Open lessen herfstvakantie 2016

Open lessen herfstvakantie 2016 Milieu en gezondheid Prof. Dirk Avonts 4/11/2016: 11.30 tot 12.45 uur. Dirk Avonts, 4 november 2016. 1

Milieu en gezondheid: Eerste bachelor geneeskunde. Gezondheidseffecten van verkeer Prof. Dirk Avonts. Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg Dirk Avonts, 4 november 2016. 2

Deel I: De mens als individu Dirk Avonts, 4 november 2016. 3

Deel II: De mens binnen zijn ruimere maatschappelijke context Dirk Avonts, 4 november 2016. 4

Hoofdstuk: Milieu en gezondheid Prof. Dirk Avonts 1 hoorcollege: vrijdag 04/11 11u30-12u45 1 responscollege: Maandag 07 november 2016. Groepen 01 tot 10: 9 tot 10.15 uur. Groepen 11 tot 20: 10.30 tot 11.45 uur. Dirk Avonts, 4 november 2016. 5

VERKEER LAWAAI LUCHT- VERVUILING AFNAME GROENE RUIMTE Dirk Avonts, 4 november 2016. 6

Luchtvervuiling Verbrandingsgassen, -oxiden. Stikstofoxiden. Zwaveldioxiden. Koolstofdioxide. Koolstofmonoxide. Ozon. Koolwaterstoffen (benzeen) Zware metalen. Zwevend stof. Dirk Avonts, 4 november 2016. 7

Wat zweeft er in de lucht? Fijnstof: Deeltjes < 10 micrometer: PM10. Deeltjes < 2,5 micrometer: PM2,5. Elementaire koolstof, zwarte koolstof, black carbon (BC): Deeltjes < 0,1 micrometer (100 nm) PM0,1 Roet, zwarte rook: Deeltjes tussen 100-300 nm. Dirk Avonts, 4 november 2016. 8

Fijnstof is een complex, reactief chemisch mengsel Koolstofkern. Chemische bestanddelen. Sulfaten, nitraten, silicium, natrium. Organische chemische stoffen. Zware metalen. Biologische componenten. Stuifmeelbestanddelen. (Resten van) bacteriën, schimmels. Dirk Avonts, 4 november 2016. 9

Herkomst van fijnstof. Product van verbranding/wrijving: Hout, gas, tabak, kolen, petroleum, lassen. Ultrafijnstof, zwarte koolstof. Slijtage van (metalen) onderdelen. Vooral in de PM10-fractie. Chemische reacties in de atmosfeer: Fotochemische reactie (zonlicht). Vanuit aanwezige gassen. Samensmelten: Ultrafijne deeltjes klonteren tot grotere deeltjes fijnstof. Dirk Avonts, 4 november 2016. 10

Hoe gedragen fijnstof deeltjes zich? Verdunning in de omgevingslucht. Klontering: kleine deeltjes klitten samen tot grotere partikels. Neerslag op de grond. Evaporatie (aerosol): complexe chemische stoffen verdampen en het fijnstof deeltje verdwijnt als een zeepbel. Dirk Avonts, 4 november 2016. 11

Hoe klein is fijnstof? FIJNSTOF : zeer kleine stofdeeltjes in de lucht, kleiner dan één honderdste van een millimeter. Dirk Avonts, 4 november 2016. 12

Deeltjesgrootte Fijnstof, wat is wat? UFP PM2.5 PM10 Dirk Avonts, 4 november 2016.

Dirk Avonts, 4 november 2016. 14

Fijnstof in de longen. Hoe fijner, hoe dieper. PM >10: grote luchtwegen. PM tussen 2,5-10: kleinere luchtwegen. PM <2,5 en PM<0,1: longblaasjes. Hoe dieper, hoe schadelijker. Ontstekingsreactie longblaasjes. Opname in de bloedbaan. Drainage via de lymfewegen. Dirk Avonts, 4 november 2016. 15

Ontstekingsreactie in de alveolen/longblaasjes. Vergroot de gevoeligheid voor het optreden van bronchospasmen. Ontstaan van allergieën (boompollen). Hooikoorts, astma. Verergert het verloop van astma bij kinderen en volwassenen. Verergering van COPD. Benauwdheid, optreden van longinfecties. Ontstaan van longkanker. Dirk Avonts, 4 november 2016. 16

