Wertheim Inleiding Binnenkort wordt u in het AMC opgenomen op de afdeling Gynaecologie-Oncologie (H5-Zuid) voor een Wertheim operatie. In deze brochure vindt u informatie over de Wertheim operatie in het AMC. Wat is een Wertheim operatie? De Wertheim operatie wordt uitgevoerd bij patiënten met baarmoederhalskanker (cervixcarcinoom) of baarmoederkanker (endometriumcarcinoom) wanneer de ziekte zich in een vroeg stadium bevindt. Bij de operatie worden de baarmoeder, de baarmoederhals, het omliggende weefsel en het bovenste gedeelte van de vagina (schede) verwijderd. Ook de lymfeklieren in het bekken worden weggenomen, omdat de tumor zich hierin mogelijk heeft uitgezaaid. In sommige gevallen worden ook de eierstokken verwijderd. Het doel van de operatie is om de tumor zo volledig mogelijk te verwijderen. De operatie vindt plaats door een snee in de onderbuik, vanaf het schaambeen tot aan de navel of net daarboven. De operatie duurt ongeveer 4 tot 6 uur. Voorbereiding op de polikliniek Voordat u wordt geopereerd, bezoekt u meerdere keren het AMC voor o.a.: een intakegesprek met de arts en de verpleegkundige; bloedonderzoek; een röntgenfoto van de longen; een hartfilmpje (ECG), voor patiënten ouder dan 60 jaar; eventueel een longfunctieonderzoek; eventueel een MRI scan, CT scan of PET scan; een afspraak op de Poli Anesthesiologie. Poli Anesthesiologie U krijgt een afspraak bij de anesthesioloog om de narcose tijdens uw operatie te bespreken. Een anesthesioloog, specialist op het gebied van narcose en pijnbestrijding, zal u vragen stellen over uw algemene gezondheidstoestand, eerdere operaties, uw medicijngebruik, doorgemaakte ziektes, eventuele overgevoeligheid voor bepaalde medicijnen en ervaringen met eerdere narcose. Uw bloeddruk wordt opgemeten en aanvullende onderzoeken kunnen worden afgesproken. Maatschappelijk werk Als u er behoefte aan hebt, kunt u vóór uw opname al kennis maken met één van de maatschappelijk werkers van de afdeling Gynaecologie. De maatschappelijk werker kan u en uw familie begeleiding en ondersteuning bieden bij het verwerken van uw ziekte. Ook kan de maatschappelijk werker informatie en advies geven bij de praktische gevolgen van uw ziekte. Folder Wertheim september 2012-09-18 1/7
Multidisciplinair overleg Wekelijks vindt overleg plaats met andere specialisten die eventueel bij uw behandeling betrokken kunnen raken zoals de medisch oncoloog en de radiotherapeut. De uitslagen van het bij u verrichte onderzoek worden besproken en het voorstel voor uw behandelplan wordt besproken. Bespreken van het behandelplan Ongeveer 1 week na uw eerste bezoek aan de polikliniek gynaecologie heeft u opnieuw een afspraak met de gynaecoloog die u behandelt om de uitslagen van het verrichte onderzoek te bespreken en het behandelplan met u door te nemen. Planning Ongeveer 1 week voor de geplande opname krijgt hiervan telefonisch bericht. De voorbereidingen op de verpleegafdeling U wordt de dag voor de operatie opgenomen op de verpleegafdeling H5Zuid. De totale opnameduur is moeilijk te voorspellen maar is gemiddeld 5 tot 7 dagen. Gesprekken en onderzoeken op de opnamedag Uw verpleegkundige zal een kennismakingsgesprek met u voeren. In dit gesprek wordt onder andere gevraagd naar uw medicijngebruik. Het is belangrijk dat u al uw medicijnen in de originele verpakking(en) meeneemt bij uw opname. Ook worden er afspraken gemaakt over het innemen van uw medicijnen. Verder wordt er geïnformeerd naar eventuele allergieën, uw algemene gezondheidstoestand en uw thuissituatie. Ook wordt de naam en het telefoonnummer van uw contactpersoon gevraagd. Dit is de persoon