Beleidskader aanpak problematiek (vecht) echtscheiding en ouderschap in het voorliggende veld In 2013 is er door de statenfractie Gert-Jan Krabbendam een beleidstuk geschreven voor de begeleide omgang voor kinderen en ouders bij (vecht) scheidingen in Limburg. De reikwijdte van het beleidskader beperkt zich tot de niet-vrijwillige casus waarbij er sprake is van een doorverwijzing door de rechtbank. De ambitie was uiteindelijk te voorzien in een samenhangend en provinciaal dekkend aanbod van omgangsbegeleiding in de provincie Limburg. Er is subsidie toegekend voor een periode van 2 jaar waarna in het derde jaar overdracht naar de gemeentes wordt verzorgd. Visie Buro ONE In Bijlage mail visiestuk en werkproces scheiding en ouderschap. Er is te weinig oog voor de emotionele processen bij de ontwikkeling van nieuwe samenlevingsvormen waaronder gescheiden ouderschap. Ouderschap wordt door het huidige beleid en systeem teveel ge-juridiseerd, met als gevolg dat ouders antwoorden gaan zoeken op emotionele vragen in een scheiding in een juridisch kader. Ouderschap na echtscheiding is complex. Ouderschap na echtscheiding wordt beïnvloedt door verschillende factoren op micro, meso en macro niveau (de uitwerking hiervan staat beschreven in het visie stuk de noodzaak van ouderschapsreorganisatie tijdens en na echtscheiding en in samengestelde gezinnen). De problemen die ontstaan tijdens en na een echtscheiding zijn multi-causaal. Het beschikbaar stellen van gelden om in de nazorg een omgangsbegeleiding te stellen is een risico-regel reflex en uiteindelijk een dure vorm van zorg. Zorg in een gedwongen kader is duur en niet effectief. De BOR vloeit voort uit art. 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, ouders en kinderen hebben recht op omgang met elkaar.. De reikwijdte t.a.v. de problematiek rondom vechtscheidingen en de impact daarvan op de ontwikkeling van kinderen is veel breder dan alleen de aanpak van omgangsbegeleiding. Daarnaast is dit project een reactie op reeds ontstane problematiek als in een verder gevorderd conflictstadium. Het project lijkt een verlengstuk van de leemte die rechters niet gevuld krijgen namelijk uitvoering geven aan het omgangsrecht. Het is een interessante vraag of een repressief middel het juiste middel in het familierecht is voor uitvoering van wetten in dit kader. Er is weinig oog voor de effecten en gevolgen van aanpassing van de wetten rondom ouderschap en scheiding sinds 2009. De interpretatie van deze wetten zorgen voor veel conflicten tussen ouders.
Uit onderzoek (E. Spruyt&Helga Kosmos) komt duidelijk naar voren dat conflicten tussen ouders die gescheiden belangrijkste risicofactor voor kinderen is. Daarnaast is uit onderzoek (Johnston) naar voren gekomen dat vroege preventie van het probleem het enige is wat echt helpt tegen uiteindelijke oudervervreemding. Bij scheiding en ouderschap na scheiding heeft het niet voldoende stil staan en doorlopen in het voor stadium van emotionele processen in relatie met de omgeving, negatieve effecten voor de ontwikkeling van kinderen in scheidingssituaties omdat ouders in een positie komen waarbinnen ze niet meer kunnen denken, handelen en voelen vanuit de ouderpositie. Zowel ouders en kinderen vinden geen oplossingen binnen het rechtssysteem omdat deze niet oordelen over emotionele belevingen maar recht spreken op basis van feiten. Gevolg is dat strijd vaak doorgaat op een andere manier. Het welzijn van ouders en kinderen wordt aangetast en uiteindelijk gaan ouders antwoorden zoeken binnen de jeugdzorg of binnen de WMO om vervolgens toch weer uit te komen binnen het juridisch kader. De kosten voor de maatschappij door de gevolgen van deze problematiek zijn hoog. Vaak komen kinderen die gebukt gaan onder scheidingsproblematiek van ouders pas in zicht als ze gedrag- of emotionele problemen gaan vertonen. De schade is dan vaak al een feit. Vaak wordt de jeugd-ggz ingeschakeld, krijgen ouders en kinderen hulp vanuit verschillende zorgaanbieders. In zowel de voorfase als in de nafase wordt de RvdK geregeld betrokken omdat er geen adequaat antwoord nog geboden kan worden tijdens op het stoppen van de strijd tussen ouders. De hulpverlening