EINDTERMENDOCUMENT Procesoperator C

TICHTING VAKOPLEIDING PROCEINDUTRIE EINDTERMENDOCUMENT Procesoperator C

tichting Vakopleiding Procesindustrie Postbus 93 2260 A Leidschendam telefoon 070-320 93 88 telefax 070-320 51 86 internetsite http://www.vapro-ovp.com e-mail info@vapro-ovp.com EINDTERMENDOCUMENT Procesoperator C Vastgesteld door Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, juli 2001 Uitgave: concept, juli 2002 Crebo-code kwalificatie: 10419 Datum inwerkingtreding: 1 augustus 2002 EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-3 -

- 4 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

INTRODUCTIE EN TYPERING VAN DE KWALIFICATIE RURIEK I: INTRODUCTIE EN TYPERING VAN DE KWALIFICATIE 1. Introductie In dit eindtermendocument staan de eindtermen en andere relevante gegevens over de basisberoepsopleiding Procesoperator C. Het document geldt voor opleidingen die vanaf 1 augustus 2002 starten. Het eindtermendocument bevat de volgende rubrieken: I II III Introductie en typering van de kwalificatie Opleidingsindicaties Eindtermen 2. Naam van de kwalificatie Procesoperator C EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-5 -

3. eroepstypering De kwalificatie Procesoperator C maakt deel uit van het beroepenveld Procestechniek, dat weer onderdeel is van de sector PMLF (Procestechniek, Milieutechniek, Laboratoriumtechniek en Fotonica). eroepenveld Procestechniek Het beroepenveld Procestechniek omvat uitvoerende en middenkaderberoepen in de procesindustrie. In de procesindustrie worden procesmatig, dus stap voor stap en vaak met automatisch werkende apparatuur, producten gemaakt. Voorbeelden van procesindustrie zijn de (petro)chemische industrie, papier- en papierwarenindustrie, rubber- en kunststofverwerkende industrie, energiebedrijven, farmaceutische industrie, enzovoorts. In de procesindustrie worden de productieprocessen bewaakt en beheerst door operators. Zij werken vaak in ploegendienst omdat de meeste processen 24 uur per dag doordraaien. Er zijn verschillende soorten operators. Afhankelijk van de complexiteit van het proces en de mate waarin de operator behalve productie- ook andere taken heeft (bijvoorbeeld leidinggevende), is een kwalificatie op niveau I, II, III of IV vereist. ehalve de indeling in vier kwalificatieniveaus kent de procesindustrie een onderscheid tussen procesoperators en mechanisch operators. Een procesoperator bedient, bewaakt en regelt processen waarbij de aard van stoffen verandert. Dit worden chemisch/fysische processen genoemd. Voorbeelden zijn het bereiden van bier en het omzetten van hout in papier. Een mechanisch operator bedient, bewaakt en regelt installaties die producten vervormen, vullen, verpakken, enzovoorts. Dit worden mechanisch/fysische processen genoemd. Voorbeelden zijn het vervaardigen van gebruiksvoorwerpen uit metaal en het afvullen van blikjes verf. eroepstypering De Procesoperator C is een operator die op basis van zijn ruime kennis en ervaring zelfstandig en op flexibele wijze complexe productieprocessen regelt en bewaakt en complexe productie-installaties bedient. In vergelijking met de Mechanisch Operator C is de Procesoperator C speciaal deskundig op het gebied van chemisch/fysische processen. De C-operator geeft vaak leiding aan andere operators, bijvoorbeeld als wachtchef, voorman of hoofdoperator. Tevens is hij contactpersoon voor managers van andere afdelingen binnen zijn bedrijf. oms vervult de C-operator een specialistische taak binnen een team. Dit houdt in dat hij steeds voor bepaalde productieproblemen wordt ingeschakeld. eroepstaken De belangrijkste taken van de Procesoperator C zijn:! het toezien op en het bedienen van installaties waarmee omvangrijke of gecompliceerde procesbewerkingen worden uitgevoerd! het bewaken van het economisch, veilig en milieuverantwoord verloop van het gehele proces! het uitvoeren van complexe procesberekeningen! het voorkomen, opsporen en laten verhelpen van storingen! het inwerken en begeleiden van nieuwe werknemers! het plannen en coördineren van onderhoudswerkzaamheden! het onderhouden van contacten met andere afdelingen. - 6 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

INTRODUCTIE EN TYPERING VAN DE KWALIFICATIE 4. Niveau van de kwalificatie Niveau IV EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-7 -

