RAPPORT ONDERZOEK NAAR DE KWALITEITSVERBETERING GEREFORMEERDE BASISSCHOOL DE BONGERD School : Gereformeerde basisschool De Bongerd Plaats : Zutphen BRIN-nummer : 04CT Onderzoeksnummer : 102054 Datum schoolbezoek : 11 december 2007 Datum vaststelling : 21 februari 2008
VASTSTELLING RAPPORT Dit rapport bevat de resultaten van een Onderzoek naar de Kwaliteitsverbetering (OKV) dat de inspectie uitvoerde op 11 december 2007. Het rapport is vastgesteld door dhr. dr. L.S.J.M. Henkens, hoofdinspecteur primair onderwijs en expertisecentra, te Utrecht op 21 februari 2008. 3
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING...7 2 KWALITEITSPROFIEL...9 Het kwaliteitsprofiel van Gerefomeerde basisschool De Bongerd...9 3 BESCHOUWING...13 4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT...17 5
1 INLEIDING Het onderzoek naar de kwaliteitsverbetering Op 11 december 2007 bezocht de Inspectie van het Onderwijs Gereformeerde basisschool De Bongerd in het kader van een onderzoek naar de kwaliteitsverbetering (OKV). Dit onderzoek vond plaats als vervolg op het periodiek kwaliteitsonderzoek (PKO) in 2005 waarbij de uitkomst aanleiding was om de ontwikkelingen op de school via een traject van geïntensiveerd toezicht nauwgezet te volgen. De inspectie gaat bij haar toezicht uit van het toezichtkader primair onderwijs 2005. In de brochure 'Toezichtkader PO 2005' vindt u achtergrondinformatie over de indicatoren die de inspectie bij haar toezicht in ogenschouw heeft genomen. U kunt deze brochure downloaden van de website van de inspectie: www.onderwijsinspectie.nl. Bij dit OKV heeft de inspectie onderzoek gedaan naar de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs op de school door na te gaan welke concrete acties de school heeft ondernomen om tot kwaliteitsverbetering te komen en tot welke resultaten dit heeft geleid. Het gaat er bij dit onderzoek om, te bepalen of de kwaliteit van het onderwijs op de school inmiddels van een aanvaardbaar niveau is. De inspectie heeft tenminste de normindicatoren beoordeeld, aangevuld met de indicatoren waarop blijkens het voorafgaande PKO de problemen zich concentreerden. Bij dit OKV heeft de inspectie hierover opnieuw een oordeel uitgesproken. Indien de inspectie daarnaast andere mogelijke tekortkomingen vermoedde, is hiernaar ook onderzoek gedaan. De indicatoren die in het onderzoek zijn betrokken staan vermeld in het kwaliteitsprofiel van hoofdstuk 2, waarbij de toegevoegde indicatoren cursief zijn aangegeven. Indien de school in het kader van zelfevaluatie over een bepaalde indicator of over een bepaald kwaliteitsaspect voldoende betrouwbare en valide gegevens heeft verzameld kan in overleg tussen school en inspectie besloten worden om de oordelen uit de zelfevaluatie alleen te verifiëren en deze niet zelf opnieuw te onderzoeken. Zo sluit de inspectie niet alleen aan bij de specifieke situatie van de school, maar wordt de school bovendien niet onnodig belast. Uw school heeft naast de schoolgids en het schoolplan geen documenten ingestuurd die op uw zelfevaluatie-activiteiten betrekking hebben. De opzet van het onderzoek Het onderzoek naar de kwaliteitsverbetering bestond uit de volgende activiteiten. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. 7
Analyse van, indien beschikbaar, documenten die betrekking hebben op zelfevaluatie-activiteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in de groepen i (Vissen), 2, 3, 4, 6/7 en 8. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de indicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de intern begeleider. Op uw school is verder een gesprek gevoerd met leraren en met ouders. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de bevindingen van het onderzoek besproken met directie en een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag. De inhoud van het rapport Het onderzoek naar de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs levert een kwaliteitsprofiel op van de school (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3 wordt een beschouwing gegeven over de geconstateerde kwaliteit en wordt deze onder andere bezien in relatie tot de context of uitgangssituatie van de school. Indien van toepassing worden in deze beschouwing ook de toegevoegde indicatoren betrokken. In hoofdstuk 4 is de uiteindelijke conclusie aangegeven en worden, indien noodzakelijk, afspraken vermeld met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet. 8
