Referentie Rapport Van Postbus 60055, 6800 JB Arnhem Velperplein 8, 6811 AG Arnhem Telefoon (026) 355 13 55 Fax (026) 355 13 99 info@kplusv.nl www.kplusv.nl Evaluatierapport Polarisatie en Radicalisering Gemeente Weert: Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering Opdrachtgever Ministerie van Veiligheid en Justitie Arnhem, 22 november 2010
Inhoud 1 Inleiding 1 1.1 Achtergrond evaluatie 1 1.2 Opzet evaluatie 1 1.3 Projectbeschrijving 1 2 Voor de start van het project 3 2.1 Betrokkenheid 3 2.2 Draagvlak en beleid 4 2.3 Samenwerking met externe partijen 4 3 Start en opzet van het project 6 3.1 Start en aanleiding 6 3.2 Doelgroep en doelstelling 6 3.3 Risico's 7 3.4 Organisatie en communicatie 7 3.5 Verantwoording 8 4 Uitkomsten van het project 9 4.1 Realisatie producten/activiteiten 9 4.2 Realisatie versus budget 11 4.3 Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie 11 4.4 Borging van het project 12 5 Doeltreffendheid 14 5.1 Doelbereik en reikwijdte 14 5.2 Maatschappelijk effect 15 6 Leerpunten 16 6.1 Succes- en risicofactoren 16 6.2 Samenwerking 16 6.3 Best practice 17 Bijlagen 1 Relevante definities 2 Geraadpleegde bronnen
1 Inleiding 1.1 Achtergrond evaluatie In het kader van de uitvoering van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering 2007-2011 vinden verschillende activiteiten plaats. Een deel hiervan wordt mede gefinancierd door het ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ). Dit gebeurt door toekenning van een decentralisatie-uitkering aan gemeenten en door toekenning van een tijdelijke subsidie aan maatschappelijke organisaties. In opdracht van het ministerie van VenJ worden alle projecten en aanpakken waarvoor een decentralisatie-uitkering of een subsidie is toegekend geëvalueerd. Met deze evaluatie streeft het ministerie van VenJ een aantal doelen na: leren voor volgende projecten en aanpakken; de resultaten van projecten en aanpakken inzichtelijk maken; het bereik van projecten en aanpakken inzichtelijk maken; 'best practices' benoemen en toegankelijk maken voor betrokkenen. 1.2 Opzet evaluatie De evaluatie is uitgevoerd door bestudering van het projectplan, de beschikbare achtergronddocumentatie en eventueel beschikbare eigen evaluatiedocumenten. De projectleider van het project in gemeente Weert heeft parallel daaraan een webenquête ingevuld. De ingevulde webenquête vormde voor de onderzoekers, tezamen met vragen naar aanleiding van de overige documentatie, de gespreksrichtlijn voor de gesprekkenronde. De onderzoekers hebben bij de gemeente Weert gesproken met de coördinator Integrale Veiligheid en de beleidsadviseur Jeugd. Doel van het gesprek was een nadere invulling en verdieping van de uit schriftelijke bronnen verkregen informatie. Het resultaat is het onderhavige rapport. De diverse elementen uit de evaluatie zijn weergegeven in de navolgende paragrafen. 1.3 Projectbeschrijving Het project is opgestart door de gemeente Weert. De projectnaam is 'Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering'. Het project heeft een looptijd van vier jaar; van 2008 t/m 2011. Het Actieplan richt zich met name op: polarisatie; rechtsradicalisering/extremisme; linksradicalisering/extremisme; islamitische radicalisering/extremisme. In de oorspronkelijke projectopzet waren de volgende doelstellingen opgenomen: bevorderen weerbaarheid en binding van personen/groepen aan de samenleving; vergroten van competenties; vroegtijdig isoleren, indammen en keren van polarisatie en radicalisering. Pagina 1
Het Actieplan bevat een scala aan activiteiten gericht op het realiseren van deze doelstellingen. In de onderstaande tabel zijn de activiteiten weergegeven die bij dit project zijn geformuleerd. Categorie activiteiten Welke deelprojecten en/of activiteiten waren bij de start van het project geformuleerd? Training professionals 1. Trainingen en ondersteuning aan professionals. Dit betreft diverse workshops/trainingen voor professionals die met jeugd in aanraking komen (bijvoorbeeld jongerenwerkers, agenten, docenten et cetera). Training doelgroep 2. Coachingsproject 2gether. (Student)coaches worden gekoppeld aan aandachtsleerlingen, waarbij zij leren om te gaan met agressie, sociale contacten, weerstanden etc. De ouders zijn nadrukkelijk betroken bij het coachingstraject van hun kind. 3. Trainingen en ondersteuning aan burgers. Diverse activiteiten gericht op buurtbemiddeling, ontmoeting van culturen en ontwikkeling van wederzijds begrip. Ook is een workshop voor omwonenden van een jongerenontmoetingsplaats (JOP) georganiseerd. Acties t.b.v. de doelgroep 4. Stimuleren van creatief talent. Dit betreft diverse creatieve activiteiten gericht op kinderen (basisschool) en jongeren (middelbare school) met diverse culture en maatschappelijke achtergronden. 5. Theater rondom criminaliteit en radicalisering. Er zijn door de gemeente verschillende organisaties benaderd die een voorstelling kunnen verzorgen, bij voorkeur in samenwerking met scholen of jeugdgroepen. Overige activiteiten 6. Politiejunioren. In 2009 waren in de basiseenheid Weert-Nederweert vier politiejunioren actief (waarvan één van allochtone afkomst). 