Orale implantaten in de algemene praktijk

Orale implantaten in de algemene praktijk

Orale implantaten in de algemene praktijk onder redactie van Prof. em. dr. D. van Steenberghe Prof. dr. I.E. Naert Prof. dr. G.M. Raghoebar Dr.A.P.Slagter Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008

Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 51633 NUR 887 Ontwerp omslag: TEFF (www.teff.nl) Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Inhoud Lijst van medewerkers 1 Redacteuren 1 Auteurs 1 Met medewerking van 2 1 Inleiding 3 2 Weefselreactie tijdens en na de implantatieprocedure 9 2.1 Inleiding 9 2.2 Implantatieprocedure 9 2.3 Wondgenezing 10 2.3.1 Ontstekingsmediatoren 10 2.3.2 Fibrineadhesie en de provisorische matrix 10 2.3.3 De rol van bloedplaatjes, bloedvaten en ontstekingscellen 11 2.3.4 De herstelfase 11 2.3.5 Groeifactoren 12 2.4 Afweerreacties 12 2.4.1 Fabricage en verpakken 13 2.5 Interactie tussen weefsels en implantaatmateriaal 14 2.6 Mechanische belasting en functionele aanpassing 14 2.7 Vroege belasting van implantaten, directe prothetiek, direct belasten, directe functie 15 2.7.1 Directe prothetiek op implantaten 15 2.7.2 Directe belasting van implantaten 15 2.7.3 Directe functie 16 2.8 Reacties van de peri-implantaire weke weefsels 16 2.9 De biologische breedte 16 2.10 Weefselreacties bij direct plaatsen na extractie 18 2.11 Conclusies 19 Literatuur 20 3 Oppervlaktekarakteristieken van enossale implantaten en de microbiologische gevolgen 21 3.1 Inleiding 21 3.2 Chemische samenstelling 21 3.3 Oppervlakteruwheid 21 3.4 Vrije oppervlakte-energie 22 3.5 Microbiologische aspecten 23 3.6 Peri-implantitis 24 3.7 Besluit 24 Literatuur 24

VI Orale implantaten in de algemene praktijk 4 Biomechanica van enossale implantaten 27 4.1 Inleiding 27 4.2 Biomechanica 27 4.2.1 Inleiding 27 4.2.2 Invloed van mechanische belasting op osseointegratie 28 4.2.3 Implantaatvoorbelasting 29 4.2.4 Factoren die de biomechanica van orale implantaten beïnvloeden 29 4.3 Algemene beschouwingen 32 Literatuur 32 5 (Neuro)fysiologie van enossale implantaten 35 5.1 Inleiding 35 5.2 Neurofysiologie 35 5.2.1 Innervatie rond tanden en implantaten 35 5.2.2 Mobiliteitskarakteristieken van tanden en implantaten 36 5.2.3 Gevoelsfunctie van tanden en implantaten 36 5.2.4 Reflexfunctievantandenenimplantaten 36 5.2.5 Bijtkrachtenontwikkeldmettandenenimplantaten 37 5.2.6 Kauwen met tanden of implantaatgedragen prothesen 37 5.2.7 Spraak met implantaatgedragen prothesen 38 5.3 Conclusies 38 Literatuur 39 6 Preoperatief onderzoek: systeem- en lokale factoren 41 6.1 Inleiding 41 6.2 Medische anamnese 41 6.2.1 Diabetes mellitus 42 6.2.2 Botafwijkingen 42 6.2.3 Hematologische afwijkingen 43 6.2.4 Cardiovasculaire afwijkingen 43 6.2.5 Ziekte van Crohn 43 6.2.6 Psychische stoornissen 43 6.2.7 Medicamenten 44 6.2.8 Roken 44 6.3 Anamnese over mondfuncties 44 6.4 Extraoraal onderzoek 44 6.4.1 Algehele esthetiek 44 6.4.2 Esthetiek natuurlijke (rest)dentitie en bestaande gebitsprothesen 45 6.4.3 Spraak 45 6.4.4 Musculatuur 45 6.4.5 Kaakgewrichten 45 6.5 Intraoraal onderzoek 45 6.5.1 (Rest)dentitie 45 6.5.2 Gebitsprothesen 46 6.5.3 Mond- en prothesehygiëne 46 6.5.4 Tandeloze (delen van de) processus alveolaris 46 6.5.5 Slijmvlies 46 6.5.6 Tong 47 6.5.7 Mondbodem 47 6.5.8 Speeksel en speekselklieren 47 6.5.9 Palatum molle 47 6.5.10 Extreme kokhalsreflex 47 6.5.11 Relatie tussen boven- en onderkaak 47 Literatuur 48 7 Preoperatieve radiologische planning bij het plaatsen van enossale implantaten 49 7.1 Inleiding 49 7.2 Intraorale radiografie 49 7.3 Panoramische radiografie 50 7.4 Schedelprofielopname 50 7.5 Conventionele tomografie 50

