OPBOUW VAN AQUARELLEN aquarellen Kees Huijsen 3e Druk
inleiding i
Inleiding In het boek staan 60 aquarellen van dorpsgezichten, landschappen en boten. Het is een boek waarin je een kijkje kunt nemen in de keuken van het aquarelleren. Van een aantal aquarellen beschrijf ik in stappen het schilderproces. Daarbij moet je denken aan zwart-wit studies, één of meerdere tussenfases en tenslotte het definitieve schilderij. De hoofdstukindeling Het boek is opgedeeld in vijf hoofdstukken. De hoofdstukken vallen uiteen in secties waarin de verschillende aquarellen beschreven zijn. Het voordeel van deze methodiek is dat de lezer direct naar de gewenste sectie kan springen. De hoofdstukken 1, 2 en 3 vormen de kern van het boek. In hoofdstuk 1 staan stads- en dorpsgezichten, hoofdstuk 2 bevat landschappen en in hoofdstuk 3 worden aquarellen van boten en havens getoond. Naast de inleiding en de kern van het boek is er een hoofdstuk materiaal toegevoegd. In de eerste sectie van het hoofdstuk materialen komt verf aan de orde, vervolgens de keuze van mijn pallet, het aspect lichtechtheid en transparantie. In de sectie penselen en papier vertel ik over gewicht, structuur en zuurgraad van het papier. Omdat het goed presenteren van een aquarel belangrijk is, laat ik in de laatste sectie van dit hoofdstuk zien hoe ik mijn passe-partouts en lijsten kies. In deze druk is een hoofdstuk opgenomen het werken met foto s. Het werken met foto s staat nog al eens ter discussie. Met betrekking tot deze discussie worden een aantal critici en kunstenaars geciteerd. Ten slotte is een lijst van activiteiten en tentoonstellingen opgenomen en mijn biografie. ii
Kleur en dynamiek. Kleur en dynamiek zijn belangrijk in een aquarel. Ik probeer beweging te suggereren door bijvoorbeeld dode huizen als beweeglijke objecten te zien. De huizen moeten naar elkaar kijken, praten.elkaar versterken. Door de kleuren explicieter te kiezen, de vormen te overdrijven en lijnen aan het beeld toe te voegen worden dode onderwerpen dynamisch gemaakt. Mijn werkwijze Mijn werken zijn realistisch van opzet, maar het is ook weer niet zo dat het een kopie is van de werkelijkheid. Het is een interpretatie van de werkelijkheid. Om de werkelijkheid om te zetten naar een aquarel gebruik ik foto s. Het werken met foto s vraagt veel oefening. Een foto kan een afbeelding bevriezen, een onderwerp dood maken. Voordat ik een foto maak snuif ik eerst de sfeer op, kijk rond en na enige tijd worden vanuit verschillende hoeken van het onderwerp foto s gemaakt. Terug in mijn atelier wordt een foto bewerkt en expressiever gemaakt,vervolgens op A4 uitgeprint, waarna het schilderproces kan beginnen. Schilderproces Ik begin met een vluchtige potloodschets, waarin de details worden weggelaten. Vervolgens wordt over de potloodtekening met zwarte aquacryl geaquarelleerd, waardoor de donkere cq lichte vlakken bepaald worden. Meestal maak ik meerdere schetsen om enerzijds het onderwerp beter in mijn vingers te krijgen anderzijds om te spelen met de vlakken. Als uiteindelijk vaststaat hoe het onderwerp op papier moet komen is kiezen van de kleuren aan de beurt. iii