7. Sociaal calamiteitenplan. In 2008 is samen met FORUM een Sociaal Calamiteitenplan ontwikkeld. Het SCP richt zich op het voorkomen en tijdig ingrijpen bij sociale incidenten met een maatschappelijke impact. In het najaar van 2010 zal een oefening van het SCP plaatsvinden. Daarnaast zijn door de gemeente nog de volgende activiteiten/deelprojecten geformuleerd: Melden en registreren van signalen. De gemeente heeft een Meldpunt Overlast Jeugd (sinds april 2006). De gemeente voert de regie op de registratie van signalen en in de aanpak van jeugdoverlast. Aanpak radicaliserende personen. In de afgelopen jaren (2008/2009) is in de gemeente Weert geen sprake geweest van een persoonsgerichte aanpak van radicaliserende personen. Deze deelprojecten worden binnen de reguliere capaciteit en budget van de gemeente Weert opgepakt en vallen buiten de subsidie van VenJ (en buiten de scope van deze evaluatie). In totaal heeft het ministerie van VenJ aan de gemeente Weert een bedrag van 209.000 toegekend voor het project 'Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering'. Deze subsidie wordt uitgekeerd via de systematiek van het gemeentefonds en betreft de jaren 2008 t/m 2011. Pagina 2
2 Voor de start van het project De volgende paragrafen gaan over de situatie voorafgaand aan de start van het project. We kijken hierbij in het bijzonder naar de bekendheid van de organisatie met het vraagstuk van polarisatie en radicalisering, het bestaande beleid en de samenwerking met externe partijen. 2.1 Betrokkenheid Bij betrokkenheid gaat het om de mate waarin de organisatie voor de start van het project al betrokken was bij het vraagstuk van polarisatie en radicalisering. De gemeente is bekend geraakt met de decentralisatie-uitkering via een aankondiging van het ministerie van VenJ. Dit betrof een brief van het ministerie gericht aan de burgemeester, waarin werd ingegaan op het Actieprogramma polarisatie en radicalisering en de mogelijkheden met betrekking tot subsidiering van lokale projecten. Voorafgaand aan dit project was er binnen de gemeente geen specifiek beleid geformuleerd met betrekking tot het vraagstuk van polarisatie en radicalisering. Wel was de gemeente bekend met het thema. Zo heeft in 2005 een aantal incidenten geleid tot het geven van voorlichting van de wijkagent aan de militiairen aan het KMS in Weert. Daarna heeft de gemeente Weert - naar aanleiding van een onderzoek uitgevoerd door het IVA in 2006 - besloten om de signalen van polarisatie en radicalisering centraal te registreren en om een sociaal calamiteitenplan op te stellen met als doel maatschappelijke onrust bij een (aanstaand) incident tegen te gaan. De subsidiemogelijkheid van het ministerie van VenJ was vervolgens de prikkel voor de gemeente om het Actieplan 2008-2011 op te stellen De gemeente was voor de start van het Actieplan bekend met het vraagstuk, zowel vanuit eigen waarnemingen als vanuit beschikbaar onderzoek en cijfermateriaal. In 2007 bleken er weliswaar incidenten van rechts extremisme te zijn, maar geen structurele tendensen op het bredere thema van polarisatie en radicalisering. Uit informatie van de politie Limburg-Noord blijkt dat er voor Weert in 2007 18 meldingen van rechts extreem gedrag zijn geweest. Het gaat hierbij om bekladdingen (hakenkruizen, White- Power tekens) en discriminatie (verbaal). Van links extremisme zijn in Weert geen signalen bekend. Wat betreft extreem gedrag van dieren- en milieuactivisten zijn er bekladdingen en bedreigingen geweest in Weert. Uit de Veiligheidsanalyse & evaluatie 2007 van de gemeente Weert blijkt dat er geen (bekende) signalen zijn van polarisatie en radicalisering in Weert. Uit gesprekken van de gemeente met de betrokken partijen blijkt dat het ontbreken van signalen onder andere te maken kan hebben met de onbekendheid en onduidelijkheid over de begrippen polarisatie en radicalisering bij de betrokken professionals (scholen, welzijnsinstellingen en lokale uitvoeringsorganisaties). Daarnaast is in januari 2007 is een onderzoeksrapport van IVA over extreem en radicaal gedrag van jongerengroepen gepubliceerd 1. Hieruit blijkt dat er in Weert in beduidend mindere mate sprake van radicalisering dan in de gemeenten Roermond en Venlo. Weert kent een relatief grote Marokkaanse gemeenschap. 1 Universiteit van Tilburg/IVA (jan. 2007), 'Extreem? Moeilijk! Extreem en radicaal gedrag van jongerengroepen in Limburg'. Pagina 3
