Onderzoeksrapport MASS Media adolescenten sociale steun stress Fase 1 1
Beste directieleden en leerkrachten, Enkele maanden geleden nam uw school deel aan de eerste fase van het MASS-onderzoeksproject. In totaal werden er meer dan 1 900 leerlingen, verspreid over 15 Vlaamse scholen, bevraagd over hun sociale mediagebruik en welzijn. Dit onderzoek, uitgaande van de School voor Massacommunicatieresearch van de KU Leuven, heeft tot doel het sociale netwerksitegebruik en welzijn van Vlaamse jongeren in kaart te brengen, alsook het verband tussen sociale mediagebruik, stress, sociale steun en welzijn tijdens de adolescentie te onderzoeken. Tot slot tracht deze longitudinale studie meer inzicht te verwerven in de concepten van online stress en online sociale steun, en de impact hiervan na te gaan op het welzijn van jongeren. Aan de hand van de eerste bevraging hebben we een beschrijvende analyse uitgevoerd, waarvan de resultaten in dit rapport worden toegelicht. In het tweede en derde rapport zal een antwoord worden gegeven op de vooropgestelde onderzoeksvragen en hypothesen. De medewerking van uw school is onontbeerlijk voor het slagen van dit onderzoek. We willen u daarom uitdrukkelijk bedanken voor de bereidwilligheid tot deelname en hopen dat dit eerste rapport ook aantoont hoe zulke bevraging uitdrukking vindt in wetenschappelijk onderzoek. We hopen op een even goede samenwerking in de toekomst. Het MASS-onderzoeksteam, Prof. Dr. Steven Eggermont Dra. Eline Frison 2
SAMENVATTING BELANGRIJKSTE RESULTATEN Wie heeft deelgenomen aan het onderzoek? 1 935 leerlingen hebben de vragenlijst ingevuld, waarvan 55% jongens en 45% meisjes, met een gemiddelde leeftijd van 14,3 jaar. Jongeren & welzijn 67% van de jongeren is tevreden over zijn leven 46% van de jongeren ervaart soms depressieve gevoelens 14% van de jongeren voelt zich vaak tot altijd ontevreden over hun lichaam 14% van de jongeren is sociaal angstig 5% van de jongeren voelt zich sociaal eenzaam 6% van de jongeren voelt zich emotioneel eenzaam Jongeren & Internet 78% van de jongeren heeft een eigen computer/laptop 63% van de jongeren heeft thuis een ipad/tablet 79% van de jongeren heeft een smartphone Populairste Internet activiteit: sociale netwerksites (SNS) bezoeken Populairste e-mailaccount, chataccount en SNS: Facebook (FB) Jongeren & Facebook 92% van de jongeren heeft een FB-profiel Gemiddelde tijd op FB: weekdag 1,5u à 2u; weekenddag 2u à 2,5u Populairste FB-activiteit: nieuwsoverzicht bekijken Belangrijkste reden om actief te zijn op FB: ontspanning Jongeren & (online) stress Meest stresserende domein: evenwicht vinden tussen school en vrije tijd Meest stresserende activiteit: huiswerk maken Meest stresserende online domein: pestgedrag en privacy bezorgdheden op FB Meest stresserende online activiteit: een foto van jezelf zien tevoorschijn komen op een ongewenste FB-pagina Jongeren & (online) sociale steun 83,5% heeft reeds traditionele sociale steun (SS) gezocht / 41% heeft reeds online SS gezocht 88% heeft reeds traditionele SS ontvangen / 15% heeft reeds online SS ontvangen 90% neemt traditionele SS waar / 53% neemt online SS het waar 3