5. Korte onderbouwing niveau-aanduiding De wijze waarop de kwalificatie Procesoperator C is ingeschaald op de dimensies verantwoordelijkheid, complexiteit en transfer is te lezen in onderstaand schema. De waarde per dimensie is gearceerd weergegeven. verantwoordelijkheid wat betreft werk van anderen verantwoordelijk voor eigen takenpakket verantwoordelijk niethiërarchisch verantwoordelijk hiërarchisch verantwoordelijkheid wat betreft afbreukrisico geringe verantwoordelijkheid redelijk grote verantwoordelijkheid grote verantwoordelijkheid complexiteit geautomatiseerde routines toepassen standaardprocedures toepassen combinatie van standaardprocedures ontwikkelen van nieuwe procedures transfer naar ander beroep functiegebonden kennis en vaardigheden beroepsgebonden kennis en vaardigheden beroepsonafhankelijke kennis en vaardigheden transfer naar nieuwe ontwikkelingen beperkt om te schakelen redelijk om te schakelen goed om te schakelen Wat betreft de dimensies verantwoordelijkheid en transfer wordt nog het volgende opgemerkt.! In de sector PMLF omvat het begrip verantwoordelijkheid ook de verantwoordelijkheid voor middelen, het milieu en de gezondheid van anderen. Dat wil zeggen dat ook de mate waarin er sprake is van afbreukrisico, is meegewogen bij het vaststellen van het niveau van de kwalificatie.! In de sector PMLF wordt met transfer ook het vermogen bedoeld om als beroepsbeoefenaar mee te groeien met een steeds veranderende beroepsinhoud. Met name in de procesindustrie is er sprake van continue veranderingen van productiemethoden. De mate waarin de kwalificatie voorbereidt op technologische ontwikkelingen, is meegewogen bij het vaststellen van het niveau van de kwalificatie. - 8 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

INTRODUCTIE EN TYPERING VAN DE KWALIFICATIE 6. Korte beschrijving plaats van de kwalificatie in de kwalificatiestructuur van het CO/LO De kwalificatie maakt deel uit van de kwalificatiestructuur PMLF (Procestechniek, Milieutechniek, Laboratoriumtechniek, Fotonica). 7. Aanduiding van de gelegitimeerd(e) beroepsprofiel(en) of vergelijkbare informatiebronnen die als basis hebben gediend voor de eindtermen De kwalificatie is gebaseerd op formeel en informeel onderzoek in de bedrijfstak. Het formele deel wordt beschreven in de volgende documenten:! Procesgericht produceren; vernieuwing in organisaties, functies en kwalificaties. CO/ER/Commissie Ontwikkeling edrijven, 1992.! Nieuwe produktiesystemen in de procesindustrie; veranderingen in organisatie en kernfuncties. CO/ER/Commissie Ontwikkeling edrijven, 1992.! Naar functieprofielen in de procesindustrie, eindrapportage, AW-V (Algemene Werkgeversvereniging; ureau Organisatie en Personeel), oktober 1993.! Werkgelegenheid en scholing in de procesindustrie, trends en ontwikkelingen in kaart gebracht, tichting Industrieel Vakmanschap, januari 1996.! Arbeidsomstandigheden in de Procesindustrie, NIA, OVP en IV, februari 1996. Het informele onderzoek vindt continu plaats middels contacten met het bedrijvenveld. De bevindingen worden steeds meegenomen bij het onderhouden van het eindtermendocument. 8. Mate waarin de eindtermen zijn gebaseerd op wettelijke beroepsvereisten, inclusief die zijn neergelegd in richtlijnen van de Raad van Europese Gemeenschappen De eindtermen gericht op ARO en veiligheid sluiten aan bij de afspraken die tussen diverse branches en het Ministerie van ociale Zaken en Werkgelegenheid zijn gemaakt. EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-9 -

9. enaming deelkwalificaties benodigd voor diplomering Een cursist heeft recht op een diploma Procesoperator C als hij de volgende deelkwalificaties heeft behaald: - Maatschappelijk Culturele Vorming III (301) - asis Procestechnologie IV (419) - Procestechnologie IV (420) - Procesbedrijfsvoering (422) - Praktijk Operator C (424) In de vrije ruimte kan hij een van de volgende deelkwalificaties behalen: - Kunststoftechnologie (490) - Polymeertechnologie (492) - Composiettechnologie (491) - 10 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

OPLEIDINGINDICATIE RURIEK II: OPLEIDINGINDICATIE 1. Aanduiding van welke opleiding/kwalificatie de kwalificatie een voortzetting vormt De opleiding/kwalificatie is een voortzetting van de tertiaire Leerlingwezenopleiding Procesoperator C. 2. Leerweg(en) De beroepsbegeleidende leerweg wordt geadviseerd. 3. Advies over het aantal studiebelastingsuren en aanduiding van de deelkwalificaties die bij examinering externe legitimering behoeven De totale studiebelasting van de kwalificatie bedraagt 3200 U's. De beroepspraktijkvorming bedraagt 70 % (=2240 U's). De vrije ruimte bedraagt 10 % (320 U's). De extern te legitimeren deelkwalificaties zijn met een * gemarkeerd. school- beroepsprakcomponent tijkvorming totaal Maatschappelijk Culturele Vorming III (301) 40 210 250 * asis Procestechnologie IV (419) 480 120 600 * Procestechnologie IV (420) 200 -- 200 Procesbedrijfsvoering (422) 240 10 250 * Praktijk Operator C (424) -- 1580 1580 vrije keuze deelkwalificaties: * Kunststoftechnologie (490) 200 400 600 * Polymeertechnologie (492) 200 400 600 * Composiettechnologie (491) 200 400 600 EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-11 -