In Weert zijn er Marokkanen van Berberse (agrarische) en Arabische (stedelijke) afkomst, waardoor de Marokkaanse gemeenschap geen homogene groep is. Uit dit onderzoek blijkt dat de oudere 'generatie' Marokkaanse jongeren van mening is, dat een aantal van de jonge 'generatie' jongeren minder respect toont, wat spanningen oplevert. De oudere 'generatie' kenschetst de jongere als brutaal. Verschillende organisaties herkennen dit beeld. 2.2 Draagvlak en beleid In deze evaluatie is gevraagd naar het draagvlak binnen de organisatie voor het gestructureerd tegengaan van polarisatie en radicalisering. Het gaat om de aandacht op management en/of bestuurlijk niveau in de organisatie. Dit kan onder meer tot uiting komen in beleid en concrete doelstellingen. Voor de start van het project was er binnen de gemeente op bestuurlijk en managementniveau volgens de projectleider wel aandacht voor het vraagstuk van polarisatie en radicalisering. Dit blijkt onder meer uit de beschrijving van het thema polarisatie en radicalisering onder het thema 'integrale veiligheid' in de Veiligheidsanalyse & evaluatie 2007 van de gemeente Weert. De gemeente Weert heeft eerder maatregelen genomen op het thema polarisatie en radicalisering, maar daar geen specifiek beleid op geformuleerd. Dit beleid is geformuleerd naar aanleiding van het landelijke Actieprogramma en de hieraan gekoppelde subsidieregeling/ decentralisatie-uitkering. 2.3 Samenwerking met externe partijen In de regel wordt voorafgaand aan de projecten al samengewerkt met diverse partijen. In de evaluatie is gevraagd naar de samenwerking en het succes van de samenwerking. De gemeente Weert werkte, als regisseur op het gebied van integrale veiligheid en jeugdzorg, ook voor de start van het project al samen met andere externe organisaties bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Volgens het onderzoeksrapport uit 2007 (zie paragraaf 2.1) is een goede informatie-uitwisseling tussen maatschappelijke partners over het gedrag van jongeren en eventuele spanningen tussen groepen jongeren van groot belang. In Weert bestond voor de start van het project al een structuur van informatienetwerken, waarin ketenpartners informatie uitwisselen. Bijvoorbeeld: meldpunt overlast jeugd (sinds april 2006); netwerk 12+; justitieel Casus Overleg Jeugd; 12- overleg; zorgadviesteams (ZAT). In deze casusoverleggen werken partners (gemeente, politie, Openbaar Ministerie, Bureau Jeugdzorg, Algemeen Maatschappelijk Werk, Raad voor de Kinderbescherming, Bureau Halt, PUNT Welzijn, GGD, GGZ, et cetera) in wisselende samenstelling samen op de terreinen Jeugd, Integratie en Veiligheid. Pagina 4
Type organisatie Welzijnswerk (bijvoorbeeld buurthuizen, jeugdcentra) Politie De gemeente/organisatie kwalificeert de samenwerking als: Enigszins succesvol Enigszins succesvol Pagina 5
3 Start en opzet van het project Dit hoofdstuk gaat in op de start en opzet van het project. Het gaat hierbij om de aanleiding van het project, de initiatiefnemers, de beoogde doelen en doelgroepen bij de start van het project. Ook wordt ingegaan op de succes- en risicofactoren, de organisatie en de communicatie en de verantwoording. 3.1 Start en aanleiding Het initiatief tot de start van het project is genomen door: de projectleider binnen de eigen organisatie (de coördinator Integrale Veiligheid); het bestuur/management van de eigen organisatie (de burgemeester). De aanleiding voor het project was tweeledig. Enerzijds was er sprake van een eigen ambitie vanuit het bestuur om het vraagstuk van polarisatie en radicalisering in de samenleving vanuit een preventieve insteek aan te pakken, samen met de partners van de gemeente (bijvoorbeeld politie, welzijnswerk, jeugdzorg en middelbare scholen). De gemeente heeft in haar toekomstvisie 2 staan dat de gemeente ernaar streeft om een stad te zijn met een hoge sociale samenhang, kwaliteit en vitaliteit, waarin het voor alle groeperingen uit de samenleving het prettig leven is. Met het Actieplan 2008-2011 wil de gemeente bijdragen aan de gestelde doelstellingen op sociale veiligheid, zoals het verminderen van overlast en het verminderen van onveiligheidsgevoelens. Anderzijds was de mogelijkheid tot decentralisatie-uitkering vanuit het ministerie van VenJ een prikkel om het 'Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering 2008-2011' vorm te geven. 3.2 Doelgroep en doelstelling In de onderstaande tabel zijn de doelstellingen weergegeven zoals deze in het oorspronkelijke projectplan waren opgenomen. Doelstelling Geldigheid doelstelling Doelgroep Bevorderen weerbaarheid en binding van personen/groepen aan de samenleving. Doelstelling geldt nog. Het beleid van Weert richt zich op alle personen/groepen in de samenleving. Vergroten van competenties. Doelstelling geldt nog. Het vergroten van competenties is met name gericht op professionals (van diverse organisaties), maar ook op vrijwilligers (bijvoorbeeld van jongerenontmoetingsplekken). Vroegtijdig isoleren, indammen en keren van polarisatie en radicalisering. Doelstelling geldt nog. Hierbij gaat het met name om signalen van diverse vormen van extremisme. Samenwerking op dit vlak ligt vooral op het gebied van politie, welzijnswerk en scholen. 2 Verwijzing in Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering 2008-2011, gemeente Weert, 26 augustus 2008, naar Toekomstvisie 'Weert, opmaat naar de toekomst, op maat in 2015. Pagina 6
