Egmont-Stuyvenberg: een mislukte poging tot pacificatie

3 Egmont-Stuyvenberg: een mislukte poging tot pacificatie 3.1. Inleiding De grondwetsherziening van 1970 bracht een hernieuwde invulling van het faciliteitenstelsel teweeg en bevat opnieuw geen duidelijk omschreven begrippen. Na de verkiezingen van 1974 probeerde formateur Tindemans een oplossing te zoeken voor de communautaire problemen door niet alleen met de traditionele partijen te praten, maar door ook met de VU, het RW en het FDF aan tafel te gaan zitten. Op het conclaaf van Steenokkerzeel, van 19 en 20 april 1974, werd over de gewestvorming en over Brussel en de Rand gedebatteerd. De onderhandelingen mislukten, waardoor Tindemans uiteindelijk een minderheidsregering van christen-democraten en liberalen moest vormen. Enkele maanden later trad ook het RW tot deze regering toe. In de zomer van 1977-1978 kwam de problematiek van Brussel en de Rand opnieuw op de politieke agenda te staan. De resultaten van deze besprekingen vormden het zogeheten Egmont-Stuyvenbergakkoord. Intussen bleef het verfransingsproces van de Rand voortduren. Op bestuurlijk vlak kon dat vooral in de zes faciliteitengemeenten voor problemen zorgen. Sommige burgemeesters werden erop gewezen dat zij onvoldoende Nederlands kenden. Aangezien de zes faciliteitengemeenten zich sinds 1970 op Nederlandstalig grondgebied bevonden, was deze situatie voor tal van Vlaamse bewindvoerders onaanvaardbaar. 3.2. Politieke verhoudingen in de randgemeenten Na de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 zagen de politieke verhoudingen in de zes faciliteitengemeenten er aan het eind van de jaren zeventig als volgt uit: In Wezembeek-Oppem leidde burgemeester de Grunne (PSC) bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 een taalgemengde lijst 1, en zetel- 49

Deel I Hoofdstuk 3 den er meer Nederlandstaligen dan Franstaligen in de gemeenteraad. Dit nam niet weg dat er later klachten bij de Raad van State werden neergelegd tegen de Nederlandsonkundigheid van de burgemeester. Linkebeek evolueerde tot een FDF-bastion, waarbij de lijst van burgemeester Thiéry, genaamd Union et Rénovation, in 1976 een relatieve meerderheid behaalde. Ook Thiéry stond niet meteen bekend voor zijn kennis van het Nederlands. In Kraainem behaalde de FDF er Maricq in 1976 de burgemeesterssjerp. Thiéry en Maricq concentreerden zich vooral op de plaatselijke politiek, en lieten zich na hun benoeming maar zelden publiekelijk uit over een vermeende uitbreiding van Brussel of van de faciliteiten. Drogenbos werd sinds de jaren zestig bestuurd door Jean Calmeyn, die met een gemengde lijst van Nederlandstaligen en Franstaligen over de partijpolitieke grenzen heen, in de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 de meerderheid behaalde. In Wemmel beoefende de gematigde liberaal en perfect tweetalige Jos Geurts het burgemeestersambt. Wemmel werd vaak als de meest Vlaamse gemeente beschouwd. Noch in Wemmel noch in Drogenbos kwam het FDF van de grond. In Sint-Genesius-Rode ten slotte lagen de kaarten anders. Door haar ligging werd deze gemeente aangezien voor een soort van corridor tussen Brussel en Wallonië. De FDF er Clerfayt behaalde er in 1976 met zijn lijst Alliance pour Rhode tien zetels, één minder dan de lijst CVP voor Rode van Céline Algoet-Van de Weyer, die burgemeester werd. Clerfayt toonde er zich trouwens bij de latere Egmontonderhandelingen een voorstander van om een aantal wijken van de gemeente naar Brussel over te hevelen. 2 3.3. Egmont De wetenschap dat er eigenlijk nog geen definitieve regeling voor het faciliteitenstelsel voorhanden was, in combinatie met afwijkende politieke 1. Deze lijst, Wezembeek één in het Brussels Gewest - Union Wezembeek-Bruxelles, was net als de Linkebeekse lijst Union et Rénovation uitgesproken Brusselsgezind, hoewel een effectieve aanhechting van deze gemeenten bij de hoofdstad al sinds 1970 eigenlijk onrealistisch geworden was. Zie J. Dockx in: Els Witte (red.), Brusselse Thema s 1, p. 267. 2. Eric Van De Casteele, De Egmont- en Stuyvenbergakoorden, 1977-1978, in het licht van een bewogen decennium. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, VUB, ESP, Politieke Wetenschappen, 1992, geen paginanummering, aan voetnoot 48. Zie ook: Eric Van De Casteele, Van Hertoginnedal (1963) naar de Egmont- en Stuyvenbergakkoorden (1977-1978). Zie: Els Witte (red.), Brusselse Thema s 1, pp. 210-249. 50