op dit gebied is nog onvoldoende structureel ontwikkeld. Vaak komen ouders bij de hu Een OTS is geen uitzondering meer bij scheidingsproblematiek. Het feit dat er ondertoezichtstellingen uitgesproken worden zegt niet alleen iets over de ernst van ontwikkelingsbedreiging (dat is een grond voor een OTS) maar ook iets over de leemte in ze zorg die de rechtbank rondom de emotionele aspecten van een scheiding. Er wordt weliswaar veel aandacht geschonken aan het welzijn en de gevolgen voor kinderen, maar nog weinig vanuit het perspectief van de ouder. Inzet wordt gedaan vanuit het perspectief van het kind, wat goed is en moet blijven gebeuren. Echter in dit voortraject ontbreekt de kennis en de inzet voor ouderschapsreorganisatie. Ouderschapsreorganisatie: Is de reorganisatie van het ouderschap, eer moeten andere gewoonten en patronen worden ontwikkeld, ander gedrag om het ouderschap te kunnen uitvoeren en werkbaar te maken. Ouderschap in een kerngezin is wezenlijk anders dan ouderschap na echtscheiding. Er is weinig samenwerking tussen zorgverleners waardoor zelfs de hulpverlening verloren raakt en onderdeel wordt van de complexe conflictdynamiek uiteindelijk, met nog meer schadelijke gevolgen voor het kind. Scheidingproblematiek wordt zowel vanuit rechtsbijstand als vanuit het jeugdzorg en WMO budget bekostigd. Er is geen zicht op hoe deze stromen echtscheidingsproblematiek bekostigen.
Het project sluit niet aan bij de beleidsmatig uitgangspunten van de overheid en de gemeentes. De decentralisatie heeft als uitgangspunt dat de eigen kracht van gezinnen versterkt dient te worden. De investering dient gedaan te worden in het voorliggend en preventief veld. Tot op heden worden er oplossingen gezocht binnen het juridisch kader door bijv. bijzondere curators aan te stellen voor kinderen. Kinderen horen geen partij gemaakt te worden in dit systeem. Kinderen hebben er recht op moet ouders verbonden te worden en niet tegenover een ouder gezet worden binnen een juridisch kader. Ik ben maatschappelijk ondernemer. Ik heb vorig jaar een maatschappelijke onderneming opgestart Buro ONE, Ouderschap Na Echtscheiding. Ik begeleid ouders bij de ouderschapsreorganisatie, ook bij problematische en vechtscheidingen. Ik heb vorig jaar een visie stuk geschreven en een methodiek ontwikkelt, het ouderschapsactie-plan waarbij ik aansluit bij de huidige visie, de eigen kracht versterken en het betrekken van het directe netwerk om scheiding en reorganisatie van het ouderschap te normaliseren. Binnen mijn visie stuk beschrijf ik de complexiteit en de specifieke dynamiek van ouderschap na echtscheiding en de invloed van drukgevende factoren op micro, meso en macro niveau en binnen de methodiek worden al deze facetten mee genomen op een voorlichtende en perspectief biedende wijze. Ouders weten vaak net wat hen te wachten staan, er is geen blauwdruk. Dit in combinatie met vaak persoonlijke problemen, wettelijke kaders en maatschappelijke kaders maakt dat ouders er buiten vallen. Ouders die voor hun gevoel veel verliezen, verliezen ook de gemeenschapszin. Weerstand en vechten is een logische reactie. Het is belangrijk dat er vanaf het beginstadium aandacht is voor al deze facetten. Ouderschap na echtscheiding gaan zien als een ontwikkelmodel schept perspectief. Het huidige ouderschapsplan is een te statisch document wat niet aansluit bij de daadwerkelijke uitvoering van het ouderschap en de complexiteit daarvan in de praktijk. Een ouderschapsactieplan helpt ouders bij aanvang van de scheiding bij het reorganiseren van het ouderschap samen met het betrokken netwerk die steunen en eventueel tijdelijk taken van ouders over nemen. In dit traject is aandacht voor de emotionele aspecten van scheiden en vorming van het ouderschap in relatie tot de omgeving en andere factoren die ouderschap na echtscheiding onder druk zetten. Waarbij aandacht is voor de complexiteit, ouders worden voorgelicht over wat een scheiding en vorming van het ouderschap na echtscheiding gaat betekenen. Het traject is erop gericht ouders te motiveren voor gedragsverandering bij ouderschap na echtscheiding en hun betrokkenheid bij eigen oplossingen en eigen regie te verhogen.
