de volgende accenten worden aangebracht: Het is zeer onwaarschijnlijk dat er een kernongeval plaatsvindt, maar we willen wel zo goed mogelijk voorbereid zijn. Van de ramp in Fukushima hebben we geleerd dat het beter is jodiumtabletten uit voorzorg alvast te distribueren. 13
Niet iedereen ontvangt jodiumtabletten. Check zelf of je in een gebied woont waar de tabletten worden verspreid (link naar: online postcodechecker). Een jodiumtablet beschermt de schildklier tegen radioactief jodium; het beschermt niet tegen andere radioactieve stoffen. In beeld staat het voorkomen van onrust centraal: Menselijke foto s, in alledaagse setting zonder directe link leggen met kerncentrales. Denk daarbij aan de volgende accenten: Een deurmat in beeld, met de uitleg dat de jodiumtabletten thuis wordne bezorgd. De bewaarplek (bij wijze van suggestie) in beeld. Aandacht voor het logistieke proces. In afzenderschap is het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport leidend: Het ministerie heeft de regie over de predistributie van jodiumtabletten die tot aan de voordeur van 1,2 miljoen huishoudens wordt verzorgd. De accenten kunnen hierin verschillen: Wanneer het gaat om de veiligheid van kerncentrales, is de ANVS afzender. Wanneer het gaat om kernenergie in brede zin, is EZ afzender. Op basis van bovenstaande boodschap (woord en beeld) zijn de volgende afwegingen gemaakt: Houd het praktisch en roep niet teveel vragen op. Over het nucleaire (veiligheids)verhaal is veel te vertellen. Vanuit beleid kan dit gedaan worden vanuit een drietal ministeries (I&M, EZ en VWS) en een ZBo (ANVS). De neiging om alles in één keer te willen vertellen moet dan ook worden beperkt. Betrouwbare en aanvullende informatie moet daarnaast voor de specifiek geïnteresseerden online terug te vinden zijn. Geen rijksbrede voorlichtingscampagne. Onderzoek toont aan dat dergelijke publiekscampagnes in Nederland niet aanslaan (bijvoorbeeld: de denk voorruitcampagne door BZK). In plaats daarvan richten we ons specifiek op de ouders/ verzorgers van de grootste doelgroep (ouders van 18-jarige). Alsook het klaar hebben staan van een response team, die tijdens de weken van aankondiging en verspreiding snel kunnen inspelen op levende vragen. Houd de boodschap feitelijk en vermijd jargon. Er is op dit onderwerp een behoorlijke discrepantie tussen de publiekelijk en wetenschappelijk beleefde werkelijkheid (zie: RIVM rapport Risicocommunicatie over stralingsongevallen en de verspreiding van jodiumtabletten). Uitgangspunt is om zoveel als mogelijk aan te sluiten op de publieke werkelijkheid zonder daarbij feitelijk incorrect te worden (denk aan: het gebruik van het woord kerncentrale). Laaggeletterdheid. In de communicatie moet extra rekening worden gehouden met het feit dat de jodiumtabletten ook gedistribueerd gaan worden in steden of woonwijken waar mensen 14
laaggeletterd zijn (1,7 miljoen mensen in Nederland). In onze communicatie wijken we niet af van het kabinetsbeleid dat de Rijksoverheid in principe alleen in het Nederlands communiceert. Brede beschikbaarheid. In de beleidsvorming is meegenomen dat jodiumtabletten in principe ook beschikbaar kunnen zijn voor mensen die buiten de primaire doelgroep voor predistributie aan huis vallen. Zij kunnen terecht bij apotheken en drogisterijen. Dit biedt communicatief een uitweg. Samenwerken en informeren. VWS verzorgt op communicatief gebied alle boodschappen en middelen die relevant rondom de verspreiding van jodiumtabletten. Echter, de kracht van de publiekscommunicatie ligt op lokaal en regionaal vlak. Daarom is vanuit VWS en ANVS een communicatiewerkgroep en -netwerk ingericht. Hierbinnen stemt VWS de opgestelde communicatieboodschappen en -middelen rondom de predistributie nauw met de betrokken partijen af. Idee is dat zij die vervolgens zelf kunnen inzetten voor de eigen communicatie. 5.2 Communicatie-aanpak De communicatiestrategie bestaat uit een aantal onderdelen: A. Publieks- en persaankondigingen VWS bereidt publieks- en persaankondigingen voor in verschillende media om mensen erop voor te bereiden dat zij een doosje met tabletten in de brievenbus kunnen verwachten. B. Doosje met brochure De tabletten worden bezorgd in een verzegeld kartonnen doosje met een brochure erin. C. Webpagina Rijksoverheid In samenwerking met het ministerie van Algemene Zaken richt VWS een webpagina in met informatie, Q&A s en grafische onderdelen. Mensen kunnen hier achtergrondinformatie vinden over jodiumtabletten en verwijzingen naar informatie over bijvoorbeeld nucleaire veiligheid en crises. De website is bereikbaar via www.waaromkrijgikjodiumtabletten.nl. D. Publieksinformatienummer In samenwerking met het ministerie van Algemene Zaken zorgt VWS voor een publieksinformatienummer (1400) waar mensen vragen kunnen stellen. E. Responsteam VWS organiseert met partners een responsteam dat ten tijde van de distributie per post (en zo nodig daarvoor al) snel kan reageren op knelpunten in de uitvoering, berichtgeving en reacties in de samenleving. F. Communicatiepakket partners VWS stelt een communicatiepakket samen dat gebruikt kan worden door alle partners die zich willen voorbereiden op publieks- en persvragen of die hun eigen doelgroepen willen informeren 15
over jodiumtabletten. Het communicatiepakket bevat ook (voorbeeld)informatie voor zwangere vrouwen en nieuwe bewoners. G. Informatie aan artsen, verloskundigen en apothekers Een brede groep van medische hulpverleners die vragen zouden kunnen verwachten van (ouders van) patiënten of cliënten ontvangen van tevoren informatie over jodium. Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum heeft daarvoor een Factsheet voor artsen, verloskundigen en apothekers opgesteld. 5.3 Communicatiemiddelen Ten behoeve van de communicatie zullen verschillende middelen worden ontwikkeld. Het gaat onder andere om: Stockfoto s Infographics QenA s Factsheet Overzichtkaarten gemeenten en regio s Brochures voor doelgroepen Presentaties Animatie 16
6. Overzicht 6.1 Planning Week Data Activiteit 33-40 15 augustus 2 okt Voorbereidingen 37 15 september Communicatiepakket partners beschikbaar 40 2-8 oktober Publieks- en persaankondigingen Responsteam paraat 40-41 6-9 oktober Distributie Post NL Distributie groothandels 41-43 10-24 oktober Distributie per post Verkoop apotheken en drogisterijen Responsteam 43-23 oktober - Nazorg Distributie bijzondere locaties Nooddistributie 6.2 Kosten uitvoering Partijen die een rol vervullen in de uitvoering van dit plan van aanpak dragen hun eigen kosten. 17
7. Risico-analyse In de onderstaande risico-analyse worden een aantal belangrijke risico s beschreven van het plan van aanpak jodiumdistributie. Per risico is bepaald wat het mogelijke effect zou kunnen zijn. Het doel van deze risico-analyse is om vast te stellen welke risico s op welke manier beheerst kunnen worden. Risico Mogelijk Effect Maatregel 1 Onvoldoende tabletten We kunnen niet iedereen voorzien van de tabletten, terwijl we dat dan wel hebben aangekondigd. 2 Onjuiste adresgegevens De tabletten komen niet aan bij de doelgroepen. 3 Schade aan de tabletten bij het transport 4 Mensen bewaren de tabletten niet (goed) 5 Onduidelijkheid over toepassing en bijwerkingen van geneesmiddel 6 Onduidelijkheid over nut en noodzaak van de maatregel 7 Onduidelijkheid over de doelgroepen 8 Onvrede over nut en noodzaak van de maatregel 9 Onvrede over de keuze voor de doelgroepen 10 Grotere ongerustheid over de risico s van kernenergie, Mensen willen nieuwe tabletten. Mensen zien het pas als ze de tabletten nodig hebben. Minder mensen voorbereid op een jodiumemissie bij een kernongeval. Grote hoeveel kaliumjodide bij het huisafval. Mensen slikken het direct. Mensen vinden het eng. Mensen blijken een allergie te hebben. Mensen vinden het onzin dat de overheid dit doet. Ook andere groepen / mensen willen tabletten. - We hebben een grote hoeveelheid tabletten gekocht op basis van een berekening van de doelgroepen. - Tabletten bijbestellen. - Gebruikmaken van de Basisregistratie persoonsgegevens (RvIG). - Contactpunt voor klachten/vragen. - Procedure terecht/onterecht niet ontvangen - Contactpunt voor klachten/vragen. - Steekproefcontroles levering tabletten. - Aanbiedingsbrochure - Bijsluiter - Factsheet voor medici + apothekers - Communicatiebericht(en) - Mogelijkheid om tabletten gratis terug te sturen naar antwoordnummer - Tabletten te koop bij apotheek en drogist Maatschappelijke weerstand - Responsteam Maatschappelijke weerstand Protest, angst - Betrokkenheid IenM, EZ en ANVS 18
aangrijpen door tegenstanders kernenergie 11 Mensen rekenen teveel op nooddistributie 12 Apotheken en drogisten besluiten geen jodiumtabletten te verkopen mensen gooien tabletten weg die uitgedeeld worden bij predistributie. minder makkelijk aan een jodiumtablet te komen. - Niet groot communiceren over nooddistributie - Brief + brochure bij predistributie - Factsheet apothekers - In gesprek met koepels 19