Invloed van nabijheid van verkeer op mensen met een longtransplantatie. Universitair Ziekenhuis Leuven. Universiteit van Hasselt. Dirk Avonts, 4 november 2016. 17

Opvolging van longtransplantatiepatiënten Aantal transplantatiepatiënten: 281. 192 wonen > 171 m van drukke weg. 96 wonen < zone van 171 m. Opvolging van: Overlijdens en optreden ernstige longziekte. Infectieparameters in bloed en longsecreet. Analyse corrigeert voor gekende factoren: roken, leeftijd, geslacht, infecties, sociale status. Dirk Avonts, 4 november 2016. 18

Longlijden en overleving na longtransplantatie. Rood=binnen 171 m van een drukke weg. Blauw=verder wonend dan 171 m. BOS=Bronchiolitis Obliterans Syndrome. Dirk Avonts, 4 november 2016. 19

Besluit. Wonen in de directe nabijheid van een drukke verkeersweg verdubbelt de kans op (ernstig) longlijden en overlijden. Tot 600 m van drukke verkeersweg is het negatieve effect op de (getransplanteerde) longen te voorzien. Dirk Avonts, 4 november 2016. 20

Fietsen naast een autostrade: welke invloed op de longen? KULeuven. Universiteit Hasselt. Vrije Universiteit Brussel. VITO (Vl. Inst. Tech. Onderzoek). Dirk Avonts, 4 november 2016. 21

27 uur fietsen op de Noorderlaan in Antwerpen. Dirk Avonts, 4 november 2016. 22

Het fiets-experiment 38 fietsers in 2 omstandigheden: 20 min op Brialmontfietspad naast R1. 20 min in een labo met gefilterde lucht. Conc PM2,5: 24,2 mcg/m3 (fietspad) 2,0 mcg/m3 (labo) De ingeademde lucht op het fietspad bevatte 60 x meer ultrafijne partikels per cm3 dan in het labo. Registratie van ontstekingsparameters. Voor en na het fietsen. Dirk Avonts, 4 november 2016. 23

Resultaten op de gemeten parameters van ontsteking. Vergelijking voor en na : fietsen op het Brialmontfietspad. Fietsen in labo-omstandigheden. Stijging van neutrofielen in het bloed met 3,9% in de test op het fietspad, niet in labo. Dirk Avonts, 4 november 2016. 24

Fijnstof in de longen. Hoe fijner, hoe dieper. PM>10: grote luchtwegen. PM tussen 2,5-10: kleinere luchtwegen. PM<2,5 en PM<0,1: longblaasjes. Hoe dieper, hoe schadelijker. Ontstekingsreactie in de longblaasjes. Opname in de bloedbaan. Drainage via de lymfewegen. Dirk Avonts, 4 november 2016. 25

Opname in bloedbaan: systemische inflammatie Risicofactor voor atherosclerose. Coronaire syndromen, myocardinfarct. Cerebrovasculair Accident (CVA). Versnelling verouderingsprocessen. Cognitieve functies bejaarden. Verkorting uiteinden DNA. Zwangerschap. Lager geboortegewicht. Bepaalt mee ontstaan van autisme. Dirk Avonts, 4 november 2016. 26

Fijnstof in de longen. Hoe fijner, hoe dieper. PM>10: grote luchtwegen. PM tussen 2,5-10: kleinere luchtwegen. PM<2,5 en PM<0,1: longblaasjes. Hoe dieper, hoe schadelijker. Ontstekingsreactie in de longblaasjes. Opname in de bloedbaan. Drainage via de lymfewegen. Dirk Avonts, 4 november 2016. 27

Drainage via lymfewegen: opstapeling in lymfeklieren. Accumulatie van carcinogene stoffen Benzeen en tolueen. Zware metalen: Cadmium, Arsenicum. Verhoogd risico op Ziekte van Hodgkin. Lymfeklierkankers. Dirk Avonts, 4 november 2016. 28

Roetmeting in wagen piekuur s morgens. Dirk Avonts, 4 november 2016. 29

Roetmeting in wagen weekend. Dirk Avonts, 4 november 2016. 30

Mobiele metingen in de auto, trein, fiets, te voet 31 Dirk Avonts, 4 november 2016.

