Evaluatie verslavingspreventiebeleid 2011 Gemeente Valkenswaard
1. Inleiding In oktober 2010 heeft het college het Verslavingspreventiebeleid gemeente Valkenswaard 2011 en verder vastgesteld. Per abuis is dit toen niet voorgelegd aan de raad. In oktober 2011 is de nota alsnog door de raad vastgesteld. In het Actieplan Verslavingspreventie gemeente Valkenswaard 2011 is de uitvoering van de nota beschreven. Het document dat nu voor u ligt is een procesevaluatie van het verslavingspreventiebeleid in Valkenswaard. Het doel van de evaluatie is te onderzoeken welke beleidsaanbevelingen (deels) zijn gerealiseerd en welke niet. Daarnaast worden aanbevelingen voor het jaar 2012 gedaan. De evaluatie is als volgt opgebouwd: in paragraaf 2 wordt een korte beschrijving van de nota over het verslavingspreventiebeleid gegeven. Vervolgens wordt in paragraaf 3 de link met het landelijk beleid en de verhouding met bestaande documenten binnen de gemeente weergegeven. In paragraaf 4 wordt per actiepunt aangegeven wat er is gerealiseerd. Tot slot komt in paragraaf 5 het advies voor 2012 aan bod. 2. Nota verslavingspreventiebeleid In de raadsvergadering van oktober 2011 is het verslavingspreventiebeleid vastgesteld. Het college deed dit eerder al in oktober 2010. In deze nota wordt de wijze beschreven waarop de gemeente Valkenswaard preventieactiviteiten op het gebied van alcohol en drugs wil gaan inzetten. Belangrijkste ambitie is het integraal aanpakken van de preventie. Deze integraliteit moet niet alleen terugkomen tussen de verschillende beleidsterreinen (Wmo, jeugd en veiligheid), maar ook tussen de verschillende doelgroepen (ouders, sportverenigingen, leerlingen, jongeren, horeca en inwoners van de gemeente Valkenswaard in het algemeen). De uiteindelijke gewenste situatie is in de nota als volgt omschreven: Het verminderen van risicio s en problemen op het gebied van gezondheid, openbare orde, veiligheid en verkeer, door het terugdringen van riskant alcohol- en drugsgebruik middels een integrale en intergemeentelijke aanpak onder regie van de gemeente. Buiten de preventieve werking dient er een gedegen zorgaanbod te zijn voor hen die zelf hun verslaving niet de baas kunnen. Om deze gewenste situatie te bereiken zijn 13 actiepunten omschreven die uiteindelijk moeten leiden tot het terugdringen van riskant alcohol- en drugsgebruik. Een opmerking hierbij is dat in het beleid het accent ligt op jongeren. Uit deze 13 actiepunten vloeit een actieprogramma voort waarbij tien deelprojecten zijn opgezet. 3. Landelijk en lokaal beleid Op landelijk niveau zijn er diverse wetten en beleidsprogramma s die samenhang laten zien met het verslavingspreventiebeleid. In het kader van deze evaluatie zijn daarbij de volgende onderwerpen met name van belang: Alcoholbeleid Drugsbeleid Preventiebeleid: Kiezen voor gezond leven Lokaal heeft het verslavingspreventiebeleid raakvlakken met het Wmo-Meerjarenplan 2010-2013. Prestatieveld 9 van de Wmo schrijft voor dat gemeenten de taak hebben het lokale verslavingsbeleid te bevorderen. Daarnaast wordt in het veiligheidsbeleid opdracht gegeven het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren terug te dringen. 2
4. Evaluatie per deelproject Het actieplan voor 2011 bestaat uit een tiental deelprojecten waarbij preventieactiviteiten op het gebied van alcohol en drugs op een integrale manier worden aangepakt. De informatie voor deze evaluatie is verkregen uit een evaluatiebijeenkomst waarbij vrijwel alle betrokken partijen aanwezig waren. Het betroffen de volgende organisaties: GGD Brabant- Zuidoost, Novadic-Kentron, Jongerenraad, Scholengemeenschap Were Di, Paladijn en de Politie. Laatstgenoemde kon helaas niet bij de bijeenkomst aanwezig zijn. Per deelproject zijn de volgende drie punten onderzocht: - - : Wat is er gebeurd om het gewenste effect te bereiken? - 4.1 Filmproject jeugd over voorbeeldgedrag volwassenen Jongeren leren van volwassenen. Niet alleen wat zij hen vertellen thuis, op school of op andere plaatsen maar ook het gedrag is een voorbeeld. Tijdens de voorlichting aan jongeren in 2010, zijn een aantal voorbeelden aan het licht gekomen van gedrag van volwassenen die alcohol nuttigen. Uit