Angina pectoris
Inhoudsopgave Pagina Inleiding 3 Het hart, de kransslagaders en slagaderverkalking 4 Hoe stelt men een angina pectoris vast? 7 Hoe kan angina pectoris behandeld worden? 9 Leven met angina pectoris 15 Meer informatie 17
Inleiding Wat is angina pectoris? Wat gebeurt er met u als u misschien angina pectoris hebt: hoe zal men u onderzoeken, welke behandeling kunt u krijgen, hoe leeft u met angina pectoris? Over deze vragen gaat deze brochure. De informatie in de brochure is bedoeld voor mensen die zelf angina pectoris hebben, en voor mensen in hun omgeving. Midden in de brochure zit een Aandachtspuntenlijst. Die kunt u eruit halen en voor uzelf invullen als u naar de specialist gaat, zodat u tijdens het bezoek geen vragen vergeet. Angina pectoris 3
Het hart, de kransslagaders en slagaderverkalking Het hart zorgt ervoor dat het bloed constant door ons lichaam stroomt en alle stoffen aan- en afvoert die overal nodig zijn of die het lichaam kwijt moet. Het hart is een spier die werkt als een pomp. Per minuut gaat er vier à vijf liter bloed doorheen. Zoals alle spieren, heeft ook het hart zuurstof nodig. Die krijgt het uit de kransslagaders: slagaders die als een krans om het hart heen liggen. Zolang die slagaders van binnen mooie gladde wanden hebben, is er niets aan de hand. Ook als u zich tijdens het werk of bij het sporten geweldig hard inspant en het hart extra zuurstof nodig heeft, kunnen ze nog altijd genoeg bloed en zuurstof aan het hart afgeven. Dat u daarbij gaat hijgen, hoort bij het verhogen van het tempo. Problemen ontstaan als de kransslagaders van binnen dichtslibben. Ze zijn maar een paar millimeter in doorsnee. Er kunnen beschadigingen ontstaan waar bloedcellen en vetachtige stoffen (waaronder cholesterol Grote lichaamsslagader/aorta Kransslagaders De kransslagaders Uit de lichaamsslagader komen twee kransslagaders die het hart van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. n = zuurstofrijkbloed n = zuurstofarm bloed 4 Nederlandse Hartstichting
Slagaderverkalking deeltjes) aan vast gaan zitten. We noemen zo n opeenhoping een plaque (plak) en de vorming ervan slagaderverkalking (atherosclerose). Daardoor wordt de kransslagader nauwer. Langs een plaque kan minder bloed stromen en dan krijgt het hart minder zuurstof dan het op een bepaald moment nodig heeft. U voelt dit als vermoeidheid bij inspanning of als pijn op de borst, ofwel angina pectoris of hartkramp. Hoe voelt u een angina pectoris? Angina pectoris voelt als een beklemmende, drukkende of benauwende pijn midden op uw borst. Het voelt soms alsof er een knellende band om uw borst zit. De pijn kan uitstralen naar onderkaak, armen of rug. U kunt ook misselijk worden. Vrouwen kunnen ook andere verschijnselen hebben, zoals kortademigheid. Ook kunnen zij al een tijd last hebben van ongewone moeheid en slecht slapen. Een kenmerk van de pijn is dat deze optreedt in aanvallen, bijvoorbeeld bij inspanning, bij heftige emoties, na een zware maaltijd, of als men ineens van de warmte in de kou komt. De klachten van angina pectoris ebben na enkele minuten rust langzaam weg. Dit wordt de stabiele vorm van angina pectoris genoemd. In al die gevallen vraagt het lichaam ineens meer zuurstof dan het hart kan leveren. Stabiele angina pectoris heeft geen dringende behandeling nodig. Veel ernstiger is onstabiele angina pectoris. In dat geval is er kans op het ontstaan van stolsels in de vernauwde kransslagaders of de kransslag- Angina pectoris 5
