Inhoudsopgave 1 Inleiding...... 3 2 Toepassingsvormen van ANPR... 3 2.1 ANPR-mobiel... 3 2.2 ANPR-strategisch...:... 4 3 Toestemming eigenaar/beheerder weg( en)... 4 4 Bevoegd gezag en verantwoordelijkheid... 4 5 Doel inzet ANPR-strategisch... 4 6 Gegevens / informatie... 5 6.1 Bewaartermijnen data... 5 6.2 Samenstelling blacklists... 6 6.3 Informatieverwerking... 7 7 Nationale samenwerking... 7 8 Toepassingsmogelijkheden AN PR... 7 8.1 ANPR strategisch... 7 9 A2S nabij Zwolle Zuid... 8 9.1 Locatie... 8 9.3 Bevoegd gezag en verantwoordelijkheid... 8 10 Slotopmerkingen... 8 11 Samenvatting... 9 BIJLAGE... 10 Artikel 8 Wet Politie Gegevens...... 10 Artikel 9 Wet Politie Gegevens... 10 Artikel 10 Wet Politie Gegevens... 10 Doe: projectplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 2
1 Inleiding In het kader van de bestrijding van criminaliteit en het monitoren van de bewegingen van criminelen maakt de politie steeds meer gebruik van technische hulpmiddelen die dit soort processen in de dagelijkse bedrijfsvoering ondersteunen. Informatie Gestuurde Politie en nodale oriëntatie zijn twee items die elkaar in dat kader in deze notitie raken en beïnvloeden. Eén van die technische hulpmiddelen is het gebruik en de inzet van A(utomatic) N(umber) P(late) R( ecognition) ofwel kentekenlezende camera's (verder ANPR). Deze techniek is voor het eerst toegepast in het proces handhaving maar het lijkt ook goed toepasbaar in het proces opsporing. Met deze techniek kan bijvoorbeeld ook in beeld worden gebracht of en zo ja waar gestolen voertuigen worden gebruikt en hoe die zich door Nederland bewegen. Hieronder wordt nader op de verschillende toepassingsmogelijkheden ingegaan. De politie werkt altijd in ondergeschiktheid aan het bevoegde gezag. Dat betekent dan ook dat de verantwoordelijkheid voor het gebruik van kentekenlezende camera's en de daaraan gekoppelde verwerking van gegenereerde gegevens bij en door de politie afhankelijk van de vorm is ondergebracht bij de (hoofd)officier van justitie de burgemeester en/of de korpsbeheerder. De opslag en verwerking van door deze systemen gegenereerde data is geregeld in de Wet Politie Gegevens (verder WPG). ANPR kan op verschillende manieren worden ingezet te weten: mobiel (zie 2.1); op strategische locaties (zie 2.2); in het kader van beveiliging / bewaking. In deze notitie wordt naast een beschrijving van de eerste toepassingsmogelijkheid beschreven hoe de ANPR-techniek op strategische locaties zal worden ingezet. Deze locaties bevinden zich in het 'gebied' van politieregio IJsselland en de 8 politieregio's die samen met IJsselland de Bovenregionale Recherche Noord- en Oost-Nederland (verder BRNON) vormen!. Een planning van deze locaties is verderop in deze notitie vermeld. De derde mogelijkheid wordt hier verder niet nader behandeld en toegelicht omdat die in opzet en uitvoering een afwijkend karakter heeft in een ander project(plan) wordt behandeld en omdat de juridische kaders daarvoor anders zijn. 2 Toepassingsvormen van ANPR 2.1 ANPR-mobiel ANPR kan op twee manieren mobiel worden gebruikt. Het systeem kan tijdelijk langs een weg op b.v. een statief worden geplaatst maar het kan ook in een (politie)voertuig worden gemonteerd. In beide gevallen worden kentekens van het systeem passerende voertuigen gescand opgeslagen en vergeleken met kentekens waarvoor de politie binnen het kader van haar gebruikelijke taken om uiteenlopende redenen belangstelling heeft en die zijn opgeslagen in een politieregister. Deze gegevens zijn samengebracht in een zogenaamde 'blacklist'.. Bij deze toepassing van ANPR wordt in principe altijd onmiddellijk gereageerd op een 'hit' zijnde een match van het gedetecteerde kenteken met een kenteken in een blacklist. Inzet van deze vorm van ANPR is slechts een beperkte inbreuk op de privacy omdat alleen eigenaren/gebruikers van die vooraf geselecteerde voertuigen/kentekens in het verkeer aan een nadere controle worden onderworpen. 1 BRNON is samengesteld uit de volgende politiekorpsen: Groningen Friesland Drenthe Twente IJsselland Flevoland NO Gelderland Gelderland Midden en Gelderland Zuid. Taak en doelstelling van de BRNON worden later in deze notitie beschreven. Doe: projectplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 0'79
