Inspanningsfysiologie bij kinderen
Inspanningsfysiologie bij kinderen onder redactie van dr. T. Takken dr. M. van Brussel dr. H.J. Hulzebos Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008
Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 5084 1 NUR 894 Ontwerp omslag: Nanja Toebak, Den Bosch Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 264 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud Personalia 1 0 Voorwoord 1 1 1 Algemene inspanningsfysiologie 1 2 Inleiding 1 2 Longen 1 3 Bloed 1 4 Hart 1 4 Lichaamscirculatie 1 6 Spiervezeltypen 1 9 Anaerobe inspanning 20 Intensieve duurinspanning 20 Lichte tot matig-intensieve duurinspanning 2 1 Metabole Scoop 2 1 Ademhaling 22 Hartminuutvolume 23 Warmtehuishouding tijdens inspanning 2 4 Conclusie 2 5 Literatuur 2 6 2 Inspanningsfysiologie en ontwikkeling van het gezonde kind 28 Inleiding 2 8 Aerobe capaciteit 2 8 Verschil tussen jongens en meisjes 2 9 Etnische verschillen 30 Vo 2max of Vo 2piek 31 Ventilatie 3 1 Energy cost of locomotion 3 1 Anaerobe capaciteit 3 2 Metabole non-specialist 34
6 Inspanningsfysiologie bij kinderen Spierkracht 34 Spierfysiologie en ontwikkeling 3 5 Herstel na inspanning 3 6 Conclusie 3 9 Literatuur 4 0 3 Fysieke activiteit bij kinderen 4 2 Inleiding 4 2 Het belang van goede fysieke fitheid 42 Sport en fitheid 43 Ziekte en fitheid 4 4 Hoeveel bewegen is genoeg? 4 4 Beweging en chronische ziekte 47 Conclusie 4 8 Literatuur 4 8 4 Het meten van het inspanningsvermogen bij kinderen 50 Inleiding 5 0 Laboratoriumtests 5 1 Submaximaaltests 53 Veldtests 5 5 Shuttle tests 57 Ontwikkeling van een eigen veldtest 5 8 Conclusie 5 9 Literatuur 5 9 5 Training bij kinderen 62 Inleiding 6 2 Trainingswetten 63 fitt-factoren 6 7 Training bij kinderen 6 9 Conclusie 8 8 Literatuur 8 9 6 Astma 93 Inleiding 9 3 Fysiek functioneren 9 4 Fysieke fitheid 9 6 Inspanningsonderzoek 97 Training 99 Conclusie 1 02 Literatuur 1 03
Inhoud 7 7 Cerebrale parese 1 0 6 Inleiding 1 06 Fysieke activiteit 1 0 7 Fysieke fitheid 1 0 7 Training 1 08 Contra-indicaties voor training 1 1 3 Conclusie 1 1 3 Literatuur 1 1 3 8 Chronischevermoeidheidssyndroom (cvs) 115 Inleiding 1 1 5 Aerobe capaciteit van cvs-patiënten 1 1 7 Conclusie 1 20 Literatuur 1 20 9 Inspanning bij patiënten met cystic fibrose (cf) 122 Inleiding 1 22 Inspanningstolerantie 1 23 Ventilatoire beperking 1 2 5 Cardiale beperking 1 2 6 Perifere beperking 1 2 6 Trainingsinterventies 1 27 Training 1 28 Conclusie 1 3 1 Literatuur 1 32 10 Diabetes mellitus 1 3 5 Inleiding 1 35 Diabetes mellitus type i 136 Diabetes mellitus type ii 139 Conclusie 1 42 Literatuur 1 42 11 Hartaandoeningen 1 44 Inleiding 1 44 Fysieke activiteiten 1 4 4 Fitheid 1 45 Training 1 46 Atriumseptumdefect (asd) 151 Tetralogie van Fallot 1 52 Transpositie van de grote vaten 1 55 Fontan-circulatie 1 5 7
8 Inspanningsfysiologie bij kinderen Coarctatio aortae 1 6 2 Conclusie 1 63 Literatuur 1 64 12 Juveniele idiopathische artritis 1 69 Inleiding 1 69 Fysieke activiteit en inspanningstolerantie 1 7 0 Training 1 7 1 Literatuur 1 72 13 Mentale retardatie en het syndroom van Down 1 7 4 Inleiding 1 74 Fysieke activiteit en fitheid 1 7 4 Training 1 77 Type en hoeveelheid training 1 79 Conclusie 1 79 Literatuur 1 80 14 Nierinsufficiëntie 1 82 Inleiding 1 82 Achtergrond 1 82 Inspanningstolerantie 1 84 Training 1 86 Conclusie 1 88 Literatuur 1 89 15 Obesitas 1 9 1 Inleiding 1 9 1 Achtergrond 1 9 1 Bewegen en fitheid 1 92 Bewegenendiëten 1 93 Gezinsinterventie 1 94 Vet maar fit 1 95 Aanpak 1 95 Conclusie 1 96 Literatuur 1 97 16 Oncologie 1 98 Inleiding 1 98 Inspanningstolerantie 1 99 Training 20 1 Literatuur 203
