Voor de Groningers en voor het landschap (een evaluatie door de SGL) Inleiding De afgelopen jaren is er bij de Stichting Het Groninger Landschap veel veranderd. Meer dan in het verleden, kon een deel van de ambities van de Stichting worden verwezenlijkt. In 10 jaar tijd kon de Stichting ruim 1.000 hectare verwerven. Door de aankopen ontstaan steeds meer aaneengesloten natuurgebieden. Aaneengesloten gebieden konden en kunnen worden ingericht. Bij de inrichting van die gebieden is de aandacht meer en meer verbreed. Niet alleen natuurontwikkeling maar ook cultuurhistorie, openstelling en toegankelijkheid voor publiek, samenhang met waterberging, verdrogingsbestrijding, invulling van gebiedsgericht beleid samen met andere partners, zijn nu aan de orde. Het beheer kon naar een hoger kwaliteitsniveau worden gebracht. Dat dit door het Groningse publiek wordt gewaardeerd mag blijken uit het aantal Beschermers (lees: donateurs) van de Stichting. In 10 jaar tijd steeg het aantal Beschermers met ruim 60% tot een totaal van 13.500 aan het eind van 2003. De veranderingen hebben uiteraard ook hun gevolgen gehad voor de exploitatie die van ruim 1 miljoen euro in 1994 steeg naar bijna 2,3 miljoen euro in 2003. Bezit en beheer De Stichting beheert in de provincie nu ruim 7.500 hectare natuurgebied, waaronder begrepen een aantal cultuurhistorisch belangrijke landgoederen. Vrijwel alle bezittingen zijn gelegen in de ecologische hoofdstructuur. De Stichting streeft naar ontwikkeling en instandhouding van (half-) natuurlijke ecologische systemen met behoud van en respect voor cultuurhistorische waarden. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is de recreatieve openstelling. Gelet op de invloedssfeer van de Stichting Het Groninger Landschap moet het bezit binnen de ecologische hoofdstructuur op termijn groeien naar in totaal 15.000 hectare. Hier onder vindt u een overzicht van de belangrijkste gebieden van de Stichting. Dollard, polder Breebaart In de Dollard beheert de Stichting ruim 4.300 hectare open water, slikken, kwelders en graslanden. In de polder Breebaart nabij Termunten werd in 2001 een hoogwaardig brakwatergetijdengebied ontwikkeld van 63 hectare. In samenwerking met het waterschap Hunze en Aa s is een duiker in de deltadijk aangelegd waardoor in de polder een gedempte getijdenbeweging is ontstaan. Om de vismigratie in het in Dollardgebied te verbeteren werd een vispassage aangelegd. Na inrichting is in de polder de grootste broedkolonie van Kluten in Noordwest Europa neergestreken. In de bij de polder gelegen Reidehoeve is een bezoekerscentrum ontwikkeld. Er zijn vogelkijkvoorzieningen aangebracht en het natuurgebied is ontsloten door wandel en fietspaden. Ieder jaar worden meer dan 15.000 bezoekers ontvangen. Bourtange De Stichting beheert de soldatendijk bij de vesting en de aanliggende graslanden. Een goed voorbeeld van de landschappelijke samenhang tussen natuur, cultuurhistorie en recreatie is de al in 1936 verworven historische soldatenschans van Bourtange die naast een belangrijke cultuurhistorische waarde ook belangrijk is voor de natuur de rode lijstsoort Zwolse Anjer komt er uitbundig voor- en voor de beleving van het open landschap rondom de historische vesting. In 2004 wordt een begin gemaakt met de omvorming van 100 hectare landbouwgrond naar een natuurgebied met verhoogde botanische waarden. Voor de recreatieve ontsluiting van het gebied wordt samengewerkt met de Stichting Vesting Bourtange. Er komt ondermeer een bezoekerscentrum.
