Nieuwsbrief Familie Van Wieringen

Nieuwsbrief Familie Van Wieringen NIEUWSBRIEF 10 SEPTEMBER 2010 Wat bevat de Nieuwsbrief? De Nieuwsbrief geeft informatie over de volgende onderwerpen: - Nieuws over de huidige Van Wieringens (geboortes, huwelijken, overlijden, opvallende gebeurtenissen) - Aanvullingen op de twee boeken over de Van Wieringens - Links Wapen Van Wieringen in manuscript van Pieter van Brederode (1660). - Heraldiek Van Wieringen Een rubriek in de Nieuwsbrieven is dan ook de rubriek Aanvullingen op de twee boeken over de Van Wieringens. Deze zijn: Theo van der Poel (2003). Wyerings Erfgoet. Roelofarendsveen: Drukkerij Bakker. P.D. Meijer en A.M.L. van Wieringen (2005). Van Wieringen in Rijnland. Schoorl: Pirola Uitgeverij. Over de geschiedenis van de Van Wieringens zijn twee boeken verschenen in resp. 2003 en 2005. Theo van der Poel publiceerde in 2003 zijn boek Wyerings Erfgoet waarin de Aalsmeerse Van Wieringens worden behandeld. Deze Aalsmeerse familie begint met Willem Claesz en diens zoon Wiering (Quirijn, Quirijng) Willemsz geboren rond 1515 te Aalsmeer. De in dit boek behandelde Van Wieringens komen vooral voor in een beperkt aantal plaatsen in Rijnland en in de 20 ste eeuw vonden emigraties plaats naar Jordanië, de Verenigde Staten en Canada. In het boek Van Wieringen in Rijnland van Paul Meijer en Fons van Wieringen worden de Van Wieringens behandeld die afkomstig zijn uit Aarlanderveen-Nieuwkoop en daar terug gaan tot omstreeks 1500. In het boek komen de Aarlanderveense-Nieuwkoopse families nagenoeg volledig aan bod met inbegrip van takken in landen als de Verenigde Staten, Zuid Afrika en Indonesië (Nederlands Indië). Daarnaast wordt de uitgestorven familie Van Wieringen uit Woerden behandeld, deze familie voerde hetzelfde wapen in dezelfde periode (17 de /18 de eeuw) als één van de Aarlanderveense- Nieuwkoopse families. 1

Van de volgende artikelen zijn pdf s beschikbaar. Van de volgende artikelen zijn pdf s beschikbaar. Als je voor een of meer van deze artikelen belangstelling hebt geef dat dan even door dan wordt de pdf van het artikel aan je gemaild. 1. P.L. Koppen (1995). Een ontmoeting van voorouders aan een vorstelijk sterfbed. In: Gens Nostra 50, pp. 76-80. 2. P. Hoeksel (2000). Van Wieringen Junior, Boek en Kantoor b.v. 1892-1994 deel 1 en deel 2. In: De Viersprong: Orgaan van de Historische Vereniging Alphen aan den Rijn, 17, nr. 62, pp. 1-6 en nr. 63, pp. 29-36. 3. Fons van Wieringen (2006), Jan van Wieringhen (1715-1765), burgemeester van Wijk bij Duurstede. Ik heb U al besorgt ter plaatse daar gij weesen moet. In: Het Kromme-Rijngebied. Tijdschrift van de Historische Kring Tussen Rijn en Lek 40, nr. 1/2, pp. 6-27. 4. E.J. Wolleswinkel (2006). De dagboeken van de genealoog Pieter van Brederode van Wieringen (1631-1697). In: De Nederlandsche Leeuw 123 (2006), k. 339-344. 5. Fons van Wieringen (2006), Een groepsportret uit 1614: het Nieuwkoops Accordt. In: Rondom Niewecoop 16, pp. 38-44. http://www.vanwieringen.com/genea/rondom%20nieuwkoop.pdf 6. Fons van Wieringen (2006/7), Een heerehuijsinge en plaisierplaats vanouds genaamt Wildervelt. Wildervelt: huis en eigenaren 1700-1900. In: Tijdschrift van de Historische Vereniging Vleuten, De Meern, Haarzuilens 26, nr.3, pp. 105-107, nr.4, pp. 139-140 en 27 nr.1, pp. 10-11. 7. Fons van Wieringen (2007), Drie schouten en twee secretarissen van Harmelen (1650-1700). In: Heemtijdinghen 43, nr. 3, pp. 53-66. 8. Marry Remery-Voskuil (2007). Gerard van Wieringhen Borski (1800-1869) Rector van de Latijnse School en schoolopziener in Delft. In: Delfia Batavorum. Zestiende Jaarboek 2006. Delft: Historische Vereniging Delfia Batavorum. pp.79-94. 9. P.D. Meijer (2007). Willem van Wieringen, Rozetta van Hes en hun nakomelingen. In: Misjpoge 20 (2007) nr. 2, pp. 45-53. 10. P.D. Meijer en A.M.L. van Wieringen (2008), Jan van Wieringen, een 17 de eeuwse genealoog en heraldicus, en zijn familie. In: Gens Nostra 63, nr. 10, pp. 621-635 en nr. 11, pp. 746-760. Eind 2006 is de Koninklijke Bibliotheek gestart met de 'Databank Digitale Dagbladen', een project waarin op grote schaal Nederlandse nationale, regionale, lokale en koloniale dagbladen worden gedigitaliseerd. In totaal acht miljoen pagina's, vanaf de eerste krant uit 1618 tot aan kranten uit de twintigste eeuw, komen hiermee online beschikbaar. http://kranten.kb.nl/search Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 541. Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 541. Rotterdamse Courant (2-2-1804). 2

Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 550. Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 167. \ Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 360-361. XVaa. Tjeerd van Wieringen, geb. Soerabaja (Oost-Java) 19-9-1926, rijksambtenaar (1974), overl. Heerde 14-8-2010, tr. Bandoeng (West-Java) 12-7-1950 Gijsberta van den Ham, geb. Malang (Oost-Java) 4-6-1932. Kinderen: 1. Yvonne van Wieringen, geb. Bandoeng (West-Java) ca. 1951. 2. François van Wieringen, geb. Apeldoorn 18-4-1954, volgt XVIh. 3. Irma Sophie van Wieringen, geb. Epe 22-5-1956, overl. 2006, tr. (1) Epe 23-9-1977 (echtsch. ingeschr. Epe 7-4- 1997), George Albert Jimmie Lucardie, geb. Assen 13-1-1954, partn. (2) geregistr. partn. Huizen 10-9-2003 Pieter Schenk Baron, geb. Loppersum 13-12-1940, overl. Amersfoort 29-11-2004. Tjeerd en Bea Van Wieringen vieren zestigjarig huwelijk dinsdag 13 juli 2010 06:06 EPE - Bea en Tjeerd van Wieringen ontvingen gistermiddag burgemeester Marijke van Lente, die hen kwam feliciteren met hun 60-jarig huwelijk. De echtelieden leerden elkaar kennen in Bandung op Java, Indonesië. Bea kwam naast Tjeerd te wonen en dat maakte hen buren. Bea was toen 17 jaar, Tjeerd 23. Eigenlijk waren het kippen die het stel 'koppelden'. Bea had kippen en Tjeerd had een haan en de kippen liepen naar de haan. Zo ook liep Bea naar Tjeerd, om haar kippen op te halen. Gelijk was er al een conflict, want de toekomstige schoonvader van Bea was er niet van gediend dat haar kippen naar zijn haan gingen. Maar dat zou uiteindelijk hun liefde niet werkelijk in de weg staan. Bea had Tjeerd in zijn sportieve bolide 3

