IERDE WERELD Samen met jou werken aan een wereld zonder extreme armoede DECEMBER 2010 Nr 131 Gaat er al een (kerst) bel rinkelen? De laatste maand van 2010 is aangebroken. Dat is een traditioneel een moment om stil te staan bij het afgelopen jaar. Hoe is uw jaar verlopen, en hoe ging het met de mensen om u heen? Bij de Vierde Wereld beweging zijn in 2010 weer meerdere ontmoetingen tot stand gebracht met ervaringsdeskundigen. Hoe belangrijk het is om elkaar te ontmoeten, leest u in het interview met Els op pagina 3. Maar naast een terugblik op 2010, is december wat mij betreft vooral een maand om vooruit te kijken. Want als je steeds achterom kijkt, dan loop je grote kans te struikelen, zo luidt een gezegde. Wat brengt 2011 ons? Afgaand op het nieuwe regeerakkoord, denk ik niet dat we een gemakkelijke periode tegemoet gaan. Gemeenten geven straks alleen nog financiële steun aan mensen met een inkomen tot 110% van het bijstandsbedrag. Dat betekent dat er minder mensen een financiële tegemoetkoming krijgen. Daarnaast daalt de koopkracht voor mensen met een uitkering. Hopelijk blijft het gedachtegoed van 2010 het Europees jaar van bestrijding van armoede en sociale uitsluiting nog overeind, en lukt het om een tegengeluid te laten horen. Als er minder geld beschikbaar is, hoeft dat immers niet te betekenen dat er minder ruimte is om je eigen stem te laten horen of om de klok te laten luiden! Ook in de rest van dit nummer kijken we volop vooruit: een vooruitblik naar het Forum in 2011, de toekomstplannen van de familie Malfait op de Filippijnen, en naar uw plannen voor de komende kerstdagen. Kunt u niet wachten tot het kerst is, blader dan alvast door naar de interviews op pagina 6. Alvast fijne feestdagen toegewenst! Leonie Hoksbergen Rond 17 oktober : voorbereidingen, ontmoetingen, debatten, creaties,... Vierde Wereld Forum Jaarthema Interview Els van t Zand Inzoomen op ervaringsdeskundige Foto van Vladimiro Pino Volontariaat Vanessa en Guy Malfait in Filipijnen Uit het leven gegrepen Bijna Kerstmis Internationale beweging ATD Vierde Wereld in Nederland www.atd-vierdewereld.nl
Vierde Wereld Forum Jaarthema Denken, delen en doen met mensen in langdurige armoede november 2010 oktober 2011 Welke steun helpt ons verder? Mensen in armoede eerst aan het woord Bij het verschijnen van dit blad is het Vierde Wereld Forum alweer begonnen aan het derde seizoen met een nieuw jaarthema. Het Forum is geïnspireerd is op de Vierde Wereld Volksuniversiteiten die in diverse andere landen gehouden worden. In de jaren 70 nodigde Joseph Wresinski (oprichter van ATD Vierde Wereld) deskundigen uit, die samen met mensen in armoede over maatschappelijk-actuele thema's gingen praten. Maar al snel merkte Wresinki dat pas op de terugweg naar huis de vragen en verhalen echt los kwamen. Sommige zaken werden niet begrepen, sommige ervaringen werden anders beleefd, velen durfden zich alleen onder een paar vertrouwde mensen écht uit te spreken buiten de bijeenkomsten. Wresinski bedacht dat de bijeenkomsten eerst in kleine groepen voorbereid zouden moeten worden. En dat de mensen in armoede eerst het woord moesten krijgen, daarna de professioneeldeskundige gasten. Het 'wie leert er van wie' radicaal omkeren! Uitwisseling in gesprek en creativiteit In het Vierde Wereld Forum gaat het eerst om oefenen en leren het woord te voeren met een microfoon in het openbaar: je gedachten uitspreken. Vervolgens kunnen de eigen inzichten van mensen die langdurig in armoede leven, verder ontwikkeld worden. Zodat die deskundigheid een erkende plek krijgt als bron van kennis. Kennis die onmisbaar is als je een einde wilt maken aan armoede en streeft naar een wereld waarin iedereen tot zijn/haar recht kan komen. Onmisbaar, dat is nogal wat! De inhoudelijke thema-bespreking is onderdeel van een hele dag voor volwassenen, jongeren en kinderen. In de middag zijn we op creatieve manieren bezig om elkaar anders te leren kennen en nieuwe, energiegevende ervaringen op te doen: theater, schrijven, tekenen, zingen samen cultuur maken werkt bevrijdend voor zowel de mensen in armoede als de mensen die solidair met hen zijn! Door op een andere manier samen-mens-te-zijn, is er een ander contact mogelijk dan tussen hulpvrager en hulpgever. In die relatie komen mensen in armoede én mensen buiten armoede immers al zo vaak terecht! In dialoog met hulpverleners Juist het contact tussen mensen in armoede en mensen in 'hulp'- beroepen, is samen met forumdeelnemers gekozen als thema voor dit seizoen. Veel hulpverlening gebeurd uit goede wil en met de inzet zaken te verbeteren, maar toch blijven mensonwaardige situaties hardnekkig bestaan. Vaak wordt hulp beschuldigend ervaren en komen er zelfs problemen en spanningen bij. Dat heeft veel te maken met het feit dat 'arme mensen' vooral worden gezien als mensen die bepaalde dingen niet kunnen. Dat is soms ook zo. Toch maakt het veel verschil als we hen zien als mensen die rechten hebben (die zij door armoede niet waar kunnen maken, die geschonden worden of die voor hen zelfs niet zouden gelden). We bouwen met dit thema voort op de eerdere forumdagen. Ook geven we een vervolg op het Europese dialoogproject waaraan de Vierde Wereldbeweging Nederland heeft meegedaan. Hulpverleners en mensen in armoede gingen met elkaar in gesprek over woorden als 'helpen', 'verantwoordelijkheid'. In het Vierde Wereld Forum willen we deze dialoog met hulpverleners verder ontwikkelen. Opzet van het jaar Op de forumdag van december praten we over de contacten tussen mensen in armoede en (professionele) hulpverleners. In maart 2011 verdiepen we welk recht en onrecht in het geding is, hoe we daar vanuit verschillende posities tegenaan kijken. In juni 2011 ligt de nadruk op wat ieder van ons zelf kan bijdragen aan het verbeteren van mensonwaardige Stef Ringoot situaties. Het forumseizoen loopt van november tot en met 17 oktober. Op de Werelddag van verzet tegen extreme armoede brengen we publiek naar voren wat er tijdens het Vierde Wereld Forum is besproken en geleerd. Het Vierde Wereld Forum bestaat niet alleen uit 3 dagen per jaar een dag in Wijhe. We hopen dat steeds meer mensen ook in lokale, kleine groepen of tijdens huisbezoeken meedoen aan de voorbereiding. En dat deelnemers verslag doen aan degenen die niet naar Wijhe gaan. Neem contact met ons op als u samen met anderen wilt voorbereiden! Annelies Neutel 2 Nr 131 December 2010 Vierde Wereld
Els van t Zand Straatwerker Portret Kun je je voorstellen? Ik ben Els uit Amersfoort, 58 jaar oud. Ik ben kerkelijk straatwerker. Ik ben begonnen in de zomer van 2008, nadat een dakloze vrouw bij ons in de kerk binnenkwam. Ik heb toen contact met haar gelegd, en via haar met andere dak- en thuisloze mensen. Wat is jouw contact met ATD Vierde Wereld? Een vriendin van mij heeft het boek Een wandeling met Mevrouw Socratine gelezen en aan mij doorgegeven. Daarna heb ik het boek van Wresinski De armen zijn de kerk gelezen. Ik vond de chaos, het overleven, de schaduw, de zwarte kant van de armoede heel herkenbaar. De zwarte kant van de armoede, wat bedoel je daarmee? Een voorbeeld: mensen hebben een relatie met elkaar. Maar onder de druk van de ellende, zoals verslaving, schulden, dakloosheid, werkloosheid, kinderen die van je worden afgenomen, is het echt moeilijk om de relatie in stand te houden. De spanning kan zo hoog oplopen dat de ruzies niet anders kunnen dan escaleren. Daardoor gaan veel mensen uit elkaar. Is daaraan niets te doen? Helaas kijken de hulpverleners vaak alleen naar het individu en zeggen bijvoorbeeld : Je moet weg van die man omdat hij je slaat. Ze vergeten dat de eerste reden van het slaan de ellende is en niet een afwezigheid van liefde. Ze kunnen ook de relatie ondersteunen door die serieus te nemen. Zie je ook de kracht van de mensen? Mensen, die dak- en thuisloos zijn, hebben heel veel humor. Nadat binnen een week twee mensen waren overleden zei Trude: De volgende die dood gaat, die vermoord ik! Mensen zorgen