Raadsvergadering d.d. 28 maart 2013 Aan de raad Voorstraat 31, 4491 EV Wissenkerke Postbus 3, 4490 AA Wissenkerke Tel (0113) 377377 Fax (0113) 377300 No. 7. Wissenkerke, 5 maart 2013 Onderwerp: Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving Voorstel/alternatieven De wijzigingen in de Afstemmingsverordeningen WWB en WIJ per 1 januari 2012, die nu nog geregeld zijn in het Raadsbesluit tijdelijke regels Aanscherping Wet Werk en Bijstand, alsmede de gewijzigde wetgeving op het gebied van afstemming van de Bbz, IOAW en IOAZ dienen te worden vastgelegd in een nieuwe Afstemming- en Handhavingverordening. Ook de Wet Aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving (hierna: Wet aanscherping handhaving) vereist aanpassing van de Afstemming- en Handhavingverordening. Daarnaast moet in een verordening worden vastgelegd hoe de gemeente omgaat met verrekening van een bestuurlijke boete bij recidive; het gaat dan met name om de vraag hoe de gemeente omgaat met de beslagvrije voet. Vanwege de samenloop van de wetgeving op dit gebied is gekozen voor één Afstemming- en Handhavingverordening, die in regionaal verband is opgesteld. Deze verordening wordt u hierbij ter vaststelling aangeboden. (zie www.noordbeveland.nl ; bestuur en organisatie; raadsstukken) Inhoud aanvraag/aanleiding ambtshalve besluit De Wet Aanscherping handhaving leidt tot belangrijke veranderingen op het terrein van de WWB/Bbz, IOAW en de IOAZ en maakt aanpassing van de Afstemming- en de Handhavingverordening en vaststelling van de nieuwe verordening Verrekening Bestuurlijke Boete noodzakelijk. De wetgever is van mening dat de individuele gemeenten onvoldoende de naleving van verplichtingen sanctioneren. Een eerste stap om te komen tot een landelijk meer uniforme aanpak en zo de rechtszekerheid te bevorderen, is het (opnieuw) invoeren van de boete bij het schenden van de inlichtingenplicht. Deze sanctie is niet langer bedoeld als gedragsveranderende maatregel, maar als straf voor frauduleus gedrag. Ook overweegt de wetgever momenteel een soortgelijke aanpassing van de WWB/IOAW/IOAZ op het vlak van het niet nakomen van de arbeidsverplichtingen en ernstige misdragingen. Dit was onderdeel van de Wet Werken naar Vermogen die controversieel is verklaard.
Omdat een meerderheid van de Tweede Kamer van mening is dat ook deze gedragingen zwaarder gesanctioneerd dienen te worden is daarvoor het wetsvoorstel Naleving Arbeidsinschakeling in voorbereiding. De verwachting is dat de sanctionering van deze gedragingen onder het bereik van de gemeentelijke Afstemmingsverordening wordt weggehaald en eveneens door middel van een boete of zelfs uitsluiting van het recht op uitkering geregeld zal worden. Verwachte datum van invoering is 1 juli 2013 of 1 januari 2014. Het is niet verstandig om te wachten met aanpassing van de verordening tot de laatstgenoemde wetgeving ingaat, aangezien de nieuwe wetgeving die per 1 januari 2013 is ingegaan vraagt om directe aanpassing van de gemeentelijke verordening. In dit licht bekeken is het de taak van gemeenten ervoor te zorgen dat hun inwoners goed op de hoogte zijn van hun rechten en plichten en de daaraan verbonden sancties. Meer dan ooit zal de nadruk op preventie en voorlichting komen te liggen en dient dit beleid in de Handhavingverordening vast te liggen. Mede omdat het bekend zijn met de regels op dit gebied van cruciaal belang is om fraude of niet meewerken (en dus een boete of maatregel) te voorkomen, is ervoor gekozen het samenstel van de huidige wettelijke bepalingen in één verordening onder te brengen, zodat de onderlinge samenhang duidelijk is. In grote lijnen betekenen de wijzigingen het volgende: 1.Afstemmingsverordeningen De gevolgen van het schenden van de inlichtingenplicht zijn momenteel in de Afstemmingsverordening(en) geregeld. Per 1 januari 2013 is het niet meer mogelijk de bijstand te verlagen wegens het niet of onvoldoende nakomen van de inlichtingenplicht als bedoeld in artikel 17, lid 1 WWB of artikel 13, lid 1 IOAW/IOAZ. In plaats daarvan moet een bestuurlijke boete worden opgelegd onder de voorwaarden die voortvloeien uit artikel 18a WWB of 20a IOAW/IOAZ. De bepalingen omtrent de schending van de inlichtingenplicht moeten daarom worden verwijderd uit de Afstemmingsverordening(en). De Afstemmingsverordening blijft echter van belang voor het niet of onvoldoende meewerken aan de arbeid- en re-integratieverplichtingen van artikel 9 WWB en 37 IOAW/IOAZ. Deze gedragingen blijven gewoon onder het bereik van artikel 18, lid 2 WWB en 20 IOAW/IOAZ vallen.