De onderstaande tabel geeft de deelprojecten of activiteiten weer en het beoogde bereik daarvan. Deze activiteiten zijn in paragraaf 1.3 kort toegelicht. Gezien de gesprekken die in 2007 zijn gevoerd met professionals naar aanleiding van de Veiligheidsanalyse, heeft de gemeente er bewust voor gekozen om zich te richten op preventie en op de bewustwording van de fenomenen polarisatie en radicalisering bij de betrokken professionals in de gemeente. Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Omvang beoogde doelgroep Training professionals Trainingen en ondersteuning aan professionals. Geen raming gedaan. Training doelgroep Coachingsproject 2gether. Trainingen en ondersteuning aan burgers. Geen raming gedaan. Acties t.b.v. de doelgroep Stimuleren van creatief talent. Theater rondom criminaliteit en radicalisering. Geen raming gedaan. Overige activiteiten Politiejunioren. Sociaal calamiteitenplan. Geen raming gedaan. 3.3 Risico's Kritieke succes- en risicofactoren zijn de factoren die een grote impact kunnen hebben op het welslagen van het project. Voorafgaand aan het project zijn geen kritieke succes- en risicofactoren inzichtelijk gemaakt. Er heeft geen expliciete risicoanalyse plaatsgevonden met betrekking tot deze factoren. De gemeente Weert heeft gekozen voor een pragmatische opzet, waarbij werd aangesloten c.q. voortgebouwd op reeds bestaande initiatieven vanuit het jeugd-, integratie- en veiligheidsbeleid en op de reeds bestaande informatienetwerken (zie paragraaf 2.3). 3.4 Organisatie en communicatie De projectorganisatie is ingebed in de gemeentelijke organisatie van de gemeente Weert. Het actieplan is onderdeel van het (jaarlijkse) actieplan Integraal Veiligheidsbeleid Weer(t) Veiliger! Op basis van de jaarlijkse Veiligheidsanalyse en evaluatie van het integraal veiligheidsbeleid wordt het actieplan bijgesteld. Kortom: het actieplan 'Weert weert polarisatie en radicalisering' is onderdeel van de gemeentelijke beleidscyclus met betrekking tot Integrale Veiligheid. De burgemeester is bestuurlijk portefeuillehouder Integrale Veiligheid. Gemeentelijke afdelingen en externe partners voeren met name zelf de projecten/activiteiten op het gebied van veiligheid (en ook polarisatie en radicalisering) uit. De coördinator Integrale Veiligheid houdt het overzicht, stuurt bij en bewaakt de resultaten. Van een aantal projecten is de coördinator zelf de trekker. De activiteiten van het Actieplan worden aangestuurd door de coördinator Integrale Veiligheid, in samenwerking en overleg met de beleidsadviseur integratie en de beleidsadviseur jeugd. Voor de interne en externe communicatie over de activiteiten die in het kader van het project worden uitgevoerd, is geen communicatieplan opgesteld. Pagina 7
Verder wordt voor de uitvoering van het Actieplan gebruik gemaakt van de bestaande informatienetwerken, zoals genoemd in paragraaf 2.3. Sinds 2008 is het overleg Jeugd en Veiligheid gestart, dat een samenvoeging is van een aantal bestaande overlegstructuren. In dit overleg staat het thema polarisatie en radicalisering als vast punt op de agenda. Het overleg wordt zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau gevoerd, waarbij de volgende partijen betrokken zijn: gemeente Weert, scholen voor voortgezet onderwijs, PUNT Welzijn, GGD, GGZ, politie, bureau HALT en het openbaar ministerie. 3.5 Verantwoording De verantwoording over de voortgang van het Actieplan en de besteding van de middelen vindt plaats aan de raadscommissie door een jaarlijkse schriftelijke projectrapportage. Pagina 8
4 Uitkomsten van het project Dit hoofdstuk belicht datgene wat het project heeft opgeleverd aan producten of activiteiten. Ook wordt ingegaan op het budget en het proces van monitoring en zelfevaluatie. 4.1 Realisatie producten/activiteiten Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Gerealiseerd? Toelichting Training professionals 1. Trainingen en ondersteuning aan professionals. Ja, gerealiseerd. Deelprojecten zijn uitgevoerd i.s.m. FORUM en Hans Kaldenbach: 1.1. Nov. 2008 is een bijeenkomst voor professionals (politie, gemeente, welzijn en onderwijs) georganiseerd en is in 2 workshops nader ingegaan op rechts extremisme en islamitisch extremisme. 1.2. Juni 2009 is een bijeenkomst voor professionals (jongerenwerkers, agenten, docenten, vrijwilligers bij scouting, zwembadbeheerders etc.) georganiseerd die met jeugd in aanraking komen. 1.3. Feb. 2009 hebben collegeleden in een creatieve workshop van gedachten gewisseld over de thema's polarisatie en radicalisering (Loesje teksten). 1.4 Nov. 2009 is een training 'radicalisering onder moslimjongeren' voor professionals aangeboden. De groep telde 15 deelnemers (o.a. onderwijzers, conciërges, HALT-medewerkers). Pagina 9
Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Gerealiseerd? Toelichting Training doelgroep 2. Coachingsproject 2gether. Ja, gerealiseerd. Deelproject wordt uitgevoerd door welzijnsorganisatie PUNT Welzijn: 2.1. In het schooljaar 2009/2010 zijn 11 (student)coaches gekoppeld aan 14 aandachtsleerlingen; (2008/2009: 13 coaches op 12 leerlingen). 10 leerlingen hebben het traject succesvol afgerond. Een aantal keren per maand ondernemen coach en leerling samen activiteiten. Het project wordt per 2010/2011 verbreed naar twee basisscholen in Weert onder de naam 'Coaching4Kids'. 3. Trainingen en ondersteuning aan burgers. Acties t.b.v. de doelgroep 4. Stimuleren van creatief talent. Ja, gerealiseerd. Ja, gerealiseerd. Diverse deelprojecten met bredere doelstelling dan sec polarisatie: 3.1. Vanaf dec. 2008 is gestart met het project Buurtbemiddeling. Getrainde vrijwilligers bieden ondersteuning aan buren bij het oplossen van conflicten. 3.2. In juni 2009 vond het evenement 'Brothers in Colours' plaats in Weert. Doelstelling van het project was 'door ontmoeting van diverse culturen spanningen verminderen'. 3.3. Workshop voor omwonenden van een Jongerenontmoetingsplek (JOP), naar aanleiding van overlast door jongeren. Deelprojecten worden uitgevoerd door welzijnsorganisatie PUNT Welzijn: 4.1. Project 'Kindertijd' in de wijk Fatima. Kindertijd bereikt per week 20 tot 30 leerlingen van 9 tot 12 jaar. 4.2. Project 'Talentontwikkeling'; diverse (creatieve) activiteiten voor jongeren van 12 tot 18 jaar. 4.3. In juni 2008 heeft een groep allochtone jongeren een rapevenement georganiseerd. Er kwamen ruim 400 mensen op af. 5. Theater rondom criminaliteit en radicalisering. Nee, nog niet gerealiseerd. 5.1. Theater- en toneelvoorstellingen waren voorzien in tweede helft 2009, maar zijn nog niet uitgevoerd. Pagina 10
Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Gerealiseerd? Toelichting Overige activiteiten 6. Politiejunioren. Ja, (deels) gerealiseerd. Deelproject wordt uitgevoerd door de politie (de gemeente financiert): 6.1. In 2009 zijn 4 junioren ingezet, waarvan één met een allochtone achtergrond. Het is in de praktijk lastig gebleken een junior met allochtone achtergrond te selecteren. 7. Sociaal calamiteitenplan. Ja, (deels) gerealiseerd. 7.1. In 2008 is samen met FORUM een sociaal calamiteitenplan ontwikkeld in de gemeente Weert. Dit heeft mede als voorbeeld gediend voor de landelijke brochure over het opstellen van een SCP. De geplande oefening (najaar van 2009) heeft nog niet plaatsgevonden. Deze wordt nu voorzien in het najaar van 2010. 4.2 Realisatie versus budget Voor het project is een budget opgesteld. In dit budget is een verdeling opgenomen tussen een bijdrage door VenJ en de bijdrage door de gemeente (in uren en in een bijdrage aan de 'out of pocket'-costs). Het project heeft een doorlooptijd van vier jaar. De gemeente Weert draagt zelf 194.000 bij, het ministerie financiert 209.000. Het begrote budget is vooralsnog voldoende gebleken voor het realiseren van de doelstellingen. Hierbij moet worden opgemerkt dat de projecten nog lopen t/m 2011 en nog niet alle gestelde doelen volledig zijn gerealiseerd. De projectleider geeft aan dat de subsidie, met een doorlooptijd van 4 jaar, relatief eenvoudig is gerealiseerd door de gemeente. Om te voorkomen dat de decentralisatie-uitkering aangewend wordt voor andere doeleinden, zijn de middelen geoormerkt door de gemeente. 4.3 Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie Een onderdeel van projectmanagement is monitoring en vervolgens bijsturing. De realisatie van de projectdoelstelling en het bereik naar de doelgroep is op de volgende wijze gemonitord: De deelprojecten/activiteiten uit het actieplan worden jaarlijks (inhoudelijk en financieel) geëvalueerd. De resultaten van die evaluatie worden vastgelegd in een evaluatierapport. Het evaluatierapport dient mede als verantwoording richting het ministerie van VenJ. De resultaten van de deelprojecten/activiteiten komen ook terug in de jaarlijkse 'Veiligheidsanalyse & evaluatie', in het kader van het lokale integraal veiligheidsbeleid. Deze rapportages zijn opgesteld voor de jaren 2007, 2008 en 2009. Pagina 11
Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Is er sprake geweest van bijsturing? Eventuele toelichting Training professionals 1. Trainingen en ondersteuning aan professionals. Ja De trainingen zijn qua thema's aangepast naar de behoefte van de professionals. Overigens heeft in de perceptie van de projectleider de interactieve workshop met collegeleden onvoldoende geleid tot een gesprek tussen de deelnemers over het thema. Een eventueel vervolg zal hierop aangepast worden. Training doelgroep 2. Coachingsproject 2gether. Ja De trainingen zijn qua thema's 3. Trainingen en ondersteuning aan burgers. aangepast naar de behoefte van de doelgroepen. Acties t.b.v. de doelgroep 4. Stimuleren van creatief talent. Ja Het theater loopt achter op de 5. Theater rondom criminaliteit en radicalisering. oorspronkelijke planning, dit komt door het ontbreken van menskracht in de organisatie. De planning is om dit in 2010 te realiseren. Overige activiteiten 6. Politiejunioren. 