Dak Door B. van Etten (TNO Bouw) Algemeen Belangrijkste functies van een (niet constructieve) daken is het scheiden van de binnenruimte met de buitenruimte. Bij het scheiden van de binnen van de buitenruimte gaat het niet alleen om bescherming tegen regen, wind en grote temperatuurverschillen maar ook om geluid en veiligheid (creëren van een beschermde ruimte). Een dakraam of dakkapel kan onderdeel van het dak vormen. Daken zijn er in veel verschillende uitvoeringen. In hoofdzaak wordt er een onderscheid gemaakt tussen hellende en platte daken. De keuze voor het dakbedekkingmateriaal wordt voornamelijk bepaald door de helling van het dak. Wat is het verschil tussen deze materialen Constructie De constructie van een plat dak is in de regel samengesteld uit een houten balkenlaag met daarover een dakbeschot van planken delen of plaatmateriaal. De afmeting van de balken voor de balkenlaag wordt bepaald door de overspanning, de te verwachten belasting en de houtkwaliteit. Voor het dakbeschot zijn platen OSB of triplex in de handel. Voor dakbeschot wordt een minimale dikte van 18 mm geadviseerd. Bij nieuwere woningen zijn de platte daken ook nog wel eens samengesteld uit betonnen elementen. Dakbedekking Bitumen Is een product dat van nature voorkomt in ruwe aardolie. Als dakbedekking wordt het in de volgende gemodificeerde vormen toegepast: A-tactisch Poly Propyleen (APP) bitumen heeft een verbeterde weerstand tegen UV-straling Styreen Butadieen Styreen (SBS) bitumen heeft een hoge elasticiteit waardoor het de werking van de ondergrond goed kan opvangen. Bitumen kan worden gebruikt voor vrijwel iedere dakvorm en wordt veel toegepast vanwege de eenvoudige verwerkbaarheid. Omdat het een minder mooi uiterlijk heeft wordt het voornamelijk op platte daken toegepast. Nadelen van bitumineuze dakbedekking zijn de brandbaarheid en de geringe thermische isolatie. Pagina 1 van 6 SamCreates bv 2009
De levensduur van gemodificeerde bitumen is 15 tot 25 jaar. De levensduur van bitumen kan worden verlengd door het aanbrengen van grind over de dabbedekking. EPDM Ethyleen Propyleen Dieen Monomeer (EPDM) is een synthetisch rubber dat door de grote elasticiteit, een goede sterkte, hoge bestendigheid tegen UV-straling en zuren regen een lange levensduur heeft tot 40 jaar. EPDM kan naadloos worden toegepast (uit 1 stuk). PVC PolyVinylChloride (PVC) is een kunststof dat voor veel verschillende toepassingen gebruikt wordt waaronder ook dakbedekking. In deze toepassing heeft het een lange levensduur tot 40 jaar. Een voordeel van PVC is dat het zonder open vuur kan worden verwerkt. Constructie De constructie van een hellend dak kan op verschillende manieren zijn opgebouwd. In hoofdlijn kunnen de volgende varianten worden onderscheiden: Traditionele gordingenkap; opgebouwd uit horizontale balken (gordingen) die met metalen ijzers aan de muren zijn opgehangen of op de muren rusten. Over de gordingen is de verdere dakconstructie van dakbeschot en dakbedekking geplaatst. Deze constructie wordt in Nederland veel toegepast. Traditionele sporenkap; opgebouwd uit verticale balken (sporen) die vanaf de gevel omhoog lopen naar de nok van het dak. Net als bij een gordingkap is over deze constructie de verdere dakconstructie van dakbeschot en dakbedekking geplaatst. Geprefabriceerde daken; bij nieuwbouw en renovatie wordt vrijwel altijd gebruik gemaakt van geprefabriceerde (prefab) dakelementen. Deze prefab elementen zijn samengesteld uit een binnenplaat, verticale houten balken voor de sterkte en stijfheid van het dakelement (sporen), isolatiemateriaal tussen de sporen en (indien nodig) panlatten voor de bevestiging van de dakpannen. Afhankelijk van de uitvoering van het prefab element kan deze al dan niet in combinatie met gordingen op het dak van een woning worden geplaatst. In het geval van een traditionele gording of sporenkap wordt de afmeting van de balken bepaald door de overspanning, de te verwachten belasting en de houtkwaliteit. Voor het dakbeschot zijn platen OSB of triplex in de handel. Voor dakbeschot wordt een minimale dikte van 18 mm geadviseerd. Bij de Prefab dakelementen is door de leverancier de sterkte en stijfheid van het element al afgestemd op de overspanning en de te verwachten belasting op het dak. Pagina 2 van 6 SamCreates bv 2009
