NAVO TOP BRUSSEL, 25 MEI 2017- STANDPUNT PAX CHRISTI VLAANDEREN Op 25 mei 2017 vindt in Brussel een nieuwe NAVO-top plaats. Pax Christi Vlaanderen roept in aanloop naar deze top de Belgische regering op een kritischere houding tegenover de NAVO aan te nemen. Zo is er dringend een grondiger publiek en politiek debat nodig over de 2 % norm, de inzet van nucleaire wapens als afschrikkingsmiddel, de militaire interventiepolitiek en het verwaarlozen van collectieve veiligheidsorganisaties als de VN en de OVSE. 1. Irrationaliteit van de 2 % norm NAVO-landen spraken in september 2014, tijdens de Top van Wales, af om binnen de 10 jaar elk 2 procent van hun BBP uit te geven aan defensiebudgetten. Dit zou nodig zijn om de collectieve defensie en veiligheid van het bondgenootschap te verzekeren. De NAVO laat sindsdien geen kans onbenut om de dreiging vanuit Rusland in de verf te zetten. Ook tijdens de NAVO-top in Brussel zal de 2% norm de discussies domineren. Een nuchtere blik op de cijfers toont echter de irrationaliteit van deze 2%-norm. NAVO-landen gaven in 2016 al het duizelingwekkende bedrag uit van 881 miljard dollar. Ter vergelijking: Rusland gaf in datzelfde jaar 69,2 miljard uit, dertien keer minder dus dan alle NAVO-landen samen. Zelfs zonder de Verenigde Staten geven de Europese NAVO-landen nog steeds meer dan 3,5 keer zoveel uit aan militaire uitgaven als Rusland (254 miljard dollar). Het blijft dus een goed bewaard geheim op welke realiteit de NAVO-mantra om méér militaire uitgaven te budgetteren berust. Als Europese NAVO-landen al jarenlang 3,5 keer zoveel uitgeven als Rusland moet het debat niet gaan over meer middelen, wel over een efficiënter en rationeler beheer van de bestaande middelen. In plaats van meer te spenderen, moet er eerst en vooral slimmer gespendeerd worden. Los van deze vraag naar efficiëntie pleit Pax Christi Vlaanderen ook voor significant grotere investeringen in conflictpreventie, vredesopbouw en ontwikkeling. In België gebruikt minister van Defensie Steven Vandeput de NAVO-norm om de enorme stijging van het defensiebudget (vanaf 2019) te verantwoorden. Het hele debat over de toekomst van het Belgisch leger is dus in hetzelfde bedje ziek: de minister hanteert een enge focus op een verhoging van de uitgaven in plaats van een open en eerlijke discussie over wat voor leger België juist nodig heeft. In plaats van te kiezen voor een leger dat zich specialiseert in een aantal capaciteiten waar op mondiaal niveau sterke vraag naar is (bijv. voor VN-vredesoperaties), maakte minister Vandeput vooral géén keuzes in zijn Strategische Visie voor defensie (juli 2016). Defensie wil onder meer 15 miljard euro (die er niet zijn) uitgeven aan de aankoop van 34 nieuwe gevechtsvliegen, terwijl er op Europees niveau al een overcapaciteit aan gevechtsvliegtuigen bestaat. 1
Voor Pax Christi Vlaanderen is het duidelijk: vasthouden aan een breed inzetbaar leger is financieel niet haalbaar en bovenal weinig effectief. Het zou wijzer zijn als het Belgisch leger inzet op een aantal Europese capaciteitstekorten of via VN-vredesoperaties optreedt als effectieve beschermingsmacht voor burgers in conflictgebieden. Dan zijn onbetaalbare en overbodige capaciteiten als gevechtsvliegtuigen niet nodig. Zo n leger kost een pak minder geld, en draagt veel meer bij aan de internationale vrede en veiligheid. Nieuwe gevechtsvliegtuigen kannibaliseren de middelen van het Belgisch leger en verhinderen het leger te transformeren tot een effectieve en efficiënte burgerbeschermingsmacht en te investeren in conflictpreventie, vredesopbouw en ontwikkeling, mechanismen die wel leiden tot veiligheid en stabiliteit. Aanbevelingen van Pax Christi Vlaanderen: Het debat over Defensie moet focussen op een efficiënter en rationeler beheer van bestaande middelen, in plaats van een toename van de huidige middelen. Defensie kan haar taak van burgerbeschermingsmacht perfect vervullen met een herverdeling van de huidige middelen. België moet bijgevolg de geplande aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen herzien: er is een overcapaciteit in Europa, ze zijn onbetaalbaar en zijn geen garantie op meer veiligheid. 