16wonenetc.
50.000 Nederlanders wekken in een coöperatie eigen energie op De windmolen van de buurt Met buren een windmolen laten bouwen of een zonnepark aanleggen, zonder de tussenkomst van een bedrijf zo n vijftigduizend Nederlanders doen het. Hoe pakken ze dat aan, en wat levert het ze op? TEKST MARIJKE VAN GERVEN BEELD RUUD VAN DER GRAAF eigen huis magazine juni 2017 17
A l in de jaren tachtig dachten inwoners van de gemeente Waterland: stroom opwekken? Dat kunnen we zelf. Dus begonnen ze een coöperatie en lieten ze windmolens neerzetten. En sinds kort hebben we in Broek ook een coöperatie met zonnepanelen, zegt Willem de Vries uit Broek in Waterland. Veel mensen in het dorp wilden panelen, maar wonen in een monument of hun huis heeft een verkeerde zonligging. Maar in de weilanden van Waterland staan grote veestallen die juist heel geschikt zijn voor zonnepanelen. De Vries zorgde er met plaatsgenoot Johan Lok voor dat op een schuurdak in de buurt 272 zonnepanelen werden geïnstalleerd. De panelen leveren stroom aan 24 huishoudens in de buurt [zie ook pagina 21]. Nederland telt nog 312 andere cooperaties van groepen particulieren die met elkaar energie opwekken, inkopen of besparen. Bij elkaar hebben ze ongeveer vijftigduizend leden. Wat drijft die mensen een energiecoöperatie te beginnen? De meesten willen het heft in eigen hand nemen, zegt Katrien Prins, projectmanager bij HIER Opgewekt, een organisatie die consumenten helpt een energiecoöperatie te beginnen. Haar organisatie zag het aantal energiecoöperaties snel toenemen, vanaf 2007 tot aan zo n twee jaar geleden. Prins: De spurt begon zo n beetje gelijktijdig met het begin van de kredietcrisis. Mensen zetten zich af tegen grote partijen. Het klimaat is voor veel deelnemers pas argument twee, drie of vier. Om de bouw van een zonnepark of windturbine te financieren, kan een cooperatie geld lenen van consumenten of certificaten of aandelen uitgeven. De huishoudens die dit soort waardepapieren kopen of geld uitlenen, worden lid van de coöperatie. Dat geeft ze zeggenschap over het project. Ze zijn gezamenlijk eigenaar van bijvoorbeeld de zonnepanelen en kunnen stemmen over eventuele vervolgprojecten, zegt Prins. Overigens is het niet nodig voor alle projecten een coöperatie op te richten. Wie eenmalig met buurtbewoners isolatiemateriaal wil aanschaffen, kan dat natuurlijk gewoon doen. Een energiecoöperatie beginnen, is volgens Prins namelijk best wat gedoe. Je moet bijvoorbeeld statuten opstellen en naar de notaris. Dus lees je goed in en zoek mensen die enthousiast zijn over het plan. De ideale coöperatie heeft deelnemers die verstand hebben van wet- en regelgeving, financiën, communicatie, belastingen en duurzame energietechnieken. Gelukkig zijn er verscheidene organisaties die je, al dan niet tegen betaling, helpen. Prins hoopt dat elke gemeente op termijn minstens één goed georganiseerde energiecoöperatie heeft, waarbij mensen zich kunnen aansluiten. De weg daarnaartoe lijkt al ingeslagen: er zijn in ieder geval al zoveel coöperaties, dat de eerste coöperaties van coöperaties zijn gevormd. Op hieropgewekt.nl staan stappenplannen die beginnende energiecoöperaties op weg helpen. Ook staan daar voorbeelden van en verwijzingen naar andere coöperaties. dit vindt de vereniging Burgers bereiken samen veel Vereniging Eigen Huis is blij dat zoveel consumenten een energiecoöperatie beginnen of zich bij een coöperatie aansluiten. Huishoudens spelen een belangrijke rol in de overgang naar een volledig duurzame energievoorziening in 2050, zegt Maarten Eeke van der Veen, beleidsadviseur bij Vereniging Eigen Huis. Coöperaties laten volgens hem zien dat burgers met elkaar veel kunnen bereiken. Het wemelt van de lokale initiatieven. Nu is het zaak dat landelijk geïnventariseerd wordt welke samenwerkingen succesvol zijn. Zodat anderen daarvan kunnen leren, en groeien. Bram en Jan Taks bij hun vijzeltubine. Een waterkrachtcentrale van een miljoen, die als grap begon. 18 eigen huis magazine juni 2017
Waterkrachtcentrale Dommelstroom Het begon als grap Bram Taks (39) maakte zes jaar geleden met zijn vader Jan (67) een wandeling langs rivier de Dommel, vlak bij zijn ouderlijk huis in Sint-Michielsgestel. Het begon als grap. Mijn vader en ik stonden bij de oude stuw, zagen het water vallen en vroegen ons af of daarmee energie kon worden opgewekt. Na wat googelen begreep ik dat er jaarlijks 250 miljard liter water 1,80 meter van de stuw valt veel meer dan ik dacht, zegt Bram. Jan en Bram hebben een technische achtergrond. Ze stelden het waterschap voor een waterkrachtcentrale te bouwen op de plaats van de stuw, maar het waterschap zag dat niet zitten. We mochten wel zelf aan de slag, zeiden ze. Dat hebben we gedaan. We onderzochten verschillende technieken en kwamen uit op een vijzelturbine. Dat is een grote schroef