2.2 ANPR-strategisch ANPR kan ook strategisch worden ingezet te weten op vaste locaties langs (snel)wegen. Ook in dit geval kunnen gedetecteerde kentekens worden vergeleken met blacklists maar bij deze vorm van inzet wordt over het algemeen niet meteen gereageerd op een hit. Hier is het doel meer om vast te stellen of en zo ja hoe en langs welke wegen bij de politie bekende criminelen zich door de diverse verzorgingsgebieden bewegen. En om in geval van geconstateerde strafbare feiten in een bepaald gebied achteraf na te kunnen gaan welke voertuigen eventueel zijn te linken aan dat/die feit(en). Of om in geval van te verwachten strafbare feiten tijdig in te kunnen grijpen zodat dat strafbare feit kan worden voorkomen. Naarverwachting zullen de toepassingsmogelijkheden van deze wijze van ANPR-gebruik groot zijn. En I doordat deze vorm van inzet nog betrekkelijk nieuw is zijn deze mogelijkheden nog niet gelimiteerd : beschfeven. Analyse van data kan naar verwachting inzicht in één en ander geven. Belangrijk daarbij I is dat hierbij alleen gebruik wordt gemaakt van 'politiebe5till1dell'. \ J. -? "'--..--"... ~ v...r V--f;;/V ij... 3 Toestemming eigenaar/beheerder weg(en) Voordat tot plaatsing van ANPR-camera's wordt overgegaan dient er toestemming te zijn van de wegeigenaar/-beheerder. Deze toestemming moet blijken uit een vergunning of ander document waarin ook de voorwaarden waaronder montage en beheer van de installatie zijn opgenomen. 4 Bevoegd gezag en verantwoordelijkheid Inzet van deze vorm van ANPR is een geautomatiseerde manier van werken die tot de dagelijkse taken en werkzaamheden van de politieambtenaar als bedoeld in artikel 141 van het Wetboek van Strafvordering in het kader van artikel 2 van de Politiewet 1993 worden gerekend 2 De inzet van ANPR strategisch heeft primair tot doel een ondersteuning te leveren aan de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde als bedoeld in artikel 2 van de Politiewet 1993 en is daarmee een verantwoordelijkheid van het openbaar ministerie in casu de (hoofd)officier van justitie. Deze geautomatiseerde methodiek maakt het daarbij mogelijk om controleerbaar gegevens op te slaan en te verwerken tot voor de dagelijkse politionele bedrijfsvoering hanteerbare informatie. Opslag en verwerking van gegenereerde data vinden plaats in bestanden waarvoor de korpsbeheerder verantwoordelijk is. De op de hiervoor beschreven wijze gegenereerde gegevens dragen bij aan een verbetering van de werkmethodiek Informatie Gestuurde Politie. Doel daarvan is om de individuele politiemedewerker/ ster door middel van briefing en de-briefing van zodanige informatie te voorzien dat hij of zij zeer gericht kan werken. 5 Doel inzet ANPR-strategisch Vroeger kende de politie de mensen in de buurt/wijk. Het was bekend wie waar woonde of hij of zij strafrechtelijk met de politie in aanraking was geweest en van welke vervoermiddelen men gebruik maakte. Maar onze maatschappij heeft zich de afgelopen decennia in hoog tempo ontwikkeld tot een 2 De wetgever gaat er op grond van jurisprudentie van de Hoge Raad van uit dat bepaalde methoden geen concrete regeling als opsporingsbevoegdheid behoeven. Zie daartoe 'Tekst & Commentaar Strafvordering vijfde druk' titel IVA pagina 354 onder ben c. Doe: projectplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 4 080
