Vluchtelingen in getallen 2005
Hoeveel vluchtelingen zijn er wereldwijd? Krijgt Nederland meer of minder asielzoekers dan andere Europese landen? Waar komen ze eigenlijk vandaan? Veel gestelde vragen, waarop deze brochure een antwoord geeft. Om de verschillende cijfers goed met elkaar te kunnen vergelijken, gebruikt VluchtelingenWerk Nederland zoveel mogelijk de statistieken van de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. Voor de Nederlandse statistieken is gebruik gemaakt van de cijfers die de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) ter beschikking stelt. Een vluchteling is iemand die uit gegronde vrees voor vervolging wegens ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich buiten het land bevindt waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan, of uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen. (Vluchtelingenverdrag van Genève, 1951) Colofon Vluchtelingen in Getallen 2005. Overname van gegevens uit deze folder is, met bronvermelding, toegestaan. Vormgeving en visualisaties: H&R Communicatieve Vormgeving Tekst: VluchtelingenWerk Nederland, afdeling Communicatie Druk: Wilco Oplage: 10.000 Prijs: 0,50 VluchtelingenWerk Nederland, augustus 2005
Inhoudsopgave 1. Vluchtelingen wereldwijd p. 4 2. Vluchtelingen in Europa p. 6 Asielaanvragen p. 6 Beslissingen p. 8 3. Vluchtelingen in Nederland p. 10 Asielaanvragen p. 10 Beslissingen p. 13 Uitzettingen p. 14 4. Verder lezen? p. 15 5. Over VluchtelingenWerk Nederland p. 16
1 Vluchtelingen wereldwijd Begin 2005 waren ruim 19 miljoen mensen op de vlucht; dat waren er ruim 2 miljoen meer dan begin 2004. Zo n 9,2 miljoen daarvan zijn erkende vluchtelingen, een daling van 4 procent ten opzichte van vorig jaar. Deze daling komt voornamelijk door het grote aantal vluchtelingen dat naar hun land van herkomst is teruggekeerd: sinds eind 2001 meer dan 5 miljoen. Ook het aantal asielzoekers daalde wereldwijd van 830.000 in 2003 naar 676.000 in 2004. Toch groeide het totaal aantal mensen waarvoor de UNHCR zich inzet. De grootste stijging deed zich voor bij de groep ontheemden - mensen die in eigen land op zoek gaan naar veiligheid. In totaal schat de UNHCR hun aantal in 2005 op 7,6 miljoen mensen. Andere organisaties die bij de opvang van vluchtelingen zijn betrokken schatten het aantal ontheemden echter veel hoger in: de gerenommeerde niet-gouvernementele organisatie U.S. Committee for Refugees bijvoorbeeld, berekent het aantal ontheemden op 21 miljoen. fig. 1.1 Aantal vluchtelingen en ontheemden per werelddeel Vluchtelingen in getallen 1-1-2005 Totaal: 19.197.400 (100%) 4 Azië 35,9% 6.899.600 Afrika 25,3% 4.861.400 Europa 23,1% 4.429.900 Latijns Amerika 10,8% 2.070.800 Noord Amerika 4,5% 853.300 Oceanië 0,4% 82.400 Bron: Refugees by numbers 2005, UNHCR, 8 juli 2005 fig. 1.2 Landen met de grootste groep ontheemden binnen de grenzen, per 1-1-2005 1. Colombia 2.000.000 6. Georgië 237.069 2. Soedan 662.302 7. Russische Federatie 334.796 3. Azerbeidzjan 578.545 8. Bosnië-Herzegovina 309.240 4. Liberia 498.566 9. Joegoslavië 248.154 5. Sri Lanka 352.374 10. Ivoorkust 38.039 Bron: 2004 Global Refugee Trends, UNHCR, juni 2005
fig. 1.3 Landen met de grootste groep vluchtelingen 1 binnen de grenzen 1-1-2005 1-1-2004 1. Iran 1.046.000 984.900 2. Pakistan 960.600 1.124.300 3. Duitsland 876.622 960.400 4. Tanzania 602.100 649.800 5. Verenigde Staten 420.900 452.500 6. China 299.400 299.400 8. Verenigd Koninkrijk 289.100 276.500 7. Joegoslavië 276.700 291.400 9. Tsjaad 259.900 146.400 10. Uganda 250.500 230.900 (...) (...) (...) 20. Nederland 155.257 185.558 Bron: 2004 Global Refugee Trends, UNHCR, juni 2005 fig. 1.4 Belangrijkste herkomstlanden van vluchtelingen 2 1-1-2005 1-1-2004 1. Afghanistan 2.084.900 2.136.000 2. Soedan 630.600 606.200 3. Burundi 485.800 531.700 4. Dem.Rep. Congo 462.200 451.500 6. Somalië 389.300 402.300 5. Palestijnen 3 350.600 350.600 8. Vietnam 349.800 363.200 9. Liberia 353.500 353.100 7. Irak 311.800 468.600 10. Joegoslavië 250.600 296.600 Bron: 2004 Global Refugee Trends, UNHCR, juni 2005 5 Vluchtelingen wereldwijd 1 Vluchtelingen, asielzoekers, terugkerende vluchtelingen, ontheemden en anderen die door de UNHCR worden bijgestaan. 2 De Koerden worden niet apart geregistreerd, maar vindt men met name onder vluchtelingen uit Turkije en Irak. 3 Palestijnen worden ondersteund door UNHCR. Het totaal aantal Palestijnse vluchtelingen wordt door de UNRWA (de VN-afdeling die verantwoordelijk is voor de ondersteuning van Palestijnse vluchtelingen) geschat op 4 miljoen.