7. Sociaal calamiteitenplan. Nee De projectleider geeft aan dat het soms lastig is geweest om politiejunioren te werven, gezien het feit dat in de perceptie van ouders de junioren gezien kunnen worden als 'verklikkers'. Overigens zijn de 4 politiejunioren die wel geworven zijn zelf tevreden: ze komen goed in contact met de jongeren. 4.4 Borging van het project De borging heeft betrekking op de wijze waarop de uitkomsten en leerpunten van het project een structurele plaats hebben gekregen in het beleid van de gemeente/organisatie. Dit betekent, bijvoorbeeld, dat de kennis, contacten en producten die zijn ontstaan in het project, nu structureel worden toegepast door de initiatiefnemende organisatie en door andere betrokken organisaties. Er is volgens de projectleider binnen de organisatie meer aandacht gekomen voor processen van polarisatie en radicalisering dan voor de start van het project. Binnen de organisatie is, via de coördinator Integrale Veiligheid, een persoon aangewezen die ambtelijk verantwoordelijk is voor de borging van het project in structureel beleid. Het project is bestuurlijk geborgd via de portefeuille Integrale Veiligheid van de burgemeester. De resultaten van het project zijn ook ingebed in het bredere sociale beleid van de gemeente, in bijvoorbeeld jeugdbeleid en integratiebeleid. De borging van het Actieplan wordt door de gemeente voorzien doordat nu bij de uitvoering de drie beleidsthema's integratie, welzijn en veiligheid al betrokken zijn. De verwachting is dat de ambtelijke verankering van het Actieplan na afloop ervan bij deze beleidsthema's belegd gaat worden. In de bestuurlijke borging is voorzien, doordat per activiteit een portefeuillehouder vanuit het college is benoemd. Pagina 12
Ter illustratie: coachingstraject 2gether: portefeuillehouder is de wethouder Onderwijs/Welzijn; politiejunioren: portefeuillehouder is de burgemeester. Er is naar aanleiding van het project (nog) geen nieuw beleid ontwikkeld door de gemeente. Hierbij wordt opgemerkt dat het project nog doorloopt tot en met 2011. De onderzoekers constateren dat er door de gemeente, voor het integraal veiligheidsbeleid (waar het Actieplan polarisatie en radicalisering onderdeel van is) op transparante wijze wordt bijgestuurd - op basis van het principe 'plan-do-check-act'. Hierbij wordt als kritische kanttekening opgemerkt dat van tevoren door de gemeente geen inschatting wordt gemaakt van de resultaten en de te bereiken doelgroep, ook zijn risicofactoren niet in beeld gebracht van te voren. Pagina 13
5 Doeltreffendheid De doeltreffendheid komt aan bod aan de hand van het doelbereik, de reikwijdte en de maatschappelijke effecten van het project. 5.1 Doelbereik en reikwijdte Bij doelbereik gaat het om de realisatie van de doelstellingen. Reikwijdte betreft de mate waarin in het project de beoogde doelgroepen zijn bereikt. De onderstaande tabel geeft het doelbereik weer zoals dat door de gemeente zelf wordt ervaren. Doelstelling Realisatie doelstelling Eventuele toelichting Bevorderen weerbaarheid en binding van personen/groepen aan de samenleving. Vergroten van competenties. Vroegtijdig isoleren, indammen en keren van polarisatie en radicalisering. Deels Volledig Deels Hierbij wordt door de projectleider aangegeven: 'de activiteiten worden gemonitord en leveren een bijdrage aan de doelstellingen (als onderdeel van een breder activiteitenpakket in het kader van het integraal veiligheidsbeleid). De realisatie van de projectdoelstellingen is echter niet eenduidig te geven (deze doelstellingen zijn ook niet SMART geformuleerd).' De projectleider geeft met betrekking tot het meten van het doelbereik van projecten (gericht op het tegengaan van polarisatie en radicalisering) aan open te staan voor suggesties op dit vlak. De onderstaande tabel geeft de reikwijdte van het project weer. Doelgroep Is de beoogde doelgroep bereikt? Omvang doelgroep? Komt het gerealiseerde bereik overeen met de raming vooraf? Het integraal veiligheidsbeleid van Weert, waar het Gedeeltelijk, nog niet alle beoogde Weet niet/onbekend Er was geen raming vooraf. actieplan onderdeel van is, richt zich op alle personen en groepen in de samenleving. groepen zijn bereikt. Het vergroten van competenties, door middel van trainingen en workshops, is gericht op professionals (van diverse organisaties) en op vrijwilligers (bijvoorbeeld van Ja Weet niet/onbekend Er was geen raming vooraf. jongerenontmoetingsplekken). Pagina 14