Dakbedekking Dakpannen Veel helende daken zijn voorzien van dakpannen. Oorspronkelijk werden dakpannen alleen vervaardigd van klei. Op dit moment worden ook veel betonnen dakpannen toegepast. De kwaliteit van dakpannen vervaardigd van klei of beton zijn vergelijkbaar. Dakpannen vervaardigd van klei kunnen geglazuurd geleverd worden waardoor er minder kans is op algen en mosgroei op de dakpannen. Dakpannen zijn voorzien van een enkele of een dubbele kop- en zijsluitingen waarbij pannen met een dubbele kop- en zijsluiting de beste waterkering hebben. Voor daken met een kleine dakhelling is een dakpan met een enkele kop- en zijsluiting niet geschikt. Dakpannen zijn relatief goedkoop ten opzichte van veel andere materialen die worden toegepast voor hellende daken. Een dak kan in de regel worden voorzien van dakpannen als de dakhelling ligt tussen de 20 en 75 graden. Bij een dakhelling boven de 50 graden dienen de pannen wel aan haken te worden bevestigd. Riet Rieten daken worden veel in een landelijke omgeving toegepast. Voordeel van riet is de uitstraling en de hoge isolatiewaarde. Nadelen van riet zijn de brandbaarheid (deze kan worden verbeterd door het riet te laten impregneren maar het blijft gevoelig voor brand) en de bewerkbaarheid bij plaatsing en onderhoudt. Een rieten dak kan in de regel worden toegepast bij een dakhelling tussen de 40 en 90 graden. Metalen Metalen die worden toegepast voor dakbedekking zijn zink en koper. Voordelen van metalen is dat deze eenvoudig voor gebogen dakdelen en bij veel verschillende dakhellingen kunnen worden toegepast. Verder is de levensduur van metalen daken hoog. Koper wordt erg gewaardeerd om zijn karakteristieke groene verkleuring door oxidatie. Nadelen zijn de hoge kosten voor het materiaal en plaatsing en de grote krimp en uitzetting als gevolg van temperatuur. Een metalen dakbedekking kan worden toegepast bij een dakhelling van 5 tot 90 graden. waar moet je opletten Algemeen De levensduur van een dakconstructie is afhankelijk van een combinatie van de volgende factoren; het ontwerp, de toegepaste materialen, de uitvoering, periodiek onderhoudt, afschot (in het geval van platte daken), onderconstructie en klimaatsinvloeden. Het vervaardigen van een dakconstructie en het aanbrengen van de dakbedekking vraagt dan ook om deskundigheid en ervaring. Deze werkzaamheden kunnen daarom het beste worden uitgevoerd door vakmensen. Indien er voor gekozen wordt om herstel en/of Pagina 3 van 6 SamCreates bv 2009
vervanging van dakdelen zelf uit te voeren dan wordt geadviseerd de onderstaande punten in acht te nemen. Voldoende afschot; om het regenwater dat op het platte dak terecht komt af te voeren dient het dak onder een hoek van minimaal @ graden te liggen (afschot). Let er hierbij op dat het water in de richting van de hemelwaterafvoer (regenpijp) loopt. Bij het niet verlijmen of vastbranden van de dakbedekking met de ondergrond moet er voldoende ballast worden aangebracht in de vorm van grind, beton- of drainage tegels. Plaats van het isolatie materiaal; afhankelijk van de kwaliteit van de bestaande dakbedekking kan gekozen worden voor een zogenaamd warm dak of een omgekeerd dak: o Bij een warm dak zit het isolatiemateriaal onder de dakbedekking. Deze wijze van isoleren van het dak is vaak goedkoop, eenvoudig plaatsbaar en de kans op algengroei en waterophoping (plassen) is kleiner. Nadelen van deze wijze van isoleren is dat de dakbedekking meer aan weer en wind wordt blootgesteld (verkort de levensduur) en verhoogde kans op mechanische beschadigingen. Bij deze wijze van isoleren moet er een vochtkerende folie tussen het dakbeschot en het isolatiemateriaal worden aangebracht. o Bij en omgekeerd dak wordt het isolatiemateriaal op de dakbedekking aangebracht (aan de buitenzijde). Deze wijze van isoleren is interessant indien de aanwezige dakbedekking nog in goede staat is. Verder is het voordeel dat een vochtkerende folie niet noodzakelijk is. Nadeel van deze wijze van isoleren is dat er meer warmte verlies optreedt (en er dus meer isolatiemateriaal nodig is voor een isolatiewaarde gelijk aan een warm dak constructie), er een iets grotere dakhelling nodig is en de uitvoer iets duurder is dan een warm dak. Voor de afmetingen van constructiedelen zoals gordingen en of sporen is een berekening van een constructeur noodzakelijk. Aanbrengen van een vochtkerende, dampopen folie. Deze folie dient er voor dat het isolatiemateriaal en de constructie niet nat kan worden van vocht dat onder de dakpannen terecht komt. Hierom moet de folie gesloten (zonder open naden) over het isolatiemateriaal en de constructie worden aangebracht (onder de tengels en panlatten). Ter plaatse van aansluitingen met dakgoten, dakkapel en/of dakramen moet er voor gezorgd worden dat vocht (water) dat tegen de folie komt Pagina 4 van 6 SamCreates bv 2009