Zuidlaardermeer Van het reservaat Zuidlaardermeer is ruim 1.650 hectare verworven. In de taakstelling van het landinrichtingsproject Haren is de verwerving van nog eens 550 hectare opgenomen. Voor een versnelling in het behalen van de taakstelling, in verband met de combinatie met waterberging participeert de Stichting zowel inhoudelijk als ook financieel. In de polders aan de westzijde van het reservaat wordt gestreefd naar instandhouding van een open graslandgebied met het historische kavelpatroon. In grote delen wordt het beheer afgestemd op weidevogels, in kleine delen op botanische waarden. Tussen de weidevogelgebieden en het Zuidlaardermeer wordt gestreefd naar ondiep water met natuurlijke peilfluctuaties, overstromingsgraslanden die deels in open verbinding met het meer kunnen staan. De rietlanden hebben vegetatiekundige waarden en zijn van grote betekenis als broedbiotoop voor water- en moerasvogels. In de meren wordt gestreefd naar verbetering van de kwaliteit van de aquatische leefgemeenschap en naar brede, natuurlijke oeverzones. Sturende processen in het Zuidlaardermeergebied zijn sterk gekoppeld aan oppervlaktewater: aanvoer van beekwater, peildynamiek en inundaties. Met het project Water over Wolfsbarge, dat dankzij de steun van de Japanse sojasaus fabrikant Kikkoman Foods Europe kon worden uitgevoerd, werd een veldlaboratorium gemaakt, waarin deze sturende processen nauwkeurig worden bestudeerd. Ook wordt in dit kader meegewerkt aan het baggeren van Zuidlaardermeer. Gewerkt wordt aan een gezond ecosysteem met voldoende paai- en opgroeiplaatsen voor vis. In de Westerbroekstermadepolder, de Kropswolderbuitenpolder en verder langs de oostoever van het meer wordt een meer natuurlijke ontwikkeling nagestreefd. Hier wordt gestreefd naar een mozaïek van open water, rietland, ruigte, bloemrijke graslanden en - zeer lokaalbosgemeenschappen van laagveen. De natuurtechnische inrichting van de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder werd in 2004 voltooid. Voor de inrichting van dit 500 hectare grote gebied worden de functies natuurontwikkeling, calamiteitenberging van water en recreatie gecombineerd. Zuidelijk Westerkwartier In het Zuidelijk Westerkwartier beheert de Stichting de cultuurhistorisch waardevolle landgoederen bij de Coendersborg en het Iwema Steenhuis. In de kwaliteit van vooral de monumentale gebouwen bij de Coendersborg en de recreatieve functies moet de komende jaren worden geïnvesteerd. Bij het Leekstermeer beheert de Stichting ca. 150 hectare graslanden en moerasbos. Er wordt gestreefd naar een wetland (watergebied van internationale betekenis, in het bijzonder als verblijfplaats voor watervogels), dat in de lage delen kenmerken vertoont van een periodiek overstromingslandschap Dit betekent dat, naast open water en waterplantenvegetaties in de centrale slenk, overstromingsgraslanden, grote zeggengemeenschappen evenals slikkige en plasdras terreindelen voorkomen. Afronding van het bezit wordt in de nabije toekomst gerealiseerd; hiermee kan de in 2003 aangelegde dijk worden gesloten en het gebied tevens als bergingsgebied voor overtollig water functioneren. De inrichting van het achterliggende gebied geschiedt in samenwerking met het waterschap Noorderzijlvest. Reitdiepdal Van de totale reservaatsoppervlakte van ongeveer 750 hectare is iets minder dan de helft verworven. De verwervingstaakstelling van het landinrichtingsproject Sauwerd zal niet worden gehaald.
Het beheer is gericht op weidevogels en cultuurhistorie. Met betrekking tot beide doelstellingen worden per deelgebied afwegingen gemaakt. Door de versnippering van het bezit in het weidevogelreservaat is het onmogelijk om in de komende jaren een integraal waterbeheer te realiseren, wel zal daar waar mogelijk de waterhuishouding worden aangepast. Het huidige beheer dat bestaat uit agrarisch medegebruik zal worden voortgezet. Ten behoeve van het weidevogelbeheer zal worden geprobeerd de bemesting met vaste stalmest te intensiveren. De geringe beschikbaarheid van vaste stalmest vormt hiervoor de belangrijkste beperking. In samenwerking met de lokale agrarische gemeenschap wordt gewerkt aan de invulling van een mozaïekbeheer. Voor het voormalige borgterrein Harssens Bosch wordt gestreefd naar een kleinschalige recreatieve functie met restauratie dan wel herbouw van de keuterij Harssens Bosch en herstel de structuur van het oude borgterrein. Voor de boerderij bij Noorderhogebrug wordt gestreefd naar