2 KWALITEITSPROFIEL Het kwaliteitsprofiel geeft een overzicht van de waarderingen die de inspectie heeft toegekend aan de kwaliteitsaspecten en indicatoren. In de waardering is tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1. draagt niet of nauwelijks bij; 2. draagt onvoldoende bij; 3. draagt voldoende bij; 4. draagt in hoge mate bij; 5. niet te beoordelen (alleen bij Resultaten en Ontwikkeling van leerlingen). Deze waardering is gegeven indien de school over bepaalde indicatoren geen betrouwbare en valide gegevens beschikbaar heeft. Het kwaliteitsprofiel van Gerefomeerde basisschool De Bongerd Kwaliteitszorg 1.2 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten. 1.3 De school evalueert regelmatig het leren en onderwijzen. 1.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.7 De school waarborgt de sociale veiligheid voor leerlingen en personeel. 1.8 De school draagt zorg voor de kwaliteit van het onderwijs gericht op bevordering van sociale integratie en actief burgerschap, met inbegrip van het overdragen van kennis over en kennismaking met de diversiteit in de samenleving. Leerstofaanbod 3.1 De aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde zijn dekkend voor de kerndoelen. 3.4 De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 3.5 De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 3.6 De leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde zijn afgestemd op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen. 3.8 De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlingengewicht biedt leerinhouden aan bij Nederlandse taal die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. 9
Tijd 4.4 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 4.5 De school stemt de hoeveelheid tijd voor leren en onderwijzen bij Nederlandse taal en rekenen en wiskunde af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. Pedagogisch handelen 5.3 De leraren zorgen ervoor dat leerlingen op een respectvolle manier met elkaar omgaan. Didactisch handelen 6.1 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 6.3 De leraren leggen duidelijk uit. 6.5 De leraren geven expliciet onderwijs in strategieën voor denken en leren. Afstemming 7.1 De leraren volgen de vorderingen van hun leerlingen systematisch. 7.3 De leraren stemmen de instructie en verwerking af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Actieve en zelfstandige rol leerlingen 8.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 8.3 De leerlingen hebben verantwoordelijkheid voor de organisatie van hun eigen leerproces die past bij hun ontwikkelingsniveau. Sfeer op school 9.3 De ouders/verzorgers tonen zich betrokken bij de school door de activiteiten die de school daartoe onderneemt. 9.5 De leerlingen en het personeel voelen zich aantoonbaar veilig op school. Begeleiding 10.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. Zorg 11.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens, bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 11.3 De school voert de zorg planmatig uit. 11.4 De school gaat de effecten van de zorg na. 10
Resultaten 12.1 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 12.2 De sociale vaardigheden van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht. 5 Ontwikkeling van leerlingen 13.1 De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 13.2 Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ontwikkelen zich naar hun mogelijkheden. 13.3 De leerlingen doorlopen in beginsel de school binnen de verwachte periode van 8 jaar. 5 11
3 BESCHOUWING Dit hoofdstuk beschrijft het oordeel van de inspectie over de kwaliteit van het onderwijs op basisschool De Bongerd en geeft een toelichting op het kwaliteitsprofiel. Daarbij legt de inspectie zo mogelijk verbanden tussen de verschillende onderzochte indicatoren onderling en - voor zover relevant - tussen de indicatoren en de schoolcontext, de specifieke doelstellingen van De Bongerd en eerdere inspectieonderzoeken. 