verschillende onderzoeken is gebleken wat voor invloed het voorbeeldgedrag heeft op de ontwikkeling van jongeren. Dit heeft geleid tot het idee om een film te maken over voorbeeldgedrag van volwassenen op het gebied van alcoholgebruik. De jongerenwerkers uit Valkenswaard hebben een groep jongeren samengesteld waarmee zij een film hebben ontwikkeld. Tijdens brainstormsessies is nagedacht over de invloed die volwassen op kinderen hebben wanneer het om alcoholgebruik gaat. Vervolgens zijn de meest spraakmakende onderwerpen uitgewerkt in een script en uiteindelijk in een film. Op vrijdagavond 9 december 2012 is de film bij speeltuin Geenhoven in première gegaan. De film wordt tijdens ouderavonden vertoond. Vervolgens wordt hier met verdere informatie op ingehaakt. De reacties op de film waren zeer positief. Dit kwam tijdens de première ook absoluut tot uiting. Evaluatie wijst uit dat het merendeel van de ouders aan het denken zijn gezet over hun alcoholgebruik. Een aantal ouders heeft zich voorgenomen niet meer te drinken in het bijzijn van hun kinderen of in ieder geval minder te drinken. De film werd door de overgrote meerderheid van de ondervraagde ouders geschikt gevonden als voorlichtingsmateriaal. Een aanbeveling is om de film breder in te zetten. Op deze manier kan het effect van de film vergroot worden.. Daarnaast moet opgemerkt worden dat het goed is dat de groep jongeren die meewerkten aan deze film bewust bezig waren met alcoholgebruik en de gevolgen daarvan. 4.2 Inzet gezonde school en genotsmiddelen Bij de stap van het basisonderwijs naar het middelbaar onderwijs gaan kinderen heel wat veranderingen tegemoet. Er komen veel nieuwe dingen op deze kinderen af. Alcohol, roken en mogelijk ook drugs kunnen tot die dingen behoren. Onderzoek wijst uit dat een derde van de leerlingen in het basisonderwijs al eens heeft gedronken. Nog eens een derde van de leerlingen start in het eerste jaar van het voorgezet onderwijs. 3
De gezonde school en genotsmiddelen is een preventieprogramma van het Trimbosinstituut over alcohol, roken en drugs in het basisonderwijs. Dit preventieprogramma wordt ingezet in groep 8 van het basisonderwijs. Het doel van het lesprogramma is de weerbaarheid ten opzichte van alcohol, drugs en roken vergroten. Op deze manier zijn kinderen beter gewapend tegen bepaalde situaties waarin zij wellicht de komende jaren terecht gaan komen. Kinderen leren wat de risico s van roken, drinken en drugs zijn. Daarnaast leren ze omgaan met groepsdruk. In het jaar 2011 is gebleken dat de inzet van de gezonde school en genotsmiddelen veelal moeizaam verloopt. Dit heeft vooral te maken met het grote aanbod van lespakketten aan scholen. Daarnaast is de inzet van dit programma aanzienlijk voor scholen. Aan het einde van dit schooljaar wordt het lesmateriaal bij twee scholen ingezet. Voor het volgend schooljaar moet bekeken worden of het lesprogramma wellicht in een andere vorm aangeboden kan worden. 4.3 Voorlichting brugklas in het eerste trimester In het voortgezet onderwijs komen kinderen/jongeren in aanraking met allerlei nieuwe dingen, waaronder alcohol en in sommige gevallen ook al (soft)drugs. Door het inzetten van preventieactiviteiten zijn jongeren geïnformeerd over deze thema s. Door Helder Theater worden interactieve voorstellingen verzorgd bij Scholengemeenschap Were Di. Dit is de voorstelling Wat wil je drinken?. De voorstellingen worden klassikaal aan de leerlingen van de brugklas aangeboden. Ervaring leert dat deze persoonlijke aanpak meer impact heeft en beter blijft hangen. Were Di zorgt voor vervolg van de voorstellingen tijdens de maatschappijleerlessen en via de mentoruren. Deze combinatie zorgt voor een groter bewustzijn rondom de risico s bij alchohol- en drugsgebruik. De meeste jongeren zijn van mening dat de interactieve theatervoorstellingen een betere manier van voorlichting geven is dan bijvoorbeeld een folder over alcoholgebruik. Hoewel de grootste groep jongeren vond dat ze na de voorstelling beter doordrongen waren van de gevolgen van alcohol en dat het beter is niet voor het 16 e jaar te drinken, gaf een grote groep toch te kennen dat ze gewoon wilden blijven drinken of wilden gaan drinken. Hoewel de mening van de meeste jongeren na deze activiteit niet is veranderd, blijft het belang van voorlichting bestaan. Een interactieve manier van voorlichting geven spreekt hen meer aan dan alleen informatie geven. Het is daarom goed om hier wel op in te blijven zetten. Jongeren moeten herhaaldelijk gewezen worden op de gevaren van alcoholgebruik. 