die schuin in het water ligt. Het water van de rivier stroomt in de schroef en de zwaartekracht duwt de schroef naar beneden, waardoor die blijft draaien. Op die manier wekt de schroef stroom op vergelijk het met de dynamo van je fiets. We hadden bijna een miljoen euro nodig voor de bouw. Dat geld brachten we bij elkaar met de verkoop van certificaten en bijdragen van sponsors. Nu zijn zeshonderd certificaathouders in een coöperatie eigenaar van de centrale. Waterkrachtcentrale Dommelstroom werd afgelopen december geopend. Ik verwacht een rendement van ongeveer 8 procent: een tientje per jaar per certificaat. We hebben geen vergunning om de stroom direct aan huishoudens te leveren, dus hebben we een contract met leverancier Huismerk Energie. Het kostte, bloed, zweet en tranen, maar ik ben heel trots dat ik dit met mijn vader voor elkaar heb gekregen. eigen huis magazine juni 2017 19
Windturbine Coöperwiek We maken jaarlijks 80 duizend euro winst en die investeren we lokaal De bank wilde ons twee miljoen euro lenen voor de bouw van de molen. Wij moesten zorgen voor het laatste miljoen, zegt Albert Jansen (68). Hij is secretaris van coöperatie Zuidenwind. Met de coöperatie hebben we de vijfde molen van een klein windpark in het Limburgse Neer gebouwd. Twee andere windcoöperaties wilden ons helpen een miljoen euro bij elkaar te brengen: Meerwind en De Windvogel stonden allebei garant voor 450 duizend euro. Voor Zuidenwind bleef zo nog 100 duizend euro over. De belangstelling van particulieren om mee te doen overviel ons. Binnen enkele weken leenden ruim tweehonderd leden de coöperatie geen 100, maar 500 duizend euro. Hierdoor was veel minder geld nodig van de andere coöperaties. De bouw van de molen begon in februari 2015, in september draaide hij. Zuidenwind gaf geen aandelen, winddelen of obligaties uit. Elk lid kon minimaal vijftig euro aan de coöperatie lenen. Jaarlijks wordt tijdens de ledenvergadering het rentepercentage vastgesteld. Volgens Jansen is nauwelijks bezwaar gemaakt tegen de bouw van de turbine. Wij maken jaarlijks 80 duizend euro winst en investeren dat in lokale projecten. Zo heeft de buurt nu glasvezelinternet. Voor enkele adresjes in het buitengebied komt Ziggo normaal gesproken niet langs, maar door de contacten en de financiële garantie van de coöperatie wel. Ook heeft een werkgroep een lesprogramma over duurzame energie gemaakt voor lagere en middelbare scholen. Onderdeel daarvan is dat kinderen met hun leerkrachten en ouders onze windmolen De Coöperwiek kunnen bezoeken. En nu willen we asbestdaken van boeren saneren en er zonnepanelen op leggen. De mensen in de buurt zijn echt blij met de turbine. Toen de molen tijdens een testperiode stilstond, kregen we hierover zelfs appjes. Inmiddels maken we plannen om een nieuwe molen te bouwen. Als de gemeente ermee instemt, wordt dit de zesde in het bestaande windpark. Van links naar rechts: Alex Janssen (molenaar en bestuurslid), Albert Jansen (secretaris en initiatiefnemer), Jos Hannen (molenaar en binnen de coöperatie bouwkundige) en Jo Hobus (molenaar). 20 eigen huis magazine juni 2017
Zon op Broek in Waterland Misschien lukt een vierde project ook wel Op een dag fietste ik in de polder voorbij een boerderij met een mooi, groot dak voor zonnepanelen. De boer wilde zijn dak wel beschikbaar stellen voor ons zonne-energieproject, zegt Willem de Vries. De Vries (67) en Johan Lok (67) wonen in Broek en Waterland en begonnen een zonne-energiecoöperatie. Het plan bestond al een tijdje, maar door tijdgebrek van de toenmalige initiatiefnemers kwam het niet echt van de grond. Wij hebben meer tijd en gingen er daarom verder mee, zegt De Vries. Vorig jaar maart begonnen de mannen met het werven van geïnteresseerden. We flyerden en vonden in de maanden erna 24 geïnteresseerden. In augustus werd de coöperatie opgericht en in december produceerden de 272 panelen voor het eerst stroom, zegt Lok. Bij het opzetten van een coöperatie komt veel kijken, merkten De Vries en Lok. We hadden vragen over onder meer de financiën, contracten en het verdienmodel. Daarom hebben we ons laten begeleiden door Zon op Nederland, een coöperatie die startende coöperaties als de onze begeleidt, zegt Lok. De coöperatieleden krijgen gedurende vijftien jaar de energiebelasting en de btw terug over elk kilowattuur die hun panelen opwekken. Ook delen ze de opbrengst van de verkoop van de opgewekte stroom. De Vries en Lok verwachten dat dit de deelnemers zo n veertig euro per paneel, per jaar gaat opleveren. Inmiddels is het tweede project ook een succes. Lok: Deze panelen komen op het dak van de stal van de oom van de eerste boer. Een derde project is al in voorbereiding en misschien lukt een vierde ook nog wel. Johan Lok (l) en Willem de Vries (r) bij hun mooie, grote dak voor zonnepanelen. eigen huis magazine juni 2017 21