Dat geldt ook voor ernstige misdragingen (WWB en IOAW/IOAZ), tekortschietend besef van verantwoordelijkheid voor de voorziening in het bestaan en het schenden van de overige verplichtingen van bijvoorbeeld artikel 55 of 57 (WWB). Voor deze gedragingen geldt per 1 januari 2013 dus geen boete, maar nog steeds een verlaging op grond van de Afstemmingsverordening. 2. Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive WWB Wanneer beslag wordt gelegd op (of wordt verrekend met) algemene bijstand of een ander periodiek inkomen als bedoeld in artikel 475c Wetboek van Rechtsvordering (Rv), moet de beslagvrije voet in acht worden genomen. Dit betekent dat de betrokkene altijd over een inkomen blijft beschikken ter hoogte van de beslagvrije voet. De beslagvrije voet bedraagt in beginsel 90% van de van toepassing zijnde bijstandsnorm. Dat wil zeggen dat er in principe slechts op 10% van de van toepassing zijnde bijstandsnorm beslag kan worden gelegd of kan worden verrekend. Is er echter sprake van een bestuurlijke boete wegens recidive, dan kan het college besluiten gedurende maximaal drie maanden de beslagvrije voet buiten werking te stellen. Met dit laatste wordt niet lichtvaardig omgesprongen aangezien het alleen mogelijk is bij herhaalde overtredingen (recidive). De WWB verplicht de gemeenteraad bij verordening nadere regels te stellen over de bevoegdheid de beslagvrije voet tijdelijk buiten werking te stellen bij verrekening van de recidiveboete. Gemeenten krijgen daarmee de ruimte een afweging te maken van situaties of omstandigheden waarin het buiten werking stellen van de beslagvrije voet niet proportioneel wordt geacht. De nieuwe bevoegdheid kan op verschillende manieren worden ingevuld. Deze verplichting geldt alleen voor de WWB, niet voor de IOAW en IOAZ. In deze verordening is gebruik gemaakt van de beschikbare modelverordeningen en ervoor gekozen nuances aan te brengen en ruimte te creëren voor het al dan niet buiten werking stellen van de beslagvrije voet in een aantal concrete situaties. 3. Handhavingverordening Aangezien de wetswijzigingen ook betrekking hebben op de Handhavingverordening is deze verordening eveneens geactualiseerd en opgenomen in deze verordening. Nu het accent komt te liggen op repressie is het van belang een goede balans te vinden tussen preventie en repressie. Daarom wordt meer nadruk gelegd op het voorkomen van fraude door meer gerichte voorlichting en risico gestuurde vroegtijdige controle. De verordening blijft uitgaan van de systematiek van Hoogwaardig Handhaven.