Onderwerpen Ik schilder een onderwerp, omdat het mij aanspreekt en niet omdat het onderwerp goed in een serie past. Ik wil mezelf op geen enkele wijze beperkingen opleggen in onderwerpkeuze, kleur, afmeting of wat dan ook. Achteraf blijkt dat het meestal onderwerpen zijn die met water te maken hebben, zoals havens, boten, scheepswerven of kanaaltjes. Terminologie De namen van de kleuren van de verf en de penselen zijn in het Duits, omdat veel schildermateriaal uit Duitsland komt. De namen en de nummers van de kleuren zijn de namen en codes die Schmincke hanteert. Wijzigingen 3e druk Om het boek leesbaarder te maken zijn enkele tekstuele wijzigingen, lettertype en grootte van de letter doorgevoerd. Ook zijn aquarellen vervangen en toegevoegd. En er is een hoofdstuk toegevoegd het werken met foto s. Ik hoop dat je veel lees- en kijkplezier hebt van dit boek en dat je nog enthousiaster gaat worden over deze vorm van beeldende kunst. Kloetinge, oktober 2015 Kees Huijsen 3e druk alle aquarellen in dit boek hebben een afmeting van 65 x 45 cm, ingelijst 80 x 60 cm iv
HOOFDSTUK 1 steden en dorpen 5
SECTIE 1 Amsterdam Vanzelfsprekend noemen trotse Amsterdammers hun grachtengordel uniek. Maar de faam van de zeventiende-eeuwse grachten reikt ook al eeuwen tot ver buiten de stadsgrenzen. En meer dan terecht kreeg de Amsterdamse grachtengordel in de zomer van 2010 een plaats op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Het is de internationale erkenning van het bijzondere karakter van dit deel van de historische binnenstad. Het onderstreept wat iedereen al lang wist: de grachtengordel is een monument van wereldformaat. 6
De huizen links staan in de zon. Ik heb ervoor gekozen om de zon van rechts te laten komen. Hierdoor worden de huizen, die dus links staan, nu veel donkerder. De lichtere bomen komen nu veel mooier uit tegen die donkere huizen. Om meer eenheid in het schilderij te krijgen zijn de bomen in dezelfde tinten geschilderd als de huizen. De sfeer van het schilderij is veranderd van een zomer - in een herfsttafereel. Gebruikte kleuren: 494 Ultramarin feinst, 353 Permanent Karmin en 212 Chromgelb hell. 7
SECTIE 2 De Keizersgracht in Amsterdam In het voorjaar ga ik meestal een paar dagen naar Amsterdam om aantekeningen en foto s te maken. De bomen zijn op dat moment nog niet uitgelopen, zodat de gevels van de grachtenpanden goed zichtbaar zijn. 8
Het onderwerp is het huis met het oranje dak, links van het midden. De zon heeft de panden rechts in het volle licht geplaatst. De voorkant van het onderwerp, met de drie panden links, staan nog net in de zon. De panden geheel links vangen geen zon meer. De gebruikte kleuren: Kadmiumgelb hell, Kadmiumrot hell, Kobaltblauton, Ultramarin feinst en Perm Schwarz Lascaux Aquacryl 9
SECTIE 3 De Munt in Amsterdam Zicht op de Munttoren vanuit de Reguliersbreestraat. De Munttoren, ook wel de Munt genoemd, is een toren in Amsterdam, die vroeger deel uitmaakte van de Regulierspoort. Deze stadspoort was één van de drie hoofdpoorten van de middeleeuwse vestingwerken van de stad. 10
SECTIE 4 Het huis van Lampsins in Vlissingen Cornelis Lampsins, kwam met vrouw en kinderen omstreeks 1582 in Vlissingen terecht. Samen met zijn broer hadden zij een flinke vloot met zowel handels- als kaperschepen. Cornelis werd onder andere bewindvoerder van de West Indische Compagnie. In het monumentale pand, dat we kennen als het Lampsinshuis en waarin nu het prachtige Maritieme muzeeum is gevestigd, zijn onder andere ook de verschillende geslachten Lampsins op schilderijen te bewonderen. 11
SECTIE 5 Nieuwendijk in Vlissingen Onlangs heeft de uitbater het café met de donkere luifel geel geschilderd. Ik heb dit schilderij in 2013 gemaakt op basis van mijn aantekeningen en foto s uit 2011. Het wit van het café wordt versterkt door de donkere panden. De donkere panden creëren de diepte in het schilderij. 12