aders verkrampen zonder enige directe aanleiding. Het kan gebeuren als u in rust bent. Onstabiele angina pectoris kan zó verergeren dat acute hulp nodig is. Bel dan 112! Welk verband is er tussen angina pectoris en een hartinfarct? De pijnaanvallen van een angina pectoris zijn waarschuwingen dat de bloedvoorziening van het hart niet helemaal gezond is. Een vernauwde kransslagader loopt natuurlijk meer kans op helemaal dichtslibben dan een gezonde slagader met een gladde wand en een normale doorsnede. Als een bloedstolsel of een losgeschoten stukje plaque de vernauwing niet kan passeren, stopt de bloedtoevoer via die slagader. Het deel van de hartspier dat dan geen bloed meer krijgt, sterft af. Dit is een hartinfarct. Dit kán gebeuren, maar het hoeft niet. Bij een dreigend hartinfarct voelt u meteen een veel ergere pijn dan bij een aanval van angina pectoris. 6 Nederlandse Hartstichting
Hoe krijg je vernauwde kransslagaders? Een aantal factoren verhoogt de kans op vernauwing van de kransslagaders. Hoe alles precies in zijn werk gaat weten we helaas niet. De risicofactoren zijn: - hoge bloeddruk; - te hoog cholesterolgehalte in het bloed; - diabetes mellitus (suikerziekte); - familieleden die ook een te hoog cholesterol hebben; - roken; - te weinig lichaamsbeweging; - te veel verzadigde vetten in het eten; - overgewicht; - langdurige negatieve spanning (stress). Voor een aantal van deze factoren kan men een erfelijke aanleg hebben. Hoe stelt men een angina pectoris vast? Om te achterhalen of uw angina pectoris-klachten inderdaad door slagaderverkalking worden veroorzaakt, kunt u met een aantal onderzoeken door de specialist te maken krijgen. Sommige zijn eenvoudig, andere zijn vermoeiend en ingrijpend. Bij zulke onderzoeken gaat het steeds om twee vragen: komen uw klachten door angina pectoris, of komen ze door iets anders? We zetten ze op een rijtje. - Eerst hebt u een gesprek met de specialist die beoordeelt of uw klachten waarschijnlijk met angina pectoris samenhangen. Hij of zij zal met u ook doornemen welke risicofactoren voor angina pectoris bij u aanwezig zijn. - Vervolgens doet de specialist een lichamelijk onderzoek: uw bloeddruk meten, met een stethoscoop de toestand van uw hart, uw bloedvaten en uw longen beoordelen, en meten of uw gewicht gezond is voor uw lengte. Angina pectoris 7
- Men maakt met behulp van plakkertjes of zuignapjes een elektrocardiogram (ECG) om de elektrische activiteit van uw hart vast te stellen; aan de bekende grafiek van de hartslag kunnen specialisten veel zien. Het onderzoek duurt vijf minuten. - Bloedonderzoek in het laboratorium: men neemt wat bloed bij u af en kijkt naar aanwijzingen voor bloedarmoede, stoornissen in de functies van nieren en lever, suiker en cholesterol. - Een inspanningstest. Omdat de stabiele vorm van angina pectoris optreedt bij inspanning, laat men u een bepaalde inspanning doen en meet men tegelijk hoe het hart zich daarbij gedraagt. Men stelt vast bij hoeveel inspanning uw hartspier zuurstof tekort komt. U krijgt plakkers op uw rug en borst en laat u op een hometrainer fietsen of op een loopband lopen. De plakkers zijn verbonden met een apparaat dat een elektrocardiogram (ECG) van uw hart maakt. - Een echocardiogram. Als een deel van uw hartspier te weinig zuurstof krijgt, trekt dit minder goed samen dan het gezonde deel. De weerkaatsing van ultrageluidsgolven laat dit heel goed zien. Men kan meteen zien of de hartkleppen goed werken. - Een isotopenonderzoek of hartscan. Men spuit een licht-radioactieve vloeistof in uw ader en kan dan foto s van uw hart maken waarop te zien is welke delen van het hart te weinig zuurstof krijgen. De hoeveelheid radioactiviteit is klein. Meestal maakt men een foto in rust en een bij inspanning (of na toediening van medicijnen). - Hartkatheterisatie. U wordt plaatselijk verdoofd en men schuift een slangetje via de bloedvaten naar de kransslagader. Daarna spuit men contrastvloeistof in uw slagader. Vervolgens kan men op een röntgenfilmpje precies zien waar uw kransslagaders vernauwd zijn. Voor dit onderzoek moet u in het ziekenhuis worden opgenomen. U kunt bij de Nederlandse Hartstichting een aparte brochure over hartkatheterisatie aanvragen. Op pagina 17 leest u hoe u deze brochure kunt aanvragen. 8 Nederlandse Hartstichting