Jaarlijks aantal overschrijdingen van PM10-dagnorm: daggemiddelde van 40 mcg/m3. 80 70 60 50 40 30 20 10 67 59 54 33 75 68 57 39 62 63 50 46 50 42 32 27 42 41 35 34 21 22 21 17 63 52 32 34 34 34 29 31 28 24 24 19 22 23 17 12 11 13 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gent Destelbergen Zwijndrecht Borgerhout

P-lijn eerste master, 20okt2016.

Windpatronen in een streetcanyon P-lijn eerste master, 20okt2016.

Streetcanyons Luchtkwaliteit is gemiddeld een derde slechter, vergeleken met de stedelijke achtergrondconcentratie. De vervuilde lucht blijft hangen. Schadelijkheid van dieselvoertuigen. Lage-emissiezone (LEZ) Filevorming: hoge piekconcentraties. Sturing van verkeersdoorstroming. In streetcanyons wonen veel mensen. Hebben recht (staat in de grondwet!) op het inademen van gezonde lucht.

Jaargemiddelde zwarte koolstof. Jaargemiddelden zwarte koolstof in Vlaanderen in 2015 Code Meetplaats Jaargemiddelde (μg/m3) M802 Antwerpen-Luchtbal 1,8 R801 Borgerhout-achtergrond 2,0 R802 Borgerhout-straatkant 2,7 R701 Gent-Baudelo 1,5 R702 Gent-Gustaaf Callierlaan 1,9 N029 Houtem 0,6 R750 Zelzate 1,5 R815 Zwijndrecht 1,4 AB01 Antwerpen-Boudewijnsluis 1,4 AL01 Antwerpen-Linkeroever 1,2 SA04 Hoevenen 1,2 SZ01 Zaventem 1,4

Pauze: even downloaden. SoundMeter. Decibel 10th. Of andere app (gratis). Dirk Avonts, 4 november 2016. 40

Geluidsoverlast in Vlaanderen. Geluidsbron % ernstig gehinderd. % tamelijk gehinderd. Totaal. Verkeer en vervoer 13 17 30 Recreatie en toerisme. 5 9 14 Industrie. 4 8 12 Buren. 6 7 13 Dirk Avonts, 4 november 2016. 41

Wanneer is lawaai hinderlijk? Hoe luid is het lawaai? Karakteristiek van het lawaai. Monotoon, pieken, frequentie. Tijdstip van het lawaai. Overdag of s nachts. Persoonlijke factoren. Gevoeligheid. Controle over geluidsbron. Dirk Avonts, 4 november 2016. 42

Akoestisch klimaat (VITO, 2011) Geluids klasse Geluidsklimaat Weg Spoor Vliegtuig 2 Zeer rustige omgeving <40 47 35 1 Rustig gebied 45 52 40 0 Redelijk rustig 50 57 45-1 Onrustig 55 60 50-2 Zeer onrustig 60 65 55-3 Lawaaiig 65 70 60-4 Zeer lawaaiig 70 75 65-5 Extreem lawaaiig >70 >75 >65 Dirk Avonts, 4 november 2016. 43

Geluidsbelastingsindicatoren. L-den: (gem. geluidsblootstelling) Day, evening, night. L-night: (gem. geluidsblootstelling) Nacht: 23 tot 7 uur. L-day: (gem. geluidsblootselling) Dag: 7 tot 19 uur. L-evening: (gem. geluidsblootstelling) Avond: 19 tot 23 uur. L-Amax: Maximale geluidsniveau in een periode. Dirk Avonts, 4 november 2016. 44

Wanneer is er lawaaihinder door wegverkeer? Hinder vanaf L-den > 50 db. Subjectieve slaapverstoring Vanaf L-night > 50 db. Aantal blootgesteld in Vlaanderen L-den > 55 db: 681 800. L-den > 65 db: 298 200. L-den > 75 db: 33 600. Dirk Avonts, 4 november 2016. 45

Nachtlawaai: effect op de kwaliteit van de slaap. Slaapverstoring zonder ontwaken. Vanaf L-Amax,inside > 35 db. Vanaf L-night,outside > 42 db. Wakker of te vroeg ontwaken, of het gevoel slecht te slapen. Vanaf L-Amax,inside > 42 db. Vanaf L-night,outside > 42 db. Dirk Avonts, 4 november 2016. 46

Nachtlawaai: medische effecten. Verhoogde kans op hypertensie en myocardinfarct. L-night, outside > 50 db. Verhoogde kans op depressie en angststoornissen. L-night, outside > 60 db. Dirk Avonts, 4 november 2016. 47

