PRIKKELSERIE: TEKENEN VAN DE LENTE. Auteurs: André Donker, boswachter Natuurmonumenten (les 1) en Sigrid Frensen, botanisch tekenaar (les 2) Informatie In deze lessen gaan de kinderen de lente voelen, zien, horen en ruiken en de levenscyclus van een kikker tekenen. Ze doen dit door regelmatig en heel goed te kijken naar de veranderingen die zich in een pot kikkerdril voordoen. Jaargetijde: lente. Periode: maart tot juni. Meerdere lessen, aantal bepaal je zelf: 1. Bespreking in de kring, excursie. 2. Bespreking in de kring. 3. Tekenlessen. De lessen zijn geschikt voor alle groepen. De jongste kinderen tekenen uiteraard minder goed dan de kinderen uit de hogere groepen. Het gaat er echter niet om dat ze perfect kunnen tekenen. Het is vooral de bedoeling dat ze goed gaan kijken en ontdekken dat ze het misschien wel heel erg leuk vinden om te zien hoe kikkervisjes groeien, of te tekenen wat ze zien. Aanvullende inspiratie 1. Laat de kinderen alle informatie die ze verzamelen en alles wat ze maken, verwerken in een expositie. Het is bijvoorbeeld leuk om een aantal kinderen tijdens de excursie uit les 1 de lente te laten fotograferen of filmen. De foto s kunnen de basis zijn voor een tentoonstelling over de lente, of een lenteboek. Ook de presentatie die de kinderen in les 2 maken, kan in deze expositie verwerkt worden. Het filmpje dat de kinderen tijdens de excursie eventueel maken, kan de basis zijn voor een lezing over de lente. 2. Het wordt nog leuker wanneer je aan het eind van deze lessencyclus een prikkelende lentemiddag organiseert. Met expositie, filmpje, lentedans, lentemuziek (zie de muzieklessen in dit inspiratieboek), proeven van lentekookkunst etc. VOORAF: DE PASSIE VAN André Donker Toen ik op school zat, zat ik het liefst bij het raam. Altijd keek ik naar buiten. In de lente zag ik hoe de bomen langzaam groen werden, ik hoorde dat de vogels terugkwamen uit het zuiden en zag hoe ze met takjes aan het slepen waren om een nest te bouwen. In de zomer speelden wind en zon soms samen een spel met de takken van de bomen, waardoor het onder de boom dan weer lichter werd en dan weer donker. Mijn favoriete seizoen was ook toen al de herfst: ik zag de blaadjes langzaam verkleuren, hoorde de wind hen losrukken van de takken, vond het geweldig om door de bladeren op de grond te stampen en ze allemaal in de lucht te gooien. Wanneer ik genoeg blaadjes gooide, vond ik schatten: beukennootjes, eikels, insecten. De winter was voor mij het seizoen van de geheimen. Ik wist dat alle dieren die ik in de zomer hoorde en zag, zich ergens verstopt moesten hebben. Diep onder de grond lagen de kikkers te slapen, onder de bladeren kon je misschien een egel vinden Jij moet maar boswachter worden, zuchtte de hoofdmeester tegen mij. En dat deed ik dus. 61
Les 1. Lenteprikkels Informatie Tijdens deze les gaan we de lente voelen, ruiken, horen, zien De lente is het seizoen waarin mensen en dieren weer naar buiten komen. De vogels die in de herfst zijn weggevlogen naar het warme zuiden komen terug naar ons land. Zij komen niet alleen: ook de zon komt langzaam terug. De kou van de winter verdwijnt. Het licht en de warmte van de zon zorgen ervoor dat bomen en struiken nieuwe blaadjes laten groeien. Vogels bouwen nesten en leggen daar eieren in. De lente is het seizoen waarin het nieuwe leven groeit. 