ook voor elkaar. Trude let op Agnes als deze weer is weggelopen uit de instelling waar ze woont. De vrouwen proberen een goede band met elkaar te hebben. Trude houdt ook een oogje op Marinus, de zoon van Agnes. Dat vind ik heel mooi. Werk jij alleen maar met mensen die dak- en thuisloos zijn? Ik vind het belangrijk om de ontmoeting tussen dak- en thuisloze mensen en parochianen te bevorderen. Wij houden eens in de zes weken, na de viering, lunches voor dak- en thuislozen. Na anderhalf jaar dit te hebben gedaan is er nu een positievere verhouding. Er is minder angst, mensen praten met elkaar. Waarom vind je de ontmoeting belangrijk? Om te ervaren dat wij allemaal gewone mensen zijn. Dakloze mensen en anderen. Het belangrijkste is het contact. Dak- en thuislozen hebben vaak alleen maar contacten met lotgenoten en met hulpverleners. Voor hen is een ander contact een verrijking. En voor anderen is het ook een verrijking: inzien dat verslaving een ziekte is, dat je daar geen oordeel over hoeft te hebben. Er wordt zo veel geoordeeld. Iedereen kan in zo n spiraal raken. Mensen die het redden in deze maatschappij denken vaak dat het hun eigen verdienste is, terwijl je geluk hebt gehad. Dat is geen verdienste. Dak- en thuislozen voelen zich ook vaak schuldig en minderwaardig. En ze veroordelen elkaar ook. En voor jou is er geen sprake van schuld? Van eigen verantwoordelijkheid wel, maar niet van schuld. Als mensen niet verantwoordelijk voor zichzelf kunnen zijn, dan hebben ze gewoon hulp nodig. Klaar. In onze cultuur vinden wij afhankelijkheid gauw iets negatiefs. Terwijl wij allemaal anderen nodig hebben. Wat zou jij tot slot graag willen zeggen? Diepe ellende brengt de ervaring van eigenlijk niet te mogen bestaan. H e t In onze cultuur vinden wij afhankelijkheid gauw iets negatiefs. Terwijl wij allemaal anderen nodig hebben. grootste r e c h t van een mens is dat jij er m a g zijn. En d a t wordt wereldwijd voor heel veel mensen aangetast, op allerlei manieren. Christine Béhain Vierde Wereld December 2010 Nr 131 3
Vierde Wereld Forum Wijhe, 5 maart, 4 juni 2011 Inzoomen op ATD Vierde Wereld Ervaringsdeskundige>>> Wat is een ervaringsdeskundige bij ATD Vierde Wereld? Bij de Vierde Wereld Beweging is men er van overtuigd dat de ervaringen en de inzichten van de allerarmsten, die jarenlang in armoede leven, noodzakelijk zijn om een samenleving op te kunnen bouwen waarin de mensenrechten voor iedereen gewaarborgd zijn. Zij zijn de eerste voorvechters in de strijd tegen armoede en uitsluiting. Zij kunnen bijvoorbeeld naar de hulpverlener toe verwoorden hoe kansarmen zich voelen en waarom ze doen wat ze doen. Dan kan er samen worden nagedacht over en gewerkt worden aan een samenleving zonder uitsluiting, dus zonder sociale discriminatie. AGENDA Bestellingen (inclusief verzendkosten) ο Een wandeling met mevrouw Socratine, Christine Béhain 10,50 ο Over zelfgemaakte drempels, John Habets 20,20 ο Het geheim van een nieuwe wereld, Ingrid Hutter 19,70 ο Een echte dialoog verandert ons leven 9,25 Schrijnende armoede, participatie, fundamentele rechten voor een ieder ο Mijn hart klopt in deze steen, Noldi Christen, Christine Lesueur 10,25 Duizenden berichten opgestuurd door kinderen uit alle hieken van de wereld om te zeggen op welke manier zij aan een betere wereld bouwen. Lidmaatschap 2010 en Giften ο lidmaatschap: 10 /jaar (of lager, naar draagkracht) ο steunlidmaatschap: 20 /jaar (of meer) ο gift: Dhr/Mw :... Adres:... Postcode:... Plaats:. Ik verleen de Stichting ATD Vierde Wereld de toestemming éénmalig het bedrag van... af te schrijven van mijn giro/bankrekening:... Handtekening: Datum:......... Deze gehele coupon (of fotokopie) in een gesloten enveloppe sturen naar: Stichting ATD Vierde Wereld Nederland, Regentesseplein 13, 2562 EV Den Haag vragen? 