Blz. 1 1. INLEIDING Bij het gebruik van metaalpersen kan het gevaar zich voordoen van knellen tussen stempeldelen of tussen stempels en andere machinedelen. In deze publikatie worden aanwijzingen gegeven die tot doel hebben dit gevaar zoveel mogelijk weg te nemen. De aanwijzingen hebben eveneens betrekking op de naleving van de volgende wettelijke bepalingen: a Krachtens artikel 118 van het "Veiligheidsbesluit voor fabrieken of werkplaatsen 1938" moeten metaalpersen zodanig zijn ingericht en beschut, dat het gevaar dat deze machines opleveren zoveel mogelijk wordt voorkomen. b Krachtens artikel 10 van het Arbeidsbesluit Jeugdigen mag een jeugdig persoon (beneden 18 jaar) geen arbeid verrichten aan of in de nabijheid van machines of werktuigen welke gevaarlijk zijn vanwege hun bewegende delen, tenzij er een doeltreffende beveiliging is aangebracht, waarvan de werking geheel onafhankelijk is van degene die de machine of het werktuig bedient. 2. BEVEILIGINGSMETHODEN De meest doeltreffende beveiliging wordt verkregen door de knelpunten onbereikbaar voor enig lichaamsdeel te maken. Dit kan op een der volgende manieren geschieden. a Door toepassing van gesloten stempels (zie 3). b Door het aanbrengen van vaste schermen om de stempels (zie 4). Hierbij kunnen inrichtingen voor het uitwerpen van de werkstukken met behulp van perslucht worden toegepast. c Door toepassing van automatische of semi automatische inlegtoestellen en uitwerpers, zoals toevoergoten, draaibare tafels, schuiven en dergelijke, gecombineerd met vaste schermen als bedoeld onder b (zie 5). d Door toepassing van een koppelscherm (zie 6). 3. GESLOTEN STEMPELS Onder gesloten stempels verstaat men stempels waarvan de onderdelen gedurende de gehele slag van de stoter geen knelplaatsen voor enig lichaamsdeel opleveren. Het gebruik van dit soort stempels verdient verreweg de voorkeur, omdat deze door hun constructie volkomen veilig zijn en geen bijzondere veiligheidsmaatregelen behoeven te worden getroffen. Bij het ontwerpen van een stempel loont het dan ook zeker de moeite, na te gaan of dit als een gesloten stempel kan worden uitgevoerd.
Blz. 2 4. BEVEILIGING VAN STEMPELS DOOR MIDDEL VAN VASTE SCHERMEN Is het niet mogelijk een stempel gesloten uit te voeren, dan dient men na te gaan of de knelplaatsen door een vast scherm 1) om de stempel afdoende kunnen worden beschut. Hierbij moet men in acht nemen dat nergens, ook niet tussen de slede en de beveiliging, een knelplaats mag ontstaan. Vele ongevallen hebben aangetoond, dat het niet voldoende is wanneer de knelplaats zodanig ligt dat men deze niet behoeft te bereiken, doch dat het noodzakelijk is dat de knelplaats niet kan worden bereikt. Voor het goede zicht op het werk kan voor de schermen geperforeerd plaat worden gebruikt of een doorzichtig materiaal, bijv. perspex. Voor het doorvoeren van de werkstukken mogen openingen in de schermen worden aangebracht. Het kan voorkomen, dat de doorvoeropening betrekkelijk wijd moet zijn om het doorvoeren van vrij hoge werkstukken mogelijk te maken. Dit is geen bezwaar mits het scherm ver genoeg van de knelplaats is aangebracht. Met behulp van het toestel volgens afbeelding 5 is voor verschillende afmetingen van de hoogte H en de lengte L van de doorvoeropening de toelaatbare minimumafstand C tussen het scherm en de knelplaats bepaald. Voor de hoogten H van 6-7 - 8-9 - 10-12 - 15-20 en 25 mm zijn de daarbij behorende maten L en C, waarbij veilig kan worden gewerkt, in afbeelding 6 aangegeven. Is de lengte L bijv. 100 mm en de hoogte H 9 mm, dan moet de afstand C (dit is de afstand van de voorkant van het scherm tot aan het dichtstbij gelegen knelpunt) ten minste 10 mm bedragen. Is L bijv. 70 mm en C 50 mm, dan mag H niet groter zijn dan 15 mm. Met behulp van de grafiek kan men nu, afhankelijk van de doorvoeropening, de minimaal toelaatbare afstand tussen het scherm en het dichtst daarbij gelegen knelpunt bepalen. Zulks moet geschieden zonder dat het te bewerken materiaal onder de stempel is geschoven. Indien de snijder of de buiger niet meer dan 5 mm boven de matrijs uitkomt, is geen gevaar voor knellen aanwezig en behoeft men geen scherm aan te brengen. Bij het aanbrengen van schermen om stempels die worden gebruikt op persen met veranderlijke slaglengte dient men er rekening mede te houden, dat de slede slechts dan in zijn hoogste stand tot stilstand komt als de machine op de grootste of op de kleinste slag is ingesteld. Bij tussenliggende slaglengten beweegt de slede zich, nadat de koppeling tot stand is gekomen, eerst nog iets omhoog alvorens de neerwaartse slag begint, of komt de slede na ontkoppeling eerst tot stilstancl nadat deze de hoogste stand is gepasseerd. Voor het bepalen van de afmetingen van de schermen moet men uitgaan van de grootste slag van de slede. Indien de stempels op verschillende machines worden gebruikt, moeten de afmetingen van de schermen worden bepaald voor de machines die de grootste slaglengte hebben. Voor vaste schermen voor snij-trekstempels zie de pubiikatie van de Arbeidsinspectie P no 9.