1. Inleiding op het onderwerp. vol 2. Excursie naar vijver of sloot. Onderweg: ervaren van de lente door te kijken, te luisteren, te ruiken en te voelen. n om te ontdekken wie zij zijn en waar hun talent ligt en biedt hen de talent binnen de school te ontwikkelen of in te zetten bij het verwerken ie. Koffer vol leert Duur kinderen bovendien om hun eigen wensen en daagt hen uit om in verbinding Afhankelijk op ontdekkingsreis van het enthousiasme te gaan, tot van ver-deeën en creaties te komen en de eigen kwaliteiten en talenten dienend te groep: minimaal 75 minuten en maximaal zo lang als je zelf wilt! et grotere geheel. Voorbereiding 1. Zoek in maart een sloot of een vijver waarin kikkerdril ligt en controleer van te voren of dit er daadwerkelijk te vinden is. Probeer zo jong mogelijk kikkerdril te vinden! boek bevat wenslessen, verbindingslessen, prikkellessen en ininderen met thema s te laten werken en hun talenten in te zetten om 2. Bedenk in hoeveel groepjes je de kinderen op pad wilt laten gaan en organiseer voor ieder groepje een verwerken. De prikkellessen zijn ontwikkeld door vele professionals die ssie als vertrekpunt hebben genomen volwassen voor de begeleider. ontwikkeling van unieke deren en leerkrachten de kans geven om te ontdekken waar ze goed in n worden. Benodigdheden 1. Voor ieder groepje een schepnetje en een grote glazen pot waarin het kikkerdril bewaard kan worden. boek is ontwikkeld voor alle groepen van het basisonderwijs 2. Voor ieder kind een kopie van het observatieblad dat bij deze les hoort. aar binnen weekendscholen en buitenschoolse opvang. 3. Voor iedere begeleider een kopie van de beide inspiratiebladen die bij deze les horen: één met inspiratie voor boek is onderdeel van Koffer vol de. excursie Deze en één koffer met inspiratie voor het invullen van het observatieblad door de kinderen. aterialen van de stichting De Kracht van 8, als praktisch instrument atie van een klimaat waarin Advies ieder kind zich welkom en gezien voelt en chzelf de ruimte geeft. Laat de groepjes niet te veel kikkerdril uit de sloot scheppen. Het is prettig voor de natuur wanneer er nog dkracht biedt bovendien workshops iets achter die teams blijft. inspireren en ondersteuerken aan. Meer informatie over deze workshops, onze visie terialen: www.koffervolkindkracht.com. NB: Kikkerdril mag niet warm worden. Zorg er daarom voor dat een pot met kikkerdril niet in de zon staat! ffervolkindkracht.com Wij gaan naar buiten om de lente te ervaren. We gaan zoeken naar bewijzen van het feit dat het lente is, door te kijken en te luisteren. We gaan de lente voelen en proberen om deze te ruiken. We gaan op zoek naar nieuw leven. En kijken hoe dit groeit. Opbouw les ontwikkeling van wensen, talenten, verbindingskracht en innovatie voor alle groepen van de basisschool 91740 13 8 62
Les Kring 1. Inspiratie: hebben jullie al gezien of gemerkt dat het lente is. Waaraan kun je dit merken? Kun je zien, voelen, ruiken of horen dat het lente is? En weten jullie wat er in de lente gebeurt. 2. Organisatie: vertel de kinderen dat ze op excursie gaan en wat ze daarbij gaan doen. Verdeel ze vervolgens in groepjes. Excursie HOERA! IK HOOR, ZIE, VOEL EN RUIK DE LENTE! Inspiratie voor begeleiders, om mee op pad te gaan. Excursie met als eindpunt een vijver of sloot: voelen, ruiken, horen, zien 1. Laat de kinderen onderweg zoeken naar bewijzen van nieuw leven: blaadjes in de knop, lammetjes, vogels, de eerste bloemen..laat ze benoemen wat ze zien, welke kleuren heeft de lente? 2. Laat de kinderen stil staan, stil zijn en luisteren: kun je de lente horen? Bijvoorbeeld: mannetjesvogels die vrouwtjes lokken, kwakende kikkers. Kun je de lente ruiken? Wat ruik je allemaal? Waait de wind? Laat de kinderen voelen hoe de wind door hun haren strijkt. Hoe voelt dat? En hoe voelt het als de wind pal in je gezicht blaast? 3. Bij de vijver of de sloot: vraag de kinderen om heel stil te zijn en goed te luisteren. Zitten er geluiden in de sloot? Zo ja: wat hoor je? 4. Laat de kinderen met hun handen door het water gaan. Is het warm of koud? Wat voel je in het water? 5. En ten slotte: zou er kikkerdril in het water kunnen liggen? Wie durft met zijn handen te voelen of dit zo is en de kikkerdril te pakken? NB: probeer zo jong mogelijk kikkerdril mee te nemen. 63