4. Overheidsbekostiging De opleiding tot Procesoperator C komt voor overheidsbekostiging in aanmerking. 5. Vereiste vooropleiding Om in de opleiding Procesoperator C in te stromen is een diploma Procesoperator of Mechanisch Operator vereist. 6. Doorstroommogelijkheden Het diploma Procesoperator C geeft in principe recht op toelating tot de onderstaande opleidingen: - Middenkaderfunctionaris Procestechniek (met vrijstellingen) - Middenkaderfunctionaris Milieutechniek (met vrijstellingen) - Middenkaderopleiding in een andere technische richting Het diploma Procesoperator C met als extra deelkwalificatie Toegepaste Natuurwetenschappen (zie Middenkaderfunctionaris Procestechniek) geeft in principe recht op toelating tot HO Chemische Technologie of HO in een andere technische richting. - 12 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

EINDTERMEN RURIEK III: EINDTERMEN 1. De eindtermen Onderstaand zijn de eindtermen per deelkwalificatie weergegeven. In de kolom /P is een advies gegeven voor toedeling van de eindterm aan de schoolcomponent of aan de beroepspraktijkvorming. Toedeling aan de schoolcomponent betekent dat het realiseren (en toetsen) van de eindterm in een binnenschoolse situatie kan plaatsvinden. Toedeling aan de beroepspraktijkvorming betekent dat geadviseerd wordt de eindterm te realiseren (en te toetsen) in een reële bedrijfssituatie. In de kolom Taco staat een taxonomiecode conform Romiszowski. kolom /P choolcomponent P beroepspraktijkvorming kolom Taco F Feitelijke kennis (feiten, procedures) egripsmatige kennis (begrippen, principes) /pm/i/r Reproduktieve vaardigheden cognitief/psychomotorisch/interactief/reactief Pc/pm/i/r Produktieve vaardigheden cognitief/psychomotorisch/interactief/reactief EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-13 -

- 14 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

MAATCHAPPELIJK CULTURELE VORMING III 301 Maatschappelijk Culturele Vorming III (301) Deelkwalificatie Maatschappelijk Culturele Vorming III (301) omvat kennis, inzicht, houdingen en vaardigheden gericht op communicatie, bedrijfskunde, omgaan met gegevens, functioneren als individu in de samenleving en als werknemer in een arbeidsorganisatie. nummer eindterm /P Taco NEDERLAND 301.01 De kandidaat kan overleg voeren met collega's en leidinggevenden. /P /i 301.02 De kandidaat kan Nederlandstalige handleidingen en schriftelijke opdrachten interpreteren. 301.03 De kandidaat kan richtlijnen en voorschriften op vaktechnisch gebied en op het gebied van veiligheid, gezondheid en welzijn interpreteren. /P /P 301.04 De kandidaat kan brieven, rapporten en werkverslagen opstellen. /P 301.05 De kandidaat kan formulieren en vragenlijsten invullen. /P 301.06 De kandidaat kan de inhoud van artikelen van algemene en technische aard samenvatten. 301.07 De kandidaat kan schriftelijke of elektronisch opgeslagen gegevens interpreteren. /P /P Pc 301.08 De kandidaat kan beschrijven hoe hij zijn vakkennis kan onderhouden. /P EDRIJFKUNDE 301.09 De kandidaat kan structuren van arbeidsorganisaties beschrijven. 301.10 De kandidaat kan verschillende ondernemingsvormen beschrijven. 301.11 De kandidaat kan de economische kringloop beschrijven. 301.12 De kandidaat kan het belang van logistiek en planning beschrijven. EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-15 -

nummer eindterm /P Taco INFORMATICA 301.13 De kandidaat kan de invloed van de computer op het dagelijks leven beschrijven. 301.14 De kandidaat kan de functie en werking van de verschillende componenten van computers beschrijven. 301.15 De kandidaat kan bij het verwerven van informatie gebruik maken van geautomatiseerde gegevensbestanden en audiovisuele media. 301.16 De kandidaat kan voor berekeningen en administratie gebruik maken van bestaande computerprogramma's. /P /P MAATCHAPPIJLEER 301.17 De kandidaat kan zijn mening geven over maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op werk en individu. 301.18 De kandidaat kan op basis van respect omgaan met mensen met een andere maatschappelijke en culturele achtergrond. /P /P /r Rr/i 301.19 De kandidaat kan de werking van de parlementaire democratie beschrijven. 301.20 De kandidaat kan het Nederlandse rechtssysteem beschrijven. 301.21 De kandidaat kan zijn waarden, normen en opvattingen weergeven over de betekenis van arbeid voor individu en samenleving. 301.22 De kandidaat kan de elementen van de kwaliteit van arbeid en de begrippen veiligheid, gezondheid en welzijn beschrijven. 301.23 De kandidaat kan de factoren noemen die een rol spelen bij het ontstaan van risico's voor mens en milieu. 301.24 De kandidaat kan stappen ondernemen die kunnen leiden tot het vinden en aanvaarden van betaald werk. 301.25 De kandidaat kan verwoorden welke rechten, plichten en verantwoordelijkheden voortvloeien uit een arbeidscontract. 301.26 De kandidaat kan informatie inwinnen omtrent rechten, plichten en verantwoordelijkheden in geval van werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid in een gegeven situatie. /P /P /P /P Pc/i F /i Rr/c ENGEL 301.27 De kandidaat kan Engelse benamingen en begrippen van het vakgebied en van het bedrijf/de branche beschrijven. 301.28 De kandidaat kan eenvoudige Engelstalige handleidingen en voorschriften interpreteren. - 16 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