die na de operatie gebeld wordt om te bevestigen dat de operatie achter de rug is. U kunt uw partner, familielid of goede vriend(in) opgeven als contactpersoon. Een coassistent zal een medische vragenlijst met u doornemen en zal bloed bij u afnemen. De gynaecoloog en/of de arts-assistent die de operatie uit gaan voeren, komen bij u langs om nogmaals de operatie met u door te nemen. Zij zullen u eventueel opnieuw inwendig gynaecologisch onderzoeken. Een maatschappelijk werker komt bij u langs voor een kennismakingsgesprek indien dit nog niet heeft plaatsgevonden op de polikliniek. Dit is geheel vrijblijvend. Voorbereiding voor de operatie - De avond voor de operatie krijgt u een klysma om uw darmen zo leeg mogelijk te maken. - Ter voorkoming van trombose (bloedstolsels in de bloedvaten) zal u een onderhuidse injectie Fraxiparine worden toegediend in de buik. Dit zal de gehele opname elke avond plaatsvinden. - Tot 2 uur voor de operatie mag u iets drinken en tot 6 uur voor de operatie een lichte maaltijd (bijv. beschuit of cracker) eten. Folder Wertheim september 2012-09-18 2/7
De dag van de operatie Op de operatiedag kunt u zich gewoon douchen. U krijgt van de verpleegkundige operatiekleding. Sieraden, make-up en nagellak moeten verwijderd zijn. Indien u contactlenzen heeft, moeten deze uitgedaan worden voordat u naar de operatiekamer gaat. Ongeveer een uur voor de operatie krijgt u medicatie ter voorbereiding op de narcose. Dit is voorgeschreven door de anesthesioloog. Het betreft pijnstillers en een tablet om te ontspannen. Hierna brengt de verpleegkundige u in uw bed naar de wachtruimte van de operatiekamer (de verkoever). In de wachtruimte neemt een andere verpleegkundige de zorg tijdelijk over. De anesthesioloog en diens assistent halen u dan op en brengen u naar de operatiekamer. Daar staat een team van artsen en operatieassistenten klaar om u te opereren. Voordat u gaat slapen worden in het kader van veiligheidsprocedures vragen aan u gesteld: uw naam, uw geboortedatum, of u allergisch bent voor medicijnen en wanneer u voor het laatst heeft gegeten. Er wordt bevestigd dat de afgesproken operatie wordt uitgevoerd Op de operatiekamer krijgt u: - een infuus voor het toedienen van vocht en medicatie. Ook worden narcosemiddelen via het infuus toegediend waardoor u in slaap valt. - een epiduraal (ruggenprik). Bij epidurale anesthesie wordt voordat u in slaap valt een dun slangetje tussen de ruggenwervels aangebracht, waarbij een deel van het slangetje op de rug wordt geplakt. Door dit slangetje wordt pijnonderdrukkende medicatie toegediend. Dit slangetje blijft enkele dagen zitten. De anesthesioloog geeft u hier nadere uitleg over tijdens uw bezoek op de polikliniek. Tijdens de operatie bent u onder algehele narcose. Dit wil zeggen dat u niet bij bewustzijn bent. Voordat de narcosemiddelen worden toegediend, wordt u aangesloten op een bewakingsmonitor. Er wordt een beademingsbuisje in uw keel ingebracht voor de beademing tijdens de narcose. Hierdoor kunt u na de operatie enkele dagen last van uw keel hebben. De operatie duurt ongeveer 4 tot 6 uur. Na afloop van de operatie gaat u naar de verkoever (uitslaapkamer). Hier blijft u enige tijd ter observatie. Gespecialiseerde verpleegkundigen zien erop toe dat u rustig bijkomt van de operatie. U bent aangesloten op bewakingsapparatuur en indien nodig krijgt u extra zuurstof via een slangetje naar de neus. Een verpleegkundige van de verkoever neemt telefonisch contact op met uw contactpersoon om diegene te informeren dat de operatie klaar is. Er wordt door de verpleegkundige geen inhoudelijke informatie over