zien rijden en ze vond hem wel een knappe jongen. Tjeerd had ook een oogje op Bea, maar er waren meer kapers op de kust voor deze schone jongedame. De student aan de overkant had ook wel oog voor Bea. Tjeerd, slim als hij was, bleef de student voor. Hij vroeg Bea mee naar de bioscoop. Dit resulteerde in een huwelijk in Bandung in 1950 en niet veel later kwam er een dochter. Vlak na de geboorte van hun dochter moesten Bea en Tjeerd naar Nederland verhuizen. De situatie in Indonesië was niet veilig meer. In Nederland werden Bea, Tjeerd en dochter Von van Wieringen van pension naar pension gestuurd. Van Hoenderloo 'De Woeste Hoogte' naar Arnhem en van Arnhem naar Apeldoorn aan de Amersfoortseweg. Blij nieuws kwam toen het gezin een eengezinswoning kreeg toegewezen in het naburig dorp Vaassen in de Vogelbuurt. Tjeerd zat inmiddels in dienst. Bea bleef thuis om voor Von te zorgen en in de jaren erna kregen zij er nog een zoon (Frans) en dochter (Irma) bij. Er kwamen ook kleinkinderen: drie dochters uit het huwelijk van Von, twee zoons uit het huwelijk van Frans en drie zoons uit het huwelijk van Irma. Ook deze kleinkinderen kregen weer kinderen. De acht kleinkinderen tellen inmiddels acht achterkleinkinderen, van wie de oudste al 11 jaar is en de jongste zes maanden. Groot leed kwam voor Bea en Tjeerd toen hun jongste dochter in 2006 overleed aan de gevolgen van kanker. Opa en oma maakten zich natuurlijk grote zorgen om haar drie zoons. Tjeerd en Bea Van Wieringen, door de kleinkinderen ook wel opa en oma Vaassen genoemd, waren gisteren 60 jaar getrouwd en dat vraagt om een groot feest. De gezondheid van Tjeerd van Wieringen laat momenteel wat te wensen over, maar hij kijkt erg uit naar de feestelijkheden 1. Tjeerd en Bea van Wieringen bij hun huwelijk in Bandoeng (1950). Boven: Tjeerd van Wieringen en Bea van Wieringen-van den Ham met hun kinderen Yvonne, Irma en Francois. Rechtsboven: Tjeerd van Wieringen met zijn dochter Yvonne. 1 Tjeerd van Wieringen overleed Heerde 14-8-2010. 4

Tjeerd van Wieringen en Bea van Wieringen-van den Ham op hun 50 ste huwelijksdag. Bea van Wieringen-van den Ham (rechts) met haar schoonmoeder Sophie van Wieringen-Schell (1893-1969). Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 386 Huwelijk Wout van Wieringen en Anneke van der Veen 25-6-2010 op kasteel Engelenburg te Brummen. 5

Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 134 Martinus Cornelis van Wieringen, geb. Banda voor 7-3-1892, erkend 7-3-1892, zoon van Cornelis Adrianus van Wierringen en Arnia Norbati. Het nieuws van den dag voor Nederlands-Indië (3-4-1912) Het nieuws van den dag voor Nederlands-Indië (2-3-1927) Over de Njai (concubine) schreef Reggie Baay een interessant boek: De njai. Het concubinaat in Nederlands-Indië. Amsterdam: Atheneum-Polak & Van Gennep 2008. De Javaanse grootmoeder Moeinah van Reggie Baay werd korte tijd na de geboorte van zijn vader zonder pardon weggestuurd met vermoedelijk de mededeling dat zij zich niet meer in de buurt van het huis of haar kind mocht vertonen. Mijn grootmoeder, zo vertelt Reggie Baay, zal vervolgens in arren moede zijn teruggekeerd naar haar Javaanse familie in de kampong. En zij zal daar, een illusie armer, hoogstwaarschijnlijk weer zijn opgenomen in het gezin van haar ouders. Dan zijn er twee scenario's. Het eerste is dat zij zo snel mogelijk weer geprobeerd heeft om als huishoudster in dienst te komen bij een Europeaan of een Europese familie in of om Soerakarta. En misschien zal zij na enige tijd zelfs in een volgende concubinaatsrelatie terecht zijn gekomen. Het andere is dat mijn grootmoeder na haar wegzending is opgegaan in de inheemse samenleving en dat zij vroeg of laat een Javaanse man heeft ontmoet met wie zij een leven van hard werken en armoede heeft gedeeld en met wie zij nog vele kinderen heeft gekregen. Dit laatste is het meest waarschijnlijk, gezien het feit dat zij, blijkens de akte van erkenning, tijdens het tekenen in 1926 woonachtig was in Djenkiloeng, een inheemse wijk van Soerakarta. En het is vreemd als ik me realiseer dat op dit moment in en om de Indonesische stad Soerakarta naar alle waarschijnlijkheid vele halfneven en halfnichten van mij moeten wonen: de kinderen van de halfbroers en halfzussen van mijn vader. En zal mijn grootmoeder Moeinah nog vaak aan haar uit het concubinaat geboren voorkind, mijn vader, hebben gedacht? Het was onderdeel van de tragiek van de concubine: dat zij op elk moment weggestuurd kon worden met achterlating van een of meerdere kinderen. Een inheemse moeder die gedwongen afscheid nam van haar uit het concubinaat geboren kind, wist dat zij het waarschijnlijk nooit meer zou zien. Maar zij, de moeder, had in ieder geval nog de herinnering aan haar kind dat zij de eerste maanden na de geboorte heeft kunnen verzorgen. Haar kind, mijn vader, had zelfs dat niet: een vage herinnering aan haar. Of... op de achterzijde van de akte van zijn erkenning heeft mijn vader een korte aantekening gemaakt: Enkele malen stond er - toen ik klein was - een Javaanse vrouw, niet bijster goed gekleed, bij het hek van onze woning. Zij poogde verschillende malen met mij in contact te komen, maar telkens werd zij door ons personeel verjaagd. Zou zij... 6

Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 195-198 Gijsbert van Wieringen is afgebeeld op het Schuttersstuk dat Joachim von Sandrart schilderde voor de kloveniersdoelen me de compagnie van kapitein Cornelis Bicker en luitenant Frederick van Banchem, gereed voor de ontvangst van Maria de' Medici, koningin-weduwe van Frankrijk, in september 1638. Het schilderij maakt deel uit van de collectie van het Amsterdams Historisch Museum (objectnummer SA 7399), maar bevindt zich in langdurig bruikleen bij het Rijksmuseum. Het is een zeer groot doek, formaat 434 x 580. Gijsbert van Wieringen staat er dus meer dan levensgroot op. http://nonszense.blogspot.com/2009_09_01_archive.html http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_assets/sk-c-393?lang=nl Joachim von Sandrart werd geboren in Frankfurt en begon daar zijn opleiding, om vervolgens in diverse andere plaatsen bij kunstenaars in de leer te gaan. Aanvankelijk richtte Von Sandrart zich op de graveerkunst, maar hij studeerde later vooral voor schilder, onder andere bij Gerard Honthorst in Utrecht. Daar ontmoette hij Rubens, met wie hij door Nederland trok. Samen met Van Honthorst bezocht hij het Engelse hof. Von Sandrart woonde en werkte van 1637 tot 1642 in Amsterdam, waar hij onder meer een schuttersportret voor de Kloveniers maakte. Daarna vertrok hij voorgoed naar Duitsland en Oostenrijk. Hij stierf in 1688 in Neurenberg. Het schilderij is een herinnering aan het bezoek dat Maria de Medici in 1638 aan Amsterdam bracht. Negentien schutters staan gereed om de koningin-weduwe van Frankrijk te verwelkomen. Zij hebben zich geschaard rond een tafeltje met een kroon en een borstbeeld van Maria. Onder het gebeeldhouwde portret schilderde Joachim von Sandrart een gedicht van Joost van den Vondel speciaal voor dit schilderij gemaakt: 'De Vaan van Zwieten wagt om Medicis t'onthalen Maar voor zoo groot een ziel is Dam en Markt te kleen En 't oog der burgerij te zwak voor zulke stralen Die Zon van 't Kristenrijk, is Vleesch noch Vel noch Been Vergeef het dan Sandrart, dat hij haar maalt van steen.' 7