MAATCHAPPELIJK CULTURELE VORMING III 301 nummer eindterm /P Taco LICHAMELIJKE OPVOEDING 301.29 De kandidaat kan de (beroepsgerichte) motorische vaardigheden ergonomisch verrichten. /pm - - - - - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-17 -

- 18 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

AI PROCETECHNOLOGIE IV 419 asis Procestechnologie IV (419) Deelkwalificatie asis Procestechnologie IV (419) omvat basiskennis en basisvaardigheden om als niveau IV medewerker in de procesindustrie (of aanverwante organisaties als milieudiensten en ingenieursbureaus) te kunnen functioneren. De kandidaat dient de exacte vakken toe te passen in de beroepsgerichte vakken. nummer eindterm /P Taco WIKUNDE 419.01 De kandidaat kan grafieken van eerstegraads, tweedegraads, gebroken, wortel, modulus, eenvoudige goniometrische, eenvoudige logaritmische en eenvoudige exponentiële functies tekenen. 419.02 De kandidaat kan eerstegraads, tweedegraads, gebroken, wortel, modulus, eenvoudige goniometrische, eenvoudige logaritmische en eenvoudige exponentiële vergelijkingen oplossen. 419.03 De kandidaat kan statistische berekeningen uitvoeren. 419.04 De kandidaat kan berekeningen met betrekking tot de foutenleer uitvoeren. NATUURKUNDE 419.05 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot de bewegingsleer. 419.06 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot de warmteleer. 419.07 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot opwarmen en afkoelen van stoffen waarbij fase-overgangen plaatsvinden. 419.08 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot isotherme, isochore, isobare, adiabatische en polytropische toestandsveranderingen en aan eenvoudige kringprocessen. 419.09 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot spiegels en lenzen. 419.10 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot trillingen, golven, geluid en licht. 419.11 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot radio-actieve stoffen. EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-19 -

nummer eindterm /P Taco 419.12 De kandidaat kan het ontstaan van ioniserende straling verklaren. ELEKTROTECHNIEK 419.13 De kandidaat kan de werking van de verschillende soorten weerstanden verklaren. 419.14 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met gemengde schakelingen. 419.15 De kandidaat kan de werking van condensatoren verklaren. 419.16 De kandidaat kan magnetische verschijnselen verklaren in termen van magneetpolen, magneetvelden, magnetische kracht, inductie, flux, permanente magneten, stroomvoerende draden, spoelen en elektromagneten. 419.17 De kandidaat kan bij toepassingen van elektrische stroom, magnetisch veld en Lorentzkracht, een beschrijving geven in de vorm van vectoren. 419.18 De kandidaat kan toepassingen verklaren waarbij een bundel geladen deeltjes in een magnetisch veld wordt afgebogen. 419.19 De kandidaat kan de opwekking van inductiespanning verklaren in termen van fluxverandering en tijdsduur. 419.20 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met wisselstroom, wisselspanning en transformatoren. 419.21 De kandidaat kan de werking van draaistroom en driefasensystemen verklaren. 419.22 De kandidaat kan de werking van gelijkstroommotoren en draaistroommotoren verklaren. 419.23 De kandidaat kan de werking van de belangrijkste elektronische componenten en hun toepassingen verklaren. 419.24 De kandidaat kan veilig werken met elektrische schakelingen en apparatuur. /P /pm PROCETECHNIEK 419.25 De kandidaat kan massabalansen van fysische processen opstellen en uitwerken. 419.26 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot stroming van vloeistoffen en gassen. 419.27 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot warmteoverdracht. 419.28 De kandidaat kan energiebalansen van fysische processen opstellen en uitwerken. PROCEEHEERING - 20 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

AI PROCETECHNOLOGIE IV 419 nummer eindterm /P Taco 419.29 De kandidaat kan blokschema's, P&ID's en Hooke-up-schema's toepassen. 419.30 De kandidaat kan eenvoudige berekeningen uitvoeren met enkele specifieke meettechnieken. 419.31 De kandidaat kan eenvoudige berekeningen aan transmitters uitvoeren. /P /pm 419.32 De kandidaat kan eenvoudige berekeningen aan uitvoerorganen uitvoeren. 419.33 De kandidaat kan de PLC en de computer in de regeltechniek toepassen. /P - - - - - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-21 -