WIE HEEFT DEELGENOMEN AAN HET ONDERZOEK? In totaal namen 15 Vlaamse scholen deel aan de eerste fase van het MASS-project. Meer bepaald vulden 1 931 Vlaamse leerlingen van het 1 ste tot en met het 5 de jaar secundair onderwijs beide vragenlijsten in, waarvan 1 056 jongens (55%) en 875 meisjes (45%). De gemiddelde leeftijd bedroeg 14,3 jaar. De steekproef omvatte leerlingen van alle studierichtingen: ASO (47%), TSO (39,5%) en BSO (13,5%). School Aantal leerlingen % Technisch Onderwijs Vilvoorde 35 1,8 Atheneum Grimbergen 87 4,5 Technisch Instituut Sint-Michiel Bree 82 4,2 Technisch Instituut Heilig Hart Hasselt 95 4,9 Githo Nijlen 69 3,6 Sint-Jozefcollege Turnhout 96 5 Rozenberg Mol 209 10,8 Atheneum Brasschaat 155 8 Het Spoor Mol 86 4,5 Sint-Norbertusinstituut Duffel 164 8,5 Mariagaarde Instituut Middenschool Westmalle 161 8,3 Sint-Jan Berchmanscollege Mol 293 15,2 Don Bosco Essen 75 3,9 Atheneum Irishof Kapellen 117 6,1 Immaculata Roosdaal 207 10,7 Totaal 1 931 100 72% van de leerlingen gaf aan dat zijn/haar ouders getrouwd of samenwonend zijn, bij 26% van de leerlingen zijn de ouders gescheiden en bij 2% is één van beide ouders overleden. Bovendien gaf 60% van de leerlingen aan dat het hoogst behaalde diploma van zijn/haar ouders een hoger onderwijs diploma is, bij 34% van de leerlingen zijn de ouders in het bezit van een diploma secundair onderwijs en bij 6% van de leerlingen hebben de ouders een diploma lager onderwijs of geen diploma. Tot slot is 90% van de leerlingen afkomstig uit België en is 10% van buitenlandse afkomst. 4
JONGEREN & WELZIJN Mentale gezondheid - 32% voelt zich vaak tot altijd zenuwachtig/nerveus - 51% voelt zich vaak tot altijd onrustig - 19% voelt zich vaak tot altijd neerslachtig/droevig - 34% voelt zich vaak tot altijd een ongelukkig persoon - 11% voelt zich vaak tot altijd heel diep in de put Meisjes (gem. score van 2.73 op 6) scoren op al de items steeds hoger dan jongens (gem. score van 2.63 op 6). Met andere woorden: Jongens hebben een betere mentale gezondheid dan meisjes. Levenstevredenheid 67% van de jongeren is tevreden over zijn/haar leven. Daarnaast scoren jongens (gem. score van 5.05 op 7) op alle items die peilen naar levenstevredenheid hoger dan meisjes (gem. score van 4.70 op 7). Met andere woorden: Jongens zijn meer tevreden over hun leven dan meisjes. Depressieve gevoelens 46% van de jongeren ervaart soms depressieve gevoelens. Daarnaast scoren meisjes (gem. score van 1.76 op 4) op alle items die peilen naar depressieve gevoelens hoger dan jongens (gem. score van 1.53 op 4). Met andere woorden: Meisjes hebben meer kans om depressieve gevoelens te ervaren dan jongens. Lichaamsontevredenheid 14% van de jongeren voelt zich vaak tot altijd ontevreden over hun lichaam. Daarnaast scoren meisjes (gem. score van 2.85 op 5) op alle items die peilen naar lichaamsontevredenheid hoger dan jongens (gem. score van 2.10 op 5). Met andere woorden: Meisjes zijn meer ontevreden over hun lichaam dan jongens. 5
Sociale angst 14% van de jongeren is sociaal angstig. Daarnaast scoren meisjes (gem. score van 2.89 op 5) op alle items die peilen naar sociale angst hoger dan jongens (gem. score van 2.40 op 5). Met andere woorden: Meisjes zijn meer sociaal angstig dan jongens. Eenzaamheid 5% van de jongeren voelt zich sociaal eenzaam. Daarnaast scoren jongens (gem. score van 2.23 op 5) op alle items die peilen naar sociale eenzaamheid hoger dan meisjes (gem. score van 2.07 op 5). Met andere woorden: Jongens voelen zich meer sociaal eenzaam dan meisjes. 6% van de jongeren voelt zich emotioneel eenzaam. Daarnaast scoren meisjes (gem. score van 2.19 op 5) op alle items die peilen naar emotionele eenzaamheid steeds hoger dan jongens (gem. score van 2.07 op 5). Met andere woorden: Meisjes voelen zich meer emotioneel eenzaam dan jongens. 6