- DNA-onderzoek. Als de specialist wil weten of u een erfelijke aanleg voor verhoogd cholesterol hebt, zal men uw DNA in het laboratorium analyseren; hiervoor heeft men nog wat bloed van u nodig. Hoe kan angina pectoris behandeld worden? Angina pectoris kan goed worden behandeld. De kans dat u een hartinfarct zou krijgen wordt daardoor beduidend kleiner. Er zijn drie manieren om angina pectoris te bestrijden: een gezonde leefstijl, medicijnen en een behandeling. De meeste mensen hoeven geen operatie te ondergaan en kunnen een normaal leven leiden mits ze er een gezonde leefstijl op na houden en de juiste medicijnen nemen. Gezonde leefstijl Als u nog even terugkijkt naar de risicofactoren, ziet u welke zaken u zelf in de hand hebt: lichaamsbeweging, overgewicht, cholesterol en roken. De meeste mensen hebben te weinig dagelijkse lichaamsbeweging. Lichamelijke inspanning zorgt voor een goede doorbloeding van uw hele lichaam, dus ook van uw hart, en gaat zodoende het vormen van vernauwingen in de kransslagaders tegen. Als u meer aan lichaamsbeweging gaat doen, kunnen uw klachten afnemen. U moet het niet overdrijven door zo zwaar te gaan sporten, dat u buiten adem raakt. Denk eerder aan regelmatig wandelen, fietsen, zwemmen, of eventueel ook aan golfen, aquajoggen, dansen, enzovoort. In de brochure Bewegen doet wonderen vindt u tips voor meer bewegen. Op pagina 17 leest u hoe u deze brochure kunt aanvragen. U kunt in de meeste plaatsen meedoen met sport- en zwemgroepen van De Hart&Vaatgroep. Daar zijn deskundige begeleiders die erop toezien dat u zich niet teveel Angina pectoris 9
maar ook niet te weinig inspant. Kijk voor een adres bij u in de buurt op www.beweegzoeker.nl. Het adres van De Hart&Vaatgroep vindt u op pagina 18. Hebt u bij weinig inspanning al last van pijn op de borst? Overleg dan met uw arts wat u het beste kunt doen. Veel mensen zijn eigenlijk te zwaar. De extra kilo s vragen te veel inspanning van het hart. U kunt (laten) uitrekenen hoeveel kilo u misschien te zwaar bent, of wat uw ideale gewicht is. Uw gezonde gewicht hangt vooral samen met uw lengte en wordt uitgedrukt in de Body Mass Index (BMI). Met de digitale BMI-meter op www.hartstichting.nl kunt u uw BMI vaststellen. Afvallen gebeurt al als u meer gaat bewegen, en meestal kunt u ook nog wat kilo s kwijtraken door uw eetgewoonten aan te passen: minder eten, minder snoepen, minder vet eten. U zult merken dat u minder aanvallen van angina pectoris krijgt. Eventueel kunt u van uw arts een verwijzing naar een diëtist krijgen die u bij het afvallen kan begeleiden. In de brochures Eten naar hartenlust en Over Gewicht vindt u informatie over gezonde voeding en tips om af te vallen. Hoe u deze brochures kunt aanvragen, leest u op pagina 17 Door regelmatige beweging en een normaal gewicht verkleint u de kans op diabetes mellitus (suikerziekte), een hoge bloeddruk en een te hoog cholesterolgehalte. Wees ook zuinig met zout. 10 Nederlandse Hartstichting
Aandachtspuntenlijst Angina pectoris
Tijdens gesprekken met de cardioloog en hartchirurg krijgt u veel informatie. Om u hier zo goed mogelijk op voor te bereiden, is een aandachtspuntenlijst opgesteld. Hierop staan de onderwerpen die tijdens de gesprekken aan de orde komen. Neem de lijst voorafgaand aan het gesprek met de specialist door en kruis eventueel de onderwerpen die u belangrijk vindt aan. Wanneer u merkt dat die onderwerpen tijdens het gesprek niet (voldoende) aan de orde komen, kunt u hier zelf naar vragen. De aandachtspuntenlijst volgt het traject dat u doorloopt in het ziekenhuis, maar gaat ook over de situatie thuis, na ontslag uit het ziekenhuis. Realiseert u zich dat niet alle onderwerpen in één gesprek aan bod hoeven te komen. Vaak zijn hier meerdere gesprekken voor nodig. In ieder gesprek wordt aandacht besteed aan: 1 Onderwerpen waarover de cardioloog of hartchirurg u informeert. 