De ontvangst van Maria vond plaats in de 'Groote Sael' van de Kloveniersdoelen. Na Maria s bezoek werd besloten deze ruimte aan te kleden met grote schuttersstukken. Daarvan is dit schilderij er één. Een portretbuste van de koningin met een kroon en een papier staat op een tafelje. Voorgesteld zijn: Cornelis Bicker van Swieten Frederick van Banchem Pieter Vinck Willem Ysebrants Kieft Jacob Vries, Guilliamo van Erpekom Willem Muylman Isbarnt Vinck Pauwels Ras Guilliamus Mostert Salomon van Exel Jan Selijns Franscoys Wouters Gerrit Stoffels van Tright Lenart Cornelis Broer Iansz Simon van Alckenade Bartholomeus vander Wiere Gijsberth van Wieringen Cornelis Bicker en Frederick van Banchem zijn prominent afgebeeld, links vooraan, Gijsbert van Wieringen was 30 jaar in 1638, volgens de opgave is hij als meest rechts geportretteerd. Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 521 Vader en drie zonen naar Batavia in december 1784 Abraham van Wieringen, was scheepstimmerman en poorter van Amsterdam, op 18 mei 1766 trouwde hij in Amsterdam (Oude Kerk) Margareta Braamen. Het huwelijk kende naast een dochter Anna en een jong overleden zoon Claas drie andere zonen te weten: Jacobus, ged. Amsterdam (Noorderkerk) 18-2-1770, Jan, ged. Amsterdam (Noorderkerk) 10-1-1773 en Cornelis, ged. Amsterdam (Noorderkerk) 26-12-1774. Op 12 december 1784 vertrok vanaf de rede op Texel het VOC schip Java op weg naar Batavia. Aan boord waren Abraham van Wieringen, opperscheepstimmerman en zijn drie zonen Jacobus, Jan en Cornelis. Jacobus was 14 jaar, Jan was 11 jaar en Cornelis was net 10 jaar geworden. Jacobus ging mee als hooploper (lichtmatroos) en de Jan en Cornelis als scheepsjongen om allerlei klusjes aan boord te verrichten. De oppertimmerman is de eerste verantwoordelijke timmerman, hij had de zorg voor het onderhoud van het schip, de boten en de sloepen. Hij moest masten en ander rondhout kunnen vervaardigen. Gewoonlijk waren er op uitgaande schepen vier of zes en soms zelfs acht timmerlieden aan boord. De gage van Abraham als opperscheepstimmerman was 48 gulden per maand, Jacobus kreeg een gage van 7 gulden en de beide scheepsjongens elk 5 gulden per maand als gage. Bij vertrek krijgen de bemanningsleden twee maanden gage op hun saldo geboekt. Elk bemanningslid bekostigt een kist voor persoonlijke eigendommen. De Java arriveerde aan de Kaap de Goede Hoop op 25 april 1785, bleef daar tot 28 mei en vertrok op die dag naar Batavia om daar op 11 augustus 1785 aan te komen. 8

De VOC monsterrollen geven aan dat de vader Abraham van Wieringen drie maanden later op 24 november 1785 overleed. De drie zonen zaten dus zonder hun vader in Indië. Jacobus en Jan repatrieerden een jaar later met het schip Zeepaard op 27 november 1786 om in patria aan te komen op 26 juni 1787, Cornelis vertrok op 5 december 1786 met het schip Vrouwe Katharina Johanna en arriveerde in patria op 23 september 1787. De drie jongens konden bij aankomst ervaren dat hun moeder Margareta Braamen op 11 maart van dat jaar begraven was op het Leidse Kerkhof te Amsterdam. De reis naar Indië had van de drie dus wezen gemaakt. Waarom Abraham met zijn drie zonen naar Indië aanmonsterden blijft gissen. Was het geldgebrek, was het een problematische situatie thuis die hem er toe bracht met zijn drie zonen aan te monsteren? Het was in ieder geval een risicovolle onderneming, de overlevingsgraad op de VOC schepen lag in die jaren laag. Eenzijdige voeding en gebrek aan hygiene aan boord vergde veel slachtoffers. Typhus, dysenterie, verkoudheid en griep konden gemakkelijk aan elkaar worden overgedragen. Gebrek aan vitamine B en C veroorzaakte beriberi en scheurbuik. De financiële afwikkeling kostte nog enige tijd ook omdat nu het Burger Weeshuis een rol vervulde 2. De gage op de uitreis werd niet uitbetaald, maar als tegoed geboekt op de creditzijde. De uitreis eindigde als de opvarende aankwam in Batavia. Dan werd het eerste deel van de rekening gesloten en gesaldeerd. De opvarende kreeg ook eenzelfde rekening op een los vel. Het tegoed werd gesteld op naam van Margaret Braamen als volgt: - Abraham van Wieringen: 300 gulden - Jacobus van Wieringen: 80 gulden - Jan van Wieringen: 50 gulden - Cornelis van Wieringen: 50 gulden (feitelijk 34 gulden). 2 Het kan zijn dat Jan de VOC verkoos boven het weeshuis en opnieuw uitvoer en wel op 11 september 1787 als hooploper op het schip Schelde, hij overleed op 8 mei 1788 nog voordat het schip in Batavia aankwam. 9

