1 INLEIdING Droppiewater.nl is al jaren dé kinderwebsite van de Nederlandse waterschappen. Het bekende stripfiguurtje Droppie Water daagt kinderen uit om kennis te maken met alles wat speelt rondom water. De nieuwe lesmodule Droppie Water in de klas is een aanvulling op deze site. U kunt vanuit de site doorklikken naar het lesmateriaal. Docenten van groep 5 en 6 kunnen hiermee aan de slag tijdens de lessen en activiteiten op school. In 2013 en 2014 volgen ook lesmodules specifiek voor de andere groepen. De Nederlandse waterschappen willen met deze lesmodule het leren over water stimuleren. Opzet materiaal Droppie Water in de klas leert kinderen respectvol om te gaan met water. Ze leren dat schoon water belangrijk is, over het belang van waterbeheer en over het leven van mens, dier en plant in, op en aan het water. Watereducatie heeft het doel om het waterbewustzijn van jongeren te vergroten en waterbewust gedrag te versterken. Het lesmateriaal bestaat uit een digitaal gedeelte op de website Droppiewater.nl met zeven klikplaten voor het digibord. Elke klikplaat behandelt een waterthema. Bij de klikplaten horen lesbladen die u kunt downloaden met verwerkingsopdrachten en proefjes voor in de klas of thuis. Opbouw De digitale lesmodule Droppie Water in de klas bestaat uit de volgende onderdelen: Docentenhandleiding Klikplaten voor digibord over zeven waterthema s Verdieping door aanklikbare elementen op de klikplaten (filmpjes, teksten of geluidsfragmenten). Lesblad per thema met verwerkingsopdrachten en proefjes (pdf) Beeldbank Verklarende woordenlijst Quiz Game Water Meester Regionaal gedeelte met doorklik-mogelijkheid naar het eigen waterschap Overzicht in het lesmateriaal De digitale lesmodule heeft bovenin een navigatiebalk waarmee u snel tussen de verschillende onderdelen kunt switchen. De navigatiebalk zorgt er ook voor dat in één oogopslag te zien is uit welke onderdelen de module bestaat. Daarnaast heeft elk thema zijn eigen startscherm met praatplaat. Doelgroep en aansluiting onderwijs Het lesmateriaal is geschikt voor groep 5 en 6 van het basisonderwijs. Droppie Water in de klas behandelt de volgende thema s: Wat is water Water door buizen Waterkringloop Water leeft Veilig water Schoonmaken van rioolwater Wat is een waterschap Aansluiting kerndoelen en watereducatie De weblessen zijn deels een vervanging, verdieping of aanvulling op de bestaande lesstof voor aardrijkskunde of natuur. De volgende kerndoelen komen in de lessen terug: Kerndoel 39: De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Kerndoel 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Kerndoel 43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. Kerndoel 48: Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken.
2 Doelgroep en aansluiting onderwijs Onderwerpen uit de leerlijn In de lesmodule Droppie Water in de klas komen de volgende uit de Leerlijn Water aan bod: wat is water, waar is water, waterleven, waterkwaliteit, watergebruik en Nederland Waterland (www.watereducatie.nl/leerlijn). U vindt in de lesmodule ook een overzicht van de bestaande lesmethoden en de waterbegrippen die daarin aan de orde komen. Curriculumvoorstel Watereducatie De inhoud van Droppie Water in de klas sluit aan bij het Curriculumvoorstel Watereducatie voor het basisonderwijs. Dit voorstel is ontwikkeld door het nationaal expertisecentrum SLO en de Stuurgroep Watereducatie. Dit voorstel dient als basis voor toetsing vanuit het Cito en onderscheidt deze drie modules: Domein A: Water en leven Domein B: Watervoorziening en gebruik. Domein C: Waterveiligheid en bescherming Het SLO heeft deze educatie uitgewerkt in houdingen, vaardigheden en kennis. Deze indeling komt ook terug in de digitale lesmodule (www.watereducatie.nl/waterkennistoets -> Leerplan watereducatie). Lesbeschrijving Introductie: klikplaat (10 minuten per thema) De interactieve praat- of klikplaten dienen als klassikale introductie op het lesonderwerp. U kunt ze gebruiken om de voorkennis van de leerlingen te activeren. Aan de hand van de praatplaat leidt u het onderwerp in en kunt u met de leerlingen praten over wat ze zien. Verdieping: aanklikbare elementen (20 minuten) Leerlingen kunnen om beurten elementen op het scherm aanklikken, waardoor een tekstje, filmpje of geluidsfragment verschijnt. Met deze bouwstenen stelt u uw eigen les samen. Aan de hand van de aanklikbare elementen kunt u de kinderen gerichte en interactieve vragen stellen. Lesbladen Bij elke klikplaat hoort een lesblad en een onderzoeksblad. Die kunt u als pdf downloaden en de leerlingen in groepjes laten maken of als huiswerk inzetten. Op de lesbladen staan verwerkende opdrachten en proefjes voor in de klas of thuis. Droppie Water stuurt de kinderen op onderzoek uit, stelt vragen of laat ze opdrachten uitvoeren. Quiz Bij elke klikplaat hoort een themaquiz voor op het digibord, waarmee u per thema het kennisniveau van de groep kunt testen. Dat kan zowel aan het begin van de lessen als na afloop. Op die manier wordt ook duidelijk wat de kinderen tijdens de lessen hebben geleerd. Bovendien is het een aantrekkelijke manier om met de klas de oefenstof nog eens na te lopen. Er is ook een eindquiz, waarin alle in één quiz voorbij komen. Eigen omgeving Voor kinderen en scholen is de relatie met de directe omgeving altijd belangrijk. Op de site vindt u bij het thema Wat is een waterschap de knop Kies een waterschap. Zo komt u bij relevante pagina s van uw eigen waterschap terecht, zoals informatie over excursies, gastlessen, een interactieve kaart of regionale lesbrieven. De leerlingen vinden hier ook informatie over eigen stuwen, gemalen en dijken. Game Water Meester Bij de digitale lesmodule hoort ook de game Water Meester waarbij de leerlingen aan de slag gaan met het beheer van water.
3 VOORBEELDLES WAT IS WATER? Introductiegesprek (10 minuten) De docent voert aan de hand van de klikplaat op het digibord een introducerend gesprek met de leerlingen over water in hun omgeving. Zo activeert de docent de voorkennis van de leerlingen. Wat is water eigenlijk? Hoe smaakt het? Hoe ziet het er uit? Waar gebruik je water voor? Wat kun je allemaal doen met water? Wat zou er gebeuren als je geen water meer had? Aanklikbare elementen op klikplaat (20 minuten) Als verdieping op het onderwerp klikken de leerlingen om beurten een klikpunt aan. Bijvoorbeeld: Filmpje Zuiderzee over zoet en zout water Proefje Sterk water via link Diverse tekstjes en illustraties via klikpunten Lesbladen met verwerkingsopdrachten (30 minuten) Verdeel de klas in kleine groepjes. Elk groepje krijgt een lesblad en onderzoeksblad met opdrachtjes. Die variëren van invulopdrachten, kennisvragen, zet in de juiste volgorde tot krantenberichten en creatieve verwerkingsopdrachten. Bij elk lesblad hoort een thematoets, om de opgedane kennis te toetsen. Nabespreking opdrachten werkblad (10 minuten) Bespreek samen met de klas de opdrachten en vragen. Thema/EindQuiz Test met de klas hun waterkennis! Laat de leerlingen zelf hun score bijhouden, zodat ze kunnen vergelijken. Bij elk thema hoort een Themaquiz. Aan het einde kunt u de Eindquiz doen met vragen over alle thema s. Aanvullende lessuggesties U kunt de lessen uiteraard uitbreiden met een bezoek aan een waterschap in de buurt of een excursie. Kijk daarvoor op het regionale gedeelte via Wat is een waterschap?. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om de leerlingen een werkstuk of presentatie te laten maken. Ze kunnen hiervoor gebruik maken van de beeldbank en de woordenlijst. Ook bieden de meeste regionale waterschappen vaak gratis presentatiematerialen aan voor spreekbeurten en werkstukken, zoals de stripboekjes, posters en folders. Nieuwe media Vindt u het leuk om de leerlingen ook aan de slag te laten gaan met nieuwe media? Wijs ze dan op Prezi voor het maken van een interactieve presentatie of Glogster voor het maken van een collage of poster. Ook Google Maps is een mooie toepassing om de eigen omgeving in kaart te brengen. Laat de leerlingen foto s maken van stuwen, gemalen en dijken in de buurt en laat ze deze met pins op de kaart van Google Maps zetten. Daarnaast kunt u bij veel NME centra onderzoeksmaterialen lenen, bijvoorbeeld om proefjes buiten mee te doen.
4 Leerdoelen per praatplaat Wat is water? Praatplaat wat is water Zoet en zout water Verdwijntruc: oplossen in water, proefje thee Water, ijs en waterdamp Overal is water Drijven en zinken Sterk water Inhoud lesmodule: Domein Water en leven Leerling ontwikkelt nieuwsgierige houding naar water. Leerling kan informatie opzoeken over de rol van water in het leven van mensen Leerling kan verschil tussen zoet en zout water aanwijzen (in eigen omgeving) Leerling voert een proef uit om de eigenschap drijven/ zinken te onderzoeken. Leerling weet dat de mens afhankelijk is van water Leerling weet dat water in drie verschillende vormen voorkomt: waterdamp, ijs, vloeibaar water Leerling weet dat water belangrijk is voor gezondheid van zichzelf en anderen Leerling kent een aantal verschijningsvormen en eigenschappen van water, zoals oplosbaarheid, drijven en zinken. Water door buizen Praatplaat Water door buizen Afvalwater tips Waterverbruik, water uit de kraan Afvalwater of rioolwater Drinkwatertips (zuinig doen) Regenwater en het riool Drinkwater Waterketen Inhoud lesmodule: Domein Watervoorziening en gebruik Leerling denkt na over watergebruik en waterverspilling Leerling ziet in dat hij zelf kan bijdragen aan verantwoord watergebruik. Leerling kan bijhouden en rapporteren hoeveel water hij gebruikt en waarvoor Leerling kan een standpunt en houding innemen over watergebruik Leerling kan standpunten met anderen communiceren en eventueel bijstellen. Leerling weet dat niet iedereen de beschikking heeft over schoon water Leerling kan kort de waterketen uitleggen (drinkwater, riool, rwzi, natuur, drinkwater via drinkwaterbedrijf) Leerling weet waar hij/zijzelf water voor gebruikt (huishouden, recreatie).
5 Waterkringloop Praatplaat Waterkringloop Grondwater Sloten, beken, meren en kanalen Rivier en zee Verdamping en neerslag Stuwen Polder Gemalen Sluizen Waterplezier / veilig zwemwater Onderhoud / schoonhouden van sloten, beken, kanalen Kringloop / water in de lucht Inhoud lesmodule: Domein Watervoorziening en gebruik Leerling ontwikkelt nieuwsgierige en respectvolle houding naar de waterkringloop. Leerling kan informatie opzoeken over de verschillende hulpmiddelen bij waterbeheer (stuwen, sluizen, gemalen, polders, sloten). Leerling begrijpt wat de waterkringloop inhoudt Leerling weet hoe mens, dier en plant van water afhankelijk zijn Leerling weet wat grondwater is en waar stuwen, gemalen en sluizen voor dienen Leerling weet wat een polder is en hoe die vroeger werd aangelegd. Water leeft Praatplaat Water leeft Watervervuiling / botulisme en giftige stoffen Schoon water Water maakt zichzelf schoon Wateronderzoek / onderzoek waterdieren en planten Natuur en verdroging Politie van het waterschap Planten en dieren / leven onder water Inhoud lesmodule: Domein Water en leven Leerling weet dat het belangrijk is om met zorg om te gaan met water Leerling toont respect voor waterdieren en waterplanten. Leerling weet dat kwaliteit en kwantiteit van water belangrijk is voor mens, dier en plant Leerling weet dat waterschap de waterkwaliteit controleert. Leerling kan een aantal waterdieren en waterplanten herkennen en benoemen Leerling kan proef uitvoeren met water / wateronderzoek.
6 Veilig water Praatplaat Veilig water Werken aan dijken Dijken, kaden, duinen Hansje Brinker Schadelijke gravers Een kijkje in de toekomst Dijkbewaking Inhoud lesmodule: Waterveiligheid en bescherming Leerling kent en waardeert de Nederlandse dijken en duinen Leerling ziet in dat Nederland een veilige en leefbare delta is. Leerling kan in atlas of op internet opzoeken welke duinen of dijken in de eigen omgeving bescherming bieden tegen water. Leerling weet of en hoe ver zijn woongebied onder de zeespiegel ligt Leerling weet over de strijd tegen water in Nederland (vroeger/nu, 1 voorbeeld) Leerling weet welke maatregelen genomen worden om Nederland te beschermen tegen hoog water: dijkaanleg, duinonderhoud, water de ruimte geven. Schoonmaken van rioolwater Praatplaat Schoonmaken van rioolwater Schoon maken van rioolwater Voorwas: grofvuilrooster Voorwas: zandvang Voorwas: voorbezinktank Hoofdwas: beluchtingstank Naspoelen De slibfabriek Terug naar de natuur Inhoud lesmodule: Watervoorziening en gebruik Leerling kent en waardeert het proces van het schoonmaken van rioolwater. Leerling kan in grote lijnen de stappen van waterzuivering aangeven. Leerling weet het belang van schoon water Leerling weet dat water vervuild kan raken en dat het dan weer gezuiverd moet worden.
7 Wat is een waterschap? Praatplaat wat is een waterschap Waar vind je ze: 25 waterschappen (vanaf 2013 zijn het er 24) Hoe zijn waterschappen ontstaan? Wie bestuurt de waterschappen? Mythen en sagen Wat doen de waterschappen? Wie zal dat betalen? Wie zorgt er voor het water? Inhoud lesmodule: Leerling is bewust van het belang dat er voor water wordt gezorgd. Leerling onderzoekt het werk dat het waterschap in eigen omgeving doet. Leerling maakt kennis met enkele waterschapsberoepen, zoals onderhoudsmedewerker, peilbeheerder, handhaver of muskusrattenbestrijder Leerling weet dat de waterschappen zorg dragen voor schoon, genoeg en veilig water Leerling weet welk waterschap in zijn eigen omgeving werkzaam is.
8 ANTWOORDEN LESBLADEN wat is water? Elke dag water meerdere antwoorden mogelijk Overal is water minstens twee liter per dag meerdere antwoorden mogelijk het vocht komt als plas, adem of zweet weer uit je lichaam Oplossen in water vaak kun je het niet zien of er stofjes in water zijn opgelost schoonmaakmiddel, sommige medicijnen, chloor in het zwembad Water, ijs en waterdam foto 1: ijs, foto 2: waterdamp, foto 3: water bij 0 C en bij 100 C Zoet en zout zout water komt het meest voor foto 1: sloot = zoet, foto 2: rivier = zoet, foto 3: zee = zout, foto 4: regenwater = zoet, foto 5: drinkwater = zoet Woordzoeker 1: oplossen 2: drijven 3: waterdamp 4: water 5: twee 6: zout 7: zinken 8: zee 9: ijs 10: zoet water door buizen? Waterketen?! in een rioolwaterzuivering dit water is schoon genoeg voor de natuur, maar niet schoon genoeg om te drinken juiste volgorde: 1, 3, 5, 2, 4, 6 in Nederland: 120 liter, 12 emmers per persoon per dag in India: 30 liter, 3 emmers per persoon per dag in Amerika: 300 liter, 30 emmers per persoon per dag Buizen in huis het water verdwijnt naar het riool (en vandaar uit naar een rwzi) Waterhuis badkamer: douche, bad, wastafel voor handen wassen of tandenpoetsen, wc huiskamer: eten en drinken slaapkamer: glaasje water voor als je gaat slapen washok: de was wc: wc doortrekken keuken: afwas, koken, schoonmaken tuin: planten water geven Bij douchen en in bad gaan, gebruik je het meeste water Zuinig zijn met water Waarom? we kunnen niet kunnen leven zonder (zoet) water water is niet voor iedereen gelijk beschikbaar we gebruiken (en verspillen) erg veel water het winnen, verwarmen en schoonmaken van water kost energie en geld energiegebruik heeft negatief effect op milieu (tenzij duurzaam) We gebruiken in Nederland gemiddeld 120 liter water per dag per persoon. waterkringloop De kringloop van het water: creatieve tekeningen aan de hand van beschrijving en tekening op klikplaat. Regen...leuk of niet? het regenwater raakt nooit op door de waterkringloop regen, spetters, motregen, bui, stortbui, plensbui, wolkbreuk, miezer, hoosbui. een sloot is door de mens gemaakt, een beek door de natuur. Een sloot is recht, een beek kronkelt vaak. Verschillende antwoorden mogelijk Vistrap Een vistrap zorgt ervoor dat vissen verder kunnen zwemmen bij een stuw of sluis. Polderen dijken beschermen de polder en zorgen dat de polder niet volloopt met water sloten zorgen ervoor dat het water in de polder weg kan stromen. : speciale bouwwerken 1. gemalen, 2. stuwen, 3. sluizen Waterwerken Foto 1: stuw. Dam in een rivier die open en dicht kan om de waterstand in een rivier te regelen Foto 2: dijk. Hoge muur langs een rivier, meer of zee die het lagere land droog houdt Foto 3: gemaal. Pompt water van de ene kant van de dijk naar de andere kant. Foto 4: uiterwaard. Stuk land langs een rivier waar de rivier veilig kan overstromen water leeft schildje bootsmannetje doet denken aan een roeiboot hij kan zwemmen en vliegen hij haalt adem door via zijn achterlijf, lucht onder zijn schild te pompen. Dit lijkt een beetje op een duikfles. een schaatsenrijdertje In de sloot waterplanten zorgen voor lucht in het water kleine waterdiertjes eten de waterplanten op waterplanten vormen een schuilplaats of broedplaats voor dieren Vuil water B: een alg is een plantje A: botulisme betekent een soort voedselvergiftiging C: als je een dood dier of dode vis in het water ziet, bel je het waterschap Blauwalgen er zit blauwalg in het meertje en daar kun je ziek van worden door vies water kunnen dieren en planten doodgaan het waterschap neemt watermonsters en onderzoekt het water
9 ANTWOORDEN LESBLADEN veilig water NAP de term NAP staat voor Normaal Amsterdams Peil. Die term dient om de hoogte van de waterstand aan te geven. onder NAP betekent dat je huis zonder beschermende dijken of duinen onder water zou lopen. een dijk is gemaakt van aarde met gras erop, of steen, hout en soms zelfs staal dijken houden water van zeeën en rivieren tegen dijken in de buurt: meerdere antwoorden mogelijk Stoer verhaal om gat in de dijk te herstellen Hansje Brinker hij houdt zijn vinger in de dijk om het water tegen te houden verhaal in eigen woorden in werkschrift Gouden schapen schapen houden het gras kort. Ze voorkomen dat er struiken of bomen op de dijk groeien die met hun wortels de dijk kunnen beschadigen. uitdrukking betekent dat ze met hun poten de grond vasttrappen, met hun bek eten ze gras en zo voorkomen ze dat er struiken en bomen op de dijk groeien. Hoog water een uiterwaard is een stuk land langs een rivier waar de rivier veilig kan overstromen. de uiterwaarden zijn bedoeld als overstroomgebied. de mensen van de waterschappen controleren of de dijken nog goed en stevig zijn. Werk aan de dijk 1993 en 1995 de waterschappen maakten de dijker hoger en veiliger Hoeveel water? diverse antwoorden mogelijk soms regent het vaak en lang: water staat hoog. Bij droog weer staat het water laag. schoonmaken van rioolwater In de wasmachine? grofvuilrooster, zandvang, voorbezinktank na de voorwas gaat het water naar de beluchtingstank (hoofdwas) de bacteriën eten het vuil op dat in het water is opgelost Schoon, schoner, schoonst de bacteriën hebben veel lucht nodig. Door het water hard te laten stromen, komt er meer lucht in het water en kunnen de bacteriën goed hun werk doen. En spoelen maar Slib bestaat uit overgebleven bacteriën en vuil slib wordt afgevoerd naar de slibfabriek Wat mag er in het riool en wat niet? wel: afwaswater, poep en plas, regenwater, douchewater niet: jus, snoeppapier, etensresten, verfresten, frituurvet, sigarettenpeuken wat is een waterschap? schoon water, genoeg water, veilige duinen en dijken naam regionaal waterschap Beroepen in het veld meerdere antwoorden mogelijk, bijvoorbeeld onderhoudsmedewerker (foto 1), dijkwachters (foto 2). een onderhoudsmedewerker maait de sloot, zodat het water goed door kan stromen een dijkwachter kijkt of er geen scheuren of beschadigingen in de dijk zitten schouw: bekijken, kijken of het goed gaat met een dijk of het water in sloot of rivier ongeveer 1000 jaar geleden baas van het waterschap: dijkgraaf, ook wel watergraaf of voorzitter genoemd naam regionale dijkgraaf Nat of droog? Boer: ik wil niet dat mijn aardappelen verrotten! Binnenvaartschipper: hopelijk komt hij niet droog te liggen! Zwemmende kinderen: van mij mag het dit weer blijven Boswachter: sinds vorige week is er brandgevaar in het bos De taken van het waterschap Schoon water: het afvalwater zuiveren via rwzi (of awzi) water controleren op blauwalg Genoeg water: stuwtje hoger zetten gemaal aanzetten als er teveel water in de sloot zit Veilige duinen en dijken: muskusratten vangen gras maaien op de dijk