PROEVEN MET OGEN, OREN, NEUS EN HANDEN! Inspiratie voor het invullen van het observatieblad! ZIEN 1. Kun je zien dat het lente is? Waaraan zie je dat het lente is? 2. Welke lentekleuren zie je? HOREN 1. Kun je horen dat het lente is? Welke lentegeluiden hoor je? Waardoor worden die geluiden veroorzaakt? 2. Zit er geluid in de sloot? Welke geluiden hoor je? Waardoor worden die geluiden veroorzaakt? vol RUIKEN 1. Kun je de lente ruiken? Waaraan? Waardoor worden die geuren veroorzaakt? n om te ontdekken wie zij zijn en waar hun talent ligt en biedt hen de talent binnen de school te ontwikkelen of in te zetten bij het verwerken ie. Koffer vol leert kinderen bovendien om hun eigen wensen en daagt hen uit om in verbinding VOELEN op ontdekkingsreis te gaan, tot vereeën en creaties te komen en 1. de eigen Kun kwaliteiten je voelen en dat talenten het lente dienend is? Waaraan? te et grotere geheel. 2. Voel je de wind? Waaraan voel je dat het waait? 3. Hoe voelt het wanneer de wind door je haren strijkt? boek bevat wenslessen, verbindingslessen, prikkellessen en ininderen met thema s te laten werken en hun talenten in te zetten om 4. Hoe voelt het wanneer de wind pal in je gezicht blaast? 5. Wat voel je wanneer je met je handen door het water gaat? verwerken. De prikkellessen zijn ontwikkeld door vele professionals die 6. Voelt het ssie als vertrekpunt hebben genomen voor de water ontwikkeling warm of van koud? unieke deren en leerkrachten de kans geven om te ontdekken waar ze goed in n worden. boek is ontwikkeld voor alle groepen van het basisonderwijs aar binnen weekendscholen en buitenschoolse opvang. boek is onderdeel van Koffer vol. Deze koffer aterialen van de stichting De Kracht van 8, als praktisch instrument atie van een klimaat waarin ieder kind zich welkom en gezien voelt en chzelf de ruimte geeft. dkracht biedt bovendien workshops die teams inspireren en ondersteuerken aan. Meer informatie over deze workshops, onze visie terialen: www.koffervolkindkracht.com. ffervolkindkracht.com ontwikkeling van wensen, talenten, verbindingskracht en innovatie voor alle groepen van de basisschool 91740 13 8 64
Obeservatieblad naam: Ik zie: Ik hoor: vraag eerst aan je meester of juf of je dit vak ook mag doen. Ik proef: Ik hoor: Ik ruik: 65
Les 2. Tekenen van de lente Informatie Doel Het observeren en tekenen van de metamorfose van de kikker. Organisatie Deze les begint in de kring. De kinderen gaan daarna een aantal keren tekenen. Hoe vaker de kinderen tekenen, hoe beter ze zien hoe de kikkervisjes groeien. Die groei gaat namelijk snel. Als je even niet oplet, ziet het kikkerdril er al weer heel anders uit. Wij raden aan om de kinderen om de dag te laten tekenen. vol Duur NB: De kinderen moeten het kikkerdril tijdens het tekenen goed kunnen zien. Het is handig wanneer een klein groepje kinderen samen de beschikking over één pot kikkerdril heeft. Zorg ervoor dat ieder groepje steeds dezelfde pot met dril tekent. Reken op ongeveer een half uur per keer dat de kinderen tekenen. De laatste opdracht, het maken van de n om te ontdekken wie zij zijn en waar hun talent ligt en biedt hen de presentatie, kost meer tijd. talent binnen de school te ontwikkelen of in te zetten bij het verwerken ie. Koffer vol leert kinderen bovendien om hun eigen wensen en daagt hen uit om in verbinding Materiaal op ontdekkingsreis te gaan, tot vereeën en creaties te komen en 1. de eigen Vers kwaliteiten kikkerdril en in talenten een glazen dienend pot te of bak. et grotere geheel. 2. Potlood met scherpe punt. 3. Kleurpotloden. boek bevat wenslessen, verbindingslessen, prikkellessen en ininderen met thema s te laten werken en hun talenten in te zetten om 4. Tekenpapier A4 (losse vellen). 