het verloop van de operatie gegeven. De gynaecoloog die de operatie heeft uitgevoerd neemt ook contact op met uw contactpersoon om het verloop van de operatie te bespreken. Later komt de gynaecoloog bij u langs om u te informeren over het verloop van de operatie. Zodra uw lichamelijke situatie het toelaat, wordt u teruggebracht naar de verpleegafdeling. Soms is een verblijf gedurende de eerste nacht op de uitslaapkamer noodzakelijk. De bezoektijd op de verkoever op H1-Noord is van 19.15 tot 19.45 uur (maximaal 2 personen). Folder Wertheim september 2012-09-18 3/7
De eerste dagen na de operatie Na de operatie kunt u het volgende verwachten: Zuurstof Indien nodig krijgt u tijdelijk extra zuurstof toegediend via de neus. Infuus Via een infuus krijgt u de eerste 3 tot 4 dagen vocht en zo nodig medicatie toegediend. Het infuus mag pas verwijderd worden wanneer de epiduraal (ruggenprik) of de morfinepomp verwijderd zijn. Pijnklachten na de operatie De anesthesioloog heeft voor de operatie met u besproken welke vorm van pijnbestrijding u krijgt. Meestal wordt deze vorm van pijnstilling enkele dagen na de operatie verwijderd en krijgt u tabletten om de pijn te onderdrukken. Blaaskatheter Tijdens de operatie wordt via de buikwand een dun slangetje in de blaas gebracht. Door middel van een ballonnetje aan het eind van deze slang blijft de katheter in de blaas zitten. Het slangetje zit met een hechting vast aan de huid. De katheter zorgt ervoor dat de urine afloopt in een urinezak, zodat u niet naar het toilet hoeft. De urinekatheter wordt verwijderd na 10 dagen als blijkt dat u goed kunt plassen. Dagelijkse verzorging en wondverzorging Hulp bij de dagelijkse verzorging. De eerste dagen na de operatie zal uw verpleegkundige u hulp en ondersteuning bieden bij de dagelijkse verzorging. Na een dag of drie bent u weer grotendeels zelfstandig. Wondverzorging. De verpleegkundige zal dagelijks uw buikwond inspecteren en verzorgen. Eetlust. Na de operatie wordt afhankelijk van uw eetlust uw dieet uitgebreid, totdat u weer normaal kunt eten. De eerste dagen zult u misschien wat minder eten dan u gewend bent. Ontlasting Meestal duurt het enkele dagen voor de ontlasting weer op gang komt. Enkele oorzaken hiervan zijn: de narcose, weinig beweging en een veranderd eetpatroon. Om de darmen wat te stimuleren krijgt u laxerende medicatie. Ook wordt u geadviseerd om vezelrijk te eten. Hechtingen. Indien uw buik met krammetjes is dichtgemaakt, moeten deze op de 8 ste dag na de operatie verwijderd worden. Waarschijnlijk bent u op de 8 ste dag al met ontslag. U kunt dan een afspraak met uw huisarts maken om ze te laten verwijderen. Indien u dicht bij het AMC woont, kunnen de krammetjes ook op de afdeling Gynaecologie worden verwijderd. Indien de huid is gesloten met onderhuidse hechtingen hoeft geen hechtmateriaal te worden verwijderd. Fysiotherapie Omdat u zeer waarschijnlijk een verminderd gevoel van aandrang om te plassen heeft na deze operatie krijgt u tijdens de opname een aantal oefeningen uitgelegd die u zullen helpen bij het plassen. Folder Wertheim september 2012-09-18 4/7