In totaal dus 480 gulden, een behoorlijk bedrag in 1784. In afrekening in 1787 is feitelijk verdisconteerd een bedrag van 464 gulden. De afrekening met Cornelis vindt eerst plaats op 11 mei 1792. Heraldiek Van Wieringen Aanvulling Van Wieringen in Rijnland, pag. 598-602 Is dit het zegel van Antonis van Wieringen? 30-11-1674 Op huijden den 30en Novembris 1674, des naermiddaghs de clocke omtrent halffdrie uijren, compareerden voor ons Anthonis van Wieringen, schepen, in desen representerende de plaetse van secretaris, Jan Cornelisz Bouwman ende Gerrit Gerritsz Kog medeschepenen der heerlijckheijt van Nieucoop ende Noorden, d eerbare Thrijntje Claes Coppes, meerderjarige dochter ons schepenen seer wel bekent, zieckerlijcken van lichame dogh haer verstant, redenen ende memorie seer welhebbende ende gebruijckende, soo ons uijtwendigh bleeck ende wij niet anders konden bemercken, dewelcken ons verthoonde ende overleverde dit jegenwoordige papier, hetwelck bij een van ons schepenen met een rooden vierdubbelen draet op twee sijden is benaeijt ende op twee plaetsen met root lack ende een wapenringh besegelt* is. Waerinnen sij, comparante verklaarde door een ander te hebben gedaen schrijven, haere uijterste ende laetste willen ende tselve haer duijdelijcken voorgelesen te sijn en daer op selveven met hare onderteeckeninge te hebben bekragtight, begeerende dat t selver na haar overlijden staetgrijpen ende effect sorteeren sal, t sij als testament, codicille, gifte uijt saecke des doots, onder den levenden ofte andersints sulcx een ijders uijterste wille best kan bestaen, al waer t dat alle solemniteijten ten desen vereijst, niet volkoomentlijcken waren geobserveert ende naergekoomen, deselve houdende als off die van woorde tot woorde in desen ware geinserteeert, versoeckende sij, comparante hiervan kennisse gedragen te werden, ende dat wij, schepenen desen souden onderteeckenen, geen wij over sulcx geteeckent hebben ten dage, maende ende jare alsboven. Antonis van Wieringen Jan Cornelis Bouwman Gerrit Gerritsz Kooy 10