Impact op publieke gezondheid Laag Medium Hoog Bewijslast Hoog Medium Laag Fijn stof (74000) Passief roken (6600) Radon (3800) Benzeen (10) Nikkel (1) Arseen (1) Cadmium (1) Lood (2200) Geluid (7400) UV (3700) Schimmels en vocht (800) CO (600) Ozon (500) Dioxines (2500) Hitte (1000) EMF (2) Formaldehyde (1) Ziektelast en externe kosten door milieufactoren in Vlaanderen, juli 2012. Dirk Avonts, 4 november 2016. 48

Hoe gedragen fijnstof deeltjes zich ACHTER een geluidsscherm? Een veldonderzoek: Atmospheric Environment (2010), jaargang 44: pagina 3118-3127. doi:10.1016/j.atmosenv.2010.05.033 Dirk Avonts, 4 november 2016. 50

Conclusie (I). 30 tot 50 m achter een vertikaal geluidsscherm is de concentratie fijn stof gehalveerd: recirculatie holte. In de zone 80 tot 100 m achter het scherm is de concentratie fijn stof even hoog als op de verkeersweg en dubbel zo hoog als in de situatie zonder scherm. Dirk Avonts, 4 november 2016. 53

Conclusie (II) Fijn stof van verkeersweg, afgezoomd met een vertikaal geluidsscherm, is meetbaar tot 250-400 m van de weg (zonder scherm tot op 150-200 m). Op 150-200 meter van de verkeersweg is de conc. fijn stof 1,5 tot 2,5 maal zo hoog achter een geluidsscherm, vergeleken met situatie zonder scherm. Dirk Avonts, 4 november 2016. 54

Verspreiden de grote en kleine partikels van fijn stof zich anders wanneer de verkeersweg is afgezoomd met een geluidsscherm? Dirk Avonts, 4 november 2016. 55

Conclusie. Geluidsschermen hebben weinig invloed op de verspreiding van de grootste deeltjes. Hoe kleiner de deeltjes, hoe groter de invloed van het geluidsscherm. Kleinste deeltjes pieken op 100 m van de verkeersweg en verspreiden zich tot op grotere afstand. Dirk Avonts, 4 november 2016. 58

VERKEER LAWAAI AFSTAND TOT VERKEERSAS LUCHT- VERVUILING AFNAME GROENE RUIMTE Dirk Avonts, 4 november 2016. 59

Binnen 100 m verkeersas. Mortaliteit. Totale sterfte neemt toe met 18 %. Cardiopulmonale mortaliteit: x 2. Mortaliteit is evenredig met aantal voertuigen per 24 uur. percentage vrachtwagens. Dirk Avonts, 4 november 2016. 60

Binnen 300 m verkeersas. Morbiditeit. Coronaire syndromen Vernauwing van de kransslagaders. Atherosclerose; slagadervernauwing. Kans op myocardinfarct is groter Plotse afsluiting van kransslagader. Cerebrovasculair Accident Atherosclerose Klontervorming Ruptuur bloedvat. Dirk Avonts, 4 november 2016. 61

Binnen 500 m verkeersas. Biologische effecten. Slaapverstoring, angst Depressieve klachten. Veranderingen in neurologische processen. Versnelling van atherosclerose Bloeddrukverhoging. Afwijkingen op het ECG. Longfunctie-afwijkingen bronchospasmen. Dirk Avonts, 4 november 2016. 62

Tot 1500 m van de verkeersas. groei, ontwikkeling, veroudering. Verstoring ontwikkeling longfunctie. Versnelling cognitieve achteruitgang. Verkorting uiteinden DNA in witte bloedcellen (biologische klok) Verband met benzeen en tolueen. Versnelde veroudering. Verhoogd risico op kanker. Dirk Avonts, 4 november 2016. 63

Wie gezonder wil leven, moet trager rijden. Modelling study in Vlaanderen door het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO): Snelheid: van 120 naar 90 km/u. Luchtkwaliteit in de 100 m zone. 30 % daling elementair koolstof. 10 % daling van PM2,5. Dirk Avonts, 4 november 2016. 64

Saneren heeft zin! (Arden Pope, ea. NEJM 2009) Luchtkwaliteit en de levensverwachting Periode van 1980 tot 2000. 51 grootstedelijke gebieden in de USA. Correctie voor gezonder leven. Correctie voor socio-economische factoren. Het effect: 15 % puur door verbetering van de lucht. Jaargemiddelde PM2,5: 10 mcg/m3 daling: 5 tot 10 maanden extra levensjaren Dirk Avonts, 4 november 2016. 65

Clean Air for Europe-studie (EU) Verloren levensjaren te wijten aan blootstelling aan PM2,5 voor Belg: gemiddeld 13,2 maanden. Voor een verstedelijkt gebied (Antwerpen) is de verminderde levensverwachting drie jaar. Inwoners met een lage sociaaleconomische status wonen vaker in zones met de hoogste luchtvervuiling. Verlies van één gezond levensjaar (per individu) ten gevolge van luchtvervuiling betekent een economisch verlies voor de maatschappij van 40.000 euro. Dirk Avonts, 4 november 2016. 66

Practicum: Voer 6 geluidsmetingen uit. Buiten: voorgevel op oorhoogte. Overdag tussen 7u00-19u00 s Nachts tussen 23u00 en 07u00 In de woonkamer Met raam open Met gesloten raam In (één van) de slaapkamer(s) Met raam helemaal open (niet op kipstand) Met gesloten raam Dirk Avonts, 4 november 2016. 67

Noteer bij iedere meting Datum Tijdstip Plaats van de meting: vb. voorgevel, woonkamer Resultaat geluidsmeting: aantal Decibels (DB) achtergrondgeluid! Dirk Avonts, 4 november 2016. 68

Meten en rekenen. Zoek uw locatie via google-maps. Bepaal de dichtstbijzijnde drukke verkeersweg. Meet afstand (in vogelvlucht) tussen de woning en de as van de verkeersweg. Ga vervolgens op de site http://www.lne.be/themas/hinderenrisicos/geluidshinder/geluidskaarten op zoek naar de geluidskaart, horende bij de woning, waar je de metingen deed. Dirk Avonts, 4 november 2016. 69

Meten, rekenen en registreren. Geef uw meetresultaten in via curios taak milieu geluidshinder meten. Meetinstrument: welke app gebruikte u? Metingen: Per meting: datum tijdstip resultaat meting Enkel voor de slaapkamer: ligging in huis Ligging woning + geluidshinder volgens de geluidskaarten Wegenkaart: L-den en L-night. Reflectie Dirk Avonts, 4 november 2016. 70

Meten, registreren, reflecteren resulteert in weten. Geluidsintensiteit meten via smartphone. Instructies over meten en registreren op Minerva. Durf Denken! Wat leert de vergelijking van jouw metingen met de L-den en L-night geluidskaarten? Liggen de meetwaarden in de lijn van jouw verwachtingen? Waarom wel? Waarom niet? Wat is jouw conclusie? Dirk Avonts, 4 november 2016. 71

Meten en berekenen: een verschil? Ik woon nabij de N49. Dus ik verwacht mogelijke geluidsoverlast, maar wij hebben daar totaal geen last van! Het is hier zeer rustig. Ik heb geen enkele keer > 45-50 db gemeten. In huis is het zelfs maar 30 db. Enerzijds had ik dit verwacht aangezien wij in een straal van 200 meter geen buren hebben. Ook de straat ligt op 200 meter van ons huis. Dirk Avonts, 4 november 2016. 72

Plaatselijk geluid en omheining. 50 db in de slaapkamer met het raam open was meer dan ik verwacht had. Dit kan liggen aan het feit dat de slaapkamer naar de kant van de drukke baan gericht is. In de woonkamer (gelijkvloers), met het raam open, is er een zeer goed resultaat maar een groot verschil met de slaapkamer (eerste verdieping). Dit kan liggen aan het feit dat het huis een omheining heeft. De slaapkamer kan niet mee genieten van deze omheining; dus het geluid wordt daar niet tegengehouden. Dirk Avonts, 4 november 2016. 73

Hoofdstuk: Milieu en gezondheid Prof. Dirk Avonts 1 hoorcollege: vrijdag 04/11 11u30-12u45 1 responscollege: Maandag 07 november 2016. Groepen 01 tot 10: 08.30 tot 09.45 uur (aud Z) Groepen 11 tot 20: 10.00 tot 11.15 uur (aud F). Dirk Avonts, 4 november 2016. 74