NOTITIE CRISISZORG VOOR DE REGIO S DWO EN NWN Februari 2009 Zorgkantoor DWO/NWN
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Hoofdstuk 1: Wat is een crisis? 3 Hoofdstuk 2: Algemene procedure crisisopname 3 Hoofdstuk 3: Crisisregelingen voor de sectoren V&V, GGZ, VG en LVG 4 Hoofdstuk 4: Wettelijke maatregelen bij een gedwongen opname 5 Bijlage: Lijst van gebruikte afkortingen 9 1
Voorwoord Een crisis is een zware noodsituatie waarbij het functioneren van een stelsel (van welke aard dan ook) ernstig verstoord raakt. In deze notitie wordt het onderwerp crisis binnen de diverse sectoren van de gezondheidszorg beschreven, evenals de geldende regelingen die daarmee samenhangen. Hoofdstuk 1 beschrijft de definitie van een crisis. In hoofdstuk 2 wordt de algemene procedure voor een crisisopname beschreven. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de geldende crisisregelingen voor de verschillende sectoren (V&V, GGZ, VG en LVG) binnen de regio s opgesomd. Hoofdstuk 4 behandelt kort de wettelijke maatregelen en mogelijkheden bij een gedwongen opname. Als bijlage is een lijst met gebruikte afkortingen opgenomen. 2
Hoofdstuk 1: Wat is een crisis? Er is sprake van een crisis wanneer er in de afgelopen 24 uren een ernstige ontregeling is opgetreden in de fysieke, sociale en/of psychische gesteldheid van de cliënt of diens omgeving. Als gevolg daarvan zijn er duidelijke gevaarscriteria en ontstaat er een acuut onhoudbare situatie in het thuismilieu of in de woonsituatie van cliënt. Hoofdstuk 2: Algemene procedure crisisopname Crisiszorg dient 7 dagen per week, 24 uur per dag, beschikbaar te zijn voor cliënten die deze zorg nodig hebben. Een crisisopname vindt alleen dan plaats als er acuut zorg nodig is. Veelal wordt de crisisopname gebruikt om de cliëntsituatie te beoordelen en te stabiliseren, alvorens duidelijk wordt waaruit de zorgvraag precies bestaat. Tijdens de crisisopname wordt besloten welke vorm van vervolgzorg het beste aansluit op de zorgbehoefte. Soms is een (ziekenhuis)opname noodzakelijk of is de cliënt aangewezen op permanent verblijf in een vervolgsetting. Het kan ook zijn dat de cliënt terugkeert naar de thuissituatie met ondersteuning. Voor een crisisopname is geen indicatie van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) noodzakelijk. Bij een crisisopname dient echter wel zo spoedig mogelijk en uiterlijk de eerstvolgende werkdag, een spoedaanvraag bij het CIZ te worden gedaan. De procedure hiervoor is terug te vinden op de site van het CIZ (www.ciz.nl). Een crisisopname dient binnen 24 uur gerealiseerd te zijn. Cliënt dient de eerste mogelijkheid tot plaatsing binnen de regio van het zorgkantoor te accepteren. Indien een cliënt al op een wachtlijst staat, blijft de voorkeurszorgaanbieder van cliënt in een crisissituatie verantwoordelijk voor het realiseren van een passende oplossing in de vorm van een uiteindelijke opname. Mocht een crisisopname in de sector V&V binnen 24 uur niet mogelijk zijn, dan kan extra zorg in de thuissituatie ingezet worden, echter voor maximaal drie etmalen. Het zorgkantoor dient hiervoor expliciet toestemming te geven. 3