Blz. 3 Indien men een stempel beschermt door middel van een vast scherm, dient men er zorg voor te dragen dat tussen het scherm en de slede niet een nieuwe gevaarlijke knelplaats ontstaat. De afstand E tussen de bovenkant van het scherm en enig bewegend deel, bijv. de slede, mag in geen enkele stand van de slede minder dan 20 mm bedragen. Bij gebruik van een korte snijder of buiger op persen met onveranderlijke slaglengte kan hieraan dikwijls moeilijk worden voldaan. Men dient dan een snijder of buiger van voldoende lengte te maken of zo mogelijk de bestaande van een verlengstuk te voorzien. Wanneer de snijder of buiger wordt geleid kan zich het geval voordoen, dat er tussen de stempeldelen geen knelplaats is, doch wel tussen de slede en de leiplaat. Indien in dit geval in de laagste stand van de slede de afstand tussen de leiplaat en de slede minder dan 20 mm bedraagt, moet deze knelplaats zijn beschut door een scherm, dat is aangebracht aan de leiplaat en de gevaarlijke ruimte geheel afsluit. Het scherm moet zo hoog zijn, dat in de hoogste stand van de slede de onderkant hiervan niet boven het scherm komt. In sommige gevallen kan men een telescoopbescherming toepassen, waarbij men moet zorgen dat de afstand tussen de bovenste en de onderste bescherming op geen enkel punt meer dan 2 mm bedraagt. Ter plaatse waar de afstand F tussen het scherm en de snijder of de buiger meer dan 10 mm bedraagt, moet het scherm zijn afgedekt om te verhinderen, dat men over het scherm heen met de snijder of de buiger in aanraking kan komen. De afbeeldingen 12 en 13 geven voorbeelden van snij- en buigstempels met een vaste afstroopplaat. Indien de afstand D in afbeelding 12 niet meer bedraagt dan 5 mm en H niet groter is dan de hiervoor in afbeelding 6 aangegeven waarde, behoeft geen scherm te worden aangebracht. Afbeelding 13 geeft een scherm weer, bestaande uit een op de afstroopplaat bevestigde manchet, die de snijder of de buiger nauw omsluit. De afstand tussen dit scherm en de snijder of de buiger mag niet meer dan 2 mm bedragen. De schermen moeten zijn vervaardigd van stevig materiaal, bijv. staalplaat van ten minste 1,5 mm, of van een voldoende stevig, doorzichtig materiaal, bijv. perspex. Zij moeten stevig zijn bevestigd, de stempel aan alle zijden omgeven en voldoende stijfheid bezitten om weerstand te kunnen bieden aan een enigszins ruwe behandeling. 5. AUTOMATISCHE EN SEMI-AUTOMATISCHE INLEGTOESTELLEN, GECOMBINEERD MET VASTE SCHERMEN Een voorbeeld van een stempel waarbij gebruik is gemaakt van een houder voor de te bewerken voorwerpen en een schuif voor het onder de stempel voeren ervan, is aangegeven in afbeelding 15. De stempel is hier voorzien van een vast scherm.
Blz. 4 Afbeelding 16 toont een andere situatie, waarbij ingewikkeld gevormde werkstukken door middel van een elektropneumatisch inlegtoestel onder de stempel worden gevoerd. Ook bij toepassing van inlegtoestellen moet er rekening mee worden gehouden dat knelplaatsen moeten zijn afgeschermd. Dit soort inlegtoestellen moet voor elk geval speciaal worden ontworpen en geheel aan het werkstuk worden aangepast. Richtlijnen voor het ontwerpen kunnen derhalve niet worden gegeven. 6. HET KOPPELSCHERM Wanneer een beschutting als bedoeld in de hoofdstukken 3, 4 of 5 niet kan worden aangebracht, moet de pers zijn voorzien van een koppelscherm, waaronder wordt verstaan een scherm dat moet worden gesloten alvorens het koppelmechanisme tussen het vliegwiel en de as kan worden ingeschakeld, en dat gedurende de slag van de pers gesloten blijft. Een van zulk een beveiliging voorziene excenterpers, waarvan het vliegwiel aan de zijkant is gelegen en die is voorzien van een wrijvingskoppeling, is aangegeven in afbeelding 17. In de publikatie van de Arbeidsinspectie P no 10 wordt uitvoerig op de koppelschermbeveiliging ingegaan. Aangezien het koppelscherm vrij kostbaar is en het mechanisme van deze beveiliging onderhoud vergt, verdient het aanbeveling steeds eerst na te gaan of het mogelijk is de beschutting als bedoeld in de hoofdstukken 3, 4 of 5 toe te passen.