Kāng Tài De traditionele Chinese geneeskunde Boek 2 Patroondifferentiatie Petra Keiman 2016
Copyright 2016, Petra Keiman Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912, juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb.471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men daarvoor de wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de auteur. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in lezingen, readers en andere compilatiewerken (Artikel 16 Auteurswet 1912), dient men zich tot de auteur te wenden.
Hoofdstuk. Titel. Pagina. Patroondifferentiatie. A.. Inleiding. 1 1.. De verschillende vormen van patroondifferentiatie. 2 2.. Bā Gāng Biàn Zhèng (Patroondifferentiatie volgens de acht principes). 3.. Bìng Yĭn Biàn Zhèng 39 (Patroondifferentiatie volgens de ziekte-oorzaken). 4.. Bìng Xié Biàn Zhèng (Patroondifferentiatie volgens de pathogene factoren). 5.. Qì Xuè Jīn Yè Biàn Zhèng (Patroondifferentiatie volgens qi, bloed en de vloeistoffen). 6.. Liù Jīng Biàn Zhèng, Wèi Qì Yíng Xuè Biàn Zhèng en Sān Jiāo Biàn Zhèng. (Patroondifferentiatie volgens de zes kanalen, de vier niveaus en de driewarmer). 6.1.. Liù Jīng Biàn Zhèng (patroondifferentiatie volgens de zes kanalen). 135 6.2.. Wèi Qì Yíng Xuè Biàn Zhèng (patroondifferentiatie volgens de vier niveaus). 161 6.3.. Sān Jiāo Biàn Zhèng (patroondifferentiatie volgens de driewarmer). 181 6.4.. Relaties tussen patronen van de Liù Jīng Biàn Zhèng, de Wèi Qì Yíng Xuè Biàn Zhèng en de Sān Jiāo Biàn Zhèng. 6.5.. Găn Mào acute externe patronen. 189 7.. Residu pathogene factoren, latente hitte. 195 8.. Jīng Luò Biàn Zhèng (Patroondifferentiatie volgens de kanalen en de collateralen). 8.1.. Shŏu Tài Yīn Fèi Jīng (het kanaal van de longen). 205 8.2.. Shŏu Yáng Míng Dà Cháng Jīng (het kanaal van de dikke darm). 206 8.3.. Zú Yáng Míng Wèi Jīng (het kanaal van de maag). 207 8.4.. Zú Tài Yīn Pí Jīng (het kanaal van de milt). 208 8.5.. Shŏu Shăo Yīn Xīn Jīng (het kanaal van het hart). 209 8.6.. Shŏu Tài Yáng Xiăo Cháng Jīng (het kanaal van de dunne darm). 210 8.7.. Zú Tài Yáng Páng Guāng Jīng (het kanaal van de blaas). 211 8.8.. Zú Shăo Yīn Shèn Jīng (het kanaal van de nieren). 212 8.9.. Shŏu Jué Yīn Xīn Bāo Jīng (het kanaal van het pericardium). 213 8.10.. Shŏu Shăo Yáng Sān Jiāo Jīng (het kanaal van de driewarmer). 214 8.11.. Zú Shăo Yáng Dăn Jīng (het kanaal van de galblaas). 215 8.12.. Zú Jué Yīn Gān Jīng (het kanaal van de lever). 216 9.. Qí Jīng Bā Mài Biàn Zhèng 219 (Patroondifferentiatie volgens de acht extra kanalen). 9.1.. Patronen van de Rèn Mài. 234 9.2.. Patronen van de Dū Mài. 237 9.3.. Patronen van de Chōng Mài 241 9.4.. Patronen van de Dài Mài. 247 9.5.. Patronen van de Yīn Qiāo Mài en de Yáng Qiāo Mài. 252 9.6.. Patronen van de Yīn Wéi Mài en de Yáng Wéi Mài. 255 11 72 89 135 185 203