Verschillende ministeries opereren m.b.t. beleid binnen scheidingsproblematiek en ouderschap. -Ministerie van volksgezondheid (via de jeugdzorg) -Ministerie van justitie (via de rechtsbijstand, en gedwongen justitiële civiele maatregel). In het bijgevoegd werkproces echtscheiding en ouderschap heb ik uitgewerkt hoe ouders en kinderen in een problematische of vechtscheiding bewegen binnen het juridische veld en binnen het zorgveld. Tussen beide ministeries is er geen samenwerking m.b.t. beleid en aanpak scheidingsproblematiek en gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen. Dit beleid zie je ook vertaald in de uitvoering binnen de samenleving. Ed Spruyt scheidingsonderzoeker heeft onderzocht dat er een slechte samenwerking tussen de keten is en een structurele aanpak in het werkveld ontbreekt. Dit betekent dat ouders voortdurend ronddolen in het huidige systeem en met zorgvragen (emotionele beleving rondom scheiding en ouderschap) via de juridische weg geholpen denken te worden. De overheid reageert nu vanuit een risico-regel reflex. Het huidige beleid is erg gericht op bestraffen. Ouders worden als het ware voortdurend gewezen op de gevolgen voor kinderen en men verwacht daarmee als het ware een gedragsverandering bij ouders. Er is weinig oog en aandacht wat er met ouderschap gebeurd na scheiding. Ouderschap na scheiding staat onder druk door verschillende factoren. Er is wel veel voorlichting wat het voor kinderen betekent maar nauwelijks wat voorlichting wat ouders te wachten staat. Het zou effectiever zijn oog te hebben voor wat zowel met ouders als met kinderen gebeurd tijdens een scheiding. Erkenning van de complexiteit voor ouders op maatschappelijk gebied zorgt voor meer inzet en motivatie bij ouders omdat men ook meer gemeenschapszin ervaart. Ouders in een problematische scheiding voelen zich vaak buiten de maatschappij staan, dit werkt alleen maar meer versterkend t.a.v. de weerstand. Hoe meer weerstand ervaren wordt hoe heftiger de reactie op de situatie. Een problematische scheiding is multi causaal.