5.2 Maatschappelijk effect Uiteindelijk moeten de projecten bijdragen aan het verder tegengaan van polarisatie en radicalisering in de maatschappij. Dit is het beoogd maatschappelijk effect van de door het ministerie ondersteunde projecten. Het project heeft volgens de projectleider 'enigszins' bijgedragen aan een daadwerkelijke vermindering van processen van polarisatie en radicalisering in de samenleving. Volgens het interview met de projectleider zijn de volgende resultaten vast te stellen: professionals zijn nu meer bekend met maatschappelijke processen van polarisatie en radicalisering en herkennen signalen nu beter; er is nu zicht op de omvang van groeperingen, zoals extreem rechts, waardoor sneller en alerter gereageerd kan worden door de gemeente. De groeperingen zijn nu in beeld, het vervolg is om op persoonsniveau en gezinsniveau een analyse uit te voeren. Daarna kunnen dan maatregelen genomen worden, zoals het aanschrijven van de ouders. De maatregelen zijn uiteraard afhankelijk van de analyse. Doordat de veiligheidsanalyses van 2007, 2008 en 2009 geen gevalideerde gegevens en/of trends bevatten met betrekking tot polarisatie en radicalisering, is het moeilijk om de resultaten onderling te vergelijken en de bovengenoemde resultaten met cijfers te objectiveren. Het maatschappelijk effect van het totale project is volgens de onderzoekers niet objectief vast te stellen. Enerzijds omdat de doelstellingen van de verschillende deelprojecten niet SMART zijn geformuleerd, anderzijds omdat vele externe factoren van invloed zijn op processen van polarisatie en radicalisering. Pagina 15
6 Leerpunten Dit hoofdstuk belicht de geconstateerde succes- en risicofactoren, de samenwerking en elementen in het project die eventueel kunnen dienen als goede voorbeelden. 6.1 Succes- en risicofactoren Terugkijkend zijn bij het project (tot nu toe) de volgende succesfactoren te benoemen: De samenwerking op het gebied van jeugd, integratie en veiligheid (binnen de gemeente) en de samenwerking met externe organisaties. Het onderwerp is breed bekend bij partners; men weet wat polarisatie en radicalisering is en hoe om te gaan met signalen. Men is alert, en met die signalen kunnen we vroegtijdig aan de slag (vanuit een preventieve aanpak). De pragmatische benadering, waarbij wordt aangesloten op bestaande netwerken en samenwerkingsrelaties. De gemeente Weert heeft bewust niet gekozen voor een breed inventariserend onderzoek naar aard en omvang van het maatschappelijke vraagstuk. Gekozen is voor het opzetten van projecten van uiteenlopende aard, in samenwerking met de partners. Hierdoor worden concrete resultaten geboekt. Het relatief vrije format waarbinnen de financiering is geregeld. Het ministerie van VenJ geeft ruimte voor eigen invulling en maatwerk, passend binnen de eigen kaders van de gemeente. Daarnaast was de besluitvorming over de toekenning van het geld snel gerealiseerd, dat schept duidelijkheid voor de gemeente. Terugkijkend zijn bij het project (tot nu toe) geen risicofactoren te benoemen. De projectleider geeft in dit verband aan: 'We zijn deels uitgegaan van bestaande of reeds geplande projecten, die we verder hebben geintensiveerd'. 6.2 Samenwerking In paragraaf 2.3 is ingegaan op de reeds bestaande samenwerking met externe partijen. De projectleider kenschetst deze samenwerking als 'enigszins succesvol'. In het kader van deze evaluatie is vervolgens gevraagd of het project heeft bijgedragen aan een verbetering van de samenwerking met betrokken organisaties. Dit is het geval. Het antwoord is: 'ja, in belangrijke mate'. De samenwerking tussen netwerkpartners is, mede door het project, geïntensiveerd. Zo bestaat sinds begin 2008 het overleg Jeugd en Veiligheid. Dit overleg, dat vier keer per jaar wordt gehouden, is ontstaan door samenvoeging van drie bestaande overleggen: veilige school, drugs- en alcoholpreventie en racismebestrijding. Alle netwerkpartners die met deze thema's te maken hebben, zijn in het overleg Jeugd en Veiligheid vertegenwoordigd: de gemeenten Weert, Nederweert en Cranendonck, scholen voor het Voortgezet Onderwijs, PUNT Welzijn, GGD, GGZ, politie, bureau Halt en het Openbaar Ministerie. Pagina 16
Door de geïntensiveerde ketensamenwerking worden signalen eerder met elkaar gedeeld. Bijvoorbeeld: in het kader van het convenant Veilige School registreren scholen vanaf 2008 zelf op een eenduidige manier incidenten. Scholen en gemeenten zijn op basis hiervan in staat ontwikkelingen en trends zichtbaar te maken en te bespreken. De kennis opgedaan in het project wordt volgens de projectleider overgedragen aan andere organisaties. Kennisuitwisseling is ten eerste geborgd via de bestaande structuren; bijvoorbeeld het Meldpunt Overlast Jeugd, de Zorgadviesteams en het overleg Jeugd en Veiligheid. Daarnaast wordt kennis (onder andere gericht op het herkennen van signalen) overgedragen via de trainingen en workshops voor professionals. 