samenleving zonder afstanden en grenzen. De mogelijkheden van transport en vervoer en de middelen die ons daarbij ter beschikking staan zijn talrijk. Bij het plegen van strafbare feiten maken (inter)nationale personen / criminelen steeds meer gebruik van transport en vervoer. De pakkans is kleiner en het werkgebied is groter. Men komt van ver pleegt de diefstal de inbraak of welk strafbaar feit dan ook en reist weer terug naar de eigen woon- of verblijfplaats. De politie vindt op een plaats delict hooguit wat achtergebleven sporen maar over het algemeen zijn deze moeilijk naar de verdachte(n) te herleiden. Deze vorm van criminaliteit wordt samengevat onder de noemer 'm 'el banditisme'. Er zijn door de loop der jaren diverse omschrijvingen van dat begrip ontstaan veelal gere a~ aan door inwoners van voormalige Oostbloklanden in Nederland gepleegde criminaliteit. Gezien het in de vorige alinea gerelateerde wordt dat begrip inmiddels breder beschouwd. Dat maakt dat ten aanzien van dit project onder mobiel banditisme wordt verstaan: Alle strafbare feiten als bedoeld in artikel 67 lid 1 van het Wetboek van Strafvordering/ al dan niet in georganiseerd verband gepleegd door (inter)nationale personen / criminelen/ die voor het plegen van die feiten ten minste 20 kilometer buiten hun woon- of verblijfplaats reizen en/of de politieregiogrenzen van hun eigen woongebied overschrijden. Het (inter)nationale weggennet is de afgelopen decennia sterk uitgebreid en de politie is zeker in relatie tot dat mobiel banditisme dan ook niet meer in staat om zonder technische ondersteuning zicht te houden op die vormen van strafbare feiten waarbij goederen en (inter)nationale personen / criminelen gebruik maken van de diverse vervoermiddelen en die (snel)wegen. Camera's op (snel)wegen maken het mogelijk om vast te leggen wie op enig moment in welk gebied is geweest. Deze informatie kan dan gekoppeld worden aan één of meerdere gepleegd(e) strafbare feit(en). Dat soort camera's zijn onderdeel van de hier behandelde ANPR systemen. ANPR is een volledig automatisch digitaal systeem dat het mogelijk maakt om zicht te houden op (de verwerking van) kentekens / informatie. Inzet van deze ANPR-systemen langs (snel)wegen heeft gekoppeld aan de taken van de BRNON te weten de bestrijding van bovenregionale criminaliteit en de bestrijding van (boven)regionaal mobiel banditisme meerdere doelen te weten: - in het kader van de nodale oriëntatie zichtbaar maken hoe bij de politie bekende (inter)nationale personen / criminelen zich door Nederland verplaatsen; - vastgelegde kentekens hanteren voor de opsporing van (verdachten van) gepleegde strafbare feiten 3 ; - voorkomen dat strafbare feiten (kunnen) worden gepleegd. Mede in dit kader stelt 'Politie In Ontwikkeling' (verder PlO) : de wisselwerking tussen de leefruimte en stromen land is in toenemende mate bepalend voor het karakter van onveiligheid en biedt tegelijkertijd aanknopingspunten voor de bestrijding ervan. Door niet alleen aanwezig te zijn op plaatsen maar ook op stromen kan het verlies aan handelingsvermogen bij de overheid door de opkomst van de informatiesamenleving worden gecompenseerd. 6 Gegevens I informatie 6.1 Bewaartermijnen data Uitgangspunt in dit project is dat de kentekens van alle voertuigen die de ANPR-camera's passeren worden verwerkt op basis van artikel 8 van de WPG 4 Om de inbreuk op de privacy zo beperkt 3 Wet Politiegegevens artikel 10 lid 1 onder a mede in verband met artikel 3:1 van het Besluit Politiegegevens. 4 Voor de tekst van dit artikel zie bijlage Doe: projectplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 5 081
J ' ' mogelijk te houden zulle';!.é gegenereerde kentekens in een tijdelijk bestand worden opgeslagen s. Aan dit tijdelijk be nouaiordt in het kader van dit project met het oog op de privacy een bewaartermijn van 7 wérkd gen verbonden. In die tijd wordt vastgesteld welke kentekens voldoen aan de combinati van m iel banditisme en strafbare feiten als bedoeld in artikel 67 lid 1 van het Wetboek van Stra ering. Kentekens die niet matchen met dat uitgangspunt worden na 7 werkdagen automatisch uit het bestand verwijderd. Kentekens die wel matchen worden vervolgens verwerkt overeenkomstig de bepalingen in de WPG 6 ente ens ~.. '_.' 