Hoofdstuk. Titel. Pagina. 10.. Zàng Fŭ Biàn Zhèng 261 (Patroondifferentiatie volgens de interne organen). 10.1.. Patronen van de longen. 264 10.2.. Patronen van de dikke en de dunne darm. 287 10.3.. Patronen van de maag en de milt. 314 10.4.. Patronen van het hart. 363 10.5.. Patronen van de blaas. 397 10.6.. Patronen van de nieren. 403 10.7.. Patronen van het pericardium en de driewarmer. 431 10.8.. Patronen van de lever en de galblaas. 432 11.. Wŭ Xíng Biàn Zhèng 477 (Patroondifferentiatie volgens de vijf elementen). 12.. Behandelingsprincipes en behandelingsmethoden. 487 12.1.. Bĕn Biāo, de wortel en de tak. 488 12.2.. Tonifieren en sederen. 492 12.3.. Behandelingsprincipes en behandelingsmethoden binnen de gynaecologie. 496 12.4.. De pathologische vicieuze cirkel. 499 13.. Het eerste consult. 503 14.. Verklaring van Chinese termen met betrekking tot ziektebeelden 505 Bronvermelding. 509
Voorwoord. Dit boek behoort tot een serie van Nederlandstalige boeken over de Traditionele Chinese Geneeskunde. Het bestuderen van de Chinese Geneeskunde is op zichzelf al niet gemakkelijk en de meeste studieboeken zijn nog altijd bijna uitsluitend verkrijgbaar in het Engels. De door ons aangeboden teksten beschrijven de verschillende theoretische aspecten die de basis van de Chinese Geneeskunde vormen op een zo duidelijk mogelijke en prettig leesbare manier in het Nederlands, zodat Nederlandse (en Vlaamse) studenten de lesstof in hun eigen taal kunnen bestuderen. Inmiddels afgestudeerde acupuncturisten en herbalisten kunnen deze boeken ook als naslagwerk gebruiken. Alle boeken uit de reeks zijn tot stand gekomen door eerst de meest gebruikte en aanbevolen boeken van verschillende auteurs (zie bronvermelding) in hun geheel te vertalen. Daarna is al de op die manier verkregen en elkaar vaak overlappende informatie met betrekking tot de verschillende onderwerpen in een samenhangende en chronologische tekst gezet. De Nederlandstalige boeken zijn daarom uiteindelijk ook meer volledig dan elke van de separate Engelstalige bronnen, omdat informatie die in sommige van die boeken wel en in andere van die boeken niet vermeld wordt ook in de Nederlandse tekst is verwerkt. Over alle begrippen die in de tekst met vetgedrukte letters worden weergegeven, zoals bijvoorbeeld de namen van acupunctuurpunten, kruiden of kruidenformules en Chinese medische termen zijn in de andere boeken volledig uitgewerkte hoofdstukken terug te vinden. Al onze teksten zijn uiteraard opgebouwd uit informatie die reeds in eerder verschenen boeken beschreven werd, het is zeker niet de intentie geweest om de teksten van de auteurs daarvan klakkeloos over te nemen. Onze bedoeling is louter om zoveel mogelijk van de beschikbare fundamentele informatie gemakkelijker toegankelijk te maken voor Nederlandstalige studenten en therapeuten. Commentaren, opbouwende kritiek en suggesties voor aanvullingen zijn altijd welkom. In alle boeken van deze serie wordt niet de term 'meridianen' maar de term 'kanalen' gebruikt om de verschillende onderdelen van het complexe netwerk van trajecten waarlangs qì zich door het lichaam heen beweegt aan te duiden. Op de volgende pagina vertellen wij waarom wij hiervoor gekozen hebben.