2 Onderwerpen en/of vragen die u eveneens belangrijk vindt om ter sprake te brengen; deze kunt u zelf op de lijst noteren. 3 Informatie die ú aan de specialist kunt geven. U zult merken dat u niet alleen informatie krijgt van de specialist, maar dat u zelf ook veel informatie moet geven. Deze informatie is belangrijk om de behandeling of operatie en de voorlichting zo goed mogelijk op uw situatie aan te kunnen passen. Op de laatste pagina staat daarom een aantal gesprekspunten die belangrijk zijn om te bespreken. Wanneer u zelf nog andere punten in gedachten heeft, kunt u deze ook hier noteren. 2 Nederlandse Hartstichting
De cardioloog bespreekt met u: Eerste gesprek 1 Uw klachten 2 Een eerste vermoeden 3 Uitleg over onderzoeken die volgen bijv.: elektrocardiogram (ECG) inspanningsonderzoek bloedonderzoek slokdarmcardiogram isotopenonderzoek hartkatheterisatie 4 De kans dat de oorzaak onbekend blijft 5 Risico s aan onderzoeken 6 Uw toestemming voor onderzoek(en) 7 Uw naaste / partner welkom 8 Hoe het contact met uw huisarts / verwijzend arts geregeld is 9 Waar u met verdere vragen terecht kunt (namen, telefoonnummers) ziekenhuis, afdeling cardiologie De Hart&Vaatgroep informatielijn Nederlandse Hartstichting Aantekeningen Vervolggesprek(ken) 1 Bevindingen van het onderzoek en diagnose 2 Wat angina pectoris / slagaderverkalking is: Waar stolsel en vernauwing zich bevinden Mogelijke oorzaken, onderzoek naar de oorzaken 3 Angina pectoris
De cardioloog bespreekt met u: Aantekeningen Erfelijkheid, DNA-onderzoek welke verschijnselen op kunnen treden 3 De behandeling: Leefstijladviezen (niet roken, lichaamsbeweging, gezonde voeding, gewicht) Evt. behandeling v. hoge bloeddruk Evt. behandeling van hoog cholesterolgehalte Medicijnen Bijwerkingen medicijnen Duur van de behandeling Verwachte resultaten Evt. dotter- of stentbehandeling Evt. bypassoperatie 4 Uw verwachtingen t.a.v. de behandeling 5 De risico s van diverse behandelingen 6 Welke behandelingsmogelijkheid in uw situatie de voorkeur heeft 7 De vooruitzichten voor de kwaliteit van uw leven 8 Angst om te bewegen niet nodig 9 Uw toestemming voor de behandeling 10 Het bestaan van: De Hart&Vaatgroep Informatielijn Nederlandse Hartstichting Brochure Angina pectoris Brochure Medicijnen en hart- en vaatziekten 4 Nederlandse Hartstichting
De cardioloog bespreekt met u: Aantekeningen 13 Het vóórkomen van slagaderverkalking in uw familie en eventueel onderzoek naar erfelijke aanleg Na besluit tot operatie 1 Welk ziekenhuis 2 Verwachte opnameduur t.b.v. hartkatheterisatie 3 Welke zorgverleners betrokken zijn bij de behandeling (arts, verpleging) 4 Welke onderzoeken worden gedaan en waarom 5 Risico s hartkatheterisatie 6 Gang van zaken bij hartkatheterisatie 7 Na afloop: aanwezigheid drukverband lies Vooraf aan ontslag 1 Hoe om te gaan met de dreiging van een nieuwe aanval van angina pectoris 2 Evt. de antistollingscontrole bij de trombosedienst Wat doet de trombosedienst Adres / telefoonnummer trombosedienst 3 Vervolgafspraak met cardioloog 4 Belang van sport en beweging onder deskundige begeleiding 5 Angina pectoris
De cardioloog bespreekt met u: Aantekeningen 5 Wat later gevolgen van slagaderverkalking kunnen zijn: Heroptreden pijnklachten Vermoeidheidsklachten en kortademigheid Psychische klachten, labiel zijn 6 Bij welke klachten u contact op moet nemen met de cardioloog 7 Medicijnen: beschrijving (aard en doel), toediening / dosering, bijwerkingen, samengaan met andere medicijnen of middelen 8 Recepten mee 9 Gevolgen voor dagelijks leven en adviezen om uw herstel gunstig te beïnvloeden 10 Bij welke klachten u het alarmnummer 1-1-2 moet bellen 6 Nederlandse Hartstichting