2 Vluchtelingen in Europa Minder dan een kwart van alle vluchtelingen wereldwijd verblijft in Europa. Een groot deel daarvan zijn mensen die de oorlog in voormalig Joegoslavië zijn ontvlucht. Zij verblijven veelal in de buurrepublieken of zijn ontheemd in eigen land. Ook de oorlog in Tsjetsjenië draagt voor een belangrijk deel bij aan het aandeel vluchtelingen in Europa. In de landen van de Europese Unie proberen landen die een koppositie innemen wat aantal asielverzoeken betreft, er alles aan te doen om de hoeveelheid asielzoekers weer omlaag te krijgen. Nederland stond in 2000 nog derde op de ranglijst van asielaanvragen van West-Europese landen, en is nu naar de negende plaats gezakt. Asielaanvragen fig. 2.1 Individuele asielaanvragen in vijf West-Europese landen, 2000-2004 100.000 Vluchtelingen in getallen 6 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 Frankrijk Duitsland Verenigd Koninkrijk België Nederland 2000 2001 2002 2003 2004 Bron: Asylum Trends, Monthly Report on Asylum applications in The Netherlands and Europe, INDIAC, januari 2005
3,4% fig. 2.2 Tien grootste groepen asielzoekers in 24 Europese landen, naar nationaliteit 2004 totaal: 272.463 Overigen 141.435 51,9% Russische Federatie 27.600 1 10,1% Joegoslavië 19.144 2 7% Turkije 14.375 3 5,3% 4,1% 4 China 11.122 2,5% 2,5% 3% 11 10 3,7% 5 Nigeria 10.131 3,5% 6 3,3% India 9.525 7 Iran 8.862 8 9 Dem. Rep. Congo 8.406 Irak 8.200 3,1% Afghanistan 6.855 Somalië 6.808 2003 totaal: 332.252 Russische Federatie 31.447 1 9,5% Joegoslavië 20.506 7 Overigen 153.237 46,1% 3,9% 11 10 6,5% 2 6,2% Turkije 22.242 3 6,7% China 15.044 4,5% 4 3,6% Nigeria 11.834 5 3,2% 6 India 10.590 3,1% 3,3% 3,8% 7 Iran 11.049 8 Dem. Rep. Congo 10.433 9 Irak 21.608 Vluchtelingen in Europa Afghanistan 11.181 Somalië 13.081 Bron: Asylum levels and trends, Europe and non-european industrialised countries 2004, UNHCR, maart 2005
Beslissingen Statistieken lijken objectieve cijfers te geven. Toch is er al jarenlang discussie over het juiste percentage erkende vluchtelingen, zowel in Europa als in Nederland. Vaak wordt het besliscijfer gebruikt om dit percentage aan te duiden. Hierover bestaat echter verwarring. In de besliscijfers worden álle beslissingen bij elkaar opgeteld, zowel de beslissingen in eerste aanleg, als die na beroep of hoger beroep. Wanneer een asielzoeker in eerste instantie wordt afgewezen en in tweede instantie een verblijfsvergunning krijgt toegekend, komt hij tweemaal in de statistieken terecht: eenmaal als afgewezen en eenmaal als toegelaten vluchteling. Bovendien duurt het vaak meerdere jaren voordat een finale beslissing wordt genomen over een asielaanvraag. Het aantal beslissingen loopt daarom niet gelijk met het aantal asielaanvragen van dat jaar. fig. 2.3 Beslissingen op asielverzoeken in tien Europese landen, 2002-2004 2004 Vluchtelingen in getallen Nederland 7 Zweden Zwitserland Duitsland Verenigd Koninkrijk Frankrijk 8 Noorwegen Ierland België Italië 20.000 10.000 150.000 Bron: 2004 Global Refugee Trends, UNHCR, juni 2005 Erkend als vluchteling 60.000 50.000 40.000 30.000 Verblijfsvergunning op humanitaire of andere gronden. 100.000 90.000 80.000 70.000 140.000 130.000 120.000 110.000 Gesloten vanwege andere dan inhoudelijke overwegingen, bijvoorbeeld de asielzoeker is met onbekende bestemming vertrokken of overleden, of het asielverzoek is ingetrokken. Afgewezen