De Nederlandse vertaling van de term Jīng Luò. Er is door alle tijden heen in het Westen veel discussie geweest over wat een goede benaming zou zijn om de trajecten waarlangs qì zich door het energetisch systeem van het lichaam heen beweegt aan te duiden. De term 'meridianen' wordt door veel artsen en therapeuten niet als de beste term gezien, maar deze benaming is zo ingeburgerd, dat bijna iedereen deze benaming gebruikt. Wij hebben echter toch gekozen voor de term 'kanalen', ook al vergt het wellicht enige aanpassing en tijd om hieraan gewend te raken. Dit besluit hebben we genomen, omdat het Jīng Luò stelsel als geheel naar ons inzicht meer overeenstemming vertoont met een samenwerkend geheel van communicerende vaten zoals het geval is bij een kanalenstelsel, dan met het idee van statische lijnen dat wordt opgeroepen door de aanduiding 'meridianen'. De definitie van het woord meridiaan met betrekking tot acupunctuur in het Van Dale Groot Woordenboek van Hedendaags Nederlands luidt: 'Een denkbeeldige lijn over het lichaam die punten van levensenergie verbindt'. Het woord denkbeeldig zelf wordt in hetzelfde woordenboek verklaard als: 'Slechts in het begrip bestaand, niet werkelijk, fictief, illusionair en imaginair'. Het zelfstandig naamwoord 'denkbeeld' wordt uitgelegd als: 'Wat door het denken wordt voortgebracht, voorstelling van de geest, mening, weinig rekening houdend met de werkelijkheid'. Iedere persoon die zich heeft verdiept in de Traditionele Chinese Geneeskunde weet, dat er niets denkbeeldigs, onwerkelijks, fictiefs of imaginairs te bekennen valt binnen het Jīng Luò stelsel. Het feit dat de Jīng Luò voor het blote oog niet zichtbaar zijn, maakt hen niet irreëel. Energie heeft geen materiële vorm, maar is in ieder levend wezen aanwezig, zonder energie is het leven onmogelijk. Een gesproken woord kan men niet zien maar wel horen en een gedachte heeft geen fysieke vorm, maar zowel gesproken woorden als gedachten hebben wel veel invloed op hoe we ons voelen. Zij beïnvloeden allerlei organische, chemische en hormonale functies en ook onze mentale en emotionele reacties, net zoals tastbare zaken zoals voeding of fysiek contact dat doen. Op precies dezelfde manier kan men energie dan misschien wel niet zien, maar de invloed daarvan wel ervaren. De definitie van het woord kanaal is volgens de dikke van Dale: Een kunstmatige, gegraven waterweg. Een smalle, natuurlijke verbinding tussen grote meren en zeeën. Een middel om iets te bereiken. Een deel van een frequentieband bij televisie en radio. Pijp of buis. Afwateringskanaal. De meesten van deze interpretaties komen volgens onze overtuiging veel dichter bij het begrip dat met de aanduiding Jīng Luò wordt bedoeld. De Nèi Jīng vergelijkt de Luò Mài bijvoorbeeld met de gegraven kanalen, die de oude wijzen aanlegden om water tijdens periodes van zware regenval te kunnen opvangen. De tweede hierboven gegeven verklaring kan in verband worden gebracht met de metaforen van grote meren en zeeën in het lichaam, waarover al in de vroegste klassieke teksten werd gesproken en die tot op de dag van vandaag nog altijd als zodanig worden aangeduid. Dat de trajecten van het energetisch systeem een middel zijn om iets te bereiken is ook overduidelijk. Aldus wordt binnen de gehele reeks van onze boeken niet gesproken over meridianen of het meridiaanstelsel. Als de onderdelen van het Jīng Luò stelsel worden vertaald, zal dit zijn met het woord kanalen (en collateralen).