1 Opslag en verwerking kentekens conform art. 8 WPG : tijdelijk bestand met een bewaartermijn 7 werkdagen Kenteken voldoet niet aan doelstelling! Kenteken automatisch verwijderen Verwerking conform de artt. 8 9 10 en 12 van de WPG. 6.2 Samenstelling blacklists Om een goed gebruik van gegevens te waarborgen en de inbreuk op de privacy zo veel mogelijk te beperken zal een blacklist altijd gebaseerd zijn op actuele informatie uit politiebestanden. Deze blacklists zullen worden gevoed met: - Kentekens waarvan bekentf"'is dat die waren betrokken bij het plegen van ernstige misdrijven?; i j - Kentekens waarvan b kend is dat de bestuurder/eigenaar/houder betrokken was bij het plegen van ernstige mi v n; '-':rj \c \~V\ l~ 5 Een tijdelijk bestand in dit verband is niet gelijk aan de tijdelijke registers waarover de voormalige Wet Politieregisters sprak. Het is in deze bedoeld om aan te geven dat deze kentekens gedurende korte tijd in een afzonderlijk en speciaal daarvoor bestemd bestand worden opgeslagen. 6 Door verdergaande technische ontwikkelingen is het in de toekomst wellicht mogelijk deze termijn te bekorten. 7 Met ernstige misdrijven worden bedoeld alle strafbare feiten bedoeld in artikel 67 lid 1 van het Wetboek van Strafvordering in relatie met de doelstelling van dit project. Doe: projectplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 6 082
Aan de hand van brongegevens zullen er ten aanzien van de blacklists categorieën worden gemaakt. Zo zal er bijvoorbeeld een categorie 'gestolen voertuigen' komen een categorie 'gesignaleerde personen' enzovoorts. De blacklists die zullen worden gebruikt bij de inzet van ANPR-strategisch zullen inhoudelijk dezelfde zijn als die bij de inzet van ANPR-mob lel. ANPR strategisch vraagt echter in het kader van een beperking van de inbreuk op de privacy om een selectief gebruik van die blaeklists. Het vorenstaande betekent dat de keuze van de categorieën afhankelijk is van doel en plaats waarop ANPR-inzet plaatsvindt. 6.3 Informatieverwerking.' - ~ '- -. - - De gegevens die door middel van inzet van ANPR-systemen binnen het 'BRNON-gebied' worden gegenereerd zullen worden getransporteerd naar een computersysteem in het hoofdbureau van politieregio IJsselland te Zwolle. Dat computersysteem maakt deel uit van één van de 5 nationale politie rekencentra en past daarmee binnen de lafldelijke ICT-structuur. Daar zuil die' egevens worden verwerkt door medewerkers van het Regionaal Informatie Knooppunt rder ) van politieregio IJsselland. Ten aanzien van de verwerking van deze gegevens zal waar nodig samen worden gewerkt door en met - medewerkers/-sters van - de RIKs van de overige politieregio's binnen het BRNON-verband. ~.va -O\f'cf v-<. '-"-:'LA-"-\ """ <..; < j ""~ Zo'n RIK is onderdeel van een programma voor de politie in Nederland waarin de structuur van gegevensverwerking en -uitwissel'ing wordt beschreven te weten het National Intelligence Model (verder Nlfvl). Hierin wordt onder meer aangegeven welke informatie op w~lke wijze door en aan wie of welke instantie mag worden doorgegeven en/of bevraagd. De verwerking van de gegevens zal geautomatiseerd worden gedaan. Dat maakt het mogelijk voldoende toezicht op de juiste naleving van de WPG en de in deze notitie beschreven werkmethodiek te garanderen. Om dat te kunnen realiseren zal zoals!:let zich op dit moment laat aanzien een bij de politie in Engeland i~ç.\il"" ' computersysteem worden aangeschaft. Dit programma Back Officie Facility van de firmaanite ka de verwerking van gegevens voor alle politieregio's binnen de BRNON verzorgen. 7 Nationale samenwerking Om te voorkomen dàt politieregio's zich onafhankelijk van elkaar op het gebied van inzet van ANPR ontwikkelen heeft de Raad van Hoofdcommissarissen op 30 januari 2008 ingestemd met het visiedocumènt 'ANPR naar een landelijke toepassing'. Mede naar aanleiding daarvan is inmiddels een 'Landelijk Programmabureau ANPR' opgericht. Politieregio IJsselland en de BRNON zijn daarin vertegenwoordigd en deontwikkeling in deze notitie zal de basis gaan vormen voor een discussie naar een landelijke regeling inzake ANPR in al haar facetten. 8 Toepassingsmogelijkheden ANPR " 8.1 ANPR strategisch In deze notitie gaat het grotendeels om inzet en gebruik van de strategische variant van ANPR. Die sluit aan bi' de taken van politieregio IJsselland en de BRNON te weten de bestrijding bovenregionale criminali <eit en (b0ve~ionaal mobiel banditisme. Om zicht te krijgen op de verplaatsingen van (inter)nationale criminel~n moeten meerdere locaties in Nederland van deze vorm van cameratoezicht worden voorzien. Voor 'en eerste aanzet zijn daartoe de volgende locaties gekozen: i Doe: projectplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 7