2003 Frankrijk Duitsland Verenigd Koninkrijk Zwitserland Zweden 20.000 10.000 120.000 110.000 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 Noorwegen Ierland Italië België Nederland 140.000 130.000 150.000 2002 Bron: 2003 Global Refugee Trends, UNHCR, juni 2004 Verenigd Koninkrijk Duitsland Zwitserland 5 Nederland 4 9 20.000 10.000 Ierland Denemarken België Oostenrijk Zweden 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 Frankrijk 140.000 130.000 120.000 110.000 100.000 150.000 Vluchtelingen in Europa Bron: 2002, UNHCR Populations Statistics (provisional), augustus 2003 4 Gegevens IND. 5 Gegevens ECRE Country Report 2002.
3 Vluchtelingen en asielzoekers in Nederland Vluchteling of asielzoeker? In het dagelijkse taalgebruik worden de termen vluchteling en asielzoeker vaak door elkaar gebruikt. Juridisch gezien is er echter een wezenlijk verschil. Een asielzoeker is iemand die asiel heeft aangevraagd. Zolang de overheid nog geen beslissing heeft genomen, blijft iemand asielzoeker. Hij wordt pas als vluchteling erkend als op de asielaanvraag positief is beslist. Asielaanvragen fig. 3.1 Aantal asielaanvragen in Nederland, 1990-2005 Vluchtelingen in getallen 10 55 x1000 52.576 50 45.217 45 43.895 40 39.299 35.399 35 34.443 30 32.579 29.233 25 21.208 20 20.346 22.866 21.615 18.667 15 13.402 10.568 6 10 9.782 5 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Bron: IND 6 Cijfer berekend op basis van de gegevens van de eerste 6 maanden van 2005, toen 5.284 mensen in Nederland asiel aanvroegen.
fig. 3.2 Tien grootste groepen asielzoekers in Nederland Asielaanvragen 2004 Asielaanvragen 2003 1. Irak 1.043 (10,7%) 1. Irak 3.472 (25,9%) 2. Onbekend 889 (9,1%) 2. Iran 555 (4,1%) 3. Somalië 792 (8,1%) 3. Onbekend 525 (3,9%) 4. Afghanistan 688 (7,0%) 4. Afghanistan 492 (3,7%) 5. Iran 450 (4,6%) 5. Somalië 451 (3,4%) 6. Burundi 405 (4,1%) 6. Liberia 441 (3,3%) 7. Joegoslavië 395 (4,0%) 7. Turkije 414 (3,1%) 8. Turkije 338 (3,5%) 8. Nigeria 414 (3,1%) 9. China 265 (2,7%) 9. Burundi 402 (3,0%) 10. Soedan 265 (2,6%) 10. Joegoslavië 393 (2,9%) Overig 4.262 (43,6%) Overig 5.998 (44,7%) Totaal 9.782 (100%) Totaal 13.402 (100 %) Bron: Ministerie van Justitie, IND/INDIAC, januari 2005, januari 2004 fig. 3.3 Alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama s) in Nederland, 1995-2005 Totaal aantal asielzoekers, aantal ama s, aandeel ama s in het totaal x1.000 50 45 45.217 43.895 40 39.299 35 30 29.258 34.443 32.579 11 25 20 15 10 5 0 1.939 6,6% 1995 22.857 1.641 7,2% 1996 2.660 7,7% 1997 3.504 7,8% 1998 5.547 14,1% 1999 6.681 15,2% 2000 5.951 18,2% 2001 18.667 3.232 17,3% 2002 13.402 1.216 588 634 9,1% 6,1% 6,0% 2003 9.782 10.568 2004 2005 7 Bron: Asylum trends, INDIAC, januari 2005 7 Cijfers berekend op basis van de gegevens van de eerste 6 maanden van 2004, toen 317 ama s naar Nederland kwamen. Vluchtelingen en asielzoekers in Nederland
fig. 3.4 Asielaanvragen van ama s naar nationaliteit in 2003 en 2002, in Nederland 2004 totaal 594 China 99 Overige landen 286 Somalië 46 Burundi 32 Angola 28 Irak 27 Vluchtelingen in getallen 12 2003 totaal 1.216 Ethiopië 3 Eritrea 7 Afghanistan 23 Guinee 22 Onbekend 21 Bron: Asylum trends, INDIAC, januari 2005 Angola 146 Overige landen 502 China 116 Irak 108 Somalië 75 Russische Federatie 21 Dem. Rep. Congo 37 India 40 Guinee 70 Sierra Leone 61 Nigeria 40 Bron: Asylum trends, INDIAC, juli 2004
Beslissingen Verblijfsvergunningen Met de invoering van de Vreemdelingenwet 2000, in april 2001, zijn de verschillende soorten verblijfsvergunningen voor vluchtelingen vervangen door een simpeler stelsel van verblijfsvergunningen. Het trio A-status (erkenning als vluchteling), vergunning tot verblijf (vtv; verblijfsvergunning op humanitaire gronden) en voorwaardelijke vergunning tot verblijf (vvtv; verblijfsvergunning op grond van de algehele situatie in het land van herkomst) werd vervangen door één verblijfsvergunning voor bepaalde tijd asiel (vbt-asiel). Deze voorwaardelijke verblijfsvergunning kan na vijf jaar worden omgezet in een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd asiel (vot-asiel), een definitieve verblijfsvergunning. Daarnaast werd de verblijfsvergunning regulier (vbt/vot regulier) geintroduceerd, een status die ook aan asielzoekers kan worden toegekend. In de jaren vóór 2001 werden de oude vergunningen nog gebruikt. fig. 3.5 Positieve beslissingen op individuele asielaanvragen in Nederland, 1996-2004 Jaar Totaal A-status Vtv Vvtv Totaal beslissingen positief 1996 84.071 10,5% 8,8% 8,8% 28,0% 1997 49.138 13,5% 10,5% 10,5% 34,5% 1998 47.829 5,0% 7,5% 19,0% 31,5% 1999 60.920 2,5% 5,7% 14,0% 22,2% 2000 76.809 2,3% 6,2% 4,1% 12,6% 2001 8 72.843 0,6% 2,2% 1,1% Vbt- Vot- Vbt/vot- Totaal asiel asiel regulier positief 6,7% 0,7% 3,2% 14,5% 2002 70.290 5,8% 1% 5,7% 12,5% 2003 40.339 13,9% 3,5% 6,7% 24,1% 2004 26.090 17,8% 4,9% 16,3% 39,0% Bron: Jaarrapportage 2003, minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie, februari 2004 Cohortcijfers Zoals uit het vorige hoofdstuk al duidelijk werd, kunnen statistieken aanleiding geven tot discussie. Zo ook de cijfers over de beslissingen op asielaanvragen. Bij de cohortcijfers op pagina 14 worden alle asielzoekers die in één bepaald jaar asiel hebben aangevraagd, gedurende hun hele asielprocedure gevolgd. Veel asielzoekers krijgen immers pas na verloop van vele jaren een verblijfsvergunning. Cohortcijfers geven daarom uiteindelijk een realistischer beeld dan besliscijfers. Nadeel van deze methode is echter dat de recente cijfers geen volledig beeld geven, juist omdat de procedures zo lang duren. Zo was in bijna 40 procent van alle asielzaken uit 2003 nog geen eerste beslissing genomen. Het toelatingspercentage over dat jaar kan dus nog stijgen. 13 Vluchtelingen en asielzoekers in Nederland
fig. 3.6 Beslissingen op asielaanvragen, 1994-2003: Cohortcijfers 50% 40% 30% 20% 10% 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Vluchtelingen in getallen 14 Positief afgehandeld volgens oude Vreemdelingenwet Positief afgehandeld volgens Vreemdelingenwet 2000 Bron: Cohortanalyse asielprocedure 1994-2003; peildatum 31 maart 2004, INDIAC. Uitzettingen fig. 3.7 Uitzetting uitgeprocedeerde asielzoekers, 1995-2004 Jaar MOB / Vertrek onder Verwijdering / Overig 12 Totaal adrescontrole 9 toezicht 10 uitzetting 11 terugkeer 1995 8.790 2.350 3.370 14.509 1996 11.090 1.840 3.550 16.481 1997 14.425 1.186 3.267 18.878 1998 10.640 1.090 2.620 14.342 1999 11.247 3.981 2.523 585 18.336 2000 10.871 3.188 2.027 536 16.622 2001 11.967 1.253 2.112 691 16.023 2002 16.875 1.537 2.276 567 21.255 2003 17.945 2.221 1.713 20 21.899 2004 10.662 2.354 1.488 383 14.887 Bron: Jaarrapportage 2004, minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie, februari 2004. 8 In 2001 werden deels oude, deels nieuwe verblijfsvergunningen uitgereikt.. 9 Met onbekende bestemming (MOB) vertrokken: bij adrescontrole bleek dat betrokkene is vertrokken. 10 Betrokkene heeft zich bij een grenspost gemeld, en heeft onder toezicht het land verlaten. 11 Betrokkene is door de marechaussee het land uitgezet. 12 Onder andere aanzegging na vreemdelingenbewaring.