een beheerboerderij met een educatieve en recreatieve functie; te voltooien in 2005. Beide onderdelen worden opgenomen in een samenwerkingsproject met de Stichting Oude Groninger Kerken en de Stichting Landschapsbeheer Groningen. In het kader van dit integrale gebiedsgerichte project wordt verder samen met de Stichting Oude Groninger Kerken een bezoekerscentrum ontwikkeld in de kerk van Klein Wetsinge. Kleinschalige aanpassingen in de waterhuishouding en een verbetering van de recreatieve ontsluiting van het gebied worden, eveneens in dit project meegenomen. Noordkust De stichting beheert in totaal ruim 300 hectare kwelders en binnendijkse groenlanden. De inrichting van de binnendijkse gebieden zal vanaf 2004 op projectbasis ter hand worden genomen. Doel van het inrichtingsproject is het creëren van kleinschalige binnendijkse brakwatergebieden. Voor deze inrichtingsprojecten bestaat een breed draagvlak. In het kader van dit project zal ook het bezoekerscentrum in Pieterburen worden vernieuwd. Het beheer is gericht op het instandhouden en/of ontwikkelen van de brakke en zoute elementen met de daaraan gekoppelde specifieke flora en fauna die in het gebied aanwezig zijn. Er zal niet alleen gekeken moeten worden naar de eigen terreinen, maar de situatie langs de gehele Noordkust moet in ogenschouw genomen worden. Het belang van de kwelders wordt, onder leiding van ervaren gidsen getoond tijdens excursies op de kwelder (bij laag water) en excursies vanaf de dijk (bij hoog water en tijdens het broedseizoen). Ennemaborg, Ring Blauwe Stad Met de Blauwe Stad B.V. is een samenwerkingsovereenkomst afgesloten. De komende jaren zal er gewerkt worden aan de realisering van de Blauwe Stad. Het eigendom van de Stichting wordt ingericht conform de afspraken in deze overeenkomst. Via een verbindingszone langs de A7 wordt ons landgoed met de nabij gelegen gebieden van Staatsbosbeheer verbonden. Grote grazers krijgen op deze manier een groter gebied ter beschikking. Op langere termijn wordt gestreefd naar een integraal begrazingsbeheer. Het hoogveenrestant Meerland is per 1/1/2003 door Staatsbosbeheer aan de Stichting overgedragen. Samen met Staatbosbeheer geeft de Stichting invulling aan de groene inbreng in de ring om de Blauwe Stad. Het inrichtingsproject Blauwe Stad is in 2003 gestart. De projecten van de Stichting in de ring om de Blauwe Stad worden in 2004 verder uitgewerkt. De ontsluiting van het landgoed wordt sterk verbeterd door aanleg en verbetering van wegen en paden. Verder worden de ontwikkeling van een bezoekerscentrum, de inrichting van de ecologische verbindingszone, de aanleg van twee faunapassages, een tweetal vogelkijkvoorzieningen en een vleermuisgrot in het plan meegenomen.
Molens, borgen en landschappelijke elementen De statutaire doelstelling van Stichting Het Groninger Landschap luidt: Het doel van de stichting is het bevorderen van het behoud van het natuur- en landschapsschoon in de Provincie Groningen. Onder natuur- en landschapsschoon wordt verstaan al datgene wat tot de aantrekkelijkheid van het landschapsbeeld bijdraagt, waartoe mede kunnen worden gerekend de merkwaardigheden op het gebied der natuurlijke historie en voortbrengselen van menselijke werkzaamheid, welke door hun vorm, ligging of ouderdom de waarde van het landschapsbeeld verhogen. In deze doelstelling is de onlosmakelijke samenhang tussen natuur, erfgoed en landschap verwoord. De Stichting Het Groninger Landschap verwerft en beheert daarom naast natuurgebieden en landgoederen ook monumenten en cultuurhistorische elementen die een wezenlijk onderdeel van het Groninger landschap vormen. Een goed voorbeeld hiervan is de al in 1936 verworven historische soldatenschans van Bourtange die naast een belangrijke cultuurhistorische waarde ook belangrijk is voor de natuur de rode lijstsoort Zwolse Anjer komt er uitbundig voor- en voor de beleving van het open landschap rondom de historische vesting. Het belang van cultuurhistorie binnen de activiteiten van de Stichting neemt toe. De Stichting ziet in de bescherming van bedreigde cultuurhistorische objecten een toenemende taak. De inzet van vrijwilligers bij de exploitatie en openstelling van dergelijke objecten is één van de voorwaarden bij mogelijke verwerving. Financieel beleid Het financieel beleid van de Stichting is gericht op continuïteit op de lange termijn en daarmee op instandhouding van het vermogen. Daarom reserveert de Stichting haar vermogen en gebruikt zij de