Centrumlocatie U bent onlangs geopereerd vanwege een zenuwletsel. Daarvoor bent u onder behandeling op de afdelingen Plastische Chirurgie en Revalidatie. In deze folder geven we u informatie over wat een zenuwletsel is en belangrijke instructies. Informatie en instructies voor patiënten met een zenuwletsel
Wat is de functie van een zenuw? De zenuw heeft als functie om informatie (signalen) uitwisseling mogelijk te maken tussen de hersenen en organen zoals de spieren en de huid. Zo kan een signaal naar de spieren worden gestuurd die in actie moeten komen en komen er signalen binnen vanuit de huid, bijvoorbeeld hoe een voorwerp aanvoelt. Wat gebeurt er na een zenuwletsel? Wanneer de zenuw is beschadigd, is de verbinding verbroken tussen de hersenen en de hand. Daardoor verliest de hand een deel van het gevoel en spierkracht. De zenuw zal door de chirurg zorgvuldig aan elkaar worden genaaid. Daarna groeit de zenuwcel vanaf dat punt naar de huid (gevoel) en de spieren. Het proces van zenuwingroei verloopt met een snelheid van ongeveer 1 mm per dag. Het duurt dus meestal erg lang voordat de zenuw bij zijn eindpunt is. Na de operatie Instructies Na de operatie moet de gehechte zenuw worden beschermd tegen beschadiging. Daarvoor is uw hand in het gips gezet of krijgt u een spalk. U krijgt ook instructies zoals het hooghouden van uw arm om zwelling tegen te gaan. 2
Tinteling en/of pijn in het verloop van de zenuw kan duiden op rek op de zenuw. Dit moet u zien te vermijden. Na deze eerste periode (ongeveer 3 weken) mag u geleidelijk aan steeds meer gaan doen en krijgt u oefeningen om de beweeglijkheid van de hand en pols weer optimaal te krijgen. De hand/arm kan meestal na 5 weken volledig belast worden, behalve als er ook een peesletsel is, dan mag dit pas later. Zoals gezegd, een zenuw die net gerepareerd is geeft nog geen informatie door naar de hersenen. In het verzorgingsgebied van de zenuw voelt u daarom nog niets. Ook kan u de spieren nog niet aanspannen. De oefeningen voor deze fase, welke we fase 1 noemen, worden hieronder verder besproken. Wanneer na maanden de zenuw weer is ingegroeid, begint fase 2. Er is dan niet direct een normale spierkracht en een normaal gevoel. U moet opnieuw leren deze te gebruiken. De hand spreekt als het ware in een nieuwe taal. De hersenen kunnen niet goed vertalen wat u voelt zonder dat u naar het materiaal of voorwerp kijkt. Uw therapeut maakt een oefenprogramma voor het trainen van de spieren en het gevoel (zie pagina 5). Dit schema hangt samen met de mate van ingroei van de zenuw. Het is het beste als u een paar keer per dag oefent op een stille plek waar u comfortabel kunt zitten om geconcentreerd de oefeningen te doen. Fase 1 Zoals eerder gezegd, in de eerste maanden krijgen de spieren geen signalen en kunt u bepaalde bewegingen niet maken. Hierdoor zouden er verkortingen en verstijvingen kunnen ontstaan (contracturen). U krijgt een aantal oefeningen en mogelijk een spalk om dit te voorkomen. In de eerste fase na de operatie is er geen gevoel in een deel van de hand. In deze fase voelt u ook geen pijn in het gevoelloze deel en loopt u risico om uw hand te verbranden aan hete voorwerpen of te verwonden aan scherpe voorwerpen. Kijk goed uit en gebruik uw andere hand om wonden te voorkómen, bijvoorbeeld door de temperatuur van het water eerst met uw goede hand te controleren. De oefeningen in de eerste fase, in combinatie met andere oefeningen om de hand soepel te houden, zijn erop gericht om de hersenen de herinnering, aan hoe iets aanvoelt niet te laten vergeten. 3
Oefeningen voor gevoel - Wanneer u iemand ziet die dingen aanraakt moet u ook proberen u zich voor te stellen hoe dat zou voelen wanneer uw hand normaal zou voelen. Door het aanraken van de hand waar geen gevoel is in combinatie met het geconcentreerd observeren worden de hersenen gestimuleerd. Dit zou u een paar keer per dag moeten doen. - U kunt ook iemand anders vragen uw beide handen tegelijk aan te raken op dezelfde plek terwijl u dit aandachtig observeert (foto 1). - Een andere oefening is om de gevoelloze vinger aan te raken met dezelfde vinger van uw goede hand (foto 2). - Ook kunt u de andere zintuigen gebruiken die helpen om uw gevoel te trainen in deze eerste fase, bijvoorbeeld door te luisteren naar wat u voelt. Fase 2 Trainen van de spierkracht Als de zenuw verder is ingegroeid in de spier krijgt u oefeningen om de spierkracht te trainen. In het begin zijn dit moeilijke oefeningen omdat de signalen nauwelijks doorkomen. In deze fase is geconcentreerd oefenen van belang. Later zijn de oefeningen te vergelijken met normale krachttraining. 4
