Patiënteninformatie Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) 1
Acuut optredende verwardheid (delier) Intensive Care, route 3.3 Telefoon (050) 524 6540 Inleiding Uw familielid of naaste is in het Martini Ziekenhuis opgenomen. Waarschijnlijk heeft u gemerkt dat hij/zij niet reageert zoals u verwacht of gewend bent. Dit komt omdat er sprake is van een delier ofwel acute verwardheid. Mogelijk bent u hiervan geschrokken. In deze folder vindt u informatie over delier en de behandeling ervan. Ook geven we u enkele aanwijzingen hoe u hiermee het beste kunt omgaan. De folder is bedoeld als aanvulling op de mondelinge informatie die u van de arts ontvangt. Wat is acuut optredende verwardheid Een delier komt regelmatig voor bij mensen met een lichamelijke ziekte. Het delier ontstaat doordat de hersenen tijdelijk niet goed meer in staat zijn om alle prikkels samen te voegen tot een logisch en samenhangend beeld van de werkelijkheid. Dit kan leiden tot acute verwardheid. Deze verwardheid is te vergelijken met het ijlen van een koortsig kind. De verwardheid neemt af als de onderliggende lichamelijke ziekte geneest. Patiënten hebben zelf vaak niet door dat ze verward zijn, dat merkt vooral hun omgeving. Het woord delier roept bij veel mensen associaties op met een alcoholverslaving, maar een delier kan ook voorkomen bij mensen die niet of nauwelijks alcohol drinken. Verschijnselen Een delier ontstaat vrij plotseling, vaak binnen enkele uren tot dagen. De verschijnselen wisselen in ernst over de dag. Meestal verergeren de symptomen s avonds en s nachts, waardoor patiënten met een delier niet goed slapen. Overdag kan de verwardheid veel minder of zelfs helemaal verdwenen zijn. Vaak weet een patiënt overdag niet meer wat hij de voorgaande nacht heeft gedaan. Acuut optredende verwardheid (delier) 1
De volgende verschijnselen kunnen voorkomen: De patiënt is niet zo helder als normaal, het lijkt alsof de dingen langs hem heen gaan. Een normaal gesprek voeren is vaak niet mogelijk. Delirante mensen zijn vergeetachtig: dat wat is verteld, wordt niet altijd onthouden en moet soms keer op keer worden herhaald. De patiënt weet niet goed waar hij is, is niet bij de tijd en is de controle over zichzelf en de omgeving kwijt. De acuut verwarde patiënt kan de werkelijkheid anders ervaren. Hij heeft waanideeën of hallucinaties (hij ziet of hoort dingen die er niet zijn), bijvoorbeeld beestjes of stemmen/geluiden. Voor de patiënt zijn de beestjes of stemmen echt aanwezig. Delirante mensen kunnen zichzelf in hun verwardheid schade toebrengen, bijvoorbeeld omdat ze niet meer weten dat ze in bed moeten blijven liggen, niet begrijpen dat ze een infuuslijn in hun arm hebben. Ze hebben de neiging te gaan plukken aan de lijnen of de dekens. Door de bovengenoemde verschijnselen kan de patiënt angstig en onrustig worden, waardoor hij overmatig waakzaam, achterdochtig of zelfs agressief kan zijn. Het is echter ook mogelijk dat de patiënt heel stil is. De periode van verwardheid kan variëren van enkele uren tot enkele dagen en soms zelfs enkele weken. De duur van de verwardheid is afhankelijk van de ernst van de onderliggende lichamelijke aandoening. Daarnaast speelt de leeftijd van de patiënt een rol: de kans op een delier neemt toe met de leeftijd. Oorzaken Het delier is een uiting van een verstoorde hersenfunctie door een lichamelijke oorzaak. Hiervan zijn vele bekend, maar meestal is sprake van een combinatie van oorzaken. Uitlokkende factoren zijn bijvoorbeeld hoge koorts bij een infectie, medicijngebruik (bijwerkingen van, het plotseling stoppen ervan of een medicijnvergiftiging), ontstekingen, grote operaties, het plotseling stoppen met alcohol of drugs, bloedvergiftiging, veranderingen in de samenstelling van het bloed. Risicofactoren zijn een gevorderde leeftijd, langdurig overmatig alcoholgebruik, een hersenbloeding in het verleden of een al aanwezige dementie. 2 Martini Ziekenhuis