Concreet betekent dit voor de nieuwe Afstemming- en Handhavingverordening het volgende: Hoofdstuk 1. Algemene bepalingen In dit hoofdstuk zijn geen ingrijpende wijzigingen aangebracht. De tekst is aangepast aan de wetswijzigingen en vereenvoudigd. Hoofdstuk 2. Maatregelen In dit hoofdstuk zijn de gedragingen van de WWB/Bbz en de IOAW/IOAZ gesplitst omwille van de leesbaarheid en het feit dat een aantal artikelen wel voor de WWB gelden en niet voor de IOAW/IOAZ. In grote lijnen zijn de gedragingen echter eensluidend. De gedragingen zijn regionaal op elkaar afgestemd evenals de percentages van de op te leggen maatregelen. Hoofdstuk 3. Overige gedragingen die leiden tot een maatregel Aan dit hoofdstuk is een extra artikel toegevoegd, nl. artikel 12a. Maatregel bij verlies van een passende en toereikende voorziening door toepassing van een recidiveboete. Dit artikel is zo opgesteld dat een belanghebbende, waarbij door verrekening van een bestuurlijke boete een ander uitkeringsrecht niet betaalbaar wordt gesteld, in beginsel in een feitelijk met een recidiverende bijstandsgerechtigde vergelijkbare situatie terecht komt, nl. in beginsel vanaf datum effectuering van de verrekening drie maanden geen bijstand. De gedragingen die onder hoofdstuk 3. vallen zijn in deze verordening eveneens in vier categorieën ingedeeld, zodat duidelijk is wanneer een gedraging valt onder eenzelfde of hogere categorie en recidive eenvoudiger is te constateren en toe te passen. Hoofdstuk 4. Verrekening WWB recidiveboete Dit hoofdstuk is aan de verordening toegevoegd om te voldoen aan de nieuwe verplichting om bij verordening regels op te stellen voor het al dan niet buiten werking stellen van de beslagvrije voet gedurende een periode van maximaal 3 maanden. Hoofdstuk 5. Handhaving Inhoudelijk is dit beleid niet gewijzigd. De systematiek van Hoogwaardig Handhaven blijft van toepassing. Hoofdstuk 6. Slotbepalingen Dit hoofdstuk spreekt voor zich. Zie voor het overige de toelichting van de verordening.
Wettelijke grondslag De gemeenteraad dient bij verordening het maatregel- en handhavingbeleid vast te stellen, alsmede de nieuwe bevoegdheid voor verrekening van de recidiveboete. Door het vaststellen van deze verordening vervalt het Gewijzigd Raadsbesluit tijdelijke regels aanscherping WWB met betrekking tot het maatregelbeleid en wordt aan de verordeningplicht voldaan. Inhoud extern advies De verordening is met de Cliëntenraad Goes en Noord-Beveland besproken in haar vergadering van 30 januari 2013. Het advies van de Cliëntenraad is bijgevoegd. De Cliëntenraad kan zich in grote lijnen vinden in het voorstel en pleit met name voor een goede en zorgvuldige voorlichting aan de doelgroep van de verordening. Bij de uitvoering van dit beleid zal hieraan aandacht worden besteed. De klanten zijn door middel van een brief geïnformeerd over de mogelijke gevolgen van de nieuwe wet. Daarnaast zal de gewijzigde Afstemming- en Handhavingverordening worden gepubliceerd op de website van de gemeente Noord-Beveland en zal hierover worden bericht in de inforubriek van het Noord-Bevelands advertentie en informatieblad. De klantmanagers zullen zowel bij de intake als bij één of één vervolgafspraken klanten duidelijk over de wijzigingen voorlichten. De klantenmap zal worden aangepast op dit punt. Resultaat horen n.v.t. Belangenafweging n.v.t. Motivering De komst van de huishoudinkomenstoets en het samenvoegen van de Wet Werk en Bijstand (WWB) met de Wet Investeren in Jongeren (WIJ) per 1 januari 2012 betekende dat alle verordeningen hierop moesten worden aangepast. De wijzigingen ten aanzien van de Afstemmingsverordeningen WWB en WIJ zijn destijds - in afwachting van vaststelling van een nieuwe, in regionaal verband opgestelde, Afstemmingsverordening geregeld in het Raadsbesluit tijdelijke regels Aanscherping Wet Werk en Bijstand, d.d. 26 januari 2012.