JONGEREN & INTERNET Feiten & cijfers 78% van de jongeren heeft een eigen computer/laptop - 76% gebruikt deze computer/laptop op zijn/haar kamer - bij 18% wordt deze computer/laptop gecontroleerd door de ouders 63% van de jongeren heeft thuis een ipad/tablet - 36% mag deze ipad/tablet meenemen naar school/vrienden - bij 25% wordt deze ipad/tablet gecontroleerd door de ouders - 42% geeft aan dat dit zijn/haar persoonlijke ipad/tablet is 79% van de jongeren heeft een smartphone - 83% gebruikt deze smartphone om op het Internet te surfen - 54% heeft een data-abonnement Top 3 activiteiten op het Internet 1. Sociale netwerksites bezoeken (gemiddeld dagelijks) 2. Chatten met mensen die je kent (gemiddeld meerdere keren per week) 3. Gamen (gemiddeld 1 keer per week) Top 3 e-mailaccounts 1. Facebook mail (80%) 2. Hotmail (76%) 3. Gmail (50%) Top 3 chataccounts 1. Facebook chat (90%) 2. Skype (voordien MSN) (70%) 3. Andere (bv. WhatsApp) (12%) Top 3 sociale netwerksites (SNS) 1. Facebook (92%) 2. Twitter (34%) 3. Instagram (30%) 7
JONGEREN & FACEBOOK - 92% heeft een FB-profiel - Gemiddelde tijd op FB op een weekdag: 1,5u à 2u - Gemiddelde tijd op FB op een weekenddag: 2u à 2,5u Feiten & cijfers Gemiddeld heeft men reeds 3 jaar een FB-profiel Gemiddeld heeft men tussen de 400 en 500 FB-vrienden Gemiddeld worden 40 à 50% van de FB-vrienden als echte vrienden beschouwd Gemiddeld zou men tegen 50 à 60% van de FB-vrienden iets zeggen in het dagelijks leven Gemiddeld krijgt men tussen de 21 en 25 vind-ik-leuks wanneer men iets post Gemiddeld krijgt men tussen de 11 en 15 reacties wanneer men iets post Top 5 populairste FB-activiteiten 1. Nieuwsoverzicht bekijken (gemiddeld dagelijks) 2. Chatten (gemiddeld meerdere keren per week) 3. Privébericht sturen/ontvangen (gemiddeld meerdere keren per week) 4. Foto s FB-vriend bekijken (gemiddeld meerdere keren per week) 5. Profiel FB-vriend bezoeken (gemiddeld 1 keer per week) Top 3 redenen waarom jongeren actief zijn op FB 1. Ontspanning (e.g., omdat het aangenaam is, omdat het me ontspant, enz.) 2. Sociale interactie (e.g., om in contact te blijven met vrienden en familie, om de tijd op te vullen, als dagelijkse bezigheid, enz.) 3. Delen van informatie (e.g., om een beetje over mezelf te vertellen, om persoonlijke informatie te delen, enz.) 8
JONGEREN & (ONLINE) STRESS Hoe vaak voelden de jongeren zich de laatste maand gestresseerd? Nooit tot bijna nooit (49%) Soms (40%) Vaak tot heel vaak (11%) Feiten & cijfers - traditionele stress 58,5% heeft stress ~ evenwicht vinden tussen school en vrije tijd 41% heeft stress ~ toekomst 41% heeft stress ~ de thuissituatie (gehoorzamen aan regels, enz.) 37% heeft stress ~ ruzie/woordenwisselingen met ouders 32% heeft stress ~ interacties met vrienden/peers 30% heeft stress ~ presteren op school 24% heeft stress ~ relaties 23% heeft stress ~ financiële verantwoordelijkheid 22% heeft stress ~ leerkracht-leerling interactie 19% heeft stress ~ aanwezig zijn op school 10% heeft stress ~ uiterlijk/lichaam 4% heeft stress ~ thuis wonen Top 5 stressdomeinen 1. Evenwicht vinden tussen school en vrije tijd 2. Toekomst 3. Thuissituatie 4. Ruzie/woordenwisselingen met ouders 5. Presteren op school 9