- -...: ~ - -.. - ~. -- 9 A2S nabij Zwolle Zuid 9.1 locatie Op de A28 zullen ter hoogte van hectometerpaal i. -"\-camera's boven de rijbanen worden gemonteerd. Het gaat hierbij om 3 rijbanen in noorèfèlijke richting en 3 rijbanen in zuidelijke richting. In beide rijrichtingen bevindt zich aan de buitenzijde van de wegvakken E;en vluchtstrook. In totaal worden op deze locatie 8 ANPR-camera's gemonteerd. 9.2 Toestemming Voor de montage van deze camera's wordt gebruik gemaakt van een portaal van Rijkswaterstaat wegendistrict Zwolle. Hçt berrpft hipr ppn portaal waaraan bewegwijzering- en matrixborden zijn. gemonteerd. De heer ~...' -">. '-oofd van het wegendistrict Zwolle heeft schriftelijk vergunning verleend voor de montage vall AI~PR-camera's en het gebruik daarvan tot 1 januari 2010. 9.3 Bevoegd gezag en verantwoordelijkheid Plaatsing en gebruik van deze camera's en de verwerking van d";win'>r aeornereerde data vinden -- plaats onder vera'. en de De locatie waar 's zijn geplaatst valt onder de gemeente Hattem. De' evenals politieregio Noord-Oost-Gelderland door de politie over deze [.JlddL::>lll!J!Jerr rr UI rr leero. rlattem ressorteert onder het.~ openbaar ministerie te De van dat arrondissement is door de heer \:van het vorenstaande in kennis gesteld..0'0". 10 Slotopmerkingen <' Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties heeft zich nog geen oordeel gevormd omtrent de inzet van ANPR in het kader van het proces opsporing. Wel is vanuit het ministerie aangegeven dat de Raad van Hoofdcommissarissen bezig is met het in kaart brengen van de privacy aspecten die bij ANPR een rol spelen. In dat kader is door hen een Landelijk Programmabureau ANPR opgericht. Politie In Oprichting (PlO) doet onderzoek naar landelijke toepassingsmogelijkheden van ANPR in het proces opsporing en monitort ten behoeve van de 'Voorziening tot Samenwerking Politie Doe: projedplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 084
Nederland' (verder VtSPN) de ontwikkelingen daarnaar bij de politieregio IJsselland en de BRNON. Dit project sluit bij de landelijke ontwikkelingen op het gebied van ANPR aan. Er zal nog worden gezocht naar een modus om dit project ter toetsing op inhoud en werking te laten beoordelen door een onafhankelijk en objectief instituut. In het kader van de privacy kan het College Bescherming Persoonsgegevens een adviserende en/of toetsende rol spelen. Dit project wordt opgezet voor de duur van 2 jaar na de feitelijke start. Eens per half jaar zal overleg over de werking opgedane ervaringen en behaalde resultaten plaats vindènmet representanten van het openbaar ministerie en de korpsbeheerder. 11 Samenvatting Alle kentekens van voertuigen die over de in deze notitie aangegeven (snel)wegen in Nederland rijden worden te beginnen met de A28 nabij Zwolle Zuid met toestemming van de eigenaar/wegbeheerder voor het plaatsen van de daartoe benodigde ANPR-systemen gedetecteerd en onder verantwoordelijkheid van de korpsbeheerder in eerste instantie maximaal 7 werkdagen opgeslagen in een tijdelijk bestand. Gedurende die week worden de kentekens geautomatiseerd vergeleken met blacklists en eventueel andere actuele informatie. Als die kentekens in deze periode matchen enjof op basis van de WPG gebruikt kunnen worden voor opsporingsonderzoeken dan worden zij overgeheveld naar vaste bestanden eveneens onder verantwoordelijkheid van de korpsbeheerder. De kentekens die niet onder de hiervoor bedoelde categorieën vallen worden na afloop van die 7 werkdagen automatisch verwijderd. Zwolle 31 maart 2008. " \'. Doe: projectplan \ digitale surveillance op (snel)wegen 9 085