3.1 Algemeen beeld Na afloop van het periodiek kwaliteitsonderzoek van mei 2005, waarin werd vastgesteld dat de kwaliteit van het onderwijs op basisschool De Bongerd zich niet op een aanvaardbaar niveau bevond, heeft de inspectie de school en haar bestuur opgedragen planmatig, en onder geïntensiveerd toezicht van de inspectie, te gaan werken aan verbetering van de onderwijskwaliteit. School en bestuur hebben toen, bij wijze van bestuurlijke reactie, een verbeterplan opgesteld dat aansloot bij de door de inspectie geconstateerde tekortkomingen. In de loop van het verbetertraject (2005-2007) heeft de inspectie in totaal vier voortgangsgesprekken met de school gevoerd. In deze gesprekken is de voortgang van de verbeteracties geëvalueerd. De inspectie van het onderwijs komt tot de conclusie dat de inspanningen van de school tot het gewenste resultaat hebben geleid. Zoals blijkt uit het kwaliteitsprofiel is het onderwijs inmiddels op een aanvaardbaar niveau gebracht. De leerresultaten worden, conform de beslisregels, als voldoende beoordeeld. De inspectie constateert dat er veel werk is verzet en dat voldoende planmatig aan de verbetering van de onderwijskwaliteit is gewerkt. Tijdens het onderzoek naar de kwaliteitsverbetering is gebleken dat de uitgevoerde verbeteractiviteiten voor een deel tot aantoonbare verbetering hebben geleid, met name op onderdelen van de leerlingenzorg. Op andere punten is echter ook verdere inzet nodig om de beoogde verbeteringen nog te realiseren. Op het terrein van de kwaliteitszorg en de onderwijspraktijk in de groepen is een aantal tekortkomingen nog niet weggenomen. De directie en het bovenschools management herkennen het beeld en geven aan, dit onderzoek naar de kwaliteitsverbetering niet als het eindpunt van de schoolontwikkeling te zien maar als een tussenmeting, die zicht geeft op het resultaat van de inspanningen tot nu toe. Dat sluit aan bij de algemene indruk van de inspectie dat de school op de goede weg is, maar dat er in de onderwijspraktijk nog een aantal risico's is aan te wijzen dat blijft vragen om aandacht en alertheid van de schoolleiding. 3.2 Toelichting De inspectie wil hier volstaan met een toelichting op verbeteringen sinds het periodiek kwaliteitsonderzoek van 2005, aandachts- of verbeterpunten en indicatoren die niet kunnen worden beoordeeld. 13
Opbrengsten Tijdens het periodiek kwaliteitsonderzoek van 2005 waren de eindopbrengsten niet van een voldoende niveau. De tussenopbrengsten waren toen, vanwege het ontbreken van een landelijk genormeerde toets voor begrijpend lezen, niet te beoordelen. Inmiddels zijn de eindopbrengsten op niveau, hoewel nipt, en worden ook de tussenopbrengsten als voldoende beoordeeld. De mate waarin leerlingen sociale vaardigheden leren beheersen, kan niet worden beoordeeld omdat de school geen landelijk genormeerd instrument hanteert om dat te bepalen. Wel maakt de school gebruik van een planmatig aanbod voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en volgt ze de leerlingen op dit gebied. De school bepaalt nog niet voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften een ontwikkelingsperspectief op basis van onderzoek. Voor deze leerlingen is wel een eigen leerlijn uitgezet maar daaruit wordt nog niet duidelijk dat zij zich daarmee ontwikkelen naar hun mogelijkheden. Daarom wordt deze indicator (13.2) als onvoldoende beoordeeld. Kwaliteitszorg De school maakt op basis van de uitslagen van landelijk genormeerde toetsen overzichten en analyses van de opbrengsten op de verschillende leer- en ontwikkelingsgebieden. De verbeteractiviteiten die ze onderneemt, worden afgeleid van het schoolplan en opgenomen in jaarplannen waarin per activiteit de doelen, betrokkenen, planning en borging zijn vermeld. Daarmee evalueert zij in voldoende mate de opbrengsten en werkt ze planmatig aan verbeteringen. Een verbeterpunt is de wijze waarop de processen in de school worden geëvalueerd. Weliswaar zijn enkele kwaliteitskaarten van het instrument WMK afgenomen, maar deze zijn niet ontwikkeld en passend gemaakt bij de kenmerken en doelen van de school. Ook de directie vindt de zelfevaluatie van onderwijzen en leren nog niet voldoende systematisch en cyclisch. Zij noemt het gebruik van de kwaliteitskaarten tot dusverre wat 'te kort door de bocht'. Ze herkent de punten waaraan de zelfevaluatie nog zal moeten voldoen om een voldoende systematisch karakter te krijgen. De school zal daar in de nabije toekomst aan gaan werken. Bij de kwaliteitszorg betrekt de inspectie ook de mate waarin de school de sociale veiligheid van leerlingen en personeel waarborgt. Leraren en leerlingen ervaren weinig sociale onveiligheid. Er is nog geen integraal schoolbeleid vastgelegd. Van scholen wordt verwacht dat zij niet alleen hun beleid ter preventie, maar ook ter afhandeling van incidenten vastleggen. Daarbij zullen zij een incidentenregistratie en een regelmatige peiling van de veiligheidsbeleving van leraren en leerlingen als basis dienen te gebruiken. Naar de huidige maatstaven is nog geen sprake van een voldoende waarborg met een beleidsmatige aanpak. De inspectie heeft de zorg voor de kwaliteit van het onderwijs voor bevordering van actief burgerschap en sociale integratie als voldoende beoordeeld. De school heeft inzicht in de (geringe) risico's in de sociale context van de school en in de opvattingen en uitingen van leerlingen op het terrein van burgerschap en integratie. Tot dusverre is nog geen aanbod van de school op het gebied van burgerschap en integratie bepaald. 14
De verantwoording van die visie is nog niet in formele schooldocumenten opgenomen en er is nog geen evaluatie van de resultaten van het onderwijs gericht op burgerschap en integratie. Onderwijspraktijk Tijdens het onderzoek zijn de indicatoren die betrekking hebben op het leerstofaanbod en de onderwijstijd alle als voldoende beoordeeld. Dat geldt ook voor de meeste indicatoren van het onderwijzen en leren. Dat was tijdens het PKO van 2005 ook al het geval, maar het onderwijsleerproces vormde niet de belangrijkste aanleiding om de school als zeer zwak aan te merken. Hoewel er wel enkele concrete verbeterpunten in het onderwijzen en leren werden vastgesteld. Tijdens dit OKV zijn in de lesobservaties expliciete aandacht voor leer- en denkstrategieën (indicator 6.5), differentiatie (indicator 7.3) en zelfstandig leren (indicator 8.3) nog in te beperkte mate gezien om ze als voldoende te beoordelen. Op deze punten heeft de school naar het oordeel van de inspectie nog geen aantoonbare vooruitgang geboekt. Het algehele beeld van deze leskenmerken is overigens diffuus. Bij sommige leraren zijn er aanzetten, andere passen ze concreet toe en in weer andere lessen zijn ze geheel afwezig. Dat levert het beeld op van een nogal leraar- of persoonsafhankelijk onderwijs waarin niet een duidelijke schoollijn naar voren komt. De inspectie beschouwt dat als risicovol voor een constante onderwijskwaliteit en daarmee voor de opbrengsten op de langere termijn. Voor deze elementen van het onderwijsleerproces zijn verdergaande, planmatige verbeteractiviteiten wenselijk. In de zorg en begeleiding heeft de school wel enige vooruitgang geboekt. Afgezien van de invoering van nieuwe landelijk genormeerde toetsen (waardoor de signalering (indicator 10.1) nu als voldoende wordt beoordeeld), heeft de intern begeleider een flinke kwaliteitsslag gemaakt in het structureren van de de zorg. Er is een zorgplan waarin de zorg en begeleiding op hoofdlijnen en in stappen worden beschreven en waarin de rol van de intern begeleider centraal staat. Die rol is zowel controlerend en sturend als coachend. Wat betreft de uitvoering van de zorg is verdere verbetering wenselijk en noodzakelijk. Ondanks de heldere structuur en organisatie is de inspectie van oordeel dat de kwaliteit van de zorg op de werkvloer nog (te) sterk afhankelijk is van de individuele leraar. Dat wordt ook door een aantal ouders beaamd. De uitvoering van de zorg zou beter in handelingsgerichte plannen vastgelegd moeten worden dan nu gebeurt (het instrument Parnassys is daarvoor inmiddels ingevoerd), opdat de uitvoering beter kan worden gevolgd door de intern begeleider en de effecten beter kunnen worden gemeten en geëvalueerd. Op deze punten heeft de inspectie de zorg nog als onvoldoende gewaardeerd. De genoemde verbeterpunten worden door de intern begeleider en de directie onderschreven en zijn al een aandachtspunt voor de schoolleiding. 15
4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT Bij dit OKV heeft de inspectie ook een onderzoek gedaan naar de naleving van een aantal wettelijke voorschriften. Dit onderzoek betrof de wettelijke voorschriften over de geplande onderwijstijd en over een door het bevoegd gezag vastgestelde schoolgids en schoolplan. Op basis van dit onderzoek concludeert de inspectie dat de school aan deze wettelijke bepalingen voldoet. De bevindingen van dit OKV leiden tot de volgende conclusie over het vervolg van het toezicht: De kwaliteit van het onderwijs op de school is weer op een aanvaardbaar niveau gebracht en vraagt geen aanpassing van het toezicht meer. Het bevoegd gezag en de directie herkennen en erkennen het kwaliteitsprofiel. In het eerstvolgende (jaarlijks) overleg met het bevoegd gezag wordt de verdere schoolontwikkeling besproken, waarbij opbrengsten, (het leraarafhankelijke) didactisch handelen en het planmatig handelen specifieke aandacht zullen krijgen. 17