Infobrochure Logopedie & Afasiologie
Dienst logopedie De logopedische dienst van het O.L.V. Van Lourdes Ziekenhuis Waregem staat open voor gehospitaliseerde en ambulante personen met uiteenlopende problemen. Hierbij worden enkele inhoudelijke en praktische aspecten omschreven. Mocht u vragen hebben, dan kunt u zich steeds vrijblijvend richten tot de dienst op het nummer 056/ 62 33 84 neurologische spraak- en taalstoornissen: afasie en dysartrie dysfagie (slikstoornis) stemstoornissen stem- of spraakstoornis na een oncologische ingreep ter hoogte van het mond- en halsgebied. Neurologische spraak- en taalstoornissen Afasie is een taalstoornis ten gevolge van een hersenletsel, waarbij zowel het begrijpen als het spreken aangetast kunnen zijn. Ook het lezen (alexie), het schrijven (agrafie) en het rekenen (acalculie) kunnen moeilijkheden vertonen. Als bijkomende problemen merken we vaak hemianopsie (halfzijdige blindheid), neglect (verwaarlozen van de aangetaste lichaamshelft), apraxie (een stoornis in het uitvoeren van doelgerichte handelingen) en emotionele labiliteit (huil- en lachbuien) op. Dit alles heeft een invloed op de zelfstandigheid en het sociale leven van de patiënt. Verder kunnen ook geheugenproblemen (amnesie), karakterwijzigingen en concentratiestoornissen voorkomen, afhankelijk van de plaats van het letsel. De gestoorde bezenuwing van de spraakorganen kan een dysartrie veroorzaken.
Bij een afasie of dysartrie streven we er steeds naar om opnieuw zo optimaal mogelijk de verbale taal te hanteren teneinde de primaire behoefte van elke mens, namelijk zijn gevoelens en ideeën kunnen uiten, zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Indien dit niet lukt, wordt ter ondersteuning non-verbale taal ingeschakeld. Wanneer enkel de non-verbale taal intact is, kunnen andere hulpmiddelen aangewend worden. We maken dan gebruik van een communicatiebord met picto s/geschreven taal aangepast aan de mogelijkheden van de patiënt, een taalzakboek, een spraakcomputer, Dysfagie Bij een slikstoornis wordt aan voedselbegeleiding gedaan. Hierbij vindt de logopedische therapie plaats op de kamer van de patiënt en staan we de patiënt zowel verbaal als manueel bij tijdens het slikproces. Stemstoornissen Stemproblemen komen zowel bij kinderen als bij volwassenen voor. Ze kunnen verschillende oorzaken hebben: verkeerd stemgebruik, bvb. foutieve ademhaling stemmisbruik, bvb. veelvuldig roepen (dit kan stembandknobbels veroorzaken) organische afwijkingen, bvb. stembandverlamming stemwisseling bij jongens psychische problemen Het spreken is niet aangenaam meer en kost veel moeite. In sommige gevallen leidt het probleem zelfs tot beroepsonbekwaamheid. 4
Wanneer raadpleegt u best de logopedie? als de heesheid langer dan drie weken blijft duren bij een onaangenaam stemgeluid als u vlug moe wordt bij het praten bij blijvende keelpijn als u geen of onvoldoende stemvolume kunt maken bij een schorre stem Wat kan u verwachten bij de logopedie? De logopediste neemt een grondig onderzoek af. Ze gaat de kwaliteit en de mogelijkheden van de stem na. Aan de hand van vragen probeert ze de mogelijke oorzaak te achterhalen. Daarbij wordt beroep gedaan op de neus-keel-oor-arts. Hij gaat na of er organische afwijkingen zijn. Na interpretatie van de resultaten wordt overlegd of therapie al dan niet noodzakelijk is. Waaruit bestaat stemtherapie? Bij een stemstoornis wordt stemtherapie opgestart teneinde het correcte ademhalingstype, het resoneren en het nasaleren aan te leren, alsook de stemhygiëne uitvoerig te bespreken. Stem- of spraakstoornis na een oncologische ingreep ter hoogte van het mond- en halsgebied Na een oncologische ingreep ter hoogte van het mond- en halsgebied kan ook een stem- of spraakstoornis aanwezig zijn. Afhankelijk van de problematiek starten we een behandeling op om opnieuw een zo goed mogelijke verbale communicatie te creëren. 5
Tips voor het omgaan met mensen met afasie A. Communicatie met de afasiepatient Spreek de afaticus aan als een volwassene. Gebruik eenvoudige maar geen kinderlijke taal. Richt de aandacht van de afaticus vooraleer je begint te praten door: hem aan te raken zijn naam te noemen in te leiden waarover je gaat praten. Kijk hem hierbij aan (zorg voor voortdurend oogcontact): het zien van mondbewegingen en mimiek stimuleert het begrip. Voer het gesprek in een rustige omgeving. Lawaai, drukte of veel mensen die door elkaar praten brengen onnodige verwarringen voor de patiënt. Ga niet roepen of harder praten. Dat is niet nodig en vaak zelfs hinderlijk. Praat over concrete zaken: dingen die de afaticus bekend zijn en interesseren, dingen uit de onmiddellijke omgeving. Vermijd nare onderwerpen niet. Neem tijd voor een gesprek. Ga er rustig voor zitten (praten niet combineren met andere activiteiten). Spreek langzaam en duidelijk op een natuurlijke manier B. Tips om het begrijpen te stimuleren. Spreek in korte zinnen en benadruk de trefwoorden. Vermijd uitgebreide omschrijvingen, maar breng slechts één idee aan per zin. Zeg niet: Terwijl jij T.V. kijkt, lees ik de krant. Maar zeg: Jij kijkt T.V. Ik lees de krant. 6