SECTIE 6 De Oostkerk in Middelburg De Oostkerk is in de 17e eeuwse classicistische barok stijl gebouwd en is zowel van binnen als van buiten symmetrisch. Door het gebruik van natuursteen kreeg de kerk een statige uitstraling. De doorlopende pilaster, doet denken aan de Klassieke Oudheid. De pilaster, die zo kenmerkend is voor de Oostkerk, maakt nadrukkelijk deel uit van de compositie. 13
SECTIE 7 Delfshaven Rotterdam Historisch Delfshaven, een prachtig historisch stadsgedeelte in het westen van Rotterdam, is uitnodigend om te schilderen. Ik ben zeer spaarzaam geweest met het aantal kleuren. De aquarel is expressief geworden. 14
SECTIE 8 Het Witte Huis in Rotterdam Dit is een aquarel met veel dynamiek. De gelijkenis treffen is niet het belangrijkste. In de aquarel zijn de linker gebouwen voor een groot gedeelte weggelaten. Hierdoor komt er meer nadruk te liggen op het Witte Huis. 15
SECTIE 9 Oesterputten in Yerseke De Oesterputten worden gebruikt door schaal- en schelpdierkwekers in Yerseke, die hun oesters in de oesterputten "tot rust" laten komen. Deze oesters zijn namelijk opgevist uit de wateren van de Oosterschelde en de Grevelingen. Per soort liggen ze in genummerde putten te wachten tot ze verpakt en verkocht worden. De loodsen om de oesterputten heen dateren uit 1873 en zijn in het bezit van de oesterkwekers. In de loodsen worden de oesters gesorteerd. 16
SECTIE 10 Oesterputten in Yerseke Deze versie van de oesterputten is zeer expressief geworden door het intensief kleur gebruik en door de overdreven vormen. 17
SECTIE 11 Het gele huis in Sarlat (F) Sarlat is een overbekend plaatsje in de Dordogne. En niet voor niets. Het lijkt wel een museum. De huizen in Sarlat hebben bijna allemaal dezelfde kleur, die het best te omschrijven is als sienna. De uitdaging om daar een kleurrijk schilderij van te maken ligt voor de hand. 18
Ik ben heel vrij omgegaan met het onderwerp. De huizen hebben verschillende kleuren en de boom voor het huis is weggelaten. Voor de rechter huizenrij die in de schaduw staat is voor de koele kleur Manganviolet gekozen. Voor het huis links in de zon is het warmere Indischgelb gebruikt. Het huis in het midden is met Kadmiumgelb hell geschilderd. Het middelste huis is geler gemaakt, waardoor er meer nadruk op komt te liggen. Ook zijn alle details achterwege gelaten om de vlakken van het huis te overdrijven. Door zijn eenvoud is het een sterk schilderij geworden. 19
SECTIE 12 Het oranje café van Saint-Tropez (F) Bij Saint-Tropez horen dure jachten, exclusieve auto s en overvolle boulevards. Dat beeld klopt in het hoogseizoen. Buiten het hoogseizoen is Saint-Tropez veel rustiger. In één van deze achterafstraatjes werd ik getroffen door dit oranje café. Van dit kleurige café stonden de deuren gastvrij open en de lege stoelen stonden uitnodigend klaar om te gaan zitten. 20
Het oranje café is geen gemakkelijk onderwerp om te schilderen, omdat alle huizen uit middentonen bestaan. Uit de zwart-wit studie blijkt dat er niets uitspringt. Geen lichte vlakken, maar ook geen donker partijen. Daarom heb ik ook nog een kleurenstudie van het onderwerp gemaakt. Het café is intenser van kleur gemaakt. En door de huizen minder uitbundig te schilderen wordt het café nog meer benadrukt. De gebruikte kleuren: Kadmiumgelb dunkel, Permanent-rot en Ultramarin feinst. 21