Top 5 meest stresserende activiteiten voor jongens 1. Te veel huiswerk 2. Gebrek aan vrijheid 3. Te weinig tijd hebben voor plezier 4. Ouders die te veel van je verwachten 5. Afgewezen worden door de persoon die je wel ziet zitten Top 5 meest stresserende activiteiten voor meisjes 1. Te veel huiswerk 2. Moeilijkheden met vakken op school 3. Te weinig tijd hebben voor plezier 4. Afgewezen worden door de persoon die je wel ziet zitten 5. Het moeten studeren van dingen die je niet begrijpt Met welke problemen werden de jongeren geconfronteerd wanneer ze zelf een willekeurig probleem mochten neerschrijven? Thuis School Hobby Vrienden Uiterlijk Evenwicht vinden tussen school en vrije tijd Relaties Pestgedrag Anderen (problemen/ziekte van anderen) 10
Feiten & cijfers - online stress 26% heeft stress voor pestgedrag en privacy bezorgdheden op FB (bv. negatieve reacties krijgen op een bericht/foto/video die op FB werd gepost) 6% heeft stress door wat anderen op FB posten (bv. het bekijken van mooie foto s van anderen) 5% heeft stress om niet populair te zijn op FB (bv. weinig verjaardagwensen ontvangen op FB) 5% heeft stress om iets te missen wat er op FB is verschenen (bv. een dag of enkele dagen FB niet kunnen volgen) Top 5 meest stresserende activiteiten op FB voor jongens 1. Een foto van jezelf zien tevoorschijn komen op een ongewenste FB-pagina 2. Negatieve reacties krijgen op een bericht/foto/video die je hebt gepost op je FB-timeline 3. Ouders/familieleden die ook een FB-account hebben 4. Niet op de hoogte zijn van gewijzigde privacy-instellingen 5. Getagd worden in foto s waarvan je vindt dat je er zelf niet goed op staat Top 5 meest stresserende activiteiten op FB voor meisjes 1. Een foto van jezelf zien tevoorschijn komen op een ongewenste FB-pagina 2. Negatieve reacties krijgen op een bericht/foto/video die je hebt gepost op je FB-timeline 3. Getagd worden in foto s waarvan je vindt dat je er zelf niet goed op staat 4. Weinig verjaardagwensen ontvangen op je FB-timeline 5. Niet op de hoogte zijn van gewijzigde privacy-instellingen 11
JONGEREN & (ONLINE) SOCIALE STEUN Sociale steun (SS) (vrienden) Online sociale steun (OSS) (FB-vrienden) 77,5% heeft reeds SS gezocht 92% heeft reeds SS ontvangen 85% neemt SS waar 41% heeft reeds OSS gezocht 56,5% heeft reeds OSS ontvangen 42% neemt OSS waar Waargenomen sociale steun (WSS) Waargenomen online sociale steun (WOSS) 87% neemt informationele SS waar 83% neemt emotionele SS waar 85% neemt instrumentele SS waar 54% neemt informationele OSS waar 69% neemt emotionele OSS waar 76% neemt instrumentele OSS waar Meisjes (gem. score van 5.85 op 7) scoren op alle types van WSS hoger dan jongens (gem. score van 5.72 op 7). Met andere woorden: Meisjes nemen meer sociale steun waar bij hun vrienden dan jongens. Meisjes (gem. score van 5.15 op 7) scoren op alle items van OSS hoger dan jongens (gem. score van 4.72 op 7). Met andere woorden: Meisjes nemen meer online sociale steun waar op FB dan jongens. 12