Inhoud VII 7.6 Computertomografie 51 7.7 Cone-beam-computertomografie 52 7.8 Conclusie 54 Literatuur 54 8 Solitaire tandvervanging: implantaat of brug? 55 8.1 Inleiding 55 8.2 Prognose solitaire implantaten 55 8.3 Prognose conventioneel kroon- en brugwerk 56 8.4 Prognose adhesief brugwerk 58 8.5 Indicatiestelling 58 8.5.1 Restauratiegraad buurelementen 58 8.5.2 Parodontale status 59 8.5.3 Belasting door occlusie- en articulatieverhoudingen 59 8.5.4 Esthetiek 60 8.5.5 Leeftijd patiënt 61 8.6 Kostprijs 63 8.7 Conclusie 63 Literatuur 63 9 Preoperatieve indicatiestelling bij de volledig edentate patiënt 67 9.1 Inleiding 67 9.2 Algemene aspecten indicatiestelling 67 9.2.1 Medische factoren 67 9.2.2 Prothetische factoren 68 9.2.3 Chirurgische factoren 69 9.3 Indicatiestelling edentate onderkaak 71 9.4 Indicatiestelling edentate bovenkaak 72 9.5 Conclusie 73 Literatuur 73 10 Voorlichting aan patiënten bij toepassing van orale implantaten 77 10.1 Inleiding 77 10.2 Het eerste gesprek 77 10.2.1 De opbouw van het gesprek 78 10.2.2 Het gebruik van hulpmiddelen 79 10.2.3 Documentatie 79 10.2.4 Behandelplan, begroting en written informed consent 80 10.3 Tweede en volgende consultaties 80 Literatuur 81 11 De procedure rondom het plaatsen van implantaten 83 11.1 Inleiding 83 11.2 De prechirurgische fase 84 11.3 Steriliteit in de operatiekamer 85 11.3.1 Hygiëne 86 11.3.2 Kleding 86 11.3.3 Haarbescherming 86 11.3.4 Mondmasker 86 11.3.5 Beschermbril 86 11.3.6 Steriele schorten 86 11.3.7 Handschoenen 86 11.3.8 Sterilisatie van instrumentarium 87 11.4 Onvoldoende botvolume om direct implantaten te plaatsen 87 11.4.1 Scherpe, smalle processus alveolaris 90 11.4.2 Splijten van de processus alveolaris 90 11.4.3 Buccale botopbouw 90 11.4.4 Geleide botregeneratie 90 11.4.5 Augmentatie van de sinusbodem 95 11.4.6 Le-Fort-I-osteotomie met interpositie van bot 95 11.4.7 Reconstructie van de edentate onderkaak 95 11.4.8 Distractieosteogenese 97

VIII Orale implantaten in de algemene praktijk 11.4.9 Boormallen 99 11.5 Het aanbrengen van implantaten 99 11.5.1 Preparatie van het implantaatbed 99 11.5.2 Voorbereiden van het implantaatbed 99 11.5.3 Het implanteren 100 11.5.4 Esthetische overwegingen 100 11.5.5 Hechten 101 11.5.6 Eén fase of twee fases 101 11.5.7 Implanteren direct na extractie 101 11.5.8 Esthetische overwegingen bij het vrijleggen 101 11.5.9 Driedimensionale planning 103 11.6 Nazorg 104 11.6.1 Tijdelijke prothetische constructies 104 11.7 Complicaties 106 11.7.1 Peroperatieve complicaties 107 11.7.2 Postoperatieve complicaties 109 11.7.3 Explantatie van implantaten 114 11.8 Epiloog 117 Literatuur 118 12 Prothetiek in de algemene praktijk 123 12.1 Inleiding 123 12.2 Type implantaatgedragen voorzieningen 123 12.2.1 Het solitaire implantaat 123 12.2.2 De partiële brug 124 12.2.3 De volledige brug en de overkappingsprothese 127 12.3 Klinische procedure 128 12.3.1 Afdrukname 128 12.3.2 Keuze van abutment 129 12.3.3 Randaanpassing en de passieve pasvorm van de suprastructuur 131 12.3.4 Gecementeerde of verschroefde prothetische voorzieningen? 132 12.3.5 Occlusale vormgeving en occlusieconcepten 132 12.3.6 Porselein of composiet? 133 12.4 Tandtechnische aspecten 133 12.4.1 Implantaatgedragen volledige voorzieningen 133 12.4.2 Implantaatgedragen partiële voorzieningen 146 12.5 Prothetische complicaties 149 12.6 Nieuwe ontwikkelingen 149 12.6.1 Immediaat implantaat en directe belasting 149 12.6.2 Directe of uitgestelde belasting? 150 12.7 Algemene conclusie 150 Literatuur 150 13 Nazorg, onderhoud, evaluatie en reparatie van implantaten en suprastructuren 153 13.1 Inleiding 153 13.2 Reiniging van implantaten, meso- en suprastructuur 153 13.2.1 Noodzaak en mogelijkheden tot reiniging 153 13.2.2 Mondhygiëne-instructie, hulpmiddelen en zelfzorg 155 13.2.3 Professionele intra- en extraorale reiniging van implantaten en componenten 157 13.2.4 Inspectie van de mondholte en de prothetische voorziening 158 13.2.5 Het de- en remonteren van mesostructuuronderdelen, schroevendraaiers en momentsleutels 159 13.3 Evaluatie 162 13.3.1 Klinische parameters 162 13.3.2 Röntgenologische parameters 167 13.3.3 Bruikbaarheid en betrouwbaarheid van gangbare klinische en röntgenologische parameters bij implantaten 172 13.4 Frequentie van optreden van complicaties 173 13.4.1 Complicaties bij uitneembare prothetiek 173 13.4.2 Complicaties bij vaste prothetiek 175

Inhoud IX 13.4.3 Conclusies 177 13.5 Reparatie van de suprastructuur 177 13.5.1 Reparaties bij uitneembare prothetiek 177 13.5.2 Reparaties bij vaste prothetiek 180 Literatuur 183 14 Implantaatfalen: mechanische belasting en peri-implantitis 189 14.1 Inleiding 189 14.2 De impact van mechanische belasting op bot(vorming) rondom implantaten 190 14.2.1 Inleiding 190 14.2.2 Mechanische belasting: definities en begrippen 190 14.2.3 Botmodellering onder invloed van belasting 191 14.2.4 Botremodellering onder invloed van belasting 193 14.3 De impact van peri-implantitis op het peri-implantaire bot 195 14.3.1 Microbiota bij peri-implantitis 195 14.3.2 Kwalitatieve en kwantitatieve verschillen in microbiota 196 14.3.3 Behandeling van peri-implantitis 196 14.3.4 Vatbaarheid voor parodontitis en peri-implantitis 196 14.3.5 Microbiota in het restgebit 196 14.3.6 Pocketdiepte 197 14.3.7 Oppervlakteruwheid/verruwing 197 14.3.8 De intraorale belastingstijd 197 14.4 Overbelasting versus peri-implantitis 198 14.5 Conclusie 198 Literatuur 198 Register 205

Lijst van medewerkers Redacteuren Prof. em. dr. D. van Steenberghe, Afdeling Parodontologie, School voor Tandheelkunde, Mondziekten & Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. I.E. Naert, Afdeling Prothetische Tandheelkunde, School voor Tandheelkunde, Mondziekten & Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. G.M. Raghoebar, AfdelingvoorMondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Dr. A.P. Slagter, Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde, Medisch Centrum Leeuwarden, Leeuwarden Auteurs Prof. dr. C. de Baat, Afdeling Orale Functieleer, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Dr. M.S. Cune, VakgroepMondziekten,Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht Prof. dr. J.A. Duyck, Afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Dr. R.J. Goené, Afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie/Orale Pathologie, Vrije Universiteit medisch centrum/academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam, Amsterdam Dr.R.Hertel, Afdeling Training & Consultancy, Implantology Clinic, Zeist Prof. dr. R. Jacobs, Centrum Orale Beeldvorming, Afdeling Parodontologie, School voor Tandheelkunde, Mondziekten & Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Dr. G.L. de Lange, Academisch Centrum Implantologie, Amstelveen Prof. dr. H.J.A. Meijer, DisciplinegroepTandheelkunde/Mondhygiëne, Afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Prof. dr. I.E. Naert, Afdeling Prothetische Tandheelkunde, School voor Tandheelkunde, Mondziekten & Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. M. Quirynen, Afdeling Parodontologie, School voor Tandheelkunde, Mondziekten & Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. G.M. Raghoebar, AfdelingvoorMondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Dr.H.Reintsema, Afdeling voor Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Dr.A.P.Slagter, Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde, Medisch Centrum Leeuwarden, Leeuwarden Prof. em. dr. D. van Steenberghe, Afdeling Parodontologie, School voor Tandheelkunde, Mondziekten & Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Mw. dr. K. Vandamme, Afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Mw. M. Vercruyssen, Afdeling Parodontologie, School voor Tandheelkunde, Mondziekten & Kaakchirur-

2 Orale implantaten in de algemene praktijk gie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. A. Vissink, AfdelingvoorMondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Met medewerking van F. Ardenois Prof. em. dr. J.A. De Boever Prof. dr. N.H.J. Creugers K. Vandamme Dr. W.M.M. Fennis Dr. R.P. van Oort D.G. Op Heij H. Opdebeeck L. Rutten