6.3 Best practice Er is sprake van een 'best practice' als het afgeronde project of elementen ervan geschikt zijn als positief voorbeeld voor andere organisaties die een dergelijk project willen starten. De projectleider vindt het project geschikt als positief voorbeeld/'best practice' voor andere organisaties die een dergelijk project willen starten. Hierbij zijn de volgende elementen van doorslaggevend belang: een integrale aanpak: jeugd, integratie en veiligheid via projecten met elkaar verknopen; een preventieve aanpak: openbare orde en veiligheid is slechts één kant van de medaille; een geborgde aanpak: deelprojecten zijn geborgd in bestuur, beleid en interne organisatie; samen met partners: aansluiten bij bestaande netwerken, geen nieuwe structuren bouwen. De projectleider geeft hierbij aan: 'Het onderwerp is (inmiddels) bekend bij de vele netwerkpartners. Wij hebben de indruk dat de professionals weten wat polarisatie en radicalisering is, hoe het te herkennen en waar men met de signalen terecht kan. Vaak kunnen we volstaan met een praktische, eenvoudige oplossing van het probleem. Soms is een nader onderzoek nodig om het probleem te kunnen duiden. Als het nodig is bespreken wij signalen in de bestaande overleggen en wordt in gezamenlijkheid een aanpak vastgesteld en uitgevoerd.' De hierboven genoemde elementen hebben betrekking op het proces. Hieronder worden ter illustratie ook enkele - meer inhoudelijke - best practices benoemd en kort toegelicht. De successen van de trainingen voor professionals door de heer Hans Kaldenbach. Deze trainer is in staat, door de werkwijze en vorm van de bijeenkomsten, de deelnemers een spiegel voor te houden over het eigen gedrag in relatie tot (probleem)jongeren. Het project buurtbemiddeling, waarin burgers met elkaar in contact komen en de communicatie op gang is gebracht. De training en ondersteuning aan burgers: binnen een multiculturele sportvereniging is meer gesprek en communicatie op gang gekomen tussen verschillende culturen, voorbeeld ramadan. Het coachingstraject 2gether: scholieren geven direct na het traject aan een beter zelfbeeld te hebben gekregen en makkelijker contact te maken met anderen. Pagina 17
Bijlage 1 Relevante definities Onderstaande toelichting is gebaseerd op de definities zoals die door de AIVD en het ministerie van VenJ worden gehanteerd: Activisme is de benaming voor het fenomeen waarbij personen of groepen op buitenparlementaire wijze maar binnen de grenzen van de wet, streven naar bepaalde idealen. Borging van projecten: de verankering van het beleid ontwikkeld in het project, de kennis opgedaan in het project en de resultaten van projecten in de dagelijkse uitvoering door betrokken organisaties. Borging blijkt onder anderen uit de wijze waarop het beleidsonderwerp aandacht krijgt in nieuw beleid, verantwoordelijkheden voor het beleidsonderwerp zijn toegewezen in de organisatie en middelen zijn toegekend om het beleidsonderwerp uit te werken en uit te voeren. Decentralisatie-uitkering: een uitkering die via het Gemeentefonds ter ondersteuning en stimulering van de aanpak op lokaal niveau door het Rijk wordt verstrekt aan gemeenten. Extremisme is het fenomeen waarbij personen of groepen, bij het streven naar bepaalde idealen, bewust over de grenzen van de wet gaan en (gewelddadige) illegale acties plegen. Polarisatie is de verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen tussen deze groepen en toename van segregatie langs etnische en religieuze lijnen. Radicalisering is het proces van toenemende bereidheid om diep ingrijpende veranderingen in de samenleving (eventueel op ondemocratische wijze) na te streven, te ondersteunen of anderen daartoe aan te zetten. Ingrijpende veranderingen zijn ontwikkelingen die een gevaar kunnen opleveren voor de democratische rechtsorde (doel), vaak met ondemocratische methoden (middel), die afbreuk doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect). Subsidie: een financiële bijdrage op grond van een tijdelijke subsidieregeling die door het Rijk wordt verstrekt aan zelfstandige rechtspersonen met als doel de ondersteuning van bovenlokale activiteiten ten behoeve van het voorkomen of tegengaan van polarisatie en radicalisering onder jongeren. Terrorisme is het uit ideologische motieven dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappijontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden. De aan polarisatie en radicalisering verbonden fenomenen en processen kunnen zich manifesteren vanuit rechtse of linkse politieke overtuiging, vanuit islamitische geloofsovertuiging, of vanuit verbondenheid met dierenrechten. Pagina 1
Bijlage 2 Geraadpleegde bronnen Gemeente Weert (26 augustus 2008), Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering 2008-2011. Gemeente Weert (3 september 2009), Evaluatie periode juni 2008 t/m juni 2009 van het 'Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering'. Gemeente Weert (13 september 2010), Evaluatie periode juni 2009 t/m juni 2010 van het 'Actieplan Weert weert polarisatie en radicalisering'. Gemeente Weert (11 november 2008), Sociaal Calamiteiten Plan. Gemeente Weert (14 december 2009), Weer(t) veiliger! - Integraal Veiligheidsbeleid 2010. Gemeente Weert (27 mei 2009), Weer(t) Veiliger! - Veiligheidsanalyse en evaluatie 2008. Webenquête. Coördinator Integrale Veiligheid, interview d.d. 1 juni 2010. Beleidsadviseur Jeugd, interview d.d. 1 juni 2010. Pagina 1