070 361 57 87 CONTACT Bezoek onze website www.atd-vierdewereld.nl ledenadministratie@atdvierdewereld.nl informatie@atdvierdewereld.nl Landelijk Centrum Regentesseplein 13 2562 EV Den Haag 070-3615787 Ontmoetingscentrum t Zwervel Raalterweg 19 8131 SB Wijhe 0570-521999 Bank ING: 275.22.00 t.n.v. Stichting ATD Vierde Wereld Nederland, Den Haag COLOFON VIERDE WERELD Kwartaalblad van de internationale beweging ATD Vierde Wereld in Nederland ISSN 0921-0555 - Oplage: 5000 Toezending kwartaalblad Vierde Wereld is gratis. Overname van onze artikelen wordt aanbevolen, indien met bronvermelding en toezending van het elders geplaatste artikel. Wij ontvangen graag reacties op het blad; artikelen in overleg met de redactie. KOPIJ: maartnummer 2011 voor 8 februari 2011 REDACTIE: Christine Béhain, Amandine Herpe, Leonie Hoksbergen m.m.v Kees Bleijenberg, Eefje Halfwerk, Greet van Schaik FOTO S: ATD Vierde Wereld tenzij anders vermeld CORRESPONDENTIEADRES: Blad Vierde Wereld, Raalterweg 19, 8131 SB Wijhe, informatie@atd-vierdewereld.nl A B O N N E M E N T S - WIJZIGINGEN: Regentesseplein 13, 2562 EV Den Haag 4 Nr 131 December 2010 Vierde Wereld
Guy, Vanessa en de kinderen Nieuws van de Filipijnen Volontariaat De schrijnende armoede is, zoals overal, vreselijk om mee te maken, te zien en te ruiken. Na 8 jaar in Nederland, zijn Guy en Vanessa Malfait met hun drie jongens (12, 9 en 6) naar Manila, hoofdstad van de Filipijnen vertrokken. Zij zullen daar als volontairs de komende jaren actief zijn. Waarom zo vaak een andere opdracht? Als volontair stellen we ons beschikbaar om in te springen in wat op dat moment volgens de beweging het meest nodig is om de deelname van de armsten aan de samenleving mogelijk te maken. Daarbij wordt rekening gehouden met onze talenten en beperkingen. Het is geweldig leerrijk om zo afwisselend te kunnen werken: in heel arme buurten, op een secretariaat of als gangmaker van vrijwilligers. Het houdt ons wakker en het laat ook nieuwe wind en kansen toe in de verschillende projecten en teams. Kozen jullie voor de Filipijnen? Ja en nee. In de beweging solliciteer je niet voor een job. Toen duidelijk werd dat onze periode in Nederland af zou lopen, was Manila één van de verrassende voorstellen die we kregen van onze internationale leiding. Omdat het een enorme verandering en uitdaging voor ons ook als gezin - inhield, hebben we er natuurlijk wel diep over nagedacht en toen bewust er voor gekozen. We vonden het een goed moment om ons volledig onder te dompelen in een werelddeel, levensomstandigheden en acties die weer helemaal nieuw voor ons waren. Het gooit ons leven en denken behoorlijk overhoop! Is alles dan anders? Tja: een stad van meer dan 10 miljoen inwoners en bijhorend lawaai en vervuiling, in Azië, met tropische hitte, stormen en ongedierte; veel invloed van een lange Spaanse en Amerikaanse overheersing; armoedecijfers spreken van 30 tot 60 procent van de bevolking, en in afgelegen bergdorpen leven enkele stammen nog met tradities van honderden jaren geleden en is er nauwelijks sprake van onderwijs, geneeskunde of elektriciteit zoals wij dat kennen... Overal om ons heen zien we kinderen die geld proberen te verdienen met kleine klusjes. Gezinnen wonen in kleine krotwoningen op braakliggende of overbevolkte terreinen of in een grote kruiwagen op de s t o e p. V e l e n schuimen de straten af op zoek naar afval, dat ze sorteren, wassen en voor een paar cent doorverkopen. Deze schrijnende armoede is, zoals overal, vreselijk om mee te maken, te zien en te ruiken. Wat gaan jullie doen in Manilla? Als volontair kiezen we overal voor een eenvoudige levensstijl. We heb- ben wel alle dagen fruit, groente, vlees en melk op tafel; we wonen in een ruim huis met slaapkamers, een wasmachine en een koelkast, internet en meestal stromend water; de kinderen gaan naar een goede Filipijnse school. Dat voelt hier nog meer dan in Nederland als heel grote luxe. We kunnen niet zomaar direct starten met een uitgewerkt plan. Natuurlijk brachten we onze levens- en werkervaring mee, maar we beleven nu de kwetsbare en wezenlijke fase van de traagheid, van het vele nietweten en leren; afhankelijk van