Informatie die ú kunt geven en vragen die ú kunt stellen: Informatie die ú aan de cardioloog kunt geven 1 Uw klachten 2 Medicijnen die u gebruikt 3 Uw thuissituatie 4 Problemen die u in uw thuis- of werksituatie verwacht 5 Of er hartaandoeningen in de familie voorkomen 6 Bekende allergieën 7 Uw contact / afspraken met huisarts Aantekeningen Vragen die u aan de cardioloog kunt stellen 1 Gebruik van anticonceptiepil in combinatie met medicijnen 2 Onderzoeksuitslagen meekrijgen 3 Wat u allemaal wel en niet mag doen na de behandeling (bijv. sporten, seks, autorijden, vliegen, bergvakantie) 7 Angina pectoris
Informatielijn 0900 3000 300 (lokaal tarief) Postbus 300, 2501 CH Den Haag www.hartstichting.nl Giro 300
Stress is in onze maatschappij een normaal verschijnsel geworden. Het is niet meer de vraag óf je er ooit last van krijgt, maar vooral hoevéél last je ervan ondervindt. Voor mensen met angina pectoris is stress de druk van veel, vaak negatieve spanningen tegelijk uiterst ongezond. Laat u zo weinig mogelijk door drukte en problemen beïnvloeden. Uw hart is belangrijker dan de meeste dingen waar gezonde mensen zich druk over maken. Roken heeft een rechtstreekse uitwerking op vaatvernauwing. Als u rookt kunt u er het beste meteen helemaal mee stoppen. Langzaam stoppen (afbouwen) werkt niet. U zult vanzelf merken dat u daardoor minder aanvallen van angina pectoris krijgt, en dat u zich gemakkelijker kunt inspannen. Zorg wel dat u niet méér gaat eten of snoepen. Het lukt niet iedereen om zomaar met roken te stoppen. In de brochure Uitdrukkelijk voor rokers leest u over de schadelijke effecten van roken op hart- en bloedvaten en vindt u tips om te stoppen. Hoe u deze brochure kunt aanvragen, leest u op pagina 17. Voor meer informatie over stoppen met roken en voor een steuntje in de rug kunt u terecht bij STIVORO (het expertisecentrum voor tabakspreventie). Het adres van STIVORO vindt u op pagina 17. Wilt u weten of u gezond eet en genoeg beweegt? Raadpleeg www.gezondlevencheck.nl. Medicijnen Diverse medicijnen helpen om de oorzaken en de gevolgen van angina pectoris te bestrijden. De medicijnen verlagen de zuurstofbehoefte van het hart en voorkomen of verlichten zodoende de pijn. Bij de 0nstabiele Angina pectoris 11
vorm van angina pectoris helpen plaatjesremmers of antistollingsmiddelen. We verdelen de medicijnen in een aantal verschillende groepen. De belangrijkste zijn: nitraten, bètablokkers, calciumantagonisten, plaatjesremmers en anti stollings middelen, en cholesterolverlagers. Daarnaast zijn er nog medicijnen die verhoogde bloeddruk of een verminderde hartfunctie tegengaan. Nitraten Nitraten zorgen voor een verwijding van de bloedvaten. Daardoor krijgt de hartspier meer zuurstof aangeboden en zakt de pijn. De pompspray en het tabletje onder de tong zijn nitraatmedicijnen die u gebruikt op het moment dat u ze nodig heeft. Als u die gebruikt bij een aanval van angina pectoris, is de pijn meestal binnen enkele minuten weg. Patiënten blijken een voorkeur te hebben voor de pompspray, omdat die het snelste werkt. U kunt de spray of het tabletje onder de tong ook nemen vóór u zich gaat inspannen, om ervoor te zorgen dat de pijn niet optreedt. De sprays en tabletjes onder de tong zijn na een half uur uitgewerkt. Daarnaast zijn er tabletten, capsules en nitraatpleisters die u een aantal uren lang tegen aanvallen van angina pectoris beschermen. Bètablokkers Bètablokkers werken in op de prikkels die de hartslag regelen. Bij inspanningen of emoties zorgen die prikkels normaal voor een snellere hartslag. Bètablokkers houden dat tegen, waardoor het hart dus toch niet zo veel kracht - en dus zuurstof - nodig heeft. Dit verkleint de kans op een aanval van angina pectoris. Er zijn veel verschillende vormen en merken bètablokkers. Als u last heeft van bijwerkingen, kan uw arts u een ander merk voorschrijven. Bepaalde vormen bètablokkers (met toevoegingen als durette, retard of zoc ) werken langzaam en zijn daarom goed voor een hele dag. Als bètablokkers niet werken of niet mogen worden gebruikt, dan kan 12 Nederlandse Hartstichting
de arts ivabradine voorschrijven. Dit middel vertraagt de hartslag ook. Soms wordt ivabradine naast een bètablokker voorgeschreven. Calciumantagonisten Spieren trekken sterker samen als er meer calcium (kalk) in aanwezig is. Calciumantagonisten (ook wel calciumblokkers genoemd) verhinderen de opname van calcium in de spiercellen. Sommige van deze medicijnen werken rechtstreeks op de hartspier: de hartslag wordt rustiger en de kracht wordt minder. Andere calciumantagonisten werken op de spieren in de aders en slagaders, zodat die zich verwijden. In beide gevallen wordt de kans op een aanval van angina pectoris kleiner. Patiënten krijgen deze medicijnen een- of tweemaal per dag. Plaatjesremmers en antistollingsmiddelen Plaatjesremmers en antistollingsmiddelen worden vaak bloedverdunners genoemd, maar ze verdunnen het bloed niet. Ze zorgen ervoor dat de kans op het ontstaan van stolsels vermindert. - Plaatjesremmers zorgen ervoor dat de bloedplaatjes minder snel samenklonteren en dat ze zich minder snel hechten op de plaque in de slagader. Dit vermindert de kans op het ontstaan van bloedstolsels op de plaque, op het losschieten van bloedstolsels en dus op het ontstaan van een hartinfarct. - De lever produceert de stoffen waardoor het bloed kan stollen. De antistollingsmiddelen (coumarines) werken op de lever en zorgen ervoor dat de stollingsfactor van het bloed vermindert. Voor het gebruik van antistollingsmiddelen staat u onder controle van de Trombosedienst. Daar wordt uw bloed regelmatig gecontroleerd om steeds de juiste stollingstijd (INR-waarde) te kunnen instellen. Neem contact op met de Trombosedienst of met uw huisarts als u last krijgt van onverklaarbare blauwe plekken of ongewone bloedingen. Bijvoorbeeld een bloedneus, een wond die blijft bloeden, hevige of onverwachte menstruatie, bloed in de urine of de ontlasting, ophoesten Angina pectoris 13
of uitbraken van bloed of iets dat er uit ziet als koffiedik. Ook als u uw hoofd stoot met blauwe plek of wondje tot gevolg, is het raadzaam om contact op te nemen met de Trombosedienst of met uw huisarts. Cholesterolverlagende middelen Cholesterolverlagende middelen remmen de verdere slagaderverkalking af. Ze houden de wanden van de bloedvaten in conditie, de plaques groeien niet meer aan en de kans op een infarct of een onstabiele angina pectoris wordt er kleiner door. Houdt u altijd aan de voorgeschreven dosering van de medicijnen en overleg eerst met uw arts als u last van bijwerkingen krijgt. Uw apotheek heeft een medicijnkaart voor u: het Geneesmiddelen Paspoort. Daarop kunt u alle medicijnen noteren die u krijgt voorgeschreven. Operatie of dotterbehandeling Mochten een gezonde leefstijl en medicijngebruik de klachten niet verhelpen, dan zal nader onderzoek nodig zijn en moet u misschien geopereerd of gedotterd worden, of een stent krijgen. Het onderzoek zal gebeuren met een hartkatheterisatie zoals we die eerder hebben besproken. De mogelijke behandelingen zijn: - dotteren (ook wel PTCA of ballondilatatie genoemd); - het plaatsen van een stent; - een bypassoperatie (omleiding). Bij dotteren maakt men met behulp van een ballonnetje de vernauwde plek wijder, waarna het ballonnetje weer wordt weggehaald. 14 Nederlandse Hartstichting
Een stent is een soort balpenveertje dat de slagader op de plaats van de vernauwing wijd houdt. Bij een bypassoperatie maakt men met een stukje ader uit uw been, of van een slagader van de borst of van de maag, een omleiding van de lichaamsslagader (aorta) tot voorbij de vernauwing in de kransslagader. Over deze behandelingen heeft de Nederlandse Hartstichting aparte brochures. Op pagina 17 leest u hoe u deze brochures kunt bestellen. Leven met angina pectoris Kan ik autorijden met angina pectoris? In principe mogen mensen met angina pectoris autorijden. Als u tijdens het rijden een aanval van angina pectoris krijgt, doet u er het beste aan om zo snel mogelijk langs de kant te gaan staan tot de aanval over is. Bij mensen met de stabiele vorm van angina pectoris zal een aanval tijdens rustig autorijden niet zo gauw optreden. Bij mensen met de onstabiele vorm van angina pectoris is dit veel onvoorspelbaarder. Mensen met onstabiele angina pectoris mogen daarom geen auto meer rijden. Mensen die professioneel rijden (truckers, buschauffeurs) moeten met hun arts of het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) overleggen of ze hun beroep mogen blijven uitoefenen. Kan seksualiteit met angina pectoris? Seksualiteit en angina pectoris gaan goed samen. Aanvallen van angina pectoris komen maar heel zelden tijdens het vrijen voor. U hoeft hier dus niet bang voor te zijn. Als het toch gebeurt, bespreek dit dan op een open manier met uw partner. Probeer de inspanning wat te beperken en de aanval vóór te zijn, of neem van tevoren een spraytje of tabletje onder de tong. Angina pectoris 15
Hoe ziet mijn toekomst eruit? De meeste mensen met angina pectoris leiden niet echt een heel erg ander leven dan ieder ander. Het belangrijkste verschil zal zijn dat u uw grenzen in acht moet nemen als u geen onnodige pijn wilt lijden. Kijk ook bij de adviezen voor een gezonde leefstijl op de pagina s 9 t/m 11. Als u graag contact hebt met andere mensen die angina pectoris hebben en die na de diagnose hun leven opnieuw hebben ingericht, kunt u die ontmoeten via De Hart&Vaatgroep. Het adres van De Hart&Vaatgroep vindt u op pagina 18. Wanneer moet ik de dokter raadplegen of het alarmnummer 1-1-2 bellen? U maakt zich waarschijnlijk iets meer dan anderen zorgen om uw gezondheid. In een aantal gevallen kunt u het beste naar de dokter gaan of zelfs het alarmnummer 1-1-2 bellen. - Raadpleeg de dokter als u meer aanvallen dan normaal krijgt, of als die pijnlijker worden; - Raadpleeg de dokter als u denkt dat uw medicijnen niet zo goed meer werken of als u bijwerkingen ondervindt; - Duurt de pijn langer dan 5 minuten terwijl u in rust bent, is de pijn veel erger dan anders, voelt het als het strak aantrekken van een band om uw borst, gaat u zweten, bent u misselijk, en helpt het nitraatmedicijn niet? Dan heeft u mogelijk een hartinfarct. Bel direct het alarmnummer 1-1-2! Maar misschien is het geen hartinfarct. Korte stekende pijnen in de borst komen vrijwel altijd van de ribben, de spieren of de zenuwen; bijvoorbeeld als gevolg van hyperventilatie. Als u er gerust in bent dat het zoiets is en geen hartinfarct, raadpleeg dan wel uw dokter. 16 Nederlandse Hartstichting
Meer informatie Informatielijn Met vragen over hart- en vaatziekten en over een gezonde leefstijl kunt u van maandag t/m vrijdag van 09.00 tot 13.00 uur terecht bij de Informatielijn van de Nederlandse Hartstichting: 0900 3000 300 (lokaal tarief). Brochures De Nederlandse Hartstichting geeft brochures uit over gezonde voeding, meer bewegen, roken, overgewicht, te hoog cholesterol, hoge bloeddruk, diabetes mellitus en over diverse hart- en vaatziekten en geneesmiddelen. Deze brochures kunt u bestellen of downloaden via de website: www.hartstichting.nl U kunt ze ook schriftelijk aanvragen: Nederlandse Hartstichting, Afdeling Bestellingen, Antwoordnummer 300, 2501 VB Den Haag. Een postzegel is niet nodig. Stoppen met roken Heeft u vragen, advies nodig, of gewoon behoefte aan een steuntje in de rug, dan kunt u 7 dagen per week en 24 uur per dag bellen met de informatielijn van STIVORO (het expertisecentrum voor tabakspreventie): 0900 93 90 (? 0,10 per minuut). Van maandag t/m vrijdag tijdens kantooruren kunt u op dit nummer terecht voor een persoonlijk gesprek. STIVORO voor een rookvrije toekomst Postbus 16070, 2500 BB Den Haag Website: www.stivoro.nl Gezonde voeding Het Voedingscentrum geeft brochures uit over gezonde voeding en diëten, waaronder de brochures Dieet bij verhoogd cholesterolgehalte en Dieetadviezen bij een natriumbeperking. Angina pectoris 17