Voorfase/zorg en Nafase/zorg scheiding en het ontstaan van een problematische of vechtscheiding. Er kan een problematische of vechtscheiding ontstaan tijdens en na de scheiding. Waneer de problemen ontstaan tijdens de scheidingsprocedure spreken we van de voorfase en voorzorg. Dit kan uiteraard voortduren na de formele scheiding. Wanneer de problemen na de scheiding ontstaan omdat ouders door verschillende factoren het ouderschap niet georganiseerd krijgen maar wel een ouderschapsplan hebben gemaakt en formeel gescheiden zijn spreken we van de nafase en nazorg. In de voorfase/zorg zie je vaak dat ouders voortdurend blijven procederen rondom expartnerzaken en gezag en omgangszaken. De scheidingsprocedure neemt dan lang tijd in beslag. Er worden voorlopige voorzieningen getroffen en ouders krijgen de gelegenheid met elkaar, met evt. behulp van mediation tot zaken te komen. De raad voor de kinderbescherming wordt in deze fase ook geregeld ingeschakeld voor een raadsonderzoek t.a.v. de belangen van het kind in de kwesties van ouders. De raad voor de kinderbescherming geeft n.a.v. het onderzoek advies aan de rechter over de kwesties. Vaak is er als sprake van een problematische partnerrelatie tijdens het huwelijk, of van een onverwachte scheidingsmelding. De relatie tussen ouders staat onder druk door verschillende factoren op verschillende niveaus. Deze factoren beïnvloeden de houding en kijkwijze van de ouder t.a.v. de situatie. De houding en kijkwijze van de ouder beïnvloedt de communicatie tussen de ex-partners, de wijze van communicatie houden de conflicten in stand. De oorzaak wordt voortdurend buiten zichzelf gelegd en voortdurend bij de ander gelegd. De ouders verkeren in een vicieuze cirkel en zijn niet meer in staat vanuit de ouderpositie naar de belangen van het kind te kijken en naar zijn of haar ontwikkelingsbehoefte. De uitwerking is te lezen in het visie stuk Buro ONE. Bij ernstig voortdurende conflicten wordt er naast een raadsonderzoek ook een beschermingsonderzoek opgestart en kan het zijn dat de rvdk ook een OTS verzoekt aan de rechter omdat de ontwikkeling van het kind ernstig bedreigd wordt. De ontwikkeling van kinderen worden echter in alle problematische scheidingssituaties bedreigt ook wanneer er geen OTS. De ernst van de bedreiging kan variëren, de mate van steun uit het netwerk is hierbij ook een relevante factor en de bereidheid van ouders om zich te laten ondersteunen. Weinig ouders zijn voorbereid op de veranderende situatie na scheiding. Buiten dat ouders vaak in beslag worden genomen door eigen problemen en/of verdriet verandert er ook e.a. aan de ouderpositie t.o.v. elkaar. na scheiding. Ouders dienen gewoontes en patronen te veranderen omdat het ouderschap niet meer met de partnerrelatie verbonden is. Vanzelfsprekendheden vallen weg. Patronen in het ouderschap werken niet meer. Ouders moeten los van elkaar autonoom ouderschap ontwikkelen, en daar waar nodig in belang van de ontwikkeling het kind de verbinding zoeken en afstemming zoeken. Dit proces is een moeilijke taak en vraag veel vaardigheid van een ouder. Ouders krijgen er bepaalde lasten bij en ook ongewenste situaties waar ze geen invloed op hebben maar wel mee te maken krijgen (bijv. nieuwe partner die de kinderen mee gaat opvoeden, beslissingen van de andere ouder).
Hulp en steun in de voorfase De voorfase is georganiseerd door de markt van advocatuur en mediators. Deze begeleiden ouders veelal bij het verzoek tot scheiding en het verplichte ouderschapsplan. Deze markt is echter gericht op afronden van de juridische scheiding (partnerscheiding, ouderschapsplan) een verplicht wettelijk traject. Een ouderschapsplan in het voortraject is een statisch document en onderdeel van een procedure. In dit traject is er echter onvoldoende diepgang en oog voor het besef van hoe het ouderschap werkelijk praktisch vorm krijgt onder druk van verschillende factoren. En te weinig oog van de impact van de emotionele scheiding op de juridische scheiding en het ouderschap na de scheiding na dit traject/deze voorfase. De emotionele kant van de scheiding en de factoren die maken dat dit zo beleefd wordt is vaak de aanleiding waarom de juridische scheiding in de voorfase verloopt. De juridische scheiding en de verplichtingen die hieruit voortvloeien beïnvloeden de emotionele kant van de