vruchten van dit vermogen om haar doelstellingen te verwezenlijken. Deze wijze van financiering waarborgt de continuïteit in de uitvoering van de doelstellingen van de Stichting en een slagvaardige en doeltreffende inzet van de beschikbare middelen. Meer dan alleen maar beheer In de loop der jaren heeft het werkveld van de Stichting zich sterk verbreed. Ontwikkelingen in natuurbeheer en landschapsbeheer, ontsluiting en recreatie en de relatie met andere maatschappelijke ontwikkelingen zoals de problematiek rond de veranderende waterhuishouding in de provincie Groningen, hebben hiertoe geleid. Steeds vaker participeert de Stichting in projectontwikkeling en de daarmee samenhangende financieringsconstructies. Het personeelsbestand groeide in 10 jaar dan ook van 12 naar 19 volledige arbeidsplaatsen. Veel werd ook opgevangen dankzij de hulp van vrijwillig medewerkers waarvan het aantal in 10 jaar groeide van 79 naar 149. Het beleid van de Stichting is sterk gericht op participatie van de gemeenschap. De vrijwillig medewerkers spelen een belangrijke rol bij het begeleiden van het publiek en het onderzoeken van ontwikkelingen in de gebieden. Zo gidsen de vrijwillig medewerkers jaarlijks duizenden bezoekers op meer dan honderd excursies en ontvangen ze nog eens vele duizenden in de bezoekerscentra van de Stichting. De teams van vrijwillig medewerkers kennen een hoge mate van zelfstandigheid. Ze stellen zelf ieder jaar een activiteitenplan en een begroting op. Een belangrijke taak van de werkorganisatie bestaat er in de vrijwillig medewerkers optimaal te ondersteunen. De Stichting streeft naar een landschap waar identiteit en duurzaamheid centraal staan. Ze heeft daarbij oog voor integrale processen en zoekt daar waar mogelijk naar samenwerking en de combinatie van diverse maatschappelijke functies.
Recapitulerend levert de Stichting de volgende producten: - Het verwerven en beheren van natuurgebieden in de provincie Groningen o Activiteiten die verband houden met het beheer van natuurterreinen, de organisatie daarvan en het beheer en onderhoud van de daarvoor noodzakelijke gebouwen en materieel. o De inschakeling van (omwonende) agrariërs, aannemers, rietsnijders, agrarische natuurverenigingen en plaatselijke loonwerkers bij het beheer van de natuurterreinen ((gebruiks-)overeenkomsten, overleg) o Voorbereiding voor verwerving van nieuwe natuurterreinen binnen de EHS o Organisatie van inrichtings-, ontwikkelings-, verbeter- en herstelprojecten o Medewerking aan te treffen maatregelen van algemeen maatschappelijk belang, bijvoorbeeld: uitbreiding boezem, calamiteitenberging en de aanwijzing en aanleg van retentiegebieden; gebiedsgerichte projecten en dergelijke o Onderzoek naar en inventarisatie van de ontwikkelingen in haar natuurgebieden - Het verwerven en beheren van cultuurhistorisch waardevolle objecten en terreinen die van belang zijn voor het behoud en de beleving van het Groninger landschap o Activiteiten die verband houden met het beheer en onderhoud van cultuurhistorisch, landschappelijk en archeologisch waardevolle terreinen en objecten o Verwerving van nieuwe cultuurhistorisch waardevolle objecten en terreinen o Organisatie van inrichtings-, ontwikkelings-, verbeter- en herstelprojecten - Het openstellen van deze gebieden en objecten o Activiteiten die verband houden met het aanleggen en beheren van specifieke publieksvoorzieningen als wandel- en fietspaden, informatieborden, terreinmeubilair, bezoekerscentra en vogelkijkvoorzieningen o De organisatie van een breed aanbod aan van excursies en het werven van vrijwillig medewerkers hiervoor o Ontwikkelen en produceren van folders en brochures voor het recreatief medegebruik van de terreinen o Het houden van toezicht en de begeleiding van de recreatie - Het creëren van draagvlak voor het behoud van het Groninger landschap o Informeren van een zo breed mogelijk publiek over natuur en cultuurhistorie in de provincie Groningen in het algemeen en over de bezittingen van de Stichting Het Groninger Landschap in het bijzonder. De betrokkenheid van de in de omgeving wonende mensen bij de ontwikkeling en het beheer van natuurterreinen wordt daarmee vergroot o Ontwikkelen en produceren van (les-)programma s voor specifieke doelgroepen o Deelnemen in de ontwikkeling van natuur- en landschapsbeleid o Werving, ondersteuning en opleiding van vrijwilligers o Werving van externe middelen, fondsen en sponsoren ten behoeve van de uitvoering van projecten.