naar buiten toe wordt afgevoerd (en niet alsnog in de dakconstructie terecht komt)! Voor daken met dakpannen dienen tengels (verticale houten latten ca. 22 x 32 mm) en panlatten (horizontale houten latten ca. 22 x 32 mm) te worden aangebracht. De tengels dienen voor een goede ventilatie onder de dakpannen. De panlatten om de dakpannen achter te haken. De onderlinge afstand van de panlatten wordt bepaald door de afmeting van de dakpannen. Om de onderste rij dakpannen dezelfde helling te geven als de andere pannen wordt de onderste panlat op zijn kant geplaatst. Bij een dakhelling van 50 graden of meer wordt geadviseerd de dakpannen te bevestigen met panhaken. Bij daken die bekleed worden met een metalen dakbedekking wordt geadviseerd een (ventilerend) scheidingsvlies aan te brengen tussen het dakbeschot en de dakbedekking. een risico analyse De dakbedekkingen van platte daken zijn onderhoudsgevoeliger dan hellende daken. Omdat er water op het dak kan blijven staan kan er bij een klein scheurtje of gaatje in de dakbedekking al waterlekkage optreden. Geadviseerd wordt om de dakbedekking jaarlijks te op gebreken controleren. Bij het isoleren van platte daken wordt geadviseerd deze altijd vanaf de buitenzijde te isoleren (onder of bovenop de dakdekking). Indien een plat dak toch vanuit de binnenzijde wordt geïsoleerd dan loopt men het risico van vochtophoping in de dakconstructie waardoor er uiteindelijk aantasting zoals houtrot kan gaan optreden. Om op lange termijn schade aan de dakconstructie te voorkomen is een juiste opbouw van de constructie noodzakelijk. Een juiste opbouw voorkomt dat delen van de constructie nat kunnen worden (door bijvoorbeeld het gebruik van een vochtkerende dampdoorlatende folie) en dat het vocht dat onder de dakpannen komt weer zo snel mogelijk kan weg ventileren. Een veel voorkomende fout in de constructie is het niet afwaterend aansluiten van de vochtkerende dampdoorlatende folie op de overige dakdelen zoals de dakgoot. Hierdoor kan water in de constructie terecht komen met lekkage (binnen) en op lange termijn aantasting van materialen als gevolg. Pagina 5 van 6 SamCreates bv 2009
bij renoveren hoort ook bij het opwaarderen van bestaande situaties. Bij de renovatie van de dakbedekking van platte daken is de keuze voor EPDM of PVC een keuze voor duurzame materialen. Bijkomend voordeel is dat deze materialen vaak over de bestaande dakbedekking aangebracht kunnen worden. Indien er voor wordt gekozen om de oude dakbedekking te verwijderen dan kan overwogen worden om ook direct dakisolatie aan te brengen. Voor hellende daken voorzien van dakpannen wordt geadviseerd om een keer per jaar en na iedere zware storm het dak te controleren op afgewaaide en kapotte dakpannen. Door het dak zo snel mogelijk te herstellen wordt een mogelijke lekkage voorkomen. Indien er een ouder type dakpan is toegepast dan zijn deze vaak nog verkrijgbaar bij tweedehands bouwmaterialenhandel. Daken met dakpannen die zijn verweerd en begroeid met algen en mos kunnen worden gereinigd en worden geïmpregneerd of voorzien van een coating in verschillende kleuren. Hiermee zijn de pannen gedurende langere tijd weer beschermd tegen algen en mos aangroei. Bij het zelf reinigen van de dakpannen met een hoge drukspuit en water is het belangrijk om te beginnen met reinigen vanaf de nok in de richting van de goot omdat anders al het vuil onder de dakpannen wordt gespoten. Bij vervanging van de volledige dakbedekking (dakpannen, panlatten, dakfolie, etc.) kan het dak direct ook goed worden geïsoleerd. en natuurlijk waar moet je zijn Het herstel van platte daken voorzien van een gemodificeerde bitumen zou door een handige doe-het-zelver kunnen worden uitgevoerd. Geadviseerd wordt om voor het aanbrengen van alle andere dakbedekkingmaterialen een bedrijf in te huren dat is aangesloten bij de Vereniging Dakbedekkingbrache Nederland (VEBIDAK). Pagina 6 van 6 SamCreates bv 2009