Inmiddels is de huishoudinkomenstoets met terugwerkende kracht afgeschaft en dienen de overige wijzigingen die wel doorgang blijven vinden (de wijzigingen die verband houden met samenvoegen van de WWB met de WIJ en een aantal nieuwe gedragingen die de inschakeling in de arbeid belemmeren, zoals het onvoldoende meewerken aan een plan van aanpak) in de Afstemmingsverordening te worden verwerkt. Dat geldt ook voor de wetgeving op het gebied van afstemming van de Bbz, IOAW en de IOAZ en de jurisprudentie met betrekking tot het door eigen toedoen niet behouden van algemeen geaccepteerde arbeid en verwijtbaar verliezen van een andere inkomstenbron. Tevens is per 1 januari 2013 de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZWwetgeving (hierna: de Wet aanscherping handhaving) in werking getreden. Met deze wet beoogt de wetgever harmonisatie en aanscherping van de sanctiemogelijkheden op het beleidsterrein van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Dit ter versterking van de naleving, handhaving en bestrijding van misbruik en fraude. Achtergrond van deze wet is: 1. Solidariteit Het sanctiebeleid is onlosmakelijk verbonden met de solidariteit in onze sociale zekerheid en arbeidsregelingen. Er is een breed draagvlak voor onze sociale zekerheid. Burgers zijn bereid elkaar solidariteit te bieden, vooral ook omdat zij zelf hechten aan de zekerheid van een vangnet. Solidariteit impliceert dat men alleen een beroep doet op publieke middelen als er een noodzaak bestaat. 2. Fraude mag niet lonen Het huidige sanctiestelsel heeft naar het oordeel van de wetgever onvoldoende ontmoedigende werking op de categorie van doelbewuste en calculerende fraudeurs. De wetgever neemt hier geen genoegen mee en staat met deze wet een strenger regime voor. Daarin betalen uitkeringsontvangers die frauderen teveel of ten onrechte ontvangen uitkering helemaal terug, ongeacht de hoogte daarvan. Bij fraude betalen ze daar bovenop, als straf, een geldboete die afhankelijk is van het ten onrechte ontvangen bedrag aan uitkering. Dit is nader bepaald in de wet. 3. Preventie Hogere straffen en het hard aanpakken van fraudeurs en recidivisten moet mensen ervan weerhouden in de verleiding te komen de regels te overtreden. Bij uitkeringsfraude vindt bij de eerste overtreding, naast de terugvordering, oplegging van een boete plaats, die in beginsel even hoog is als het ten onrechte ontvangen bedrag aan uitkering.
Bij recidive legt het uitvoeringsorgaan, naast de terugvordering, een boete op van 150 procent van het benadelingbedrag. Deze tweede boete wordt volledig verrekend met de (toekomstige) uitkering waarbij de verrekening plaatsvindt over de beslagvrije voet (zie verder hierna), totdat de boete is afbetaald. Het in het vooruitzicht stellen van een strenge boete is niet de enige manier om fraude te voorkomen. Er moet bovendien strikter worden ingezet op voorlichting. Financiële gevolgen De wet levert besparingen op door hogere boetes. Het ministerie gaat daarmee rekening houden bij het bepalen van de landelijke uitkeringsbudgetten. Daarnaast is er een gedragseffect. Hoge boetes maken fraude minder aantrekkelijk. Dit kan een daling van de uitkeringslasten tot gevolg hebben omdat mensen inkomsten naast de uitkering volledig opgeven of de correcte woonsituatie melden. Het ministerie heeft berekend dat de uitvoeringskosten structureel 3,8 miljoen per jaar bedragen. Dit bedrag is toegevoegd aan het gemeentefonds. Deze kosten zijn bedoeld voor o.a. het aanpassen van systemen en werkprocessen, meerkosten bezwaar en beroep, trainingen, communicatie aan cliënten d.d. Vooralsnog is de inzet erop gericht om deze kosten op te vangen binnen de bestaande budgetten. Behandeld in informatieve raadsvergadering d.d. 14 maart 2013.