4.4 Folder voor ouders met algemene en lokale informatie Ouders beschikken niet altijd over de juiste informatie, kennis en vaardigheden om het thema alcohol en drugs bespreekbaar te maken met hun kind. Risico s worden onderschat en het gebruik wordt niet altijd herkend of erkend. Het aanbod van materiaal over dit onderwerp is groot (websites, hulplijnen, folders etc.). Toch is dat niet voor iedere ouder 4
voldoende. Wanneer dat niet voldoende is, wordt vooral lokale informatie gemist en daarnaast tips om het onderwerp bespreekbaar te maken. Bestaande informatie wordt gebundeld in een nieuwe folder. Daar wordt de lokale informatie aan toegevoegd en meer tips hoe ouders het onderwerp bespreekbaar kunnen maken. Hiermee wordt voldaan aan de wensen van ouders. Deze folder wordt verspreid tijdens voorlichtingsacties en bijeenkomsten. Uiteindelijk is toch gekozen voor de algemene Trimbos-folder. Het Trimbos instituut staat bekend als hét instituut voor kennis op het gebied van alcohol en drugs. De folder zag er aantrekkelijker uit en bevatte bovendien dezelfde informatie als de concept-folder van de gemeente. Op deze manier wordt voldaan aan de informatiebehoefte van ouders. 4.5 Voorlichting aan ouders van brugklassers (zie ook 4.1 en 4.4) In de voorgaande punten is het belang van het betrekken van de ouders bij alcohol- en drugsvoorlichting reeds benadrukt. Tijdens de ouderavond wordt het resultaat van het filmproject vertoond. Met behulp van deze film wordt geprobeerd het bewustzijn van ouders rondom hun alcoholgebruik te vergroten. Daarbij wordt aanvullende informatie beschikbaar gesteld. Hierin komt het stellen van grenzen en het bespreekbaar maken van het onderwerp aan bod. Het betreft de folder door het Trimbos instituut van punt 4.4. Resultaat Het resultaat van deze activiteit is terug te lezen bij punt 4.1 en punt 4.4. 4.6 Bezoeken aan jeugdgevangenis met risicojongeren Veel jongeren zijn zich niet bewust van de impact van drugs en alcohol op geweld en criminaliteit. Zij zijn (nog) niet in staat de link tussen hun gebruik, hun gedrag en de consequenties hiervan te leggen. Om jongeren bewust te maken van deze consequenties is het goed hen te confronteren met de realiteit. Een abstract begrip wordt concreet gemaakt. Om het bewustzijn van jongeren over de consequenties van hun gedrag te vergroten, worden bezoeken aan een justitiële jeugdzorginstelling georganiseerd. Hiermee wordt getracht jongeren te leren de juiste keuzes te maken, maar ook te voorkomen dat zij zelf in een verkeerde situatie terecht komen. De doelgroep zijn jongeren tussen 14 en 16 jaar binnen scholengemeenschap Were Di. De bezoeken maken veel indruk op de jongeren. Dit gebeurt al bij de poort van de jeugdgevangenis. Het feit dat jongeren zicht écht bewust worden van het begrip vrijheidsberoving doet veel. Op de vraag hoe ze het zouden vinden als ze in de jeugdgevangenis zouden zitten, reageerde een jongere als volgt: Ik zou een hele hoop leuke dingen niet meer mogen doen, dus ik zou het echt erg vinden. 5
En een reactie op de vraag wat er van het bezoek geleerd is: Zelf zou je er natuurlijk nooit willen zitten, tenminste ik niet. Het blijft natuurlijk wel een gevangenis met kleine kamertjes. En daar zou ik niet goed mee kunnen leven. De overige reacties laten meer van dergelijke opmerkingen zien. Dit laat zien dat jongeren na een bezoek gaan nadenken over hoe het is om in een jeugdgevangenis zitten. Daarmee wordt het voor hen makkelijker om de link tussen hun gedrag en consequenties te leggen. 