Inhoud 9 17 Osteogenesis imperfecta 2 0 5 Inleiding 205 Natuurlijk beloop van de motorische ontwikkeling bij oi en andere vaardigheden 206 Inspanningstolerantie 207 Training 208 Type en hoeveelheid training 2 1 0 Advies 2 1 0 Conclusie 2 1 1 Literatuur 2 1 2 18 Spierziekten 2 1 4 Inleiding 2 1 4 Dystrofinopathieën 214 Metabole myopathieën 216 Inflammatoire myopathieën 220 Conclusie 222 Literatuur 223 19 Spina bifida 2 2 7 Inleiding 227 Fysieke activiteiten 2 3 0 Fysieke fitheid 2 3 1 Training 232 Conclusies 232 Literatuur 233 Register 235
Personalia Drs. M. van Bergen, bewegingswetenschapper, UMC Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis Dr. M. van Brussel, klinisch inspanningsfysioloog, UMC Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis Drs. J. de Groot, fysiotherapeut, Hogeschool Utrecht, Lectoraat Leefstijl en Gezondheid en UMC Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis Dr. H.J. Hulzebos, klinisch inspanningsfysioloog en (sport)fysiotherapeut, UMC Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis Dr. T. Takken, medisch fysioloog en klinisch inspanningsfysioloog, UMC Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis Dr. O. Verschuren, kinderfysiotherapeut, Revalidatiecentrum De Hoogstraat, Utrecht
Voorwoord De geneeskunde van het kind heeft de laatste decennia grote veranderingen ondergaan. Vroeger letaal verlopende aandoeningen gaan nu over in een fase van chroniciteit; van oudsher chronisch verlopende ziekten kennen thans door een ander medicamenteus beleid een gunstiger beloop. De behandeling van deze kinderen was in het verleden voornamelijk gericht op de bestrijding van symptomen en op de tekortkomingen in lichaamsfuncties, terwijl het huidige beleid vooral op de ontwikkelingscapaciteit en ontwikkelingsmogelijkheden is georiënteerd. Wetenschappelijk onderzoek heeft van deze laatste benadering een positief effect aangetoond. Tijdens deze studies is echter ook gebleken dat de ontwikkelingsmogelijkheid van kinderen van meerdere factoren afhankelijk is. Het inspannings- en uithoudingsvermogen zijn hierbij belangrijke, zo niet onmisbare voorwaarden, omdat deze aspecten in belangrijke mate bepalend zijn voor deelname aan het maatschappelijke leven. Voor een kind is dit gewoon naar school kunnen gaan, en mee kunnen doen aan sport en spel. Veel kinderen met een chronische aandoening ondervinden hierin nog beperkingen. In de grote pediatrische centra zijn daarom afdelingen pediatrische klinische inspanningsfysiologie ontstaan welke een belangrijke rol hebben gekregen in de diagnostiek en behandeling van kinderen met chronisch verlopende aandoeningen. Het is dan ook zeer verheugend dat Nederlandse pediatrische klinisch inspanningsfysiologen met grote kennis en ervaring en werkzaam in een gerenommeerd academisch kinderziekenhuis hun expertise op schrift hebben gesteld zodat iedereen betrokken bij de zorg voor deze kinderen daarvan gebruik kan maken. Na een introductie van de basisbegrippen uit de pediatrische inspanningsfysiologie bespreken zij de meest voorkomende chronische verlopende ziekten en aandoeningen op de kinderleeftijd. Moge dit boek bijdragen aan een betere zorg voor deze kinderen. Prof. dr. P.J.M. Helders