scheiding ook. Er zijn ouders die reeds vastlopen in het voortraject, die kunnen dan niet aan de voorwaarde voldoen een ouderschapsplan af te ronden. Scheiden en ouderschap is complex gebeuren en het systeem rondom scheiding en ouderschap is eveneens erg complex. Er zijn nog weinig structurele en effectieve hulpvormen voor problematische scheidingen waarbij kinderen betrokken zijn. De centrale samenwerking ontbreekt. In Nederland is het zo geregeld dat de scheiding tussen partners en voortzetting ouderschap van het ouderschap op een hoop worden gegooid. Een scheiding bestaat uit: Een juridische scheiding tussen partners! Een emotionele scheiding tussen partners! Het maken van een plan/juridisch kader van hoe je het ouderschap voortzet. Een emotioneel kader voortzetting ouderschap. De wet regelt een juridische scheiding tussen partners en regelt voortzetting van het ouderschap. Voor de emotionele scheiding zijn mensen zelf verantwoordelijk net als voor het emotionele kader bij de voortzetting van het ouderschap. Het verloop van en de zorg die uitgaat naar alle bovenstaande facetten in de scheiding zullen uiteindelijk van invloed zijn op het hele scheidingsproces en dus ook op het welzijn van kinderen en ouders. Nederland reageert vanuit een risico-regel reflex. Ouders worden makkelijk veroordeeld wanneer ze het niet geregeld krijgen. De oplossingen voor deze problemen worden vaak gezocht in repressieve systemen die het vaak alleen nog maar verergeren. Er is geen samenwerking tussen het justitiële kader en het welzijnskader in ons land, terwijl veel problemen rondom scheidingen zich van het ene kader naar het andere verplaatsen en zo in een vicieuze cirkel blijven rondlopen.
Ex-partners ronden iets af dat heeft te maken met volwassen ex-partnerzaken. Dit gaat vaak gepaard met emoties welke heel normaal zijn bij het beëindigen van een partnerschap, het is gezond makend hier aandacht voor te hebben en dit proces de ruimte te geven en ouders goed voor te lichten dit vanuit zorg naar het ouderschap zorgvuldig op te pakken. Het wordt wat complexer op het moment dat je vanuit die bril waar het stopt tussen 2 mensen moet kijken naar hoe het toekomstig ouderschap moet gaan uitzien. Dit is een paradoxaal proces, beëindigen en verbinden, wat ook onder druk staat door andere factoren. Wat ik veel zie gebeuren is dat het uit de hand loopt als alles door elkaar loopt, ouders dolen met hun emoties in een juridische context en voor je het weet kunnen ouders niet meer kijken vanuit de ouderpositie naar de toekomst. Mijn voorstel zou zijn bij elke echtscheiding en/of bij het vastlopen na de scheiding ouders een familie groepsplan/ouderschapsactie plan uitgezet wordt samen met ouders, kinderen en netwerk. De rechter zou in feite een verwijzing moeten kunnen doen naar een voorziening die aansluit bij de dynamiek en processen, maar die wel op eigen kracht en normalisatie in het beging stadium inzet om schade en dure zorg te voorkomen. De gemeente kan bij scheidingszaken in het voorliggend veld vanuit de jeugdzorg een ouderschapsactie plan inzetten. Dit sluit volledig aan bij het familiegroeps-plan en de uitgangspunten. Maatwerk, eigen kracht versterken en uiteindelijk kosten besparing op termijn. Binnen het ouderschapsactieplan is namelijk aandacht voor de toekomst en eventueel nieuwe ontstane vragen of problemen binnen het ouderschap waarbij het netwerk een belangrijke rol heeft in de opvolging. Gespecialiseerde zorg kan daardoor uitblijven. Opvolging door de begeleider van het ouderschapsactieplan is een mogelijkheid als effectief middel wat de kosten laag houdt. Scheiding en ouderschap kan bij aanvang opgepakt worden in een bredere context dan alleen de juridische context. Binnen dit traject hebben ouders de ruimte het emotionele proces te doorlopen,voorgelicht en voorbereidt te worden op de veranderende context het ouderschapsplan te onderzoeken en vorm te geven samen met ondersteuning van families die een belangrijke rol kunnen spelen in het tot steun zij en mogelijk tijdelijk taken over te nemen, en de uitvoering mede te bewaken en op te volgen. De juridische aspecten en financiële aspecten van een scheiding kunnen hiernaast lopen en doorheen lopen maar worden vanuit een ander perspectief benaderd en hebben wel hun plek in het het hele proces, maar lopen niet door elkaar.