anderen. Wat zegt die mevrouw? Waarom eren de Filipino s zo hun nationale helden? Welke organisaties werken met de jongeren die op straat leven? Hoe geraak ik met het openbaar vervoer aan de andere kant van de stad? Is er iets van openbare gezondheidszorg en hoe werkt die dan? Waarom is die familie uit het platteland weggetrokken? E n k e l e ervarings deskundigen, medestanders en volontairs uit het plaats e l i j k e team helpen ons bij deze eerste stappen. Van daaruit zullen we langzaam verder bouwen. We vinden hier gelukkig dezelfde kracht van de Vierde Wereld terug: het steeds opnieuw beginnen, de creativiteit en trots, de gastvrijheid en gezelligheid. Guy en Vanessa Malfait Vierde Wereld December 2010 Nr 131 5
Uit het leven gegrepen Bijna Kerstmis... Kerstmis een lichtpuntje in december!? Het is weer bijna Kerstmis. Een feest dat in de donkere wintermaanden soms een lichtpuntje kan zijn. Automatisch gaan onze gedachten misschien naar een kerstboom, familie en cadeaus. Maar misschien ook niet. Iedereen viert K e r s t m i s immers op zijn eigen manier. Staat u er wel eens bij stil hoe andere mensen Kerstmis beleven? We vroegen mensen die contact hebben met de Vierde Wereld beweging, hoe zij de komende kerstdagen gaan doorbrengen. En we vroegen hen wat zij anderen met kerst toewensen. Yvonne: Ik denk dat ik kerst anders vier dan de meeste mensen dat doen. Dit jaar zonder kerstboom en zonder cadeaus. Ik wil er geen commercieel feest van maken. Voorgaande jaren heb ik een paar keer een minder leuke kerst gehad. Daarom wil ik het dit jaar eens helemaal anders doen. Ik ga de kerstdagen nu samen met mijn zoon vieren, gezellig met z n tweeën en dan lekker eten. Nu ik voor mezelf heb bedacht om het anders te vieren, kijk ik er ook wel naar uit. Ik wens dat met kerst iedereen eens aandacht zou besteden aan mensen die je minder goed kent. Mensen die het moeilijk hebben of alleen zijn. Ik gun iedereen een kerst zonder eenzaamheid. Ik hoop ook dat Kerstmis mensen doet beseffen dat armoede nu echt eens de wereld uit zou moeten 6 Suzanne: Mijn man en ik vieren Sinterklaas en kerst met de kinderen en de kleinkinderen. Met kerst zitten we dan met twintig mensen om tafel. Heel g e z e l l i g vind ik dat. Dit jaar moet ik vlak voordat het kerst is nog naar de d o k t e r. Daar zie ik dan wel weer tegenop, maar ik heb wel zin in het kerstfeest. We gaan meestal elk jaar met z n allen naar een Chinees restaurant. We vieren het niet thuis omdat ik hulpbehoevend ben en mijn man last heeft van zijn rug. Dan is het voor ons niet makkelijk om thuis alles te organiseren. De kleinkinderen geven we meestal geld als cadeau. Dit jaar kijk ik nog extra uit naar Kerstmis. Vorig jaar kon een van mijn dochters er namelijk niet bij zijn omdat zij toen erg ziek was, maar dit jaar is zij er gelukkig weer bij! Ik vind het fijn om mijn familie bij elkaar te hebben met de feestdagen. Ik wens al mijn kinderen dan ook een goede gezondheid toe! Toon: Ik vier Kerstmis met mijn drie kinderen, de kleinkinderen en de achterkleinkinderen. Vijf jaar geleden is mijn vrouw overleden en in principe vind ik het ook prima om alleen thuis te zijn. Ik maak namelijk graag gedichten als ik alleen ben. Ik kijk ook niet echt uit naar het kerstfeest, maar ik vier het vooral voor de kleinkinderen. We geven elkaar met de feestdagen dikwijls cadeautjes. Vorig jaar had ik bij de Albert Heijn supermarkt heel veel zegeltjes gespaard. Met die zegeltjes konden wij toen met kerst uit eten gaan. Nu ben ik ook weer aan het sparen, dus wie weet kunnen we dit jaar weer gaan. Maar het leukste aan kerst, dat vind ik eigenlijk mijn modeldorp. Ongeveer een week voor Kerstmis ga ik een miniatuur kerstdorpje opzetten. Ik zet dan kleine huisjes neer, papieren rotsen en er komt sneeuw tussen te liggen. Tot slot wil ik alle mensen deze kerst een goede gezondheid toewensen. Leonie Hoksbergen Wat u ook gaat doen en waar u ook bent fijne kerstdagen toegewenst! Nr 131 December 2010 Vierde Wereld