In het definitieve schilderij ben ik begonnen met het verkeersbord te schilderen en direct daarna het oranje van het café. Omdat de verf nog nat is van het verkeersbord kan de verf zich vermengen met het oranje van het café. Door het vermengen wordt het meer één geheel. Vervolgens zijn de huizen rechts geschilderd. Middelste afbeelding. Ook hier heeft de verf van de panden links de tijd gehad om zich te vermengen met de verf van de ramen. Onderste afbeelding. De schaduw op de voorgrond loopt tegengesteld met de daklijn van het café. Door de schaduw zwaarder aan te zetten dan in werkelijkheid het geval is, wordt het beeld minder frontaal en krijgt het oog de gelegenheid om het schilderij van links naar rechts te scannen. 22
Details worden toegevoegd, zoals de stoelen en de huizen rechts. Vervolgens worden de huizen links niet te veel uitgewerkt, anders gaat de aandacht te veel naar deze huizen. Het café moet immers de meeste aandacht krijgen. Rechter panden worden verlicht met wit. De aandacht wordt verzwakt en daardoor krijgt het centrum, het onderwerp, meer aandacht. 23
SECTIE 13 Wenduine (B) Wenduine is een badplaats aan de Belgische Kust. Het is een kleine plaats met circa 4000 inwoners. Wenduine wordt ook wel de Prinses der Badsteden genoemd. Dit uitzicht zullen weinigen herkennen. Het is het uitzicht aan de achterzijde van een flat aan de hoofdstraat van Wenduine. 24
Dit onderwerp wordt al snel een technische tekening door alle rechte lijnen en vlakken. De uitdaging is dus om weg te blijven van de technische vertaling. Door de huizen speels neer te zetten en de kleuren extremer aan te zetten wordt het geheel krachtig en dynamisch. Deze aquarel is met drie verschillende kleuren gemaakt: 361 Permanentrot, 214 Chromorange en 486 Kobaltblauton. TIP: Het is nooit de bedoeling om zoveel mogelijk kleuren te gebruiken. Door 3 á 4 kleuren te mengen krijg je voldoende verschillende kleuren. 25
SECTIE 14 Honfleur (F) Honfleur, zowel vissersals plezierhaven, is trots op zijn historisch en artistiek verleden.het is de stad van de kunstschilders en het impressionisme. Hier, bij de monding van de Seine, hebben de wisselende kleuren van de omgeving vele kunstenaars geïnspireerd. Ook vandaag nog kan men er in de talrijke kunstgalerijen en ateliers werken van klassieke en hedendaagse kunstenaars bewonderen. 26
SECTIE 15 Douarnenez, Bretagne (F) De huizen rechts op het schilderij zijn wit gehouden. De linker huizengroep is in de kleur oker geschilderd op een enkel huis na. De eenheid wordt nog eens versterkt door niet alleen de voorgrond maar ook de lucht in oker te schilderen. Door het donker rode accent van de luifel wordt het schilderij spannender. 27
SECTIE 16 De huizen van Cagnes-sur-Mer (F) Aan de Cotê d Azur, ingeklemd tussen Cannes en Nice, ligt Cagnes-sur-Mer. Het oude gedeelte van Cagnes-sur-Mer ligt op een heuvel. Gekozen is om het oude gedeelte van het dorp te schilderen. 28
De opeenstapeling van de huizen met de bomen op de voorgrond lijkt op het eerste gezicht een gemakkelijk te maken aquarel. De valkuil ligt in het feit dat het twee schilderijen kunnen worden binnen één schilderij. Het ene schilderij wordt gevormd door de lichte huizenrij en het andere schilderij zijn de donkere groene bomen. De moeilijkheidsgraad is dus om er één geheel van te maken. De bovenste rij huizen is licht gehouden ten opzichte van de rest. De aandacht wordt nu daar naar toe getrokken. De aquarel is op papier van Boesner rau 65 x 45 cm geschilderd. En voor penselen is gekozen voor 20, 16 en 10 mm. Gebