losse verkoop > 7 50 euro XXL VERSIE 140 pagina s 2 e jaargang _nummer 2 mensen, muziek en film Ken Ishiwata & Tom Sebastian over de schoonheid van geluid Licht Architectuur, interieur en sfeer Lissabon Op zoek naar de fado Audi R8 Met Bang & Olufsen Luidsprekers zijn kunst KEF Muon, Crystal Cable Arabesque en Vivid Audio Giya Beeld en Geluid Hilversum Fonos: het Nederlandse Muziekarchief Jan Douwe Kroeske Erik de Zwart Porcupine Tree Elbow Hollywood Mark Baz Luhrmann
Op pagina 88 heeft Hifidelity een interview met Jan Douwe Kroeske over zijn nieuwe theatertour. Jan Douwe Kroeske: Tijdens Twee Meter het Theater In ontsluiten we na 22 jaar het archief van van het vermaarde radio en televisieprogramma Twee Meter Sessies. In de schatkist zitten inmiddels meer dan 1400 opnames. Legendarische sessies van de Radiohead tot James Taylor, van Foo Fighters tot Tom Jones en van Nirvana tot de Nits. Geestelijk vader Jan Douwe Kroeske vertelt aan de hand van de beelden verhalen over de verhalen en haalt herinneringen op aan de intieme muzikale ontmoetingen met grote artiesten van over de hele wereld maar ook die van eigen bodem. De manier om hem te vragen wat je weten wilt over jouw favorieten, of gewoonweg genieten van legendarische momenten. En uiteraard veel live muziek, zodat je als bezoeker onderdeel bent van de magie van een Twee Meter Sessie. Data en locaties Februari 04-02-2009 - Theater Odeon Dommerholtzaal, Zwolle 12-02-2009 - Stadsschouwburg De Harmonie, Leeuwarden 19-02-2009 - Cultureel Centrum, Harderwijk 20-02-2009 - Schouwburg De Kampanje, Den Helder 25-02-2009 - Theater De Purmaryn, Purmerend Maart 05-03-2009 - Muziekcentrum Frits Philips, Eindhoven 09-03-2009 - De Kleine Komedie, Amsterdam 17-03-2009 - Theater De Tamboer, Hoogeveen 21-03-2009 - Parkstad Limburg Theahters, Heerlen 25-03-2009 - Schouwburg Het Park, Hoorn 26-03-2009 - Het Zaantheater, Zaandam 28-03-2009 - Stadstheater, Zoetermeer Kijk voor meer informatie op: www.d2bv.nl
webcodes > de eerste verdieping van Hifidelity Een aantal artikelen in Hifidelity is voorzien van een webcode. Voor diegenen die ze nog niet gevonden hadden, ze staan verticaal in een gekleurd inzetje dat helemaal links of rechts op de pagina te vinden is. Uit de reacties op de vorige editie van Hifidelity bleek dat die codes enige toelichting nodig hebben. Meld je aan en ontvang de derde editie van Hifidelity. ter waarde van 7,50 Ga naar www.hifidelity.nl om je aan te melden. Je betaalt ter introductie slechts 4,95. Ook voor nabestellingen van nummer 1 en 2. Eigenlijk is het heel eenvoudig: over bepaalde onderwerpen is meer te vertellen dan in het artikel geschreven kan worden als je het ook nog eens lekker leesbaar wilt houden. Bijvoorbeeld extra informatie over gebruikte technieken en verwijzingen naar winkels, importeurs of fabrikanten. Of gerelateerde artikelen over het onderwerp. Daarvoor hebben we dus webcodes bedacht. En waar anderen lange en moeilijk te onthouden formules afdrukken vermommen wij onze webcodes als gewone woorden. Hoe het werkt? Tja, daar moet je allereerst toch echt de computer voor aanzetten. Doorklikken vanaf een papieren pagina is iets dat zelfs de knapste koppen nog niet hebben kunnen uitvogelen. Surf vervolgens naar onze website www.hifidelity.nl. Linksboven op de homepage zie je een vakje waar je de webcode kunt invullen. Klik daarna op ok of druk op de enter-toets van je toetsenbord, en in een nieuwe pagina opent zich een wereld van informatie. Webcodes zorgen dus in zekere zin voor de verdieping van je kennis. Kun je alsnog zeggen dat je Hifidelity voor de artikelen leest... 4
redactioneel Hifi is voor nerds. Hoe vaak heb ik die uitspraak al niet gehoord? Geitenwollensokken, vergulde plugjes, veel te dure apparatuur. Eenlingen, tenzij in gezelschap van collegafreaks. En dan elkaar overtreffen met technische termen. Nerds dus. Duidelijk. Of toch niet? Als het zo duidelijk is, zou ik mezelf erin moeten herkennen. Een hoofdredacteur van Hifidelity is veel bezig met hifi en alles wat daarbij hoort. Evenals zijn omgeving. Maar nerds kom ik, een paar uitzonderingen daargelaten, niet tegen. Nergens. Eerlijk waar. En ja, ik heb ook in de spiegel gekeken. Wat ik wel zie? Mensen die gedreven zijn, die gáán voor kwaliteit. Film- en muziekliefhebbers die optimaal willen genieten van beeld en geluid. Vakmensen die weten waar ze mee bezig zijn en dat graag met anderen willen delen. Want hifi gaat verder dan techniek en kabeltjes. Hifi gaat over zaken als beleving, emotie en plezier, zeker bij Hifidelity. Het gaat ook om een gevoel voor kwaliteit, vakmanschap en esthetiek. En over het belang daarvan als het aankomt op een beeld- of geluidssysteem. Waarom betalen we zonder lang na te denken al snel meer dan duizend euro voor een flatscreen, maar mag een audio/video-installatie niet meer kosten dan een paar honderd euro? Voor eenzelfde bedrag als een flatscreen koop je namelijk ook een muziekinstallatie die je erg veel plezier kan geven. Van film en muziek geniet je meer als de beeld- en geluidsweergave geweldig zijn. Of, zoals muziekliefhebber Harry van Dalen het in een interview in dit blad stelt: Een goed hifi-systeem kan pure lol geven. Ook beauty-stylist Tom Sebastian - lees het verhaal! - werd overtuigd, door hifi-goeroe Ken Ishiwata. Beetje bij beetje zien mensen het licht. Lees en zie het licht zelf. Met de lichtspecial in deze editie moet dat zeker lukken! Marc Brekelmans, hoofdredacteur Loe Beerens Dieter van den Bergh Patrick van den Bergh Marc Brekelmans Berry van Broekhoven Niek Brunninkhuis Jiri Büller Michiel Corten Bert Dekker Max Delissen Nicky Engelen Paul Geerts Rob van Ginneken Janine Hendriks Gerlinda Heywegen Gerrit van den Hoven Cindy Joos Jean-Pierre Joos Guido de Kanter Jan Luijsterburg Mark Michels Annemarie van Oostenbrugge Timo Schuurbiers Marjolein Simons Hans Tebbens Paul Vermeulen Bart Waalen 5
INhoud 24 28 42 57 65 79 Reportage Fonos: op bezoek bij het muziek- en filmarchief De Tonemeisters van Polyhymnia Tobexx in Assen brengt extra woongenot Op zoek naar de fado Comfortabel wonen met Home Autotainment en Verstappen Creatieve Interieurs B&G audio/video solutions houdt Domotica simpel Plasma of lcd? Hoe maak je de juiste keuze? 22 72 76 104 118 13 18 34 40 82 88 92 Artikelen Het wonder dat stereo heet Plasma of lcd? > Hang je televisie aan de muur met Vogel s Een stapel cd s, een computer en dan? De lp is weer helemaal terug > Divers De schoonheid van luidsprekers Interviews Elbow > Harry van Dalen: van hippy tot hifi-goeroe Muziektherapeut Henk Smeijsters > Coverstory: Tom Sebastian en Ken Ishiwata Het theater in met Jan Douwe Kroeske De progressieve rock van Porcupine Tree Haal je platen van zolder, ga back to black Elbow over Shakin Stevens, Queen en the Beasty Boys 6
48 50 52 55 68 99 114 5 8 39 46 90 96 103 108 112 120 122 123 130 134 136 138 Lichtspecial Kunstlicht is geen banketbakkerij! Gertjan van Beijnum: radicale muziekverzamelaar Aleksander Rublek brengt licht tot leven Spotlight: Inakustik AmbienTrack Productbesprekingen De Nieuwe Akoestische Dimensie van de VISO TWO KEF en McIntosh: Trans-Atlantische combinatie Bang & Olufsen in de Audi R8 > Vaste rubrieken Hoofdredactioneel Kortjes column Annemarie Spotlight: Ovei pod Spotlight: 2 meter sessies Beroep en hobby: de Tattooist Spotlight: Vita Audio R4 De favorieten van: Erik de Zwart > Op bezoek bij: Renaat Mattheus Shoppagina s: Hebben! Win een beautypakket voor hem en haar Muziekrecensies Filmrecensies + Baz Luhrmann special The name is Graig, Daniel Graig Op zoek naar de mooiste audio/videowinkels Colofon Muziek kan je beter maken Brullen met de Audi R8 Mister Top 40 mist nooit zijn trein 7
Kortjes Alles-in-één afstandsbediening Heb je ook genoeg van al die rondslingerende afstandsbedieningen? Of dat je om een filmpje te kunnen kijken drie afstandsbedieningen moet gebruiken? Je problemen behoren tot het verleden met deze ultieme all-in-one afstandsbediening van Logitech. Hij bevat een 5,6 cm touch-screen en is ergonomisch vormgegeven. Prijs: 199 euro Logitech: www.logitech.com Nette spanning Wil je het maximale halen uit je dure hifi-installatie, dan is een goede netspanningsconditioner eigenlijk onontbeerlijk. Stroompieken en ongewenste stoorsignalen die uit lichtnet komen maken geen kans meer je set te bereiken. Veilig en vertrouwd. Isotek : www.isoteksystems.com Zonder muziek zou het leven een dwaling zijn, een slijtageslag en een verbanning Friedrich Nietsche, 1889 Cassettebandjes Nu de aloude cassetterecorder nagenoeg helemaal uit het straatbeeld verdwenen is, rijst de vraag wat te doen met de oude voorraad bandjes. Gewoon in het grijze archief horen we je al denken. Een gedegen oplossing, maar het kan creatiever. Kijk maar eens naar de kast in de onderstaande link: opgebouwd uit 918 bandjes die met de hand op de kast zijn geplakt. Cassette tape closet: www.creativebarn.nl 8
Film in Rotterdam Voor wie een voorproefje wil op de films die later dit jaar in de bioscoop te zien zullen zijn, is, al sinds 1972, het Internationaal Film Festival Rotterdam verplichte kost. De nadruk ligt bij het festival op de betere films van nog redelijk onbekende regisseurs. Vanaf 15 januari zal het programma van de editie 2009 te lezen zijn op de website van het Film Festival Rotterdam. Het festival zelf kun je tussen 21 januari en 1 februari bezoeken. Internationaal Film Festival Rotterdam: www.filmfestivalrotterdam.com Keizerlijk computeren Dat kan met de Emperor van NovelQuest. Gezeten in een soort ligstoel kun je op drie schermen, en in Dolby Surround, je favoriete spellen spelen, of natuurlijk gewoon je Excelbestanden bekijken. Computeren wordt een ware belevenis. Helaas is de Emperor nog niet leverbaar in Nederland. NovelQuest Emperor: www.novelquest.com/emperor.html Muziek in Rotterdam: Lente Hifishow Mocht je door het lezen van Hifidelity zin hebben gekregen om je hifi-set weer eens onder handen te nemen, dan is een tripje naar Rotterdam misschien de moeite waard. Eind maart inderdaad, het begin van de lente wordt daar in de Doelen een leuke hifi- en muziekbeurs gehouden onder de naam De Doelen lente Hifishow. Ook dit voorjaar zullen weer veel audio- en videomerken hun waren presenteren en muziekdemonstraties verzorgen. De Doelen Lente Hifishow: www.dedoelenlentehifishow.nl 3D beeldscherm Kan jij je nog herinneren dat we in 1982 massaal met een belachelijk rood/groen brilletje televisie zaten te kijken? In dat jaar werd namelijk door de NOS een experimenteel 3D-programma uitgezonden. Volgens Philips kunnen we in de nabije toekomst ook zonder brilletje televisie in 3D bekijken. De Philips WOWvx is al leverbaar in een professionele versie, het wachten is op een consumentenversie. Philips 3D: www.philips.com/3dsolutions 9
> kortjes Vouw een ipod-dock Voor handige knutselaars die een kant-en-klare iphone- of ipod Touch Dock te duur vinden, is er hoop in de vorm van deze doe-het-zelf-bouwplaat. Print de tekening op stevig karton van A4-formaat, knip hem uit, vouwen, en klaar is Kees. De bijpassende kabel zou meegeleverd moeten zijn bij de iphone of ipod Touch. www.geeky-gadgets.com/?p=7020 T-shirt met muziek Het begon als een 1-aprilgrap, maar de belangstelling was zo groot dat er nu dus echt een T-shirt met afstandsbediening op de markt komt waarmee je volgens de bedenkers een soundtrack bij je leven kunt maken door je ipod of andere draagbare speler er op aan te sluiten. Prijs: 40 dollar www.thinkgeek.com/tshirts-apparel/unisex/illuminated/a5bf/ Bang & Olufsen Beosound 5 Streaming audio moeilijk? Internetradio alleen voor doorgewinterde computernerds? Bang & Olufsen vinden van niet. Ze introduceren daarom dé oplossing voor mensen die op zoek zijn naar optimaal bedieningsgemak in prachtig functioneel design. De BeoSound 5 is een bedieningstablet die op een bijpassende tafel- of vloerstandaard geplaatst kan worden, maar die ook geschikt is om aan de wand te monteren. Drie aluminium draaischijven laten je moeiteloos en intuïtief door de grafische menu s navigeren, waardoor het vinden van je muziek op de bijbehorende BeoMaster 5 het welbekende fluitje-van-eencent wordt. En met hetzelfde gemak kun je naar internetradiostations van over de hele wereld luisteren. B&O: www.beosound5.com 10
LCD TV Be transformed. Door zwartniveaus die zo diep zijn dat ze nieuwe dimensies creëren. Door kleuren die zo helder zijn dat ze elke vezel van uw lichaam raken. Door ervaringen die zo intens zijn dat niets ooit nog hetzelfde zal zijn. De nieuwe KURO. Zwarter dan ooit. www.pioneer.nl/kuro
Geluidsbeeld Vorm volgt functie Muon (Kef) Luidsprekers, dat zijn toch fantasieloze vierkante kasten die in geen enkel interieur mooi staan? Een kwestie van smaak, maar veel mensen zullen het er mee eens zijn. Dat het ook anders kan bewijzen de drie bijzondere geluidssculpturen die op de volgende pagina s gepresenteerd worden. Ze zijn het resultaat van een tot in de puntjes uitgewerkt designconcept, waarin de bijzondere vorm bijdraagt aan de bijzondere klankkwaliteit. De KEF Muon (hierboven) is ontworpen door Ross Lovegrove, die verhit aluminium via een vacuümproces in een unieke vorm laat uitharden. Het leverde deze luid- spreker een plaats op in het prestigieuze Museum of Modern Art in New York. De Vivid Giya (pag. 14) is ontsproten aan het brein van Lawrence Dickie, die eerder de legendarische B&W Nautilus ontwierp. De Crystal Cable Arabesque (pag. 16) is ontstaan met de hulp van een Engelse designopleiding. Grappig detail is dat een arabesk zowel een Arabisch getint muziekstuk is als een aan de islamitische cultuur ontleende geometrische vorm die de natuur nabootst. Totaal verschillende concepten, die alle drie de perfectie nastreven, zowel in esthetisch als akoestisch ontwerp. Saai is anders... 13
14
locatie: de fabriek in Elst - 13.25 uur fotografie: Jiri Büller ontwerp: Traditional Arts Ltd. Arabesque (Crystle Cable) Prijs: 45.000 euro per paar (onder voorbehoud) 15
locatie: Giessenweg, Rotterdam 17.15 uur fotografie: Jiri Büller ontwerp: Lawrence Dickie Giya (Vivid Audio) Prijs: 29.900 euro per paar 16
17
> de muziekbeleving van... E 18 vlnr: bassist Pete Turner drummer Richard Jupp zanger Guy Garvey gitarist Mark Potter pianist Craig Potter
De Muziekbeleving Van Elbow Met het winnen van de prestigieuze Mercury Music Prize dankzij de plaat van het jaar The Seldom Seen Kid schaarde Elbow zich dit najaar in het illustere rijtje Portishead, Suede, Arctic Monkeys, Franz Ferdinand en Antony and the Johnsons. Hoewel de groep uit Manchester al zeventien jaar bestaat, is Elbow nu plotseling hot en verkoopt overal de zalen uit. Onbetwist middelpunt van de groep, onterecht de nieuwe Coldplay genoemd, is zanger Guy Garvey. Maar eigenwijs als we zijn dronken wij in het kader van onze serie De Muziekbeleving Van een pint met Mark (34) en Craig Potter (32), respectievelijk gitarist en toetsenist van Elbow. Twee vliegen in één klap, want de broertjes groeiden samen op in Bury, ten noorden van Manchester. Mark is de vader van twee zoons (3 en 1 jaar), net als Craig (2 en 1 jaar). Mum and dad Mark Potter: Eén keer hebben ze meegedaan aan een talentenjacht. Dat was geen succes. Nee, mum and dad waren geen podiumbeesten. Maar thuis speelde ze veel samen, en goed ook. Allebei een Spaanse gitaar om de nek, en daar gingen ze dan. Peter, Paul and Mary, Simon & Garfunkel. Simpele, maar krachtige folksongs. Craig Potter: We hadden ook een oud orgel thuis. Niks hips aan, maar zo n uncool Bontempi-ding. Later namen mijn ouders afgedankte keyboards mee van school, ze werkten allebei als leraar. Dat was veel leuker. Maar ik was pas twaalf toen ik echt pianoles kreeg. Daarvoor speelde ik cornet, en veel beter dan dat ik ooit piano zal leren spelen. Mark: [plagerig] Ja, eeuwig zonde van die cornet Ik was trouwens altijd meer van de gitaar. Ik kreeg mijn eerste akoestische op mijn achtste, schreef op mijn negende mijn eerste song. Queen Mark: Dozen vol met singletjes hadden we thuis. Fifties, sixties, vroege seventies. Veel Beatles, Small Faces, Lonnie Donegan. Soms zaten we uren rond de platenspeler, zo n klein ding, omgeven door platen. [zingt] Sha-La-La-La-Lee, of 500 Miles Away From Home, en dat over and over again. Craig: Maar het allerbelangrijkste voor onze muzikale opvoeding was toch andere muziek. De broertjes Potter in koor: The Greatest Hits van Queen!. Mark: We speelden allebei rugby, onze vader was de coach van het team van Craig. Als we op zondag naar de wedstrijden reden, zo n veertig minuten rijden, draaide onze vader altijd The Greatest Hits van Queen. Craig: And we didn t object! Fantastisch vonden we dat. De ideale oppepmuziek. Mark: Queen vinden we nog steeds erg goed, hè Craig? Ik heb in elk geval alle albums. Craig: Yep, Queen is the coolest band on earth! Mark: [lachend] Craig heeft een paar dagen geleden in een café nog een briljante karaoke-versie gedaan van Somebody to Love, toch Craig? Craig: Ja, en daar schaam ik me helemaal niet voor. Shakin Stevens Mark: Mijn eerste eigen plaatjes? Stand and Deliver van Adam & The Ants en This Ole House van Shakin Stevens. Stevens was echt een held. Ik heb me ooit nog opgegeven voor de tv-show Jim ll Fix It. Mijn droomwens: een keertje gitaar spelen samen met hem. Die wens is niet uitgekomen, door Dieter van den Bergh fotografie Kevin Westenberg 19
nog niet tenminste, maar ik heb Stevens dit jaar nog wel een hand mogen geven op Glastonbury Festival, waar hij optrad. Kun je nog dichter bij Shakin Stevens komen? Craig: Pass the Dutchie van Musical Youth. Ik had geen idee dat het over drugs ging. Dacht altijd dat het een kookliedje was. Daarna kwam denk ik The Rocky Horror Picture Show. Impressive. Maar Mark heeft veel meer platen dan ik, die is altijd veel meer met muziek bezig geweest. Mark: Ja, ik ben zelfs een tijdje into heavy metal geweest. Def Leppard, Poison. Lekker foute dingen, haha. Maar ook AC/DC vond ik gaaf, nog steeds. Ik heb alles van AC/DC op vinyl. Daarna kwam REM op, ben ik nog steeds groot voorstander van. Losing my religion Mark: In mijn eerste bandje zaten Richard en Pete van Elbow, we noemden ons simpelweg RPM : Richard, Pete, Mark. We ontdekten marihuana en waren massively into U2, Simple Minds en De La Soul, vooral 3 Feet High and Rising. We traden op tijdens schoolfeesten. Covers van U2. Hele slechte covers. Wat later ontmoette ik Guy [Garvey, zanger van Elbow], tijdens de kunstlessen op school. Hij was een totaal ander figuur dan ik. Een indie-kid, terwijl ik toen net midden in de hippe Madchester-clubscene zat. Stones Roses, Ride, dat soort dingen. De vonk sloeg pas over toen ik hem in mijn Volkswagen Kever een keer een lift van school naar huis gaf. Losing my religion was op de radio. Nadat het was afgelopen hebben we het allebei eerlijk opgebiecht: dat nummer is geweldig! Toen viel het kwartje. Niet veel later zaten we bij elkaar in de band. Beastie Boys Mark: Toen we begonnen met Elbow, speelden we eerste een soort van funkfusion onder invloed van Santana, Sly & The Family Stone, maar ook de Beastie Boys waren belangrijk. Check Your Head [1992] had een enorme impact op ons. Ook live. Craig: Ja, Beastie Boys in Manchester Academy! Mijn eerste live-concert. Mark: Haha, in elk geval stukken beter dan míjn eerste concert, Faster Pussycat. How low can you go. Maar goed, ik was veertien. Spiritualized Mark: Voor Elbow zijn een aantal platen van cruciaal belang geweest. Siamese Dreams van Smashing Pumpkins, Superunknown van Soundgarden, Spirit of Eden en Laughing Stock van Talk Talk. Maar het allerbelangrijkste is Ladies and Gentlemen We Are Floating in Space van Spiritualized. Die plaat klopt van alle kanten. In de tourbus luisteren we ook veel muziek: Chet baker sings, John Martyns Bless the Weather and Solid Air. De laatste hit is TV On The Radio. Craig: Ik heb niet zo nodig muziek nodig aan boord. Wat mij betreft is het wat vaker stil in de bus. Wil ik juist even rust na een avond livemuziek op het podium, willen de jongens toch wéér muziek. [lachend] Moe word je ervan. Of het moet Laughing Stock van Talk Talk zijn, mijn all time favourite. itunes Mark: Muziek buiten Elbow om speelt voor mij een belangrijkere rol dan voor Craig. Ik heb goed hifi-spul, waaronder KEF-speakers, en ik heb een grote platencollectie, vooral vinyl. Ik probeer nog steeds zoveel mogelijk te kopen, al schiet dat er steeds vaker bij in. Queen koop ik nog steeds, en ook Led Zeppelin. Craig: Ik ben meer van de itunes-generatie. Heb wel veel cd s, maar ook veel gedownload spul. Heb misschien net tien elpees, en niet eens een speler. Nadat we Losing my religion op de radio hadden gehoord, viel het kwartje. Privéconcert Mark: Onze meest memorabele muziekervaring? De broertjes in koor: G. Love & Special Sauce in Manchester! Craig: Hij trad s avonds op, maar gaf s middags in Manchester nog een signeersessie in een platenzaak. Mark en ik waren daar de enige bezoekers. We hebben samen met G. Love een joint gerookt en kregen een briljant privéconcert. s Avonds gaf hij in de Roadhouse nog een concert, maar daar waren we helaas niet de enige. Kindermuziek Mark: Toekomstmuziek? We hebben een idee geopperd om een animatiefilm voor kinderen te gaan maken. Met een goed verhaal en kindermuziek als soundtrack. Er is zo weinig goede kindermuziek. Okay, Coldplay heeft laatst iets gedaan met een soort lullaby-versies van haar eigen songs. We denken aan gastvocalisten, bijvoorbeeld Mark Lanegan. [lachend] Als dat goed gaat lopen, dan kan dat voor ons mooi als een soort van pensioen dienen. Craig: En als het héél goed loopt als pensioen voor onze kinderen. Mark: Precies, en als het héél, héél goed loopt als pensioen voor de kinderen van onze kinderen!. 20
> de muziekbeleving van... webcode > elbow 21
S het wonder dat stereo heet > achtergrond Stereo: twee luidsprekers die samen een compleet orkest of een band laten verschijnen. Je hoort muziek uit het schijnbare niets tussen de luidsprekers ontstaan, waarbij geluiden volledig driedimensionaal voor je neus worden geprojecteerd. En dat uit slechts twee kastjes. 50 van de vorige eeuw prachtige opnames bekend die de kwaliteit van veel moderne overstuurde en heftig gecomprimeerde cd s ver overtreffen. Maar dat is een andere discussie. We vonden in de archieven van Hifidelity nog een demonstratie-elpee uit de beginjaren van de stereofonie. De begeleidende tekst willen we je niet onthouden: tekst en fotografie Marc Brekelmans Mits goed uitgevoerd, brengt stereoweergave de muzikanten bij je in huis. Een zangeres lijkt tussen de luidsprekers te staan, met naast, voor of achter haar de muzikanten. Met de ogen dicht zijn de muzikanten zo aan te wijzen, zanger(es) midvoor, drummer rechtsachter, lead-gitarist op de linkervleugel en de bassist rechts in het centrum. Goed opgestelde luidsprekers klinken als één. Het is een beetje vergelijkbaar met de aloude Viewmaster. Ook deze maakt van twee net iets van elkaar verschillende platte plaatjes, een driedimensionaal geheel. Je hersenen worden door de verschillende beelden voor het linker- en rechteroog in de veronderstelling gebracht dat er diepte in het plaatje zit. Stereoweergave haalt via je oren dezelfde truc uit met je brein. Bij stereoweergave komt er uit beide luidsprekers dus ook een net iets verschillend geluidssignaal. In het begintijdperk werd trouwens ook driftig gedemonstreerd met het ping-pong-principe. Misschien ken je die platen nog wel, blaffende hond uit de linkerluidspreker, dichtslaande deur uit de rechterluidspreker. Ook muziek werd in die tijd zo opgenomen: saxofoon uit de linkerspeaker, drums uit de rechter. Leuk voor het effect, maar met echte stereoweergave had het weinig te maken. Gelukkig heeft dat niet lang geduurd en zijn er uit de jaren Stereo! - Een magische klank, een fonkelend woord dat ruimte en diepte suggereert. Definitieve triomf van een der rijkste verworvenheden uit de techniek: het registreren en weergeven van geluid als ruimtelijke geluidservaring (stereofonie). Tot in de fijnste klankschakering naar de groeven van de langspeelplaat overgebracht en bij weergave precies zo klinkend als wanneer twee menselijke oren natuurlijke geluiden opvangen. Want men zou kunnen zeggen dat de wegen waarlangs het geluid op de plaat is gekomen, verdubbeld zijn. de langspeelplaat verrees uit haar experimentele stadium met als resultaat het fraaie product, dat vanaf 1949 de markt ging veroveren. Dat betekende al direct een aanzienlijke verbetering van de klank, samengevat in het begrip High Fidelity of wel hoge betrouwbaarheid van de weergave. Maar toch het was nog steeds luisteren met één oor. Pas het wonder van de stereofonie heeft die barrière doorbroken. (bron: Discofoon: demonstratie Super Stereo). > Hoe luister je in stereo? Stereofonie is een begrip dat ontstond na de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor werd geluid eigenlijk uitsluitend in mono weergegeven. Om een goede stereoweergave in je woonkamer te bereiken moet je luidsprekeropstelling - in tegenstelling tot wat een bekende luidsprekerfabrikant beweert - aan een paar voorwaarden voldoen. Ten opzichte van je luisterpositie moeten de linker- en rechterluidspreker op gelijke afstand staan. De ruimte tussen de luidsprekers mag ook niet al te groot zijn, in een gemiddelde huiskamer zo n drie meter. En maak niet de fout om kleine luidsprekers op de grond te zetten of tegen het plafond aan te plakken; daarmee gaat het stereo-effect verloren en ga je naar twee luidsprekers luisteren. 22
Nederland Keet in huis, Amsterdam *&Klevering, Amsterdam *Apart Design, Alkmaar *Bananas, Amersfoort *Giving&Living, Apeldoorn *Hipsz, Arnhem *Leff!, Bergeijk *Touché, Best *Via Cannella, Cuijk *Hebbe Hebbe, Delft *A.R.T., Den Bosch *Werk a/d Winkel, Den Bosch *Kaatje aan den Rijn, Den Haag *De Hoge Ramen, Deventer *Kiekadoe Kinderwinkel, Dieren *Goodies Trendstore, Doetinchem *Ikke & Jij, Domburg *Design Daily s, Eindhoven *Tante K, Eindhoven *Dubbel OO, Emmeloord *A.R.T., Emmen *Tiara, Goirle *Super You, Goes *A.R.T., Groningen *Jansen&Jansen, Groningen *Freya Fashion, Heerenveen *Dico Kado, Heerlen *Kitchen Café, Heino *De Suikertante, Hilvarenbeek *Bonikki Living&Giving, Horst *Bij Fientje, Landgraaf *Dit is t, Leerdam *Geknipt voor uw tuin, Lent *Hebbe Hebbe, De Lier *V/d Gruiter Wonen, Middelburg *A.R.T., Nijmegen *Blixem, Nijmegen *Bunaken, Nunspeet *Buurvrouw & Buurvrouw, Oosterbeek *Miene Muis, Oss *Kids1Company, Ridderkerk *WyliWyg, Roermond *Magnefiek, Rosmalen *Knetter, Rotterdam *Jansen&Jansen, Rotterdam *De Vriendschap, Rotterdam *Caleidoscope, Sneek *Mooj, Son *Lieve Lust, Stein *Kunstlicht, Tilburg *P NP, Utrecht *Conquest Design, Uden *Eigen Haard, Valkenswaard *De Huysmus, Vessem *Bauk Kinderkleding, Veenwouden *v/d Belt Modewereld, De Wijk *Hippe Dingen, Zutphen *A.R.T., Zwolle *Villa Tovertoren, Zwolle *Nimco House of Shoes, Weert *www.mooikids.nl België Florever Decorations, Puurs *Kids Lab *www.kleinezebra.com
> interview In de omroephoofdstad Hilversum is het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid gevestigd. Ongeveer 70 procent van ons audiovisuele erfgoed wordt in een speciaal daarvoor opgetrokken gebouw bewaard en gecatalogiseerd. Denk daarbij aan ruim 700.000 uur radio- en televisieopnames, film en muziek. Allemaal opgeslagen in de kelders van het bijzondere pand. Een klein, maar uniek onderdeel van dit archief is Fonos, waar particulieren een kopie van niet meer in de handel verkrijgbare geluidsopnames van Nederlandse bodem kunnen kopen. door Max Delissen fotografie Jiri Büller Waarom dit archief zo uniek is wordt uitgelegd door Machgiel Bakker, die de dagelijkse gang van zaken bij Fonos regelt. Beeld en Geluid is ontstaan vanuit het omroeparchief. Maar waar een omroeparchief oorspronkelijk een businessto-business functie heeft (omroepen kunnen daar elkaars beeldmateriaal lenen, maar bijvoorbeeld ook muziek om op de radio te draaien - red.) is in Nederland gekozen voor een constructie waarbij naast professionele gebruikers en onderwijsinstituten ook particulieren toegang hebben tot het materiaal. Dat zie je nergens ter wereld. Voor verzamelaars is dit een buitenkans, want het maakt vaak een einde aan jarenlange zoektochten. Je vindt er van alles uit de rijke Nederlandse muziekhistorie: kinderliedjes, jazz, blues, folk, new wave, punk, cabaret of gewoon een lekker stuk popmuziek. Het is vooral het meer obscure materiaal dat via Fonos zijn weg naar de muziekliefhebber vindt. Albums van Marco Borsato zul je er bijvoorbeeld niet tegenkomen, maar wel ouder werk van artiesten als Ton Lebbink, Spin, Godfried Bomans en Ellen ten Damme. Doe mij die maar... Bakker legt uit: Als er een aanvraag binnenkomt voor een kopie van een album, weet ons computersysteem of er al een digitale versie is gemaakt. Als we die inderdaad hebben gaat de aanvraag rechtstreeks door naar Tree-Top, het bedrijf dat de cd-recordables produceert. De klant heeft dan binnen twee dagen zijn muziek in huis. Als er nog geen digitale versie bestaat kijken, we eerst of de plaat door ons mag worden ontsloten. We controleren of het album toch niet nog ergens verkrijgbaar is en gaan dan de rechten clearen. De originele plaat gaat vervolgens naar Tree-Top. Daar wordt een foto van de voor- en achterkant van de originele hoes gemaakt, die naar de DTP-afdeling gaat voor restauratie. Daar worden stickers of op de hoes geschreven teksten weggepoetst. Dan wordt de plaat opgenomen. Er worden losse tracks van gemaakt, de audio wordt met topklasse-apparatuur van tikken en ruis ontdaan, en de bestanden worden op een hardeschijf gezet. Als dat klaar is worden de gegevens van de artiest, de titels, meespelende muzikanten, jaar van uitgave en dat soort onmisbare achtergrondinformatie in een index toegevoegd. Die gegevens worden zoveel mogelijk uniform gehouden. Je staat er versteld van op hoeveel verschillende manieren een artiestennaam in de loop der tijd soms is geschreven. Soms de volledige voornaam, soms met een initiaal, dan weer alleen de achternaam. Dat is natuurlijk niet handig als je zo n artiest of band wilt terugvinden op de website van Fonos. Als die metadata zijn toegevoegd wordt tot slot de muziek op een hoogwaardige en mooi bedrukte cd-recordable gebrand en naar de klant gestuurd. Door al dat voorbereidende werk kost het ontsluiten van een plaat, inclusief de afdracht van rechten, aanzienlijk meer dan de prijs van 19,95 die we voor de cd-recordable vragen. Dat betekent dat we er meerdere 24
Fonos biedt unieke service voor muziekverzamelaars > interview u vraagt, wij branden Naam Fonos Wat Muzikale schatkamer Bij Beeld en Geluid in Hilversum 25
> interview Fonos is opgericht om het beeld- en geluidsmateriaal terug te geven aan het publiek, waar het volgens mij thuishoort. moeten verkopen voordat we er wat aan verdienen. Gelukkig is er een aantal titels dat erg populair is, dus per saldo zitten we in de zwarte cijfers. Dat is belangrijk, niet om er rijk van te worden, maar om het werk voort te kunnen zetten. Geregel Het idee voor Fonos is ontstaan uit een soort collectiviteitgedachte. Daar zijn we in Nederland toch al erg goed in, ook waar het de muziek- en filmwereld betreft. Denk maar aan de Platen-10-Daagse en de Aangenaam Klassiek-promotie. Ik vond het zonde om ons prachtige archief van Nederlandse muziekopnames alleen maar te beheren en te conserveren. We hebben op dit moment ruim 15.000 titels liggen, en met mijn uitgeefambitie zag ik allerlei interessante mogelijkheden om muziekliefhebbers van dienst te zijn. Dus zijn we onder andere gaan praten met de NVPI (Nederlandse Vereniging van Producenten en Importeurs van beeld- en geluidsdragers - red.), die ervoor zorgt dat de artiesten hun geld krijgen, en met Buma/Stemra, die de belangen van componisten en tekstdichters behartigt. Van zo n 85 procent van de in Nederland geproduceerde muziek weten we precies waar de rechten liggen. De resterende 15 procent is soms wat lastiger, maar ik beschik gelukkig over een uitgebreid netwerk, dus daar komen we altijd uit. Het was een heel geregel, maar Fonos mag nu alle onder Nederlands copyright geproduceerde geluidsdragers digitaal aan de man brengen, maar alleen als dat materiaal niet op een andere manier verkrijgbaar is en alleen voor klanten uit Nederland. Daarbij gaat het om volledige albums en niet om individuele nummers. Daar zijn we wel mee bezig, maar daar kan ik nog niet zoveel over zeggen. Ik zou heel graag willen dat we de volledige collectie op een gegeven moment ook als download 26
webcode > fonos zouden kunnen aanbieden, en dan wel als losse nummers, maar het duurt nog wel even voor we dat rond hebben. Afdalen Om een blik in de archieven te kunnen werpen moet je afdalen in de kelders van het gebouw. Dat klinkt een stuk donkerder dan het in werkelijkheid is. Vanuit de centrale hal van Beeld en Geluid kun je namelijk gewoon vijf verdiepingen naar beneden kijken. De Grand Canyon noemen ze dat daar. Op de onderste verdieping, waar het vanwege de ideale bewaaromstandigheden echt een flink aantal graden kouder is dan boven, bevindt zich het platenarchief. Achter slot en grendel overigens, zonder pasje kom je er niet in. Eenmaal binnen blijkt waarom. Een ware schatkamer, zakelijk ingericht met rolkasten, maar letterlijk tot het plafond gevuld met muzikale delicatessen. En hier staan dus ook de 15.000 platen die behoren tot de Fonos-collectie. Hiervan is ongeveer een derde reeds gedigitaliseerd. De rest wacht nog geduldig op een eerste aanvraag. Over het succes van Fonos zegt Bakker: Een aantal titels is inmiddels zo vaak op cd-recordable gezet dat het financieel interessanter was geweest om er een gewone cd van te laten persen. In sommige gevallen heeft de originele rechthebbende dat ook gedaan. Een goed voorbeeld daarvan is het album Zie De Mannen Vallen van Hauser Orkater uit 1979, dat vanwege de populariteit bij Fonos weer een tijdje gewoon leverbaar is geweest via platenmaatschappij EMI. Maar er is ook een samenwerking ontstaan met Universal Music, die als één van de grootste platenmaatschappijen ter wereld natuurlijk enorm veel ervaring heeft met het produceren en distribueren van cd s. Wij hebben samen een aantal releases op de markt gezet, zoals de 4 cd-box 50 Jaar Nederpop Rare & Obscure. Maar we hebben ook een paar echt eigen releases, zoals een aantal dvd-boxen, de Dutch Rare Grooveverzamelaars en een aantal thema-cd s die zijn uitgebracht bij boeken als Beatmeisjes en Geef mij maar Amsterdam. En tot slot zijn we nog niet zo lang geleden begonnen met de Nieuw Talent Service, waarmee we beginnende Nederlandse artiesten onder bepaalde voorwaarden de gelegenheid geven om een album via Fonos te promoten. Als het klaar is We zijn hard aan het nadenken over een downloadplatform, maar zoals gezegd zitten we daar nog met de rechtenkwestie. Als dat opgelost wordt zal de Fonos formule flink aangepast moeten worden. We hebben dan zo n 55.000 tracks beschikbaar. Als het volledige archief van Fonos ontsloten is, kan het trouwens best zijn dat we ophouden te bestaan. Het werk is dan af, de taak volbracht. Fonos is niet opgericht om voor altijd te blijven, maar om het beeld- en geluidsmateriaal terug te geven aan het publiek, waar het volgens mij thuishoort.. 27
> interview Polyhymnia Muze van de gewijde liederen door Dieter van den Bergh fotografie Joyce van Belkom Hoe dat allemaal in zijn werk gaat horen we van Jean-Marie Geijsen, die als balance engineer en klankregisseur bij Polyhymnia werkt. De klassieke muzieklabels die vroeger eigen studio s hadden, zijn hier de afgelopen jaren allemaal mee gestopt. De voornaamste reden daarvoor is dat het erg kostbaar is om een eigen studio te onderhouden, zeker als je hem moet bemannen met kundig personeel. Technici voor klassieke opnames zijn schaars, want ze moeten niet alleen verstand hebben van de techniek, maar moeten ook partituren kunnen lezen en met dirigenten en musici op niveau over muziek kunnen praten. Tegenwoordig worden zulke Tonmeisters per opdracht ingehuurd. Bij Polyhymnia liggen de zaken net iets anders. Ook wij verhuren onszelf aan allerlei opdrachtgevers, maar wij hebben ook vaste klanten, zoals het Concertgebouworkest en het Russische label Essential Music, waarvoor ter plaatse zelfs een complete opnameset naar Polyhymnia-maatstaven is samengesteld, omdat het veel te ingewikkeld was om steeds met twee volle vrachtwagens oostwaarts te rijden. Bij Polyhymnia zijn drie balance engineers fulltime in dienst en daarmee is het wereldwijd waarschijnlijk de grootste organisatie op dit gebied. De balance engineer heeft de taak om op locatie het proces van klassieke opnames te verzorgen. Hij waakt over de optimale balans tussen alle instrumentgroepen, de eventuele solist en de zaalakoestiek. De drie balance engineers van Polyhymnia hebben jaren gewerkt op het re- 28
In het buitengebied van Baarn ligt, diep verscholen in een lommerrijke buurt, een fraaie villa die één van de beste opnamefaciliteiten van Nederland herbergt. Tien jaar geleden ontstond daar uit de erfenis van het inmiddels opgeheven Philips Classics het bedrijf Polyhymnia, dat internationaal zeer hoog staat aangeschreven voor het op locatie opnemen en masteren van klassieke muziek. wat Klassiek op niveau hoe Opname en mastering Locatie Baarn en de rest van de wereld cording center van Philips Classics en hebben het vak geleerd van hun illustere voorgangers. Dat resulteert in een enorme hoeveelheid gebundelde kennis en ervaring. Dat is vrij uniek in de wereld en ook één van de redenen waarom Polyhymnia zo hoog staat aangeschreven. De engineers verstaan hun vak zó goed dat de musici zich tijdens de opnames volledig op het spelen kunnen concentreren, omdat ze weten dat het met de techniek wel snor zit. Opname Hoewel je zou verwachten dat de precieze opnametechniek strikt geheim is, steekt Geijsen al snel enthousiast van wal: Eén dag voor de opnames wordt op locatie een ruimte ingericht waarin de apparatuur een plaatsje krijgt en waar tussendoor geluisterd kan worden naar de opnames. Vaak moet de akoestiek van die ruimte nog wat worden aangepast. Op de eerste dag worden ook de microfoons opgesteld. Meestal is dat een hoofdset (die bij stereo-opnames uit twee microfoons bestaat en bij surroundopnames uit vijf), die wordt aangevuld met meerdere ondersteuningsmicrofoons. Bijvoorbeeld wanneer er een harp meespeelt, want dat instrument klinkt van nature erg zacht en valt dus snel weg in het geweld van een orkest. Gedurende de dag wordt er ook naar referentieopnames geluisterd. Vaak zijn dat eigen registraties die de technicus goed kent. Zo kan hij vast wennen aan de klank van de ruimte. Op de dag zelf wordt alle appa- 29
door Max Delissen fotografie Jiri Büller en Polyhymnia Er wordt vaak geroepen dat vroeger alles beter klonk, en in bepaalde opzichten is dat ook zo. ratuur twee uur van te voren aangezet, om alvast op te warmen. Veel van de gebruikte elektronica klinkt pas optimaal als een bepaalde temperatuur bereikt is. Dat is geen hocus pocus, maar gebaseerd op jarenlange luisterervaring. Ongeveer een uur voordat de sessie begint, arriveren de eerste musici om in te spelen, heel belangrijk voor bijvoorbeeld de hoornisten en rietblazers. Tijdens het inspelen wordt alvast de klank en balans van de musici beoordeeld en wordt eventueel de microfoonopstelling al iets bijgesteld. Dit is ook het moment dat het opnameteam, bestaande uit engineers en producer, kennismaakt met de musici. Bijschaven De eerste sessie begint altijd met een zogenaamde balanstake. Dit wil zeggen dat het orkest of ensemble begint te repeteren en de balance engineer ondertussen samen met de producer luistert of klank en balans al optimaal zijn. Zo niet, dan wordt er net zolang met microfoons geschoven tot men wel tevreden is. Dan wordt de balans-take opgenomen. Geijsen vervolgt: Als de balans-take gemaakt is, wordt er geluisterd door de musici. Dat gaat meestal in een grote groep. De dirigent en de producer, de strijkers, de blazers, iedereen kan input geven. Het is de bedoeling dat elke musicus zichzelf goed kan terughoren. Daarom kan het gebeuren dat na de eerste opname een tweede balans-take moet worden gemaakt. Als de microfoonopstelling definitief is en de musici en het opnameteam tevreden zijn, verdwijnt de techniek als het ware naar de achtergrond en kunnen dirigent en musici zich volledig concentreren op het gespeelde stuk. Ik moet, zoals we dat hier zeggen, zo transparant mogelijk aanwezig zijn. Daarom praat ik nooit met de musici over de 30
gebruikte microfoons en dergelijke. Dat interesseert ze over het algemeen ook niet zoveel, het gaat erom dat ik met ze over muziek kan praten. Dat geeft veel meer vertrouwen dan technische praatjes. Als de balans eenmaal is goedgekeurd, wordt er twee of drie dagen opgenomen. Dit is de periode dat de producer het opnameproces overneemt. Nu gaat het over de interpretatie van het stuk. Er wordt regelmatig geluisterd naar de takes, zeker als er moet worden geanalyseerd of de interpretatie wel klopt. Er wordt af en toe stevig gediscussieerd, maar ik hou me daarbij zoveel mogelijk afzijdig. Voor mij betekent dit deel van de opname eigenlijk niet veel meer dan partituren meelezen, take-gegevens bijhouden en de computer starten en stoppen. Projecten Vaak doen wij echt serieuze en langdurige projecten. Een mooi voorbeeld daarvan is de Bach Pilgrimage-reeks die wij hebben opgenomen voor het label Soli Deo Gloria van John Eliot Gardiner. In het jaar 2000 werden we benaderd om alle 199 cantates van Bach op te nemen met The Monteverdi Choir en The English Baroque Soloists onder leiding van Gardiner. Daarvoor zijn we twaalf maanden door Europa getrokken om steeds in andere kerken op te nemen. Daarbij was het de bedoeling dat de individuele karakteristiek van elke kerk zou worden behouden, met daarbij toch een samenhangend geluid voor alle opnames. Het was een zeer intensief jaar, zeker als je weet dat de cantates gemiddeld vijftien tot twintig minuten duren. Bij elkaar dus dik zestig uur muziek. Dat lijkt misschien niet veel, maar nu je weet hoe het er normaal gesproken bij een opname aan toe gaat krijg je een idee van de omvang van dit project. De laatste twintig cd s komen binnenkort uit. Een ander leuk voorbeeld van onze zorgvuldige werkwijze is een opname van pianomuziek die we voor een klant in onze studio in Drenthe maakten. We namen zo n honderd minuten materiaal op, waar we één album uit samenstelden. Maar het overige materiaal was zo goed dat dat ook uitgebracht kon worden, alleen moest er nog ongeveer een half uur extra muziek worden opgenomen. Dat deden we een half jaar later, maar omdat we altijd precies noteren welke microfoonposities en instellingen we gebruiken waren die nieuwe opnames niet van de oude te onderscheiden. Sound Het afluisteren in de studio s in Baarn gebeurt op luidsprekers van B&W met versterkers van het Nederlandse merk Array. Geijsen zegt hierover: Die merken zijn onze referentie, maar dat moet je toch niet zien als een absoluut waardeoordeel. Het klinkt verschrikkelijk goed, maar het gaat er vooral om dat de klank neutraal is en dat wij hem allemaal als absoluut uitgangspunt kunnen hanteren. Omdat we aan de hand van onze eigen opnames precies weten hoe deze set weergeeft, kunnen we onze opnames ook zeer nauwkeurig nabewerken. Dat levert een belangrijke bijdrage aan onze sound. Mensen waarderen de klank van onze opnames. Lekker tussen oude Deutsche Grammophon en Decca in. Met een goede combinatie van precisie en ambiance. Er wordt vaak geroepen dat vroeger alles beter klonk en in bepaalde opzichten is dat ook zo. Opnemen was toen echt een eer voor de musici en er werd veel meer tijd en geld voor uitgetrokken. Nu moet alles sneller en met een lager budget. Bovendien zijn de orkesten van vandaag de dag toch meer een mengelmoes dan vroeger. Een mix van allerlei nationaliteiten en interpretaties, die ervoor zorgt dat ze allemaal een beetje hetzelfde gaan klinken. Het is onze taak om de overgebleven eigenheid toch te vangen. En als ik onze klanten mag geloven, lukt dat heel aardig.. webcode > polyhymnia 31
R Wie Harry van Dalen Beroep hifi-goeroe Bekend van Rhapsody, More Music en Turtle Records 34
> interview met Harry van Dalen Op een steenworp afstand van het Media Park is in een karakteristieke Hilversumse villa Rhapsody gevestigd: een winkel waar muziekbeleving verkocht wordt door de charismatische eigenaar, Harry van Dalen. Rhapsody geldt in Nederland als één van de toonaangevende high end-winkels. Ook heeft Van Dalen zijn sporen verdiend als klankregisseur bij Turtle Records en als eigenaar van een hifi-importeurschap. Hifidelity sprak met hem over muziek en spiritualiteit. Harry van Dalen, opgegroeid in een klein Brabants dorpje, is naar eigen zeggen autodidact. Ik heb geen enkele opleiding. Ik was een nakomeling en mijn ouders hebben me daardoor erg vrij gelaten. Ik was veertien en liep al met vriendjes die drie jaar ouder waren door Amsterdam. Ik heb toen, rond 1969, alle groten der aarde gezien: Joe Cocker, Santana, The Who, noem maar op. Muziek was mijn vlucht. Ik woonde in Brabant, had lang haar en werd overal vanaf gegooid. In die tijd was ik gek op de muziek van David Crosby en van Morrison Hotel van The Doors. In 1971 kwam Roxy Music in het Concertgebouw, wauw, dat was echt te gek, stonden er een paar nichten op het podium met een kuif in hun haar. Ook de kleding van die gasten was geweldig, ik moest meteen mijn hele garderobe omgooien. Ik was zestien jaar, had geen opleiding en ben toen maar een tijdje in een fabriek gaan werken. Maar ik besefte al gauw dat dit niet mijn toekomst kon zijn. Toen ben ik maar een etaleuropleiding gaan volgen via LOI, en etalages gaan bouwen in het dorp. Zo kwam ik ook bij de plaatselijke platenzaak terecht. Die bood me een baan aan, dat zag ik wel zitten. Jazzrockliefhebber als ik toen al was, ben ik daar veel jazzplaten gaan inkopen. Dat liep verrassend goed. Toen de eigenaar elektronica ging verkopen, Pioneer, Sansui en dat soort dingen, kreeg ik daar gelijk een goed gevoel bij. Hifi Als ik mensen wat laat horen tijdens een demonstratie is het belangrijk dat ze zich openstellen voor de muziek. Dat vraagt ook een investering van mijn kant. Ik moet de juiste sfeer creëren zodat mensen begrijpen wat ik wil overbrengen. Bijna iedereen komt met bepaalde verwachtingen naar de winkel, is als het ware geblokkeerd: ze hebben verwachtingen over hoe muziek moet klinken. Ik moet de mensen door Marc Brekelmans fotografie Jiri Büller 35
De set moet niet bepalen wat er gedraaid wordt, jij bepaalt het! als het ware eerst bevrijden van deze verwachtingen, of zoals ik dat noem de poort openzetten. Ik moet dus hun intentie aftasten, hun mimiek lezen, hun energie voelen. Alleen dan kan ik de set vinden die perfect bij hun behoeften aansluit. Het is bij live-muziek niet anders. Het gaat niet om de beste solo, maar over de juiste energie, de intentie waarmee het gemaakt wordt. Muziek met een echte intentie doet het op een goede muziekinstallatie eigenlijk altijd goed, of dat nu Maria Callas of Pink Floyd is. Een goed hifi-systeem kan pure lol geven, omdat je lekker naar muziek kunt luisteren. En een hifi-set kan je inspireren, omdat je muziek gaat luisteren waarnaar je normaliter niet zou luisteren. Het verbreedt je horizon. Ik zoek energie in een hifi-set, anders kan ik er niet naar luisteren, want live-muziek draait immers ook om energie. Bij de set die je thuis hebt staan moet je je lekker voelen. Het moet een meerwaarde geven aan hoe je muziek luistert. De set moet niet bepalen wat er gedraaid wordt, jij bepaalt het! Spiritualiteit Eigenlijk moet je als muziekliefhebber open staan voor alles wat met klank te maken heeft, of dat nu Tibetaanse monnikenmuziek is of Massive Attack. Je moet kijken wat het je spiritueel levert, in welke vorm van spiritualiteit dan ook. Bij goede geluidsweergave kun je mensen bewegen hun muziekkeuze te verruimen. Dat is, volgens mij, de grootste kracht van Rhapsody: mensen in aanraking laten komen met nieuwe muziek. Klank en muziek is het eerste wat mensen naar hun binnenste brengt. Als we muziek verschrikkelijk vinden raken we in de war, als het heel emotioneel is raken we geëmotioneerd. Als je die bewustzijnslaag goed begrijpt, kun je mensen muziek laten horen waarvan ze nooit gedacht hadden dat ze het mooi zouden vinden. Gewoon omdat ik de toegangspoort heb gevonden. Daarmee kun je ze nieuwe muziek laten ontdekken, maar ook nieuwe lagen van emotie. Het is de kunst die poort te vinden. Een hifi-set kan dus meerwaarde bieden om iets te ontdekken, wat eigenlijk ook een ontdekking van jezelf is. Live-muziek doet dat automatisch omdat het direct communiceert. Zelfs verstokte liefhebbers van klassieke muziek zullen genieten van een live-optreden van een echte bluesartiest. Ook een goede hifi-set 36
communiceert beter met je emotie, je komt dichter bij het origineel. Al duizenden jaren wordt er in allerlei vormen aan klankhealing gedaan, al zijn we daar in het Westen nog een beetje wars van. Ik ben zelf de laatste jaren, vanuit mijn vak, veel met klanktherapie bezig. Het is ongelooflijk wat voor effect dat heeft op mensen. We praten dan gewoon over een trilling en hoe dat helend kan zijn. Zoals de juiste muziek aan het eind van een vermoeiende dag een helende invloed op je kan hebben. Dat is dus ook een healing, daar hoef je niet meer van te maken dan het is. Veel mensen denken bij healing meteen aan wierook en vage mensen. Maar het is eigenlijk heel simpel. Een klankschaal kan je compleet rustig maken, en als je rustig wordt dan wordt je lijf ook rustig en ben je dus bezig met een healing. Ik heb veel gereisd in Tibet en Nepal en heb daar ook geluisterd naar het zogeheten throatsinging, en hoe die vibraties invloed hebben op het lichaam, zowel bij de zanger als bij de toehoorder. onverklaarbare rust Aan het einde van de dag neemt Harry van Dalen me mee naar boven waar hij een ruimte heeft ingericht voor klanktherapie. Een massagetafel staat middenin de ruimte, omringd door kristallen klankschalen in diverse formaten. Na een korte, felle aanslag met de bijbehorende stok die vervolgens langs de buitenrand, met een constante druk en snelheid, van de klankschaal wordt bewogen, vult de ruimte zich met een aanzwellend zingend geluid. De trillingen zijn lijfelijk te voelen. Dan zet Van Dalen een omgekeerde klankschaal op mijn hoofd - wat er overigens belachelijk moet hebben uitgezien - en mijn hoofd vult zich met de warmere klank van de metalen klankschaal. Een onverklaarbare rust komt over me. Vreemd, want er drukt een zware metalen schaal op mijn hoofd. Na de sessie weet ik één ding: klankschalen hebben een invloed op je lichaam en geest. Toch maar eens gaan zoeken naar een exemplaar dat bij me past. Duidelijk is dat klank, muziek en muziekweergave een belangrijke rol spelen in het leven van Harry van Dalen; niet alleen oppervlakkig, maar juist ook op een dieper spiritueel niveau. Dat het hem lukt om deze diepere boodschap te communiceren zonder vaag of zweverig over te komen, is typerend voor hem.. webcode > rhapsody 37