2. Collectieve defensie vs. collectieve veiligheid In Belgische beleidskringen leeft een kritiekloos geloof in collectieve defensieorganisaties als de NAVO. In theorie is België tegelijk voorstander van sterke collectieve veiligheidsorganisaties als de Verenigde Naties (VN) en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), maar in de praktijk investeert ons land maar een fractie van haar budget in concrete investeringen in zo n organisaties. De enge focus op collectieve defensieorganisaties als de NAVO gaat dus duidelijk ten koste van investeringen in collectieve veiligheidsorganisaties. Dat is problematisch. De NAVO is te vergelijken met een enorme militaire hamer die overal een spijker in ziet, ongeacht de aard van het probleem. Dit is logisch voor een defensieorganisatie die enorm veel investeert in militaire middelen: de hoge uitgaven moeten worden gerechtvaardigd, dus wordt er snel(ler) militair ingegrepen, terwijl andere niet-militaire pistes onvoldoende onderzocht worden. Grotere investeringen in VN-vredesoperaties en VNmechanismen rond conflictpreventie en vredesopbouw bieden voor een kleinere kost nochtans een grotere kans op een duurzame oplossing van veiligheidsproblemen. Op internationaal niveau beweegt er ondertussen heel wat rond een nieuwe generatie van VN- vredesoperaties. In 2015 werd voor het eerst in vijftien jaar een grondige evaluatie van VNvredesoperaties gepubliceerd. In 2015 en 2016 vonden in New York en Londen twee grote internationale toppen plaats over de toekomst van VN-vredesoperaties. Grootmachten als China en de VS (onder Obama) beloofden opnieuw veel sterker in te zetten op VN-blauwhelmen. Binnen de VN bestaan verschillende mechanismen voor conflictpreventie en duurzame vrede. Die blijven echter chronisch ondergefinancierd en krijgen nauwelijks politieke aandacht. Het Department for Political Affairs (UN DPA) bijvoorbeeld is het centrale VN-orgaan voor conflictpreventie en duurzame vrede. UN DPA houdt zich onder meer bezig met het uitsturen van speciale VN-gezanten om nationale of regionale capaciteiten voor conflictpreventie op te zetten en het uitsturen van gekwalificeerde bemiddelingsexperts. Daarnaast bestaat er ook een VN-Vredesopbouwfonds dat 120 projecten in 20 landen financiert. Deze projecten gaan over de uitvoering van vredesakkoorden en ondersteuning van een politieke dialoog, de promotie van vreedzame conflictresolutie- en samenlevingsinitiatieven, de heropleving van de lokale economie en het herstel van bestuur en basisdiensten. 2
Zowel UN DPA als het VN-Vredesopbouwfonds hebben echter te kampen met een chronisch gebrek aan middelen. België droeg in 2015 en 2016 respectievelijk 215.000 en 80.000 dollar bij aan UN DPA, terwijl het sinds 2006 slechts 5,6 miljoen dollar bijdroeg aan het VN-Vredesopbouwfonds. Ter vergelijking: Nederland droeg in dezelfde periode 1,15 en 1,54 miljoen dollar bij aan UN DPA, terwijl zelfs een land als Libië sinds 2006 5,1 miljoen dollar vrijmaakte voor het VN-Vredesopbouwfonds. België is ondertussen kandidaat voor een niet-permanente zetel in de VN-Veiligheidsraad met de slogan consensus smeden, bouwen aan vrede. Pax Christi Vlaanderen steunt volop deze kandidatuur maar