Egmont-Stuyvenberg: een mislukte poging tot pacificatie opvattingen in de gemeenten zelf, deed de overheid inzien dat er opnieuw over Brussel en de Rand moest worden nagedacht. Het was in deze context dat formateur Tindemans twee maanden na de val van de regering in maart 1977 een bijeenkomst belegde in het Brusselse Egmontpaleis. Hier probeerden de partijvoorzitters een nieuw communautair evenwicht tot stand te brengen. Daarbij hield een wijziging aan het statuut van Brussel automatisch een herziening in van het statuut van de randgemeenten. 3 Juist als gevolg van de kwestie-brussel bleven de besprekingen in het Egmontpaleis aanslepen. Het FDF en de PSC vroegen onder meer een uitbreiding van het hoofdstedelijk gebied met de zes faciliteitengemeenten. De Vlaamse onderhandelaars konden een belangrijke grensaanpassing van de gemeenten Wezembeek-Oppem en Wemmel, en kleinere wijzigingen aan de overige vier nog wel aanvaarden, maar dat was voor hen het maximum. Ongeveer tegelijkertijd had het gemeentebestuur van Sint-Genesius- Rode een motie aan de formateur gezonden met de vraag het huidig statuut van de gemeente in de Vlaamse Gemeenschap integraal te behouden. Uiteindelijk sloten de onderhandelaars na ware marathonberaadslagingen een akkoord. 4 Het Egmontpact van 24 mei 1977 effende de weg voor de regering Tindemans II, die bestond uit christen-democraten, socialisten, FDF en VU. Een aantal Vlaamse opiniemakers zoals Manu Ruys en Piet van Brabant had echter ernstige bedenkingen over de inhoud van het pact, dat ze als een te grote toegeving aan de Franstaligen beschouwden. De Franstalige pers daarentegen hield zich eerder op de achtergrond. 5 De woorden van VU-voorzitter Hugo Schiltz ( De doorbraak van de federale gedachte ) moesten opboksen tegen het verwijt dat dit akkoord de verfransing van de Rand verder zou aanwakkeren. Schiltz repliceerde hierop dat de nieuwe wetgevende en uitvoerende instellingen van Vlaanderen dit proces zouden tegengaan, en dat de bescherming van de Vlamingen in de Rand gegarandeerd was. 6 3. Compromissen voor Brussel werden immers gekoppeld aan compromissen voor de Rand. Die werd dan weer gekoppeld aan een structurele autonomie voor de gemeenschappen en de gewesten en aan een hervorming van de instellingen. Uit: Eric Van De Casteele, Gemeenschapspact. In: Reginald De Schryver (red.), Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, Lannoo, 1998, p. 1248. 4. Marc Platel, De prinsen van Stuyvenberg. Historische beslissing of vergissing? Leuven, Davidsfonds, 1979, pp.14-16. Zie ook: Jacques Brassine, La réforme de l état: phase immédiate et phase transitoire. Courrier hebdomadaire du CRISP, n 857-858, 31 oktober 1979 & Jacques,Brassine, Les 99 jours de crise communautaire, du 18 decembre 1978 au 26 mars 1979. Courrier hebdomadaire du CRISP, 2 volumes, n 847-850, 29 juni & 6 juli 1979. 5. Marc Platel, Op.cit., p. 69 & 89. 51