Met alle vragen over voeding kunt u bellen met het Voedingscentrum. Op de website vindt u veel informatie. Voedingscentrum Postbus 85700, 2508 CK Den Haag Telefoon: 070 306 88 88 (van maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur) Website: www.voedingscentrum.nl De Hart&Vaatgroep Van en voor mensen met een hart- of vaatziekte De Hart&Vaatgroep is de patiëntenorganisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Zowel landelijk als regionaal richt De Hart&Vaatgroep zich op informatievoorziening, lotgenotencontact, leefstijlmanagement en collectieve belangenbehartiging. Het adres van De Hart&Vaatgroep vindt u hieronder. Verantwoord bewegen kunt u bij meer dan 250 HIB-gecertificeerde beweegclubs van De Hart&Vaatgroep in het land. Kijk voor een adres bij u in de buurt op www.beweegzoeker.nl Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: De Hart&Vaatgroep Postbus 133 3769 ZJ Soesterberg Telefoon: 088 11 11 600 (maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur) E-mail: info@hartenvaatgroep.nl Website: www.hartenvaatgroep.nl 18 Nederlandse Hartstichting
Wij zijn benieuwd naar uw reactie! De Nederlandse Hartstichting vindt het belangrijk dat brochures duidelijke informatie geven en uitnodigen om te lezen. Daarom zijn wij benieuwd naar uw reactie op deze uitgave. U kunt uw e-mail sturen naar: reactiesbrochures@hartstichting.nl De eerste uitgave van deze brochure en de daarin opgenomen aandachtspuntenlijst is ontwikkeld door Project 2-gesprek (een samenwerkingsverband tussen het Academisch Ziekenhuis Utrecht en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie) in samenwerking met Hartezorg, vereniging van hartpatiënten, de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie en de Nederlandse Vereniging voor Hart- en Vaatverpleegkundigen in opdracht van de Nederlandse Hartstichting. De Nederlandse Hartstichting heeft deze informatie met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld, maar kan geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de juistheid, volledigheid en actualiteit ervan. Bovendien gaat het om algemene informatie, waar niet zonder meer medische conclusies voor een individueel geval aan kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u dus altijd te overleggen met uw arts of andere professionele hulpverlener. Daar waar in deze brochure wordt vermeld dat de cardioloog u informeert, wordt bedoeld dat de cardioloog hier geldt als eindverantwoordelijke. Daadwerkelijk kan de informatie, afhankelijk van deskundigheidgebied of taaktoedeling, aan u worden verstrekt door andere behandelaars en begeleiders. Deze brochure is tot stand gekomen met medewerking van drs. R.M.M. Gevers (cardioloog Jeroen Bosch Ziekenhuis locatie Groot Ziekengasthuis), dhr. P. Brock, dhr. K. Dijkstra en dhr. W. Roskamp (De Hart&Vaatgroep). Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Nederlandse Hartstichting. Colofon Tekst: Vandelaar tekstbewerking, Antwerpen i.s.m. de Nederlandse Hartstichting Illustraties: Ben Verhagen/Comic House, Oosterbeek Druk: Mouthaan Grafisch Bedrijf, Papendrecht Copyright: Nederlandse Hartstichting Uitgave: december 2010 (versie 1.6)
Informatielijn 0900 3000 300 (lokaal tarief) Postbus 300, 2501 CH Den Haag www.hartstichting.nl Giro 300 201012 PZ04 Deze brochure is vervaardigd uit chloor- en zuurvrij papier.