5. Vergrootglas. verwerken. De prikkellessen zijn ontwikkeld door vele professionals die ssie als vertrekpunt hebben 6. genomen Zaklantaarn voor de ontwikkeling of lampje om van op unieke de kikkervisjes te schijnen. deren en leerkrachten de kans 7. geven Lijm om en te een ontdekken groot vel waar tekenpapier ze goed in (voor de presentatie). n worden. Les boek is ontwikkeld voor alle groepen van het basisonderwijs aar binnen weekendscholen en buitenschoolse opvang. Kring, rond een pot met kikkerdril boek is onderdeel van Koffer vol. Deze koffer aterialen van de stichting De Juf Kracht of meester van 8, als vertelt.. praktisch instrument atie van een klimaat waarin ieder De kikkerdril kind zich in welkom deze pot en gezien hebben voelt wij en zelf uit het water gehaald. Het leuke van kikkerdril is dat je hieraan chzelf de ruimte geeft. heel goed kunt zien hoe een nieuw leven groeit. Iedereen heeft vast weleens een vrouw met een dikke buik dkracht biedt bovendien workshops gezien. die Je teams kunt die inspireren buik niet en ondersteuerken aan. Meer informatie over deze workshops, onze visie openmaken om te kijken hoe de baby erin groeit. En ook in een vogelei of een kippenei kun je geen kijkgaatje maken. Bij kikkerdril zitten de kleine kikkertjes in doorzichtige bolletjes. terialen: www.koffervolkindkracht.com. Wanneer we daar elke dag even naar kijken, kunnen we prachtig zien hoe de zwarte puntjes uitgroeien tot kikkertjes. Die kikkerdril is door een kikker in het water gelegd. De kikkers leven in de lente en in de zomer namelijk in en rond het water. Maar dat doen ze niet altijd. In de winter wonen de meeste kikkers op het land. Ze ffervolkindkracht.com vluchten voor de kou en ontwikkeling verstoppen zich onder van de grond. wensen, Hoe kouder het wordt, hoe dieper ze wegkruipen. Zodra de talenten, winter afgelopen verbindingskracht is, zoeken de kikkers het water en op. innovatie De mannetjes gaan voor het eerst. Zij weten precies waar ze naartoe moeten en zoeken de mooiste plekjes bij het water uit. Hebben ze dat allermooiste alle groepen van de basisschool plekje gevonden, dan gaan ze heel hard zitten kwaken. Zo hard, dat ook de vrouwtjes uit de grond tevoor- 91740 13 8 66
schijn komen. Die vrouwtjes lopen gewoon hun oortjes achter na. Naar het mannetje dat het mooiste roept. Als de vrouwtjes komen, proberen de mannetjes elkaar allemaal aan de kant te duwen. Ze vechten zelfs met elkaar. Iedere kikker wil namelijk het mooiste vrouwtje. En alleen de sterkste kan haar winnen. De kikkers die het sterkst zijn, bespringen snel de vrouwtjes. Die vrouwtjes gaan namelijk hun eitjes in het water leggen. Een mannetje dat een vrouwtje bespringt, spuit kleine wolkjes zaad over die eitjes. Die eitjes zitten allemaal aan elkaar vastgeplakt. In de buik van het vrouwtje zijn ze samen zo groot als een knikker. In het water gaat dat kleine knikkertje heel snel groeien. Het zwelt op tot een hele grote klomp met wel 800 vruchtjes erin. 800 nieuwe kikkertjes. Zullen we gaan kijken hoe dat eruit ziet en proberen dit te tekenen? Instructie voor het tekenen 1. Gebruik een vergrootglas en een lampje om de dril goed te bekijken. 2. Teken wat je ziet en teken dit groter dan het in werkelijkheid is. 3. Zet de datum waarop je de tekening gemaakt hebt bij de tekening. 4. Probeer de juiste kleuren in je tekening aan te brengen. Kijken 1. Kijk goed wat er te zien is. Wat voor vorm heeft ieder doorzichtig bolletje. Ziet ieder bolletje er hetzelfde uit of zijn ze verschillend van vorm. Let goed op het zwart/bruine stipje in de bolletjes. Kijk iedere keer of er belangrijke veranderingen te zien zijn en laat die duidelijk zien in de tekening. 