Mensen die al eens eerder delirant zijn geweest, hebben een grotere kans opnieuw een delier te krijgen onder soortgelijke omstandigheden. Patiënten met een beperking van het gezichts- of gehoorsvermogen zijn gevoeliger voor het optreden van een delier. Behandeling De behandeling van een delier richt zich op drie zaken: de behandeling van de onderliggende lichamelijke oorzaken, de behandeling van het delier zelf en ondersteunende maatregelen bij de begeleiding en verpleging van delirante patiënten. Om de oorzaak van het delier te bestrijden gaat de behandelend arts op zoek naar uitlokkende factoren; infecties moeten worden bestreden, vergiftigingen behandeld, de samenstelling van het bloed moet worden verbeterd en medicijnen aangepast. Voor de behandeling van het delier en adviezen over ondersteunende maatregelen wordt de afdeling Ziekenhuispsychiatrie ingeschakeld. Tegen onrust, angst, waanideeën en hallucinaties worden meestal medicijnen voorgeschreven. Het is verder belangrijk de verwardheid bij een patiënt zoveel mogelijk te verminderen door ondersteunende maatregelen. Het besef van tijd is bijvoorbeeld te verbeteren door een klok en een kalender. Het besef van de realiteit kan ook worden verbeterd door vertrouwde voorwerpen of foto s. Een eventuele bril of een gehoorapparaat moet bij de hand zijn en worden gebruikt. Om te voorkomen dat de patiënt uit bed valt, zich beschadigt of een infuus eruit trekt, is het soms nodig beschermende maatregelen te nemen. Bijvoorbeeld in de vorm van veiligheidsrekjes om het bed of het vastbinden van de handen. Mocht zich een dergelijke situatie voordoen, dan proberen we dit zo snel mogelijk met de contactpersoon van de patiënt te bespreken. Achteraf kunnen delirante mensen zich vaak maar flarden uit de periode van verwardheid herinneren. Het besef dat men heel vreemd heeft gedaan kan bedreigend en schaamtevol zijn. Uitleg achteraf kan geruststellend zijn. Acuut optredende verwardheid (delier) 3
Beloop Het beloop van een delier is afhankelijk van het herstel van de onderliggende oorzaak. Gaat het om factoren van voorbijgaande aard, dan is het delier ook voorbijgaand. Dit geldt in verreweg de meeste gevallen. Als het delier wordt uitgelokt door beschadiging van de hersenen zelf, kan het herstel langer op zich laten wachten en is het soms ook niet volledig. Wat kunt u doen U kunt een aantal dingen doen die de verwarring kunnen verminderen: Als u op bezoek komt, zeg dan wie u bent, waarom u komt en herhaal dit zo nodig. Noem de dag en de plaats. Bijvoorbeeld: Het is vandaag 21 december en je bent in het Martini Ziekenhuis Groningen op de afdeling. Vertel ook waarom hij of zij daar is. Bijvoorbeeld: Je bent gisteren aan je heup geopereerd. Spreek rustig en in korte zinnen. Stel eenvoudige vragen. Bijvoorbeeld: Heb je lekker geslapen? Stel geen dubbele vragen zoals Heb je lekker geslapen of ben je steeds wakker geweest? Bezoek is erg belangrijk, maar veel personen tegelijk of een te lange bezoektijd in één keer is voor de patiënt vermoeiend en verwarrend. De verpleging kan u hier in adviseren. Breng enkele vertrouwde zaken mee van thuis, zoals een foto met familieleden. Let erop dat de patiënt zo nodig zijn bril en/of gehoorapparaat gebruikt. Het is beter dat u niet meegaat in de hallucinaties of waanideeën. Probeer niet tegen te spreken, maar duidelijk te maken dat uw waarneming anders is. Probeer niet te overtuigen. U hoeft niet steeds te praten; het is vaak al genoeg dat u aanwezig bent. Praat over bestaande personen en echte gebeurtenissen. 4 Martini Ziekenhuis
Tevredenheid Wij gaan ervan uit dat de behandeling naar tevredenheid verloopt. Mocht dit niet het geval zijn, bespreekt u dit dan met degene die hiervoor direct verantwoordelijk is. U kunt ook een afspraak maken met het hoofd van de afdeling of met de ombudsfunctionaris van het ziekenhuis. Uw tevredenheid is tenslotte onze zorg. Meer informatie hierover vindt u op onze website of in de folder Klachtenbehandeling. Tot slot Heeft u nog vragen, dan kunt u terecht bij de verpleegkundige van de afdeling waar uw familielid of naaste is opgenomen. Acuut optredende verwardheid (delier) 5
Ruimte voor eigen aantekeningen 6 Martini Ziekenhuis
Acuut optredende verwardheid (delier) 7
8 Martini Ziekenhuis
Martini Ziekenhuis Postadres Postbus 30033 9700 RM Groningen Bezoekadres Van Swietenplein 1 Groningen Algemeen telefoonnummer (050) 524 52 45 www.martiniziekenhuis.nl 1172067 08-2011