4 Verder lezen? VluchtelingenWerk Nederland is een onafhankelijke, niet-regeringsgebonden organisatie, die opkomt voor de rechten van vluchtelingen en hen helpt bij het opbouwen van een nieuw bestaan in Nederland. Op de website www.vluchtelingenwerk.nl vindt u nieuws, achtergronden en statistieken. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), een zelfstandig bestuursorgaan van het ministerie van Justitie, beslist wie in Nederland mag blijven en wie niet. Op de website www.ind.nl staan cijfers over asielzoekers en vluchtelingen in Nederland. Het ministerie van Justitie is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Vreemdelingenwet 2000. Het ministerie brengt regelmatig verslag uit over het asielbeleid aan de Tweede Kamer. Deze zogenaamde Vluchtelingenrapportages zijn te vinden op www. justitie.nl, ga naar rapporten en nota s. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) is een zelfstandig bestuursorgaan van het ministerie van Justitie. Het COA is verantwoordelijk voor de eerste opvang en huisvesting van asielzoekers. Cijfers over de centrale opvang (bezetting, doorstroom, herkomst van asielzoekers) zijn te vinden op www.coa.nl. Www.cbs.nl is de website van het Centraal Bureau voor Statistiek. De rubriek Cijfers geeft verschillende zoekingangen, waaronder veel cijfers over vluchtelingen, asielzoekers en allochtonen in Nederland. Het Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI) doet onderzoek naar demografische ontwikkelingen in Nederland. Op de website www.nidi.nl zijn verslagen van deze onderzoeken te vinden. De UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees) is de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. De afdeling registratie en statistieken publiceert regelmatig overzichten van het aantal vluchtelingen, asielzoekers, ontheemden, teruggekeerde vluchtelingen en anderen die de UNHCR wereldwijd ondersteunt op www.unhcr.ch. 15 Verder lezen? De niet-regeringsgebonden organisatie U.S. Committee for Refugees brengt ieder jaar het World Refugee Survey uit, een inmiddels gerenommeerd overzicht van de omstandigheden waarin vluchtelingen verkeren. Op www.refugees.org worden deze overzichten per land gepubliceerd. De ECRE is een koepelorganisatie van 74 niet-regeringsgebonden organisaties uit 31 landen, waaronder Nederland. De ECRE zet zich in voor humane en rechtvaardige asielprocedures en goede mogelijkheden voor integratie voor vluchtelingen in de Europese Unie. Op www.ecre.org zijn statisitische gegevens uit veel Europese landen bijeengebracht.
5 Over VluchtelingenWerk Nederland VluchtelingenWerk Nederland komt op voor de rechten van vluchtelingen en helpt hen bij het opbouwen van een nieuw bestaan in Nederland. De organisatie draait op de inzet van vrijwilligers en betaalde medewerkers. Daarnaast is de steun van donateurs die zich achter de doelstellingen van VluchtelingenWerk scharen, onontbeerlijk. Wilt u ons steunen? Word donateur van VluchtelingenWerk Nederland! Bel 020-3467214 voor een gratis informatiepakket, of kijk op www.vluchtelingenwerk.nl voor meer informatie. Over VluchtelingenWerk Nederland 16 VluchtelingenWerk Nederland Postbus 2894 1000 CW Amsterdam Telefoon: 020-3467200 Fax: 020-6178155 Website: www.vluchtelingenwerk.nl E mail: info@vluchtelingenwerk.nl Giro: 123488, Amsterdam VluchtelingenWerk Nederland. Wij maken er werk van.