Ontslag en verwijdering blaaskatheter Als de genezing normaal verloopt, kunt u binnen 5 tot 6 dagen na de operatie met ontslag. Als u met ontslag gaat is de blaaskatheter nog niet verwijderd. De katheter blijft in ieder geval tot 10 dagen na de operatie aanwezig. Rond de 10 e dag komt u terug naar de afdeling voor het verwijderen van de blaaskatheter. U gaat op de afdeling, nadat de katheter enige uren is dichtgezet, proberen te plassen via de normale weg. Als dat niet lukt wordt de katheter niet verwijderd en gaat u thuis een week oefenen met spontaan plassen. De verpleegkundige geeft u hiervoor de juiste instructie en spreekt met u af dat u thuis bijhoudt hoe het gaat. Na 1 week zal worden nagegaan of het verantwoord is de katheter te verwijderen. Als het zo blijkt te zijn dat u vaak niet goed uitplast, iets wat in het begin na deze operatie vaker voorkomt, dan zal de verpleegkundige u leren zelf de blaas te legen met behulp van een kleine katheter. Als u dit beheerst kan de blaaskatheter die via de buikwand in de blaas zit alsnog worden verwijderd. Wanneer tijdens de opname blijkt dat u nog verpleegkundige zorg nodig heeft na ontslag, zal uw verpleegkundige dit organiseren. Een verpleegkundige van de afdeling Transfer komt dan bij u langs op de afdeling om te bespreken welke zorg geboden kan worden. Indien u tijdelijk naar een verpleeghuis of een zorghotel gaat, kan de maatschappelijk werkende dit voor u regelen. Uitslag van weefselonderzoek en nabehandeling Ongeveer 10 tot 12 dagen na de operatie krijgt u de uitslag van weefselonderzoek. Wanneer u met ontslag gaat, krijgt u hier een afspraak voor. Deze afspraak wordt gecombineerd met een afspraak voor het verwijderen van de blaaskatheter. Het weefsel dat bij de operatie is weggenomen wordt op het pathologisch laboratorium onderzocht. Wanneer de uitslag bekend is, stelt de gynaecoloog, vaak in overleg met andere gynaecologen, de internist en de radiotherapeut (bestralingsarts) vast of een nabehandeling met radiotherapie (bestraling) en eventueel chemotherapie noodzakelijk is. In dat geval verwijst de gynaecoloog u dan naar een radiotherapeut en eventueel oncoloog voor een verdere behandeling. In sommige gevallen is het mogelijk de aanvullende bestralingsbehandeling dichter bij uw huis te laten plaats vinden. Gevolgen van de operatie De gevolgen van de operatie kunnen van tijdelijk of blijvende aard zijn. Dit verschilt per persoon. Zenuwbeschadiging van de blaas Als gevolg van de operatie kunnen de zenuwen van de blaas beschadigd raken. Hierdoor kan het zijn dat u geen aandrang meer voelt om te plassen. Ook het helemaal leeg plassen van de blaas kan moeilijk zijn. Om met deze veranderingen om te leren gaan, krijgt u fysiotherapie voor de bekkenbodem. De fysiotherapeut leert u hoe u onder andere met behulp van de bekkenbodemspieren de blaas kunt legen. Als het spontaan geheel legen van de blaas niet goed lukt is (tijdelijke) zelf-katheterisatie noodzakelijk. Dit wordt u geleerd op de verpleegafdeling. Zenuwbeschadiging van de darmen Door de operatie kunnen ook de zenuwen van de darmen beschadigd raken. Hierdoor kan het ontlastingspatroon veranderen. Dit kan leiden tot obstipatie. Uw gynaecoloog zal dit met u bespreken en u eventueel hiervoor medicijnen voorschrijven. Lymfoedeem Folder Wertheim september 2012-09-18 5/7
Door het weghalen van de lymfeklieren kan de afvoer van lymfevocht verstoord zijn. Ongeveer 10% van de vrouwen krijgen door de lymfestuwing wat opgezette benen. Ook de schaamstreek of buik kan wat dikker zijn. Het merendeel van de vrouwen ondervindt hiervan weinig hinder. Als u hiervan hinder ondervindt kan uw gynaecoloog u verwijzen naar een lymfdrainage therapeut. Zwangerschap en overgang Door het wegnemen van de baarmoeder zult u niet meer menstrueren en kan u niet meer zwanger worden na de operatie. Indien de eierstokken ook zijn weggenomen en u nog niet in de overgang was, dan kunnen er vervroegd overgangsverschijnselen optreden. Indien de eierstokken wel behouden zijn komt u niet vervroegd in de overgang. Als u na de operatie ook moet worden bestraald en de eierstok(ken) niet uit het