Zoeken naar leven Leerkrachtenhandleiding Lesmateriaal groep 7-8 Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO
Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod, waarmee u uw bezoek aan NEMO kunt verdiepen. Al het aanbod sluit aan op de kerndoelen uit het curriculum van het primair onderwijs. Werkbladen Zoeken naar leven Voor u ligt het lesmateriaal Zoeken naar leven van NEMO Science Museum. Dit lesmateriaal is geschikt voor groep 7 en 8. Na het uitvoeren van dit materiaal, hebben uw leerlingen een beeld van wat leven is en van wat het verschil is tussen leven, dood en levenloos. Ze gaan op zoek naar de antwoorden op de vragen: Hoe begon het leven miljarden jaren geleden? En hoe zou buitenaards leven eruit kunnen zien? Leerkrachtenhandleiding In deze leerkrachtenhandleiding zijn instructies opgenomen die u helpen bij de voorbereiding op het bezoek aan de tentoonstelling Zoeken naar leven. Ook wordt de opbouw van het lesmateriaal kort uitgelegd. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier met het materiaal. TIP Kijk op www.nemosciencemuseum.nl/onderwijs voor de meest actuele informatie over o.a. bereikbaarheid en openingstijden. 02
Inhoud Werken met het NEMO lesmateriaal Het materiaal in één oogopslag 4 In NEMO 5 Een bezoek aan de interactieve tentoonstelling Zoeken naar leven in NEMO, waarbij de leerlingen gebruik maken van de werkbladen in NEMO met thema Zoeken naar leven dat u als apart document van de website kunt downloaden. NEMO Science Museum Deze uitgave van NEMO Science Museum is ontwikkeld door het NEMO Science Learning Center; het expertisecentrum van NEMO op het gebied van leren over wetenschap en techniek. Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Fotografie DigiDaan Illustraties Henk Stolker NEMO Science Museum Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam Postbus 421 1000 AK Amsterdam t +31 (0) 20 531 32 33 info@e-nemo.nl nemosciencemuseum.nl nemokennislink.nl 03
Werken met het NEMO lesmateriaal Het materiaal in één oogopslag Leerkrachtenhandleiding In de leerkrachtenhandleiding vindt u waar nodig verwijzingen naar de leerlingwerkbladen. Werken met het NEMO lesmateriaal Leerlijn Onderzoekend Leren In dit lesmateriaal maken we gebruik van de didactiek Onderzoekend Leren. NEMO onderscheidt zeven stappen in onderzoekend leren. In het lesmateriaal geven we elke stap weer met een pictogram. Voor de leerlingen gebruiken we andere termen dan voor de leerkracht. In onderstaande tabel staan alle stappen, met pictogram en uitleg. Pictogram Stappen van onderzoek Term voor de leerling Verkennen Op verkenning Verkennende activiteit over het onderwerp, bijvoorbeeld een brainstorm. Activeert voorkennis of introduceert nieuwe kennis bij leerling. Onderzoeksvraag Wat ga je onderzoeken? of Vraag Vraag waarin geformuleerd wordt wat de leerling gaat onderzoeken. Belangrijk is dat de onderzoeksvraag niet te breed of te smal gesteld wordt. Hypothese Een mogelijk antwoord op de onderzoeksvraag. Een hypothese is niet goed of fout. De hypothese geeft weer wat je denkt. Experiment Aan de slag! of Het experiment! Proefondervindelijk wordt een antwoord gezocht op de onderzoeksvraag. De hypothese wordt getest. Het experiment is niet altijd praktisch, het kan ook een theoretisch experiment zijn. Resultaten Wat gebeurt er? De resultaten uit het experiment worden vastgelegd. Conclusie Er wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvraag. De resultaten zijn leidend bij het beantwoorden van de onderzoeksvraag. Verdieping Meer weten! Hier kan verdere uitleg gegeven worden. Suggesties voor verder onderzoek. Discussie kan hier plaats vinden. Energie, onderbouw havo/vwo Docentenhandleiding, versie 11-09-2016 05 Het leerlingmateriaal bestaat uit twee documenten. In NEMO