2. De achterpootjes groeien buiten het lichaam en de voorpootjes groeien onder de huid. Die dikke bobbels kun je zien. Gebruik het vergrootglas om het goed te zien. 3. De kikkervisjes krijgen op een bepaald moment een soort veertjes op hun kop. Dat zijn de uitwendige kieuwen en je kunt ze heel duidelijk zien. Zodra de kikkervis gaat groeien, maakt het visje zich op om het land op te gaan. De kieuwen worden net als bij ons longen en de veertjes verdwijnen. 4. Wat voor kleur heeft het dril? En wat voor kleur heeft het slootwater? Bekijk ook wat voor kleur de kikkervisjes zelf hebben en of dat misschien in de loop van de dagen verandert. Er komt een dag dat de kikkervisjes zo groot zijn, dat het lastig wordt om ze goed te kunnen bekijken. Gelukkig kun je de veranderingen nu ook duidelijker zien, zelfs zonder vergrootglas. Tip Je kunt bij de tekeningen schrijven wat je opvalt. Bijvoorbeeld wanneer de glazige bolletjes los van elkaar gaan dobberen. Of wanneer je ziet dat er een staartje, kieuwen of pootjes te zien zijn. Schrijf het bij je tekening en vergeet niet te noteren op welke dag je het zag. Als de kikkervisjes niet meer in de klas zijn Als de kikkervisjes te groot worden, moeten ze terug naar de sloot. De kinderen kunnen ze dan jammer genoeg niet meer van dichtbij bekijken. Gelukkig kun je op internet veel foto s van grotere kikkervisjes en kikkers vinden en ook bij deze les horen tekeningen. Je kunt deze gebruiken om de kinderen nog een groot kikkervisje en een volwassen kikker te laten tekenen. Doe dat niet door een plaatje te printen en over te trekken, maar kijk goed naar de plaatjes en kijk hoe de kikker er echt uitziet. Hoe zitten de achterpoten in elkaar? Waar zitten de zwemvliezen van de kikker? Wat voor kleur en vlekken heeft de kikker? 67
Een presentatie maken Laat de kinderen in groepjes, of als klas, een presentatie maken van de vier of vijf belangrijkste fases van de levenscyclus van de kikker. Ze knippen daartoe de tekeningen uit het papier en plakken dit op een groot vel stevig gekleurd papier. Het is leuk om de tekeningen in een kring te plakken, zodat ze samen de levenscyclus van een kikker in beeld brengen. Laat de kinderen tussen de fases pijlen tekenen. Ook tussen de kikker en het dril. De kikker zorgt er immers voor dat er weer nieuwe dril komt. Laat de kinderen ten slotte bij iedere fase de belangrijkste veranderingen schrijven en plak deze naast de tekeningen. vol n om te ontdekken wie zij zijn en waar hun talent ligt en biedt hen de talent binnen de school te ontwikkelen of in te zetten bij het verwerken ie. Koffer vol leert kinderen bovendien om hun eigen wensen en daagt hen uit om in verbinding op ontdekkingsreis te gaan, tot vereeën en creaties te komen en de eigen kwaliteiten en talenten dienend te et grotere geheel. Metamorfose van de Kikker boek bevat wenslessen, verbindingslessen, prikkellessen en ininderen met thema s te laten werken en hun talenten in te zetten om verwerken. De prikkellessen zijn ontwikkeld door vele professionals die ssie als vertrekpunt hebben genomen voor de ontwikkeling van unieke deren en leerkrachten de kans geven om te ontdekken waar ze goed in n worden. boek is ontwikkeld voor alle groepen van het basisonderwijs aar binnen weekendscholen en buitenschoolse opvang. boek is onderdeel van Koffer vol. Deze koffer aterialen van de stichting De Kracht van 8, als praktisch instrument atie van een klimaat waarin ieder kind zich welkom en gezien voelt en chzelf de ruimte geeft. dkracht biedt bovendien workshops die teams inspireren en ondersteuerken aan. Meer informatie over deze workshops, onze visie terialen: www.koffervolkindkracht.com. ffervolkindkracht.com ontwikkeling van wensen, talenten, verbindingskracht en innovatie voor alle groepen van de basisschool Sigrid Frensen 91740 13 8 68