Plaats de belangrijkste woorden aan het einde van de zin: dan worden deze gemakkelijker onthouden. Als morgen het belangrijkste gegeven is in de mededeling, zeg dan niet: Morgen komt Annie., maar zeg: Annie komt morgen. Gebruik pauzes, d.w.z.: verdeel een langere zin in verschillende ideeën in d.m.v. pauzes. Pauzeer tussen de zinnen in (tel tot 5) Gebruik gebaren of beeld iets uit om het begrip te stimuleren. Wijs de zaken aan indien mogelijk. Als je een gebaar gebruikt, doe dat dan op het moment dat je het woord uitspreekt, anders zorg je voor verwarring. Maak gebruik van de geschreven taal en van prenten of tekeningen om iets duidelijk te maken. Noteer de trefwoorden onder elkaar. Bv. Ik ga morgen met de auto naar de garage. morgen auto garage Er kan ook gebruik gemaakt worden van het Taalzakboek of van een communicatiebord of schrift. Verander niet te snel van onderwerp. Als je over iets anders begint, geef dit dan aan: verander je houding. sluit het vorige onderwerp af d.m.v. een gebaar en kondig het nieuwe onderwerp aan. pauzeer tussen de twee onderwerpen. Houd rekening met het dialect van de afaticus. Als de afasiepatiënt grote begripsmoeilijkheden heeft, maak dan gebruik van eenvoudige en enkelvoudige ja / neen vragen. Niet: Wil je koffie of thee? Maar wel: Wil je koffie? (antwoord) Wil je thee? (antwoord) 7
Wacht telkens een reactie af vooraleer verder te praten. Kijk goed naar de reacties en de gelaatsuitdrukking. Geef de afaticus ruim de tijd om de zin te verwerken. Controleer of hij het begrepen heeft. Herhaal eventueel de zin, nog trager indien nodig. Soms is het nodig de idee op een andere manier te formuleren. Bv. Ik ga boodschappen doen. Ik ga naar de winkel. C. Tips om het spreken te stimuleren. Dwing de afaticus niet om te spreken. Moedig wel zijn pogingen aan. Laat de afasiepatiënt vragen beantwoorden met ja of neen; eventueel met ja-knikken of neen-schudden. Niet: Vertel eens hoe u zich voelt. Maar wel: Voelt u zich goed? Voelt u zich slecht? Let op! Sommige afasiepatiënten verwarren ja en neen. Controleer telkens of hij wel degelijk ja of neen bedoelde. Laat de afasiepatiënt ook zaken aanwijzen of uitbeelden. Stimuleer dit door het zelf voor te doen. Gebruik het Taalzakboek of een communicatie-schrift of bord. Laat de afaticus zelf ook tekenen of schrijven. Vaak is dit een hulpmiddel om zich beter te uiten. Stimuleer hem hiertoe. Herhaal wat u denkt te hebben verstaan. Informeer of het juist is. Verbeter de afaticus niet te veel. Spreek niet in zijn plaats. Geef hem de gelegenheid en de tijd om te praten. Wacht rustig tot hij klaar is. Stel geen vragen aan derden die de afaticus zelf kan beantwoorden. Praat niet over zijn hoofd heen met andere personen. 8
Zorg ervoor dat de patiënt niet te vermoeid is want vermoeidheid heeft een negatieve invloed op het begrijpen en het spreken. D. Niet- communicatieve aandachts-punten. Zit of sta aan de goede, niet verlamde zijde van de patiënt wanneer er sprake is van een uitval van de helft van het gezichtsveld (= hemianopsie). In dit geval kunt u als oefening èn in overleg met de patiënt ook aan de gestoorde zijde gaan zitten om hem te stimuleren zich bewust te zijn van die zijde en het hoofd te draaien. Toon begrip. Laat merken dat u beseft hoe moeilijk het voor hem is. Ga zijn verdriet niet negeren of eroverheen praten. Bevestig eerst zijn verdriet; nadien kan je over iets gezelligs praten. Wees zo eerlijk mogelijk. Laat merken dat u blij bent met elke kleine verbetering die de afaticus maakt. Probeer zoveel mogelijk de normale gezinsactiviteiten door te laten gaan. Overleg met de patiënt. Zoek bezigheden en spelletjes die de afaticus graag doet en kan doen. In sommige omstandigheden kan iets samen doen het praten vervangen. Probeer contacten met vrienden en kennissen in stand te houden. Licht ook hen in omtrent de problematiek. Geef slechts hulp waar nodig. Vermijd overbezorgdheid en spoor aan tot zelfstandigheid bij dagelijkse activiteiten. 9
Vragen voor verdere inlichtingen i.v.m. specifieke problemen kunt u altijd terecht bij de behandelende logopediste. Wij zijn elke voormiddag aanwezig van 8u30 12u en op maandag- en donderdagnamiddag tot 15u30. Hilde Vanden Driessche, logopediste-afasiologe Caroline Lammertijn, logopediste Telefoon: 056/ 62 33 84 Email: logopedie@ziekenhuiswaregem.be 10
11
Contact Dienst Logopedie: 056/ 62 33 84 Telefoonnummer onthaal: 056/ 62 31 11 Auteur: Dienst Logopedie Publicatiedatum: Mei 2017 Doc: 6248 O.L.V. van Lourdes Ziekenhuis Waregem Vijfseweg 150 8790 Waregem T. 056/ 62 31 11 F. 056/ 62 30 20 E. info@ziekenhuiswaregem.be www.ziekenhuiswaregem.be