Zegel: één klimmende leeuw. (RA Nieuwkoop, invnr. 92). Zegel waarmee akte dd. 30-11-1674 zijn gezegeld. Handtekening van Antonis van Wieringen als schepen van Nieuwkoop (1676). De Zeeschilder Cornelis Claesz van Wieringen (1580-1633) De beroemdste Van Wieringen, de 17de eeuwse schilder van (grote) zeestukken, hebben we tot op heden nog niet kunnen thuisbrengen. Cornelis Claesz van Wieringen (Haarlem, ca.1580 - aldaar, 1633) was een Nederlandse tekenaar, schilder en etser. Van Wieringen was bevriend met Hendrick Goltzius en Cornelis van Haarlem en bekleedde belangrijke functies in het Haarlemse schildersgilde. Van Wieringen specialiseerde zich in zeestukken en ontving opdrachten van onder meer het stadsbestuur van Haarlem en de Admiraliteit van Amsterdam. Hij maakte het tot op de dag van vandaag meest bekende schilderij van het doorvaren van de ketting bij Damiate aan de monding van de Nijl (eigendom Frans Hals Museum). Dit eeuwenlang populaire Haarlemse ridderverhaal was gebaseerd op het verhaal van de Vijfde Kruistocht. In 1629 kreeg Van Wieringen van de stad Haarlem een aanvullende opdracht een ontwerp voor een tapijt te maken, bedoeld voor de vroedschapskamer van het stadhuis (waar het nu nog hangt). Het Nederlands Scheepvaartmuseum Amsterdam kocht in 2007 op een veiling in Londen een belangrijk kunstwerk: een schilderij van de Zeeslag bij Gibraltar in 1607, door Cornelis Claesz van Wieringen. Dit paneel is het ontwerp op klein formaat een 'modello'- dat Van Wieringen maakte voor het grote schilderij met dezelfde voorstelling dat zich al jaren in het Scheepvaartmuseum bevindt. Dat schilderij toont een belangrijke Nederlandse overwinning op de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Met deze aankoop is het mogelijk om de totstandkoming van een belangrijk kunstwerk uit de Gouden Eeuw nauwkeurig te volgen. Deze aanwinst kostte het museum 250.000. Het paneel, 49 cm hoog en 115 cm breed, is ongeveer vijftien jaar na die zeeslag geschilderd door de Haarlemse zeeschilder Cornelis Claesz van Wieringen, één van de eerste Nederlandse kunstenaars die van het schilderen van schepen en zeegezichten zijn specialisme maakte. Hij werkte in opdracht van de admiraliteit van Amsterdam, het bestuur van de marine in die stad. Van Wieringen was gevraagd om een schilderij te maken dat als geschenk kon worden gegeven aan Prins Maurits, de toenmalige stadhouder en opperbevelhebber van leger en vloot. De Zeeslag bij Gibraltar (25 april 1607) was een voor de hand liggend onderwerp omdat het de eerste grote overwinning was van de opstandige Nederlandse provincies tegen het grote Spanje, en nog wel in Spaanse wateren. Ondanks het sneuvelen van de Nederlandse admiraal, Jacob van Heemskerck was men in de Republiek der Verenigde Nederlanden opgetogen over dit wapenfeit. Het Twaalfjarig Bestand, een wapenstilstand met Spanje voor de duur van twaalf jaar, was één van de belangrijkste politieke resultaten van deze overwinning. Voordat Cornelis Claesz van Wieringen zijn grote doek mocht schilderen, een schilderij van 1,80 bij 4,90 meter, moest hij een proefstuk maken, een schilderij van een scheepsgevecht. Toen dat in de smaak viel bij de prins werd hem gevraagd om een 'modello', een ontwerp op schaal voor het uiteindelijke geschenk. Cornelis Claesz van Wieringen ontving voor deze opdracht een bedrag van 2400 gulden, een enorm bedrag in die tijd. Overigens was dat een stuk lager dan de 6000 gulden 11

die Cornelis Claesz van Wieringen nog beroemdere stadgenoot Hendrick Vroom had gevraagd. Maar dat ging de zuinige admiraliteitsheren toch te ver. Schilderij op paneel, omstreeks 1621 (49x115 cm). Uiteindelijke versie, schilderij op doek, 1622 (180 x 490 cm) Door de aankoop bezit het Scheepvaartmuseum nu twee van de drie schilderijen die uit de opdracht aan Van Wieringen zijn voortgekomen. Het derde stuk, het 'proefstuk' bevindt zich ook in Amsterdam, in het Rijksmuseum. De drie 'Van Wieringens' bieden de unieke mogelijkheid om de totstandkoming van een belangrijk kunstwerk uit de Gouden Eeuw van stap tot stap te volgen. Admiraliteitsschip voor Vlissingen. Toegeschreven aan Cornelis Claesz van Wieringen. 12

Scheepswerf gegraveerd door Claes Jansz Visscher naar ontwerp van Cornelis Claesz van Wieringen (1613). Afmeting: 134 x 195 mm. 13

14

15