benadrukt dat extra investeringen in conflictpreventie, duurzame vrede en VN-vredesoperaties dringend nodig zijn om een geloofwaardige kandidaat te zijn. Europese NAVO-landen moeten daarnaast dringend meer middelen en energie investeren in de heropleving van een Europees-Russische veiligheidsorde, onder meer via een sterkere rol voor de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Ze kunnen zich hiervoor baseren op de aanbevelingen van het Final Report of the Panel of Eminent Persons on European Security as a Common Project: Back to Diplomacy dat in 2015 verscheen. De NAVO en EU zullen een manier moeten vinden om samen te leven en werken met Rusland, of ze dat willen of niet. It is urgent to set in motion a robust political and diplomatic process to overcome the present crisis The vision of a common European Home may be more remote today than it appeared two days ago, but we still occupy a common space and need to find ways of living together in it, benadrukken ook de Westerse en Russische veiligheidsexperts. Ze doen ook verschillende aanbevelingen: de reactivering van de NAVO-Rusland Raad, meer directe militaire contacten tussen de NAVO en Rusland, versterkte inspanningen om de Minsk Akkoorden over Oekraïne te implementeren, wederzijdse vertrouwenwekkende militaire maatregelen, beperkingen van het aantal troepen en militair materiaal aan de NAVO-Rusland grens, en een versterking van de OVSE. Aanbevelingen van Pax Christi Vlaanderen België moet de vrijwillige bijdrage aan het VN Departement voor Politieke Zaken (UN DPA) en het Fonds voor Vredesopbouw (PBF) van de Verenigde Naties aanzienlijk verhogen wil het een geloofwaardige kandidaat zijn voor een nietpermanente zetel in de Veiligheidsraad. België kan binnen relevante VN-fora een actieve(re) voortrekkersrol opnemen in de discussies over de verdere hervorming van VN-vredesoperaties en de VNvredesopbouw architectuur. België kan meer middelen ter beschikking stellen van het nieuwe Peacekeeping Capability Readiness System van de VN. België moet meer middelen en politieke aandacht besteden aan de aanbevelingen van het Back to Diplomacy rapport. 3
3. NAVO staat nucleaire ontwapening in de weg Het blinde vertrouwen in de NAVO uit zich ook in een blijvend Belgisch geloof in nucleaire afschrikking als middel om vrede en veiligheid te garanderen. België laat momenteel - onder druk van de NAVO historische VN-onderhandelingen over een nieuw internationaal verbodsverdrag op kernwapens links liggen. De NAVO blijft volhouden dat kernwapens essentieel zijn voor de veiligheid van haar lidstaten. Het enorme Russische nucleaire arsenaal maakt dat ook Europese NAVO-landen blijvend een belangrijke rol weggelegd zien voor de alliantie inzake nucleaire afschrikking, stelt de Strategische visie voor Defensie. Dat terwijl België in 2016 binnen een VN-werkgroep rond nucleaire ontwapening keer op keer herhaalde te zullen pleiten voor een verminderde rol van kernwapens in de NAVO-veiligheidsdoctrine. In juli 2016 weigerden de NAVOlidstaten tijdens de Top van Warschau opnieuw het belang van kernwapens in de veiligheidsdoctrine te verminderen. De Belgische regering bevestigt noch ontkent de aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens in KleineBrogel. Ze blijft koppig weigeren de verwijdering van de kernwapens uit Kleine-Brogel te bespreken met de Verenigde Staten, terwijl dat juist een positieve impact zou kunnen hebben op de bredere AmerikaansRussische ontwapeningsgesprekken. Bovendien is deze stationering een schending van het NonProliferatie Verdrag van 1968. Het kernwapendossier kan ook niet los gezien worden van de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen. Defensie