Hoofdstuk 3: Crisisregelingen voor de sectoren V&V, GGZ, VG en LVG De sectoren Verpleging en Verzorging (V&V), Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), Verstandelijk Gehandicaptenzorg (VG) en Licht Verstandelijk Gehandicaptenzorg (LVG) hebben ieder hun eigen crisisregeling of protocol. Wij noemen de sectoren afzonderlijk hieronder. Sector Verpleging en verzorging Voor de sector V&V geldt, dat de regeling wordt uitgevoerd door de Crisisdiensten van Careyn, Riagg Rijnmond en GGZ Delfland. Er is sprake van een crisisprotocol, waarin de te volgen procedure uitvoerig beschreven staat. Dit protocol is bekend bij de huisartsen in alle regio s. Het crisisprotocol V&V is tevens terug te vinden op de website van het zorgkantoor. Sector Geestelijke Gezondheidszorg Binnen de sector GGZ zijn de crisisdiensten van Riagg Rijnmond en GGZ Delfland verantwoordelijk voor de binnenkomende crisismeldingen. De aanmelding voor een crisis kan alleen door een (huis)arts of andere erkende verwijzer (bijvoorbeeld politiearts, RIBW, etc.) gedaan worden. Bij een crisismelding wordt de verwijzer altijd doorverbonden met de dienstdoende voorwacht (vaak een sociaal psychiatrisch verpleegkundige). In principe doet de voorwacht de beoordeling. Indien nodig wordt de achterwacht/psychiater ingeschakeld, die altijd oproepbaar is. Er is regelmatig overleg tussen de voorwacht en de achterwacht. Het hulpaanbod kan vervolgens bestaan uit een telefonisch advies, waarmee de verwijzer voldoende geholpen is. Tevens zal de voorwacht zelf vaak actie ondernemen naar de cliënt door de beoordeling te doen. Afhankelijk van de klacht en de situatie maakt de voorwacht, zo nodig in samenspraak met de achterwacht, afspraken over het vervolgtraject. Naast gesprekstherapie zijn psycho-educatie en medicatie belangrijke onderdelen van een behandeling. Indien nodig zal de crisisdienst de cliënt in de thuissituatie bezoeken en zal er ter plekke een inhoudelijke beoordeling plaatsvinden. Er kan besloten worden tot een opname of inzet van psychiatrische thuiszorg. De gemaakte afspraken worden altijd teruggekoppeld aan de verwijzer en/of huisarts/ behandelaar. Bij een vrijwillige crisisopname kan de crisisdienst gebruik maken van een crisisbed van GGZ Delfland. Bij een gedwongen crisisopname zal door de crisisdienst beoordeeld worden waar cliënt het best op zijn plek is. Een cliënt kan verwezen worden naar GGZ Delfland, maar ook een acute opname in het Crisiscentrum van Parnassia Bavo te Rotterdam of bij Bouman Verslavingszorg behoren tot de mogelijkheden. 4
Telefoonnummer crisisdienst Riagg Rijnmond: 010-4403458 (binnen kantooruren). Buiten kantooruren dient contact te worden gezocht met de crisisdienst op de Noordoever via de Centrale Post Ambulancedienst. Telefoonnummer crisisdienst GGZ Delfland: 015-2608716 (binnen kantooruren). Buiten kantooruren is men via een speciaal (geheim) telefoonnummer bereikbaar. De portier is echter 24 uur per dag bereikbaar. LET OP: slechts erkende verwijzers mogen een crisis melden bij bovengenoemde crisisdiensten. Andere hulpverleners en/of instanties zullen vooraf contact moeten leggen met een erkende verwijzer. Sector VG en LVG Voor de sectoren VG en LVG gelden afzonderlijke crisisprotocollen. Hiervoor kan men terecht bij MEE Zuid - Holland Noord (www.meebijdehand.nl) die verantwoordelijk is voor de uitvoering van deze protocollen. Beide protocollen zijn tevens terug te vinden op de website van het zorgkantoor. Hoofdstuk 4: Wettelijke maatregelen bij een gedwongen opname Op 17 januari 1994 is de wet Bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen' (wet BOPZ) ingevoerd als opvolger van de Krankzinnigenwet uit 1884. De invoering van deze wet betekende een belangrijke verbetering van de rechtspositie van de psychiatrische cliënten. De wet BOPZ regelt een gedwongen opname en behandeling van mensen die lijden aan een geestesstoornis. De wet BOPZ verschilt op drie belangrijke punten van de Krankzinnigenwet. Ten eerste is de reikwijdte uitgebreid met de psychogeriatrie en verstandelijk gehandicaptenzorg. Ten tweede is ook de interne rechtspositie van de onvrijwillig opgenomen cliënt geregeld. Ten derde zijn de vereisten die gelden voor een onvrijwillige opname verscherpt. Het gaat dan om de wijziging van het bestwil-criterium in het gevaarscriterium en om de introductie van het bereidheidcriterium. Er kan alleen sprake zijn van een vrijwillige opname als de betrokkene hiervoor de nodige bereidheid kenbaar maakt. In alle andere gevallen kan opname alleen plaatsvinden met een Inbewaringstelling (IBS) of een Rechterlijke Machtiging (RM). Vereist is verder dat het gevaar alleen door opname in een (psychiatrisch) ziekenhuis kan worden afgewend. Verruiming dwangbehandeling Na een gedwongen opname is behandeling in principe slechts mogelijk met toestemming van de cliënt. Bij gebrek aan toestemming mag iemand alleen behandeld worden als dat volstrekt noodzakelijk is ter afwending van gevaar dat veroorzaakt wordt door de stoornis. De Eerste Kamer heeft op 12 februari 2008 een wetsvoorstel aangenomen om ook behandeling zonder 5
toestemming mogelijk te maken. Dan moet wel aannemelijk zijn dat zonder die behandeling het gevaar niet binnen een redelijke termijn kan worden weggenomen. Cliënten blijven nu nog te vaak onnodig lang gedwongen opgenomen. Door inzet van behandeling kan de duur van de gedwongen opname verkort worden. GGZ Nederland, de NVvP en de KNMG steunen deze wetswijziging. Zij vinden dat cliënten zonder ziekteinzicht recht hebben op goede zorg en behandeling, ook wanneer zij die behandeling weigeren. De ministers Klink en Hirsch Ballin hebben op 12 februari 2008 in de Eerste Kamer aangegeven nog deze kabinetsperiode te willen komen tot een nieuwe wettelijke regeling, ter vervanging van de Wet BOPZ. Zij hebben aangekondigd enkele pilots te willen starten om de nieuwe regeling van dwangbehandeling te kunnen volgen. IBS (In Bewaring Stelling) Een burgemeester heeft de bevoegdheid om een persoon (leeftijd: ouder dan 12 jaar) die zich in zijn gemeente bevindt, onvrijwillig te laten opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis wanneer: de betrokkene gevaar veroorzaakt; het ernstige vermoeden bestaat dat een stoornis van de geestvermogens van betrokkene het gevaar doet veroorzaken; het gevaar onmiddellijk dreigend is; het gevaar niet door tussenkomst van personen of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend. Betrokkene dient hiervan een schriftelijke bevestiging te ontvangen. Het ten uitvoer brengen van de opname wordt opgedragen aan ter zake kundige personen die vergezeld kunnen worden door de politie. Zij zijn gemachtigd aan betrokkene voorwerpen te ontnemen, welke een gevaar voor de veiligheid kunnen opleveren. Het is tevens verplicht dat een bij voorkeur niet direct bij de behandeling betrokken psychiater de geestelijke toestand van betrokkene onderzoekt en hiervan een schriftelijke verklaring afgeeft: de zogenaamde geneeskundige verklaring. De IBS is bedoeld voor spoedeisende gevallen (lees: bij acuut dreigend gevaar) en loopt via de burgemeester. Een IBS kan maximaal 4 weken duren. Vraagt men een RM aan terwijl de IBS nog loopt, dan blijft de IBS van kracht tot de rechter een beslissing neemt over de RM-aanvraag, De totale duur van de IBS kan dan uitlopen tot ongeveer zeven weken. 6
RM (Rechterlijke Machtiging) Soms is het noodzakelijk een psychiatrische cliënt tegen zijn wil op te nemen of opgenomen te houden. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer hij een gevaar vormt voor zijn directe omgeving of voor zichzelf. Wanneer iemand psychotisch is neemt hij de werkelijkheid soms vervormd waar. Hij kan zich bijvoorbeeld zo bedreigd voelen, dat hij zich agressief gedraagt naar anderen. Van belang is tevens dat het gevaar niet kan worden afgewend door tussenkomst van personen of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis. De betrokkene is niet bereidheid tot opname of verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis. Bij een RM hoeft geen sprake te zijn van een onmiddellijke dreigende situatie maar kan het zijn dat een dergelijke situatie zich op den duur zal gaan voordoen wanneer iemand bijvoorbeeld zijn medicijnen niet meer inneemt. Meestal bevindt iemand met een RM zich in de beschermende situatie van een psychiatrisch ziekenhuis waar er sprake is van een intensieve zorg die terugval voorkomt. De officier van justitie, familie van de cliënt, de cliënt zelf, hulpverleners of wettelijke vertegenwoordigers mogen om een RM verzoeken. Officieel wordt de RM bij de rechter gevorderd door de officier van justitie. De cliënt zelf zal bijvoorbeeld om een RM verzoeken wanneer hij/zij van zichzelf weet, een behandeling op de lange duur moeilijk vol te kunnen houden (bij verslavingsgedrag bijvoorbeeld). Bij de vordering om een RM dient een geneeskundige verklaring gevoegd te worden van een niet behandelend psychiater/arts, die een onderzoek heeft ingesteld naar de toestand van de cliënt. Wanneer een cliënt al in het psychiatrische ziekenhuis verblijft, dient ook een behandelingsplan aan de rechter voorgelegd te worden. De rechter mag geen RM verlenen, alvorens hij betreffende cliënt een raadsman heeft toegewezen en deze cliënt heeft gehoord. Nadat de RM door de officier van justitie is gevorderd, moet de rechter binnen drie weken een beslissing nemen. De officier van justitie heeft vervolgens de bevoegdheid in aanmerking komende psychiatrische ziekenhuizen te bevelen betreffende cliënt op te nemen. De eerste keer dat een RM (voorlopige RM) wordt afgegeven duurt deze machtiging zes maanden (of korter wanneer door cliënt en behandelaar aan de rechter wordt gevraagd betreffende machtiging tussentijds op te heffen). Een verlenging van een RM (machtiging tot voortgezet verblijf) kan variëren van een half jaar tot 2 jaar (dit wanneer een cliënt al vijf jaar ononderbroken in het ziekenhuis verblijft). Wanneer een cliënt geen onmiddellijk gevaar meer vormt, kan de geneesheer-directeur verlof verlenen tot terugkeer naar de maatschappij. Aan de toekenning van dit verlof kunnen voorwaarden verbonden worden. In feite blijft de RM ook na het ontslag van de cliënt uit het ziekenhuis doorlopen. Wanneer de cliënt gedurende zijn verlof buiten het ziekenhuis niet aan de voorwaarden kan voldoen, kan aan de rechter 7
worden voorgelegd het verlof weer in te trekken. Soms wordt een machtiging tot voortgezet verblijf aangevraagd, omdat het dan mogelijk is de cliënt onder voorwaarden te ontslaan, dat wil zeggen de behandeling ambulant voort te zetten. 8
Bijlage Lijst van gebruikte afkortingen AWBZ DSW DWO NWN RIBW ZN CIZ ZZP AZR V&V VG LVG GGZ KDO WMO BOPZ IBS RM NVvP KNMG SPV Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Delft, Schieland, Westland Delft, Westland, Oostland Nieuwe Waterweg Noord Regionale Instelling voor Beschermd Wonen Zorgverzekeraars Nederland Centrum Indicatiestelling Zorg Zorgzwaartepakket AWBZ-brede Zorgregistratie Verzorging & verpleging Verstandelijk gehandicapten Licht verstandelijk gehandicapten Geestelijke gezondheidszorg Kortdurende opname Wet Maatschappelijke Ondersteuning Bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen Inbewaringstelling Rechterlijke machtiging Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie Koninklijke Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst Sociaal psychiatrisch verpleegkundige 9