Training van het gevoel Bij zenuwletsels rond de pols duurt het ongeveer 3-4 maanden voordat u in de palm van de hand een of meer spieren kan aanspannen en/of iets gaat voelen. Wanneer u daar iets voelt begint u pas met de onderstaande oefeningen. De principes van deze training kunt u zien in de hiernaast afgebeelde illustratie van een hand die een knikker vastpakt. Normaal voelt u dit goed (a) maar na een zenuwbeschadiging verandert het plaatje (b) in de hersenen. Het kijken naar de voorwerpen die gevoeld worden helpt de hersenen te leren wat er precies gevoeld wordt in de hand. Oefeningen voor het trainen van het gevoel 1. Lokaliseer oefening: druk met een bot voorwerp (bijvoorbeeld een balpen) op de huid op een van de plekken zoals op het figuur. U drukt of beweegt de balpen totdat u iets voelt. Vergelijk dit met een gebied in de hand waar u normaal gevoel heeft. 2. Concentreer u WAAR, WAT en HOE u voelt. Is het op de plaats waar u de hand raakt of op een andere plaats? Is het op één plaats of voelt u de beweging? Hoe is het verschil met de plaats die normaal voelt. 3. Raak de huid aan, eerst met open ogen en dan met gesloten ogen. Probeer te lokaliseren waar u het voelt en druk of beweeg totdat u het voelt. Doe dit in een paar gebieden van de hand en probeer per gebied door te gaan totdat u het kan lokaliseren, dan naar een volgend gebied. 4. Laat iemand de hand aanraken op een punt en probeer te voelen waar u wordt aangeraakt en beschrijf wat u voelt. 5. Wanneer u al het zogenaamde beschermende gevoel heeft in de vingertoppen kunt u met nieuwe oefeningen gaan beginnen waarbij u verschillende typen stof en vormen kan identificeren. De oefeningen zijn hetzelfde als de lokalisatie oefeningen. Eerst kijken naar het voorwerp/de stof, dan met gesloten ogen vastpakken en doorgaan totdat u weet wat u vastheeft en kan beschrijven hoe het voelt. 5
Voorbeelden van training 1. Neem een voorwerp/lapjes textiel in uw hand en probeer te voelen wat voor een soort stof het is. 2. Gebruik twee dezelfde voorwerpen/stofjes neem er een, zonder te kijken, in uw hand met het zenuwletsel en probeer een paar van gelijke vorm of stof te bepalen. 3. Als het niet lukt, dan hetzelfde proberen en kijken naar het voorwerp/stof. 4. Een aangepaste Rubik kubus kan gebruikt worden waarmeer allerlei patronen gemaakt kunnen worden. 5. Vind identieke voorwerpen, lapje textiel, zonder te kijken. 6. U kunt een aantal voorwerpen in uw broekzak of tas meenemen en proberen door te voelen welke voorwerpen het zijn; welke vorm, materiaal, temperatuur, gewicht en dergelijke. 6
7. Gebruik al uw zintuigen om het gevoel te versterken. Bijvoorbeeld wanneer u een appel eet, kunt u denken aan de smaak, geur, kleur terwijl u de appel in uw hand heeft. 8. Het helpt bij het trainen van het gevoel als u er een routine van maakt om steeds uw hand te gebruiken en voelt welke structuur en vorm de dagelijkse voorwerpen hebben die u in uw hand heeft. Concentreer op wat u voelt; is het hard of zacht, scherpe of botte randen, welke vorm, grootte en materiaal. Tijdens de revalidatie worden er regelmatig afspraken gemaakt om te meten of het gevoel en de spierkracht beter worden en daar waar nodig het programma aangepast. Tot enkele jaren na de operatie kan er door intensieve training en revalidatie nog steeds verbetering worden bereikt. 7
Bron: Sensory re-education after nerve repair Birgitta Rosén, 2006, Avd för Handkirurgi, Institutionen för Kliniska vetenskaper, Malmö, Lunds Universitet Deze brochure is geschreven door Dr. Birgitta Rosén, wetenschapper en ergotherapeut aan de Lund Universiteit van Malmö te Zweden. De brochure is vertaald door medewerkers van de afdeling revalidatie Erasmus MC Rotterdam. Erasmus MC s Gravendijkwal 230 3015 GE Rotterdam Tel (010) 704 0 704 www.erasmusmc.nl Gewijzigde 6162244 Erasmus MC - Patiëntencommunicatie - 07/07 tel.nrs. 01/08 Aan de inhoud van deze folder kunnen geen rechten worden ontleend