Deel I Hoofdstuk 3 3.4. Stuyvenberg Eind 1977 werden de besprekingen van Egmont voortgezet in het Stuyvenbergkasteel, met de bedoeling de raaklijnen van Egmont in een uitvoerige tekst te verduidelijken. De uiteindelijke tekst voorzag in de oprichting van eigen gemeenschapsraden voor de Franse en Nederlandse taalgemeenschappen. Deze raden hadden over culturele en persoonsgebonden materies beslissingsrecht. Daarnaast kregen Vlaanderen, Wallonië en Brussel elk een eigen gewestraad en een uitvoerende deelregering. 7 Ook de faciliteitenproblematiek werd opnieuw aangekaart. Het Egmont- Stuyvenbergakkoord bepaalde dat Franstalige inwoners van de zes randgemeenten het recht kregen om in Brussel hun stem uit te brengen. De Franstaligen kregen op het vlak van cultuur en persoonsgebonden aangelegenheden in hun gemeenten dezelfde rechten als de Nederlandstaligen in Brussel. Met andere woorden, de aanpassing van het politiek statuut van de Vlamingen in Brussel impliceerde een parallellisme met het politiek statuut van de Franstaligen in de zes. Dit hield in de praktijk geen afremming in van het verfransingsproces in de faciliteitengemeenten. Hiermee zou bovendien het territorialiteitsprincipe op de helling komen te staan. 8 De centrale overheid bleef de voogdij over de zes faciliteitengemeenten behouden, en men keurde de splitsing goed van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde, waaraan de hoofdstad electoraal onttrokken werd. 9 De Raad van State bestempelde een aantal punten van het Egmont- Stuyvenbergakkoord als ongrondwettelijk, en interne spanningen tussen de coalitiepartners over de verdere invulling van het staatshervormingsproces betekenden op 11 oktober 1978 het einde van de regering-tindemans II. De vervroegde verkiezingen van 17 december 1978 resulteerden in een afstraffing van de VU. Door aangepast stemrecht te verlenen aan de Franstalige randbewoners hield het akkoord immers een uitbreiding in van het faciliteitenprincipe. Dit stuitte op verzet van de Vlaamse Beweging. Reeds in de zomer van 1977 werd het zogeheten Anti-Egmontcomité opgericht op initiatief van het Davidsfonds, het Willemsfonds, de 6. Emilia Van Eynde, De communicatieve aspecten van drie culturele drukkingsgroepen in het communautaire probleem Het Egmontakkoord. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, VUB, LW, Communicatiewetenschappen, 1980, p. 28. 7. Els Witte, Politieke Geschiedenis, pp. 372-373. 8. Eric Van De Casteele in: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, p. 1248. Burgemeester Maricq van Kraainem verklaarde zelfs dat zijn gemeente nu bij Brussel hoorde, zonder dat zij er officieel bij aangehecht was. In: Maurits Van Haegendoren, Van taalstrijd tot staatshervorming, Leuven, Davidsfonds, 1983, p. 219. 9. Tenzij anders vermeld is het voorgaande een samenvatting van Johan Dockx in: Els Witte (red.), Brusselse Thema s 1, pp. 257-259. 52

Egmont-Stuyvenberg: een mislukte poging tot pacificatie Vlaamse Volksbeweging en het IJzerbedevaartcomité. Het Anti-Egmontcomité organiseerde in de maanden die volgden verscheidene acties en bijeenkomsten. 10 De Nederlandstaligen in de zes faciliteitengemeenten voerden dit verzet eveneens. Een voorbeeld hiervan was de actiegroep Wij houden van, die met de slogan Wij houden van allen die het Vlaams karakter van onze gemeente eerbiedigen de Franstaligen op vriendelijke wijze probeerde te overhalen het Nederlands te gebruiken. 11 Het was dus geen echte verrassing dat de Volksunie voor deze knieval werd terechtgewezen. Kortom, deze poging om vrede te sluiten tussen de beide gemeenschappen draaide op een mislukking uit. Het statuut van Brussel en de plaats van de faciliteitengemeenten in de Vlaamse en Waalse context, werden voorlopig nog niet concreet ingevuld. 12 10. Emilia Van Eynde, Op.cit., p. 32-33. 11. Guido Fonteyn, De zes faciliteitengemeenten. Brussel, Grammens, 1988, pp. 80-82. 12. Egmont had het bijvoorbeeld geen enkele keer over het statuut van de andere faciliteitengemeenten zoals Voeren. In: Maurits Van Haegendoren, Op.cit., p. 220. 53