4.7 IVA-cursussen aan vrijwilligers en sportverenigingen In de gemeente Valkenswaard zijn veel jongeren lid van een sportvereniging. Na wedstrijden en trainingen zijn veel jongeren te vinden in de sportkantines. In de sportkantines met een horecavergunning dient altijd een leidinggevende met Sociale Hygiëne aanwezig te zijn, of minimaal één barvrijwilliger met een IVA-certificaat (Instructie Verantwoord Alcoholgebruik). Novadic-Kentron biedt jaarlijks aan 105 vrijwilligers (drie groepen van 35) de mogelijkheid de Instructie Verantwoord Alcoholgebruik (IVA) te volgen. De trainingen zijn bedoeld voor barvrijwilligers van de sportverenigingen. Er wordt geleerd hoe men op een verantwoordelijke manier met alcoholgebruik in (sport)kantines om kan gaan. Onderwerpen die behandeld worden zijn onder andere alcoholmisbruik en rijden onder invloed. Daarnaast wordt aandacht aan alcoholgebruik van jongeren onder de 16 jaar. Er zijn drie trainingen gegeven waarbij 70 deelnemers zijn opgeleid. Deze deelnemers waren afkomstig van 7 á 8 verschillende verenigingen. Dit blijken zeer uiteenlopende verenigingen te zijn. De deelnemers reageren positief op de trainingen. De bewustwording van de vrijwilligers wordt vergroot. 4.8 Handhavingsacties in de horeca De horeca is één van de belangrijkste plekken waar alcohol genuttigd wordt. In sommige gevallen wordt ook drugs gebruikt. Niet overal worden de verstrekkingsregels voor wat betreft alcohol goed nageleefd. De Voedsel- en warenautoriteit (VWA) controleert horeca op het naleven van deze regels en deelt waar nodig boetes uit. Hierdoor wordt het voor een jongere onder de 16 jaar moeilijker om aan alcohol te komen. Daarnaast geeft deze actie, in combinatie met de overige acties, een signaal af aan jongeren. De VWA gaat controles uitvoeren bij horecaondernemingen binnen de gemeente Valkenswaard. Uit de rapporten is gebleken dat er één boeterapport is opgesteld naar aanleiding van de controles in horecaondernemingen. Bij deze gelegenheid is alcohol geschonken aan een jongere onder de 16 jaar. Overigens komt met de nieuwe drank- en horecawet het toezicht en handhaving naar de gemeente. 6
4.9 Media-aandacht via diverse kanalen Om de discussie rondom het actieplan daadwerkelijk op gang te brengen, is media-aandacht nodig. Op die manier wordt het onderwerp bij meerdere doelgroepen bekend. De pers wordt op de hoogte gesteld van de acitiviteiten van die actieprogramma. Bijvoorbeeld van de filmpresentatie genoemd bij 4.1. Waar mogelijk wordt ook pers uitgenodigd. Alle betrokken partijen hebben actief persberichten verstuurd. Een aantal dingen zijn ook opgepikt door de media. Helaas zijn de losse projecten niet als één geheel gezien. Er was te weinig zichtbare samenhang. Daarom moet er extra aandacht besteed worden aan het linken naar het verslavingspreventiebeleid bij ieder bericht. 4.10 Informatieplekken inrichten (bijvoorbeeld bibliotheek en CJG) Het doel van dit actiepunt is het (blijvend) informeren van mensen over alcoholgebruik. Mensen kunnen op meerdere plekken voldoende informatie vinden over dit onderwerp. Op plekken als de bibliotheek, scholen en het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) zijn informatiefolders te verkrijgen. Daarnaast kan bijvoorbeeld het CJG extra ondersteuning aanbieden en doorverwijzen naar de juiste organisaties als dit nodig blijkt. Plekken zijn inmiddels ingericht. De informatie is daarmee beschikbaar voor de mensen die daar behoefte aan hebben. Er is echter geen terugkoppeling gekomen over het uiteindelijke resultaat hiervan. Hier moet nog verder naar geïnformeerd worden. 5. Advies voor 2012 In 2011 is in de gemeente Valkenswaard veel aandacht besteed aan alcoholmisbruik. Dit is een goede ontwikkeling. Het is belangrijk dat er blijvend aandacht bestaat voor dit onderwerp. Mensen moeten zich bewust zijn van de gevaren die (overmatig) alcoholgebruik met zich mee kunnen nemen. Deze gedachte moet ook in 2012 en verder doorgezet worden. Daarom wordt het merendeel van de projecten, met hier en daar wat aanpassingen en verbeteringen, in 2012 doorgezet. Een aandachtspunt daarbij is het vergroten van de bewustwording bij ouders. Daarnaast moet de intensieve samenwerking tussen de verschillende partners voortgezet worden. In 2011 is er niet op gestructureerde basis overleg gevoerd. Hoewel er gewaakt moet worden voor té veel overleg, is het goed om een aantal keer per jaar met alle partners de ontwikkelingen te bespreken. Hierdoor wordt de onderlinge afstemming en integraliteit vergroot. 7