Elektrisch vervoer: Elektrische auto s A 1 Leerlingmateriaal werkbladen in NEMO B In de tentoonstelling Smart Technology op de vierde verdieping staan een aantal elektrische auto s. De Witkar en de City El zijn voorlopers van de huidige elektrische auto. Aan de slag! Ga naar de Witkar en de City El en vul de tabel in. Witkar City El A Het kopje geeft aan over welke exhibit (onderdeel van de tentoonstelling) de vragen op het werkblad gaan. Dit vindt u terug op de plattegrond van NEMO. Hoeveel personen kunnen erin? Wat is de maximale snelheid? Wat is de maximale afstand op volle accu? Wat is de oplaadtijd? Zijn er overige kenmerken? Stel: je mag één van deze twee auto s kopen. Welke van de twee zou jij kiezen en waarom? B Deze pictogrammen geven aan bij welke stap van de onderzoekscyclus de leerling is. Energie, onderbouw havo/vwo Leerlingen / In NEMO, versie 15-09-2016 08 2 Leerlingmateriaal werkbladen in de klas In de klas Inleidende les Onderzoek aan magneten In deze les doen de leerlingen zelf een onderzoek en doorlopen ze de verschillende stappen van onderzoeken. Het onderzoek gaat over magneten en magnetisme. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen In de klas 60 minuten De leerlingen: denken na over wat onderzoeken is; ontdekken de verschillende stappen in het doen van onderzoek; maken kennis met het natuurkundige verschijnsel magnetisme. Kerndoelen Voorbereiding Materialen Kerndoel 42, leergebied Natuur en Techniek. Neem het lesmateriaal door. Verzamel de materialen. Kopieer voor alle leerlingen: Werkbladen in de klas - Onderzoeken. Materialen voor het onderdeel Verkennen: Als u dit klassikaal doet één van elk, anders één per groepje: magneet haarelastiekje kurk spijker kunststof dopje van een pen paperclip potlood stukje stof Gebruik geen bordmagneet, deze zijn niet sterk genoeg. Materialen voor onderdeel Experiment, per groepje: magneet 2 euromunt lepel spijker punaise sleutel paperclip aluminiumfolie 1, 2 of 5 eurocent munt frisdrankblikje 10, 20 of 50 eurocent munt conservenblikje (bijvoorbeeld 1 euromunt van tomatenpuree) Organisatie van de les Deze les gaat vooraf aan het bezoek aan NEMO. U begint de les met het verkennen van magneten. Aansluitend gaan de leerlingen onder uw begeleiding aan de slag met hun onderzoek. U rondt de les af met verdieping, een uitleg over magneten. Onderzoeken, groep 5-6 Leerkrachtenhandleiding, versie 14-09-2016 18 04
U gaat met de klas naar NEMO om daar de tentoonstelling Zoeken naar leven te bezoeken. De leerlingen doen in de tentoonstelling bij verschillende exhibits (tentoonstellingsonderdelen) een klein onderzoek. De werkbladen leiden de leerlingen de tentoonstelling door. De tentoonstelling gaat over de definitie van leven, het ontstaan van leven op aarde en de zoektocht naar buitenaards leven. Belangrijkste informatie op een rijtje Tijdsduur Lesdoelen Kerndoelen 45 minuten De leerlingen: denken na over de kenmerken van leven; leren hoe het leven op aarde ontstaan is; maken kennis met de voorwaarden voor leven. Kerndoel 40, leergebied Natuur en Techniek. Voorbereiding Kopieer voor alle leerlingen Werkbladen in NEMO - Zoeken naar leven. Regel voldoende begeleiders (1 per 10 leerlingen). Deel de leerlingen in tweetallen in. Materialen Voor elke leerling: Werkbladen in NEMO Zoeken naar leven. Deze zijn gratis te downloaden van www.nemosciencemuseum.nl. potlood (liever geen pennen in NEMO). Voor elke begeleider: de informatie en antwoordbladen voor de begeleiders. Deze vindt u in deze handleiding. Organisatie van de les Deze activiteit vindt in NEMO plaats. De leerlingen volgen een route door de tentoonstelling die ze zelfstandig kunnen uitvoeren. De leerlingen werken in tweetallen, maar ze vullen elk hun eigen werkbladen in. TIP Laat ieder groepje bij een andere exhibit beginnen. 05
Informatie voor de begeleider NEMO gaat om onderzoeken en experimenteren. Het gaat niet om goed of fout. De antwoorden op de volgende pagina s dienen daarom vooral ter ondersteuning. In NEMO spelen leerlingen met exhibits (tentoonstellingsonderdeel) en daarbij doen ze kennis op. Niet iedereen leert daarbij hetzelfde. Als begeleider kunt u dit spel verdiepen. Dit kan bijvoorbeeld door de leerlingen vragen te stellen, terwijl ze bezig zijn met een exhibit. Door te verwoorden wat je doet, verwerk je informatie makkelijker. De opbouw van de werkbladen in NEMO. In de werkbladen maken we gebruik van de didactiek Onderzoekend Leren. Hierin komen steeds de volgende stappen van onderzoek terug: n Vraag n n Aan de slag! n Conclusie n Meer weten! Ieder werkblad begint met een vraag. Dit is de onderzoeksvraag. De leerling vult in wat hij of zij denkt dat het antwoord op de vraag is; dit is de hypothese. De leerling probeert de exhibit uit en beantwoordt de vraag. Er wordt een open vraag gesteld. Het antwoord hierop is de conclusie. Uitleg over de exhibit. 06
Antwoorden op de werkbladen in NEMO Werkblad 1 Wat is leven? Aan de slag! Antwoord: De kinderen in het eerste filmpje. Breinbreker Leeft alles dat beweegt? Nee, want bijvoorbeeld een auto en een boot bewegen, maar leven niet. Beweegt alles dat leeft? Nee, niet alles dat leeft beweegt. Veel bacteriën kunnen bijvoorbeeld niet uit zichzelf bewegen. Een plant kan wel bewegen; de plant draait zijn bladeren zo dat het zonlicht er goed op valt. Maar ook binnenin een plant beweegt van alles, bijvoorbeeld water en sapstromen. Werkblad 2 Is dit leven? Aan de slag! Antwoord: Dit robotreptiel is levenloos. De robot kan niet groeien en voortplanten. Hij kan wel reageren op prikkels uit de omgeving. Ook kan hij bewegen. Maar hij kan zichzelf niet in leven houden, als de batterij leeg is, stopt hij met bewegen en reageren. De robotreptiel kan niet zijn eigen batterij vervangen. Dit sponsdier is dood. Dit is het skelet van een sponsdier. Een sponsdier is niet meer dan een verzameling levende cellen, die kleine buisjes en kanaaltjes vormen. Hij heeft geen zenuwen of zintuigen. De cellen kunnen zichzelf voortplanten en ze groeien. Zijn hele leven lang leeft een sponsdier op een vaste plek op de bodem van de zee. Hij voedt zichzelf door water met eetbare deeltjes naar binnen te zuigen. Wij gebruiken zijn skelet als badspons, om onszelf lekker mee te wassen. Sponsachtigen waren 750 miljoen jaar terug de eerste dieren. 07
Werkblad 3 Oernieuws Antwoord: bacteriën. Werkblad 4 Leven in de ruimte? Antwoord: bevroren water. Breinbreker Water bevriest, op aarde, bij 0ºC. Werkblad 5 De levende planeet In Meer weten staat het antwoord. Als er weinig water op de planeet is, heeft de alien kamelentenen om goed over de droge bodem te lopen. Als er veel water op de planeet is, heeft de alien flippervormige handen en voeten. Hij heeft kieuwen om onderwater mee te kunnen ademen. Meer weten? Als er veel water op zijn planeet is, kan de alien goed zwemmen met zijn flippervormige handen en voeten. Ook heeft hij geen neus maar kieuwen om mee adem te halen, net als vissen op aarde. Op een planeet met weinig water heeft een alien meer aan kamelenvoeten om goed over de droge bodem te lopen. Misschien is het leven alleen op de aarde ontstaan. Maar wie weet kan het leven ook op heel andere planeten ontstaan. En lijken de levende wezens dan helemaal niet op het leven dat we kennen. De omstandigheden, zoals de hoeveelheid water en zuurstof, bepalen hoe het leven eruit ziet. 08
Werkblad 6 Ruimtefiets Antwoord: Een lichtjaar is de afstand die licht in één jaar aflegt. Breinbreker In één minuut legt het licht 18.000.000 kilometer af. Dat is 18 miljoen kilometer in één minuut. 09