bestralingsveld zijn weggeplaatst gaat de functie van de eierstokken die in het bestralingsveld liggen verloren. Ook dan komt u in de overgang. Als u vervroegd in de overgang komt als gevolg van de behandeling, zal de gynaecoloog u adviseren vervangende hormonen te gaan gebruiken. U krijgt dit dan voorgeschreven. Seksualiteit Bij de eerste nacontrole op de polikliniek, 6 tot 8 weken na uw operatie, kijkt de gynaecoloog of de wond in de schede is genezen. Wanneer dit het geval is, dan is er lichamelijk gezien geen belemmering om geslachtsgemeenschap te hebben. Door de operatie kunnen er veranderingen optreden in de beleving van de seksualiteit. Aanpassing aan de nieuwe situatie kan moeilijk zijn voor zowel u als uw eventuele partner. Aarzel niet om dit te bespreken met uw arts of verpleegkundige. De gynaecoloog kan u doorverwijzen naar de seksuoloog. Vermoeidheid Na een grote operatie als deze kan het zijn dat u lange tijd last heeft van vermoeidheid. Soms houdt dit zelfs meer dan een jaar aan. De vermoeidheid is een gevolg van zowel de ziekte als de behandelingen tegen de ziekte. Het is belangrijk dat u zorgt voor een goede lichamelijke conditie door regelmatig aan lichaamsbeweging te doen en zo gezond mogelijk te eten. Herstel Het herstellen van de operatie kan enkele maanden duren. Indien u nabehandeld moet worden, moet u rekenen op een langere herstelperiode. Voor de eerste zes weken gelden de volgende leefregels: niet zwaar tillen, niet zwemmen of in bad, geen tampons gebruiken en geen geslachtsgemeenschap. Zolang u niet in goede conditie bent en niet zwaar mag tillen, kan huishoudelijke hulp wenselijk zijn. Indien u geen partner of thuiswonende volwassen kinderen hebt, kunt u dit voor uw operatie vast aanvragen bij het WMO-loket van uw gemeentehuis. Hieraan is wel een eigen bijdrage verbonden. Uiteraard kunt u ook zelf huishoudelijke hulp regelen. Nazorg Om u te ondersteunen bij uw herstel zal uw verpleegkundige na uw ontslag telefonisch contact met u opnemen. Hij/zij kan dan eventuele vragen beantwoorden. Na uw behandeling blijft u gedurende 2 jaar onder controle bij de gynaecoloog. Na een ingrijpende behandeling als deze heeft u tijd nodig om alles wat gebeurd is te verwerken. Het is niet ongewoon dat de maanden na de operatie gepaard gaat met periodes van lusteloosheid, verdriet, opstandigheid en angst. Waarschijnlijk zult u, en ook uw naaste omgeving, dan ook meer aandacht nodig hebben. Als u behoefte heeft om over al deze dingen Folder Wertheim september 2012-09-18 6/7
met een deskundige te praten, kunt u dit met uw behandelende gynaecoloog bespreken. Deze kan u eventueel doorverwijzen. Tot slot De folder is bedoeld als aanvulling op de mondelinge informatie van uw behandelaar. Hebt u nog vragen, neemt u dan gerust contact op met de verpleegkundigen van de polikliniek of de verpleegafdeling. Wij wensen u veel sterkte en een spoedig herstel Adressen en telefoonnummers AMC Poli gynaecologie A1 Telefoon 020-5664292 Verpleegafdeling gynaecologie H5Zuid Telefoon 020-5663665 Maatschappelijk Werk Telefoon: 020-5669111 vragen naar sein 58502 Telefonisch spreekuur seksuologie 020-5664490 dinsdag/ donderdag/vrijdag van 11.00-12.00 uur Overige KWF kankerbestrijding Gratis 0800-022662 www.kwfkankerbestreiding.nl Vrouwen gezondheidcentra Amsterdam telefoon: 020-6934358 Utrecht: 030-2312850 Stichting Olijf, netwerk van vrouwen met gynaecologische kanker Hulplijn: 0800-022662 Secretariaat: 033-4633299 www.olijf.nl Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie www.nvog.nl Herstel en Balans www.herstelenbalans.nl Folder Wertheim september 2012-09-18 7/7