zal wellicht opteren voor de aankoop van het Amerikaanse F35-toestel, wat een keuze voor een blijvende aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens in Kleine-Brogel impliceert. Zonder Belgische gevechtsvliegtuigen is de aanwezigheid van die kernwapens volledig overbodig (veronderstellende dat zij ooit al enig nut zouden hebben gehad). De nakende modernisering van de Amerikaanse kernwapens heeft ook effect op de kernwapens die in Kleine-Brogel liggen: zij moeten voor de modernisering getransporteerd worden naar de Verenigde Staten. De beslissing over een dual use-capaciteit van de nieuwe gevechtsvliegtuigen biedt dus een unieke opportuniteit om kernwapens te verwijderen van Belgisch grondgebied. Eens verlost van deze massavernietigingswapens op haar grondgebied, zou België een voortrekkersrol kunnen spelen in de internationale onderhandelingen over een kernwapenverbod. Hoeft het echter te verbazen dat de Belgische regering hierover met geen woord rept? Aanbevelingen van Pax Christi Vlaanderen: België moet deelnemen aan de tweede ronde van de VN-onderhandelingen over een internationaal kernwapenverbod in juni 2017, conform haar eigen regeerakkoord. België moet de dialoog opstarten met de VS om de Amerikaanse kernwapens uit Kleine Brogel te verwijderen. Eventuele nieuwe gevechtsvliegtuigen mogen in geen geval een nucleaire capaciteit hebben. 4
4. Problematische interventiepolitiek Na de Val van de Muur en de implosie van het Warschaupact moest de NAVO op zoek naar een nieuwe vijand. De verdragsorganisatie groeide de daaropvolgende decennia steeds meer uit tot een militaire interventiemachine in de wereldwijde strijd tegen het terrorisme, terwijl de oorspronkelijke doelstelling van collectieve defensie naar de achtergrond werd verdrongen. De NAVO is hierdoor altijd maar op zoek naar een externe vijand. Er worden steeds nieuwe vijanden gecreëerd om het voortbestaan van de organisatie te legitimeren: falende staten, massavernietigingswapens en terreurgroepen. Organisaties als de NAVO zijn echter niet geschikt om zo n strijd te voeren. De debacles in Afghanistan en Libië tonen dat een militaire organisatie als de NAVO niet de capaciteit heeft om duurzame oplossingen uit te werken voor complexe conflicten en veiligheidsuitdagingen. VN-vredesoperaties zijn hiervoor veel beter geschikt. In alle grote hedendaagse oorlogen die zich afspelen in de Europese periferie (Syrië, Irak, Jemen, Oekraïne, Libië) is er nood aan een enorme stabilisatie-inspanning. Die rol moet in de eerste plaats opgenomen worden door de VN. Rusland zal bijvoorbeeld nooit toelaten dat de NAVO ontplooid wordt in Oekraïne of in Syrië. Als men erkent dat de VN een belangrijke rol zal moeten spelen in de stabilisatie van zo n landen, moet de VN ook uitgerust worden om effectief op te kunnen treden. Op de lange termijn biedt een actievere Europese deelname aan VN-vredesoperaties ook mogelijkheden inzake Europese militaire integratie en samenwerking, terwijl je in debatten over internationale vrede en veiligheid wellicht ernstiger wordt genomen als je zelf ook een concrete bijdrage levert. De VN-budgetten voor vredeshandhaving en conflictpreventie zijn een fractie van wat de militaire interventies in landen als Afghanistan en Libië kostten. Het resultaat van die interventies is penibel. Hoog tijd dus om de inspanningen voor duurzame vrede over een andere boeg te gooien. Aanbevelingen van Pax Christi Vlaanderen België moet zich verzetten tegen NAVO-deelname aan buitenlandse interventies. België moet, zeker tijdens een eventueel lidmaatschap van de VN-Veiligheidsraad, een actievere rol spelen in de ontplooiing en opvolging van VN-vredesoperaties. 5