- 22 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

PROCETECHNOLOGIE IV 420 Procestechnologie IV (420) Deelkwalificatie Procestechnologie IV (420) omvat verdieping en uitbreiding van de procestechnologie (naar chemisch/fysische bewerkingen) en procesbeheersing (naar uitgebreide regeltechniek en moderne procesbeheersingssystemen) en scheikunde. Een deel van deze deelkwalificatie kan - afhankelijk van de regionale situatie - (sub)branche/bedrijfsspecifiek ingevuld worden voor wat betreft specifieke technologieën en productkunde. nummer eindterm /P Taco CHEIKUNDE 420.01 De kandidaat kan chemische berekeningen uitvoeren aan reactievergelijkingen en mengsels. 420.02 De kandidaat kan de regels van Le Chatelier en Van 't Hoff toepassen bij evenwichten. 420.03 De kandidaat kan de factoren beschrijven die de reactiesnelheid beïnvloeden. 420.04 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met behulp van de evenwichtsconstante K en het oplosbaarheidsproduct K s. 420.05 De kandidaat kan verklaren welke invloed de sterkte van een zuur of een base heeft op de ligging van het evenwicht bij een zuur-base reactie. 420.06 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met ph, K z en K b. 420.07 De kandidaat kan de werking van een bufferoplossing verklaren. 420.08 De kandidaat kan redoxvergelijkingen opstellen. 420.09 De kandidaat kan met behulp van de verdringingsreeks van metalen en halogenen verklaren hoe redoxreacties verlopen. 420.10 De kandidaat kan enthalpieveranderingen van chemische reacties berekenen. 420.11 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren aan reacties van koolwaterstoffen en verbindingen van koolwaterstoffen met zuurstof. 420.12 De kandidaat kan de fysische en chemische eigenschappen en toepassingen van verbindingen van koolwaterstoffen met stikstof verklaren. 420.13 De kandidaat kan de fysische en chemische eigenschappen van synthetische macromoleculaire stoffen beschrijven. EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-23 -

nummer eindterm /P Taco 420.14 De kandidaat kan de fysische en chemische eigenschappen van de meest voorkomende sachariden en eiwitten beschrijven. PROCETECHNIEK 420.15 De kandidaat kan massabalansen opstellen en uitwerken bij chemisch/fysische processen. 420.16 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren aan fysische scheidingsbewerkingen en/of chemische bewerkingen en/of (sub)branche specifieke bewerkingen. PROCEEHEERING 420.17 De kandidaat kan de werking en structuur van moderne en traditionele regelen besturingssystemen verklaren. 420.18 De kandidaat kan verklaren hoe regel- en besturingssystemen reageren op verstoringen. 420.19 De kandidaat kan moderne en traditionele regelsystemen instellen. /pm - - - - - - 24 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

PROCEEDRIJFVOERING 422 Procesbedrijfsvoering (422) Deelkwalificatie Procesbedrijfsvoering (422) omvat kennis en vaardigheden van onder meer bedrijfskunde, bedrijfsvoering, kwaliteits- en milieuzorg en onderhoudsmanagement. nummer eindterm /P Taco ONDERHOUDMANAGEMENT 422.01 De kandidaat kan de betekenis van onderhoudstechnologie voor de procesindustrie verklaren. 422.02 De kandidaat kan het belang van de organisatie van onderhoud in een bedrijf aangeven. 422.03 De kandidaat kan de onderhoudskosten met betrekking tot procesinstallaties beoordelen. 422.04 De kandidaat kan het verschil beschrijven tussen preventief en correctief onderhoud. 422.05 De kandidaat kan het verschil beschrijven tussen gepland en ongepland onderhoud. 422.06 De kandidaat kan het verschil beschrijven tussen tijdsafhankelijk, gebruiksafhankelijk en conditie-afhankelijk onderhoud. 422.07 De kandidaat kan een bijdrage leveren aan de werkvoorbereiding. /pm EDRIJFKUNDE 422.08 De kandidaat kan de werkwijze en organisatie van een bedrijf beschrijven. 422.09 De kandidaat kan de grondslagen van de organisatie van een bedrijf beschrijven. 422.10 De kandidaat kan het personeelsbeleid van een bedrijf beschrijven. 422.11 De kandidaat kan de belangrijkste regelingen inzake de arbeidswetgeving beschrijven. 422.12 De kandidaat kan de planning van een procesbedrijf verklaren. 422.13 De kandidaat kan het kwaliteitsbeleid van een procesbedrijf verklaren. EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-25 -

nummer eindterm /P Taco 422.14 De kandidaat kan kostprijsberekeningen maken. LOGITIEK 422.15 De kandidaat kan de begrippen goederenstroom, kostenbeheersing, voorraadbeheer en planning beschrijven. 422.16 De kandidaat kan de factoren die het verloop van een goederenstroom binnen een bedrijf beïnvloeden, verklaren. 422.17 De kandidaat kan de belangrijkste productieplansystemen met elkaar vergelijken. KWALITEITZORG 422.18 De kandidaat kan een definitie geven van het begrip kwaliteit. F 422.19 De kandidaat kan normen en toleranties in de kwaliteitszorg hanteren. 422.20 De kandidaat kan de systematische verbeteringscyclus (Deming) verklaren. 422.21 De kandidaat kan controlekaarten invullen en controleren. /P 422.22 De kandidaat kan verschillende methoden voor kwaliteitsverbetering toepassen. /P /pm MILIEUTECHNIEK/ZORG 422.23 De kandidaat kan methoden ter voorkoming en bestrijding van milieuverontreiniging toepassen. 422.24 De kandidaat kan de procedures en begrippen beschrijven die gebruikt worden in de milieu-wetgeving. 422.25 De kandidaat kan de principes en apparatuur beschrijven die gebruikt worden bij voorkoming en bestrijding van milieuverontreiniging. 422.26 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren met betrekking tot apparatuur die gebruikt wordt bij de voorkoming en bestrijding van milieuverontreiniging. 422.27 De kandidaat kan de geleerde methoden ter voorkoming en bestrijding van milieuverontreiniging combineren in praktijksituaties. /P P /pm 422.28 De kandidaat kan het verband leggen tussen milieuzorg en milieuwetgeving. P - - - - - - 26 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

PRAKTIJK OPERATOR C 424 Praktijk Operator C (424) Deelkwalificatie Praktijk Operator C (424) omvat kennis, vaardigheden en houdingen die betrekking hebben op de reële beroepspraktijk. nummer eindterm /P Taco 424.01 De kandidaat kan grondstoffen, hulpstoffen, tussen-, eind-, bij- en afvalproducten laten aan- en afvoeren. P 424.02 De kandidaat kan toezien op bediening van apparaten en (deel)processen. P Pc/i 424.03 De kandidaat kan complexe procesbesturings- en procesbeheersingshandelingen uitvoeren. P 424.04 De kandidaat kan storingen in het procesverloop (laten) verhelpen. P Pc/pm 424.05 De kandidaat kan er zorg voor dragen dat het proces optimaal verloopt. P Pc/i 424.06 De kandidaat kan aanwijzingen geven met betrekking tot onderhouds-, reinigings- en reparatiewerkzaamheden. 424.07 De kandidaat kan toezien dat de werkzaamheden worden verricht conform de geldende voorschriften. 424.08 De kandidaat kan maatregelen nemen bij dreigende milieuproblemen als gevolg van het procesverloop of slechte werking van de productieinstallatie. P P P Pc/i /pm /r 424.09 De kandidaat kan actie ondernemen bij calamiteiten. P /r 424.10 De kandidaat kan de plaats van het bedrijf en haar producten in de samenleving beschrijven. 424.11 De kandidaat kan de arbeidsvoorwaarden, de implementatie van de AROwet, de WOR en de Wet Milieubeheer beschrijven in de context van het bedrijf. 424.12 De kandidaat kan contacten onderhouden met de kwaliteitsdienst, technische dienst, veiligheidsdienst alsmede met de afdelingen milieu, personeel en organisatie, logistiek en planning. 424.13 De kandidaat kan schriftelijk en mondeling rapporteren over het procesverloop, storingen, monsterbepalingen, werking van apparaten en productkwaliteit. P P P P Pc/i /i 424.14 De kandidaat kan nieuwe medewerkers inwerken. P Pc/i EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-27 -

nummer eindterm /P Taco 424.15 De kandidaat kan stagiaires begeleiden. P Pc/i 424.16 De kandidaat kan de werkzaamheden voor onderhoud en reiniging plannen en coördineren. P Pc/i 424.17 De kandidaat kan complexe procesberekeningen uitvoeren. P Pc 424.18 De kandidaat kan berekeningen die de werking van de apparatuur betreffen, uitvoeren. 424.19 De kandidaat kan theoretische begrippen en principes in de context van het bedrijf beschrijven. P P Pc - - - - - - 28 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

KUNTTOFTECHNOLOGIE 490 Kunststoftechnologie (490) Nummer Eindterm Taco KUNTTOFKENNI 490.01 De kandidaat kan de belangrijkste begrippen uit de polymeerkunde beschrijven. 490.02 De kandidaat kan de belangrijkste eigenschappen van polymeren, gekoppeld aan structuurkenmerken beschrijven. 490.03 De kandidaat kan de belangrijkste mechanische, fysische, chemische, elektrische en optische eigenschappen van kunststoffen beschrijven, inclusief de meest voorkomende testmethoden. 490.04 De kandidaat kan de factoren noemen die degeneratie van kunststoffen veroorzaken. 490.05 De kandidaat kan de belangrijkste vul- en toeslagstoffen en de invloed die deze op de eigenschappen en de verwerkingswijze van kunststoffen hebben, noemen. F F VERWERKINGTECHNIEKEN EN RECYCLING 490.06 De kandidaat kan de belangrijkste kunststofverwerkingstechnieken voor de diverse typen kunststoffen noemen. 490.07 De kandidaat kan de belangrijkste aspecten die te maken hebben met kunststofrecycling beschrijven. F EXTRUDEREN, MENGEN, PUITGIETEN 490.08 De kandidaat kan de opbouw en werking van een extruder beschrijven. 490.09 De kandidaat kan de belangrijkste proceskenmerken van extrusie beschrijven. 490.10 De kandidaat kan de belangrijkste extrusie-methoden beschrijven. 490.11 De kandidaat kan de belangrijkste begrippen behorende bij mengen van kunststoffen verklaren. 490.12 De kandidaat kan de opbouw en werking van een spuitgietmachine beschrijven. EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-29 -

Nummer Eindterm Taco 490.13 De kandidaat kan de belangrijkste proceskenmerken van spuitgieten beschrijven. 490.14 De kandidaat kan de opbouw van een matrijs en de verschillende soorten matrijzen noemen. F CONTRUEREN MET KUNTTOFFEN 490.15 De kandidaat kan het ontwerpproces van een kunststof product beschrijven. 490.16 De kandidaat kan basisprincipes uit de mechanica, gekoppeld aan constructiemonogrammen, op te ontwerpen kunststof producten toepassen. 490.17 De kandidaat kan de belangrijkste vormgevingsdetails van te ontwerpen kunststof producten noemen. F EHEERYTEMEN 490.18 De kandidaat kan eenvoudige problemen in de kunststofverwerking met behulp van statistische technieken oplossen. Ppm/c 490.19 De kandidaat kan een eenvoudig kwaliteitszorgsysteem beschrijven. 490.20 De kandidaat kan de belangrijkste aspecten van veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu in de kunststofverwerking toepassen. Ppm/c PRAKTIJK 490.21 De kandidaat kan de in 490.1 t/m.20 opgedane kennis en vaardigheden toepassen in een reële praktijksituatie. 490.22 De kandidaat kan verantwoordelijkheid dragen in de praktijksituatie in organisatorisch en maatschappelijk verband. Ppm/c 490.23 De kandidaat kan schriftelijk en mondeling rapporteren over zijn werkzaamheden. Pc 490.24 De kandidaat kan veilig en milieubewust functioneren. /pm - 30 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

COMPOIETTECHNOLOGIE 491 Composiettechnologie (491) Nummer Eindterm Taco KUNTTOFKENNI 491.01 De kandidaat kan de belangrijkste begrippen uit de polymeerkunde beschrijven. 491.02 De kandidaat kan de belangrijkste eigenschappen van polymeren, gekoppeld aan structuurkenmerken beschrijven. 491.03 De kandidaat kan de belangrijkste mechanische, fysische, chemische, elektrische en optische eigenschappen van kunststoffen beschrijven, inclusief de meest voorkomende testmethoden. 491.04 De kandidaat kan de factoren noemen die degeneratie van kunststoffen veroorzaken. 491.05 De kandidaat kan de belangrijkste thermoharders/harsen en hun praktische toepassingen noemen. 491.06 De kandidaat kan de belangrijkste mechanische, fysische en chemische eigenschappen van thermoharders/harsen beschrijven. 491.07 De kandidaat kan de principes van de verwerking van thermohardende halffabrikaten beschrijven. 491.08 De kandidaat kan de belangrijkste thermoplastische matrixmaterialen voor composieten en hun praktische toepassingen noemen. 491.09 De kandidaat kan de belangrijkste mechanische, fysische en chemische eigenschappen van thermoplastische matrixmaterialen beschrijven. 491.10 De kandidaat kan de principes van de verwerking van thermoplastische matrixmaterialen beschrijven. F F F 491.11 De kandidaat kan de verschillende typen vezels noemen. F 491.12 De kandidaat kan de belangrijkste mechanische, fysische en chemische eigenschappen van de verschillende typen vezels beschrijven. 491.13 De kandidaat kan de fabricage-methoden van vezels beschrijven. EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-31 -

491.14 De kandidaat kan de verschillende typen textiele verwerkingstechnieken (inclusief voorbehandeling) van vezels beschrijven. 491.15 De kandidaat kan de verschillende kernmaterialen beschrijven. 491.16 De kandidaat kan de fabricagetechnieken van de verschillende kernmaterialen beschrijven. 491.17 De kandidaat kan de belangrijkste vul- en toeslagstoffen en de invloed die deze hebben op de verwerking, de uitharding en de mechanische eigenschappen, noemen. F VERWERKINGTECHNIEKEN 491.18 De kandidaat kan de verschillende verwerkingsmethoden van thermoplastische en thermohardende composiet-halffabrikaten beschrijven. 491.19 De kandidaat kan de toepassing van een bepaalde verwerkingsmethode beschrijven in relatie tot product en productie. 491.20 De kandidaat kan de principes van mallenbouw en mallenonderhoud beschrijven. 491.21 De kandidaat kan de belangrijkste bewerkingstechnieken van composietmaterialen beschrijven. COMPOIETEIGENCHAPPEN EN -TETMETHODEN 491.22 De kandidaat kan de belangrijkste mechanische, fysische en chemische eigenschappen, inclusief de meest voorkomende testmethoden van composieten beschrijven. ONTWERP, VORMGEVING EN CONTRUCTIE 491.23 De kandidaat kan beschrijven welke constructieve overwegingen van belang zijn bij het vormgeven van een composietmateriaal, in relatie tot de keuze van de productietechniek. 491.24 De kandidaat kan noemen op welke manieren composietmaterialen verstijfd kunnen worden. 491.25 De kandidaat kan noemen hoe verschillende composietmaterialen met elkaar verbonden kunnen worden. F F EHEERYTEMEN 491.26 De kandidaat kan eenvoudige problemen in de composietmateriaal productie, met behulp van statistische technieken oplossen. Ppm/c 491.27 De kandidaat kan een eenvoudig kwaliteitszorgsysteem beschrijven. - 32 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

COMPOIETTECHNOLOGIE 491 491.28 De kandidaat kan de belangrijkste aspecten van veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu in de composietmateriaal productie toepassen. Ppm/c PRAKTIJK 491.29 De kandidaat kan de in 491.1 t/m 28 opgedane kennis en vaardigheden toepassen in een reële praktijksituatie. 491.30 De kandidaat kan verantwoordelijkheid dragen in de praktijksituatie in organisatorisch en maatschappelijk verband. Ppm/c 491.31 De kandidaat kan schriftelijk en mondeling rapporteren over zijn werkzaamheden. Pc 491.32 De kandidaat kan veilig en milieubewust functioneren. /pm EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-33 -

Polymeertechnologie (492) Nummer Eindterm Taco YNTHEE VAN POLYMEREN 492.01 De kandidaat kan de verschillende polymerisatiereacties en reactiemechanismen beschrijven. PROCETECHNIEK VAN DE POLYMEEREREIDING 492.02 De kandidaat kan de verschillende procesvoeringen van polymerisatieprocessen, inclusief de relevante procesparameters beschrijven. 492.03 De kandidaat kan de kenmerken van de meest gebruikte reactoren voor polymerisatieprocessen noemen. F 492.04 De kandidaat kan de bereiding van monomeren via kraakprocessen beschrijven. 492.05 De kandidaat kan de verschillende typen mengsystemen bij polymerisatieprocessen beschrijven. 492.06 De kandidaat kan de opwerkingstechnieken van de verschillende typen polymeren uit de reactor tot granulaat beschrijven. 492.07 De kandidaat kan enkele polymerisatieprocessen beschrijven. CHEMICHE EN FYICHE ANALYETECHNIEKEN 492.08 De kandidaat kan de opbouw en werking van de gaschromatograaf, inclusief de diverse injectie- en detectie-technieken beschrijven. 492.09 De kandidaat kan een scheiding beoordelen onder andere met behulp van begrippen als stationaire/mobiele fase en schotelgetal. 492.10 De kandidaat kan berekeningen uitvoeren aan gelfiltratie en aan HPLC. 492.11 De kandidaat kan de principes van de spectrofotometrische technieken UV/VI, XFR en (FT)IR beschrijven. - 34 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002

POLYMEERTECHNOLOGIE 492 Nummer Eindterm Taco 492.12 De kandidaat kan de principes van de spectrofotometrische technieken AA/AE, ICP en NIR noemen. F 492.13 De kandidaat kan de belangrijkste begrippen uit de spectrofotometrie beschrijven. 492.14 De kandidaat kan met ijklijnen berekeningen uitvoeren aan spectrofotometrisch bepaalde componenten. 492.15 De kandidaat kan de belangrijkste technieken van monstername en monsterconditionering, -handling en -voorbewerking beschrijven. 492.16 De kandidaat kan de principes van in-, on-, en offline bemonstering en analyse beschrijven. TRUCTUREN, EIGENCHAPPEN EN KARAKTERIERING 492.17 De kandidaat kan de belangrijkste eigenschappen van polymeren, gekoppeld aan structuurkenmerken beschrijven. 492.18 De kandidaat kan de belangrijkste mechanische, fysische, chemische, elektrische en optische eigenschappen van thermoplastische polymeren beschrijven, inclusief de meest voorkomende testmethoden. 492.19 De kandidaat kan methoden om het brandgedrag van polymeren te bepalen en om molecuulmassa s van polymeren te meten beschrijven. F VERWERKING EN TOEPAING 492.20 De kandidaat kan de verschillende compounderingstechnieken van thermoplasten noemen. F 492.21 De kandidaat kan de verschillende vormgevingstechnieken van thermoplasten, inclusief principes van toegepaste apparatuur en de belangrijkste aspecten van de procesvoering (o.a. procesparameters) beschrijven. 492.22 De kandidaat kan de belangrijkste parameters in vormgevingsprocessen interpreteren. 492.23 De kandidaat kan de principes van meetmethoden aan gereed product beschrijven en relateren aan de polymeereigenschappen, de vormgevingstechniek en de gehanteerde procesomstandigheden. PRAKTIJK 492.24 De kandidaat kan de in 492.1 t/m 492.23 opgedane kennis en vaardigheden toepassen in een reële praktijksituatie. Ppm/c EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C / UITGAVE JULI 2002-35 -

Nummer Eindterm Taco 492.25 De kandidaat kan verantwoordelijkheid dragen in de praktijksituatie in organisatorisch en maatschappelijk verband. 492.26 De kandidaat kan schriftelijk en mondeling rapporteren over zijn werkzaamheden. Pc 492.27 De kandidaat kan veilig en milieubewust functioneren. /pm - 36 - EINDTERMENDOCUMENT PROCEOPERATOR C /UITGAVE JULI 2002