Kāng Tài 康泰 Patroondifferentiatie A.. Inleiding. Dit boek behandelt de verschillende manieren waarop patronen binnen de Chinese Geneeskunde kunnen worden gedifferentieerd. In dit boek worden zeer veel van symptomen en tekens die zich mogelijk binnen de verschillende patronen kunnen voordoen benoemd. Dit zijn dus veel meer symptomen en tekens dan die welke zich bij elke willekeurige patiënt die lijdt aan een bepaald patroon zullen voordoen, zelfs de symptomen die als primaire symptomen worden genoemd hoeven niet allemaal of in ernstige mate aanwezig te zijn. Soms worden symptomen en tekens van kinderen separaat vermeld, omdat deze symptomen en tekens duidelijk afwijkend kunnen zijn van die van volwassenen. Binnen deze context zijn vooral symptomen en tekens die te maken hebben met het spijsverteringskanaal en de luchtwegen van belang. Er bestaat tussen deze twee types aandoeningen vaak een onderlinge relatie, omdat vele ademhalingspatronen van kinderen (vooral die welke gerelateerd zijn aan residu pathogene factoren) vaak een gevolg zijn van damp of phlegm, hetgeen zelf vaak een gevolg is van een disbalans is in het verteringssysteem. Binnen de beschrijvingen van de specifieke patronen wordt ook bij elk symptoom aangegeven, waarom en op welke manier dit symptoom zich binnen het relevante patroon eventueel kan ontwikkelen. Voor wat betreft de tong- en polsbeelden moet onthouden worden, dat de genoemde beelden de meest waarschijnlijke zijn en dat deze in de praktijk kunnen afwijken, afhankelijk van de specifieke conditie van elke individuele patiënt en van de invloed van eventueel andere aanwezige patronen. Daarnaast wordt bij elk patroon een algemeen behandelingsprincipe benoemd en er worden suggesties gedaan met betrekking tot het gebruik van acupunctuurpunten en kruidenformules, die in algemene zin geschikt zijn om het patroon te behandelen. Wanneer er suggesties worden gedaan met betrekking tot het gebruik van bepaalde acupunctuurpunten, is het belangrijk om te onthouden, dat de genoemde punten geen puntprescriptie vormen en niet allemaal tegelijkertijd gebruikt moeten worden. Deze punten worden uitsluitend aangeraden, omdat deze punten door hun functies en door hun effecten zeer geschikt zijn bij de behandeling van het betreffende patroon. Men kan uit de genoemde punten de meest bij de situatie passende punten selecteren en deze combineren met andere punten, waardoor er een gebalanceerde puntprescriptie ontstaat, volgens de richtlijnen uit hoofdstuk 12 (Behandelingsprincipes en behandelingsmethoden). De genoemde punten voor elk patroon staan ook niet in vermeld in volgorde van hun belangrijkheid voor de behandeling van het patroon, maar in volgorde van hun lokatie op de kanalen volgens de circulatie van qì. Ook voor wat betreft de genoemde kruidenformules is het aan de therapeut om te bepalen welke van deze formules het best aansluit bij de patiënt en de situatie. Rekening houdende met de conditie van elke individuele patiënt kan men kiezen voor een van de aangegeven formules, men kan besluiten de formule te modificeren, men kan voor een variatie op de genoemde formule kiezen, maar men kan ook een totaal andere formule selecteren, als dat naar het inzicht van de arts beter is. Specifieke symptomen en ziektebeelden worden besproken in andere boeken uit deze reeks. Binnen die uiteenzettingen wordt elk symptoom of ziektebeeld besproken in relatie tot de patronen van verschillende organen waarbij zij zich kunnen ontwikkelen. Op basis van de kennis die wordt opgedaan omtrent de basispatronen door het bestuderen van dit boek, kunnen de patronen waarmee dergelijke symptomen en ziektebeelden zich ontwikkelen gemakkelijker van elkaar worden onderscheiden. Daarbij worden de daarvan afhankelijke en dus meer specifieke behandelingsprincipes, acupunctuurpunten en kruidenformules genoemd, waardoor de feitelijke klacht meer gericht kan worden behandeld. Deze suggesties zijn dus meer precies afgestemd op de manier waarop een bepaald patroon symptomen veroorzaakt, dan de suggesties die in dit boek gedaan worden. Dat betekent dat er voor een patroon zoals bijvoorbeeld 'stagnatie van het qì van de lever' in verschillende hoofdstukken verschillende suggesties gedaan worden voor de behandeling daarvan, al naar gelang de specifieke situatie, symptomen en ziektebeelden die door dat patroon worden gecreëerd, maar dan nog moet elke suggestie worden geëvalueerd en in overeenstemming gebracht worden met de individuele conditie van een patiënt. Het blijft dus steeds belangrijk nooit klakkeloos suggesties over te nemen en altijd de persoonlijke, individuele conditie van de patiënt hierbij te betrekken, en welke vorm van behandeling ook hierop zo nodig aan te passen. De samenstellingen van de genoemde patents kunnen enigszins (en soms zelfs behoorlijk) van elkaar afwijken, zelfs als zij dezelfde naam dragen, afhankelijk van de fabrikant. Ook de doseringen van elk van de gebruikte kruiden binnen patents kunnen per merk verschillend zijn. 1
Kāng Tài 康泰 Patroondifferentiatie 1.. De verschillende methodes van patroondifferentiatie. Een van de aspecten van de Chinese geneeskunde die niet bestaan binnen de Westerse geneeskunde, is de methode om ziekten te diagnosticeren door middel van patroondifferentiatie. Een complete Chinese diagnose bestaat uit twee aspecten, namelijk de benoeming van de ziekte, maar ook de benoeming van het patroon waardoor deze ziekte wordt gekenmerkt. Het belang van het benoemen van de ziekte wordt niet altijd op de juiste waarde geschat door beoefenaren van de Chinese geneeskunde, en wordt zelfs vaak eenvoudigweg genegeerd. Men moet zich echter bewust zijn van het feit dat de benoeming van de ziekte en de benoeming van het patroon niet hetzelfde zijn en dat er verschillende methodes zijn om patronen te differentiëren, die op zichzelf elk weer geschikt zijn voor het diagnosticeren van verschillende types ziekten. Om tot een diagnose te komen, worden de symptomen van de patiënt met behulp van de vier diagnostische methoden in kaart gebracht, geanalyseerd, geëvalueerd en niet elk afzonderlijk, maar elk in relatie tot elkaar beoordeeld, en ook moet getracht worden om de oorzaak van de ziekte vast te stellen. Differentiële diagnostiek is een proces, waarbij men door alle beschikbare informatie te bestuderen mogelijkheden kan uitsluiten of bevestigen, waardoor dan eerst de ziekte en daarna het patroon dat onderliggend is aan de klinische manifestaties benoemd kan worden, door gebruik te maken van verschillende methodes voor patroondifferentiatie, die elk geschikt zijn voor verschillende situaties. Als de differentiële diagnostiek correct wordt uitgevoerd, ontstaat hieruit de mogelijkheid om de fundamentele disbalans (het patroon) die aan de klinische manifestaties van een ziekte ten grondslag ligt te identificeren. Een correcte identificatie van het aanwezige patroon is belangrijk, omdat de behandeling volledig daarop wordt afgestemd. Het behandelingsprincipe dat wordt aangenomen, volgt namelijk direct uit- en is in overeenstemming met het vastgestelde patroon. Op basis van dit behandelingsprincipe wordt vervolgens een puntselectie voor een acupunctuurbehandeling en/of een kruidenformule gekozen. Andere geschikte kruiden kunnen nog aan een gekozen formule worden toegevoegd om deze meer op de conditie van een individuele patiënt af te stemmen, of de arts kan zelf een combinatie van kruiden samenstellen. Ook worden de verschillende technieken voor massages en voedingsadviezen gebaseerd op de uiteindelijke vaststelling van een patroon. Een correcte diagnose volgt dus uit een goed en volledig begrip van de vier onderzoeksmethoden en een flexibel gebruik van de verschillende mogelijkheden die ter beschikking staan voor de identificatie van patronen. Dit is in een notendop de standaard methode die wordt gevolgd, om een diagnose te kunnen stellen en tot behandeling over te kunnen gaan. Het Chinese woord Bìng betekent 'ziekte', hiermee benoemt men bijvoorbeeld een aandoening als zijnde de mazelen, rheumatische artritis, angina pectoris, insomnia, blaasontsteking, maagzweer, migraine enzovoorts. Bìng refereert aan de benoeming van de pathologische conditie van een persoon, of aan de benoeming van de pathologische conditie van een bepaald onderdeel van het lichaam. Binnen het verloop van een bepaalde ziekte, kunnen er zich echter bij verschillende patiënten variaties voordoen voor wat betreft de manifestaties en de progressie van de benoemde ziekte. Deze variaties ontstaan, omdat de uiteindelijke manifestaties afhankelijk zijn van de relatieve kracht en zwakte van het qì van het lichaam van de individuele patiënt ten opzichte van de relatieve kracht en zwakte van de pathogene factoren, en ook van het niveau ofwel de diepte tot waarop pathogenen het lichaam zijn binnengedrongen. Al deze aspecten samen bepalen met welk patroon een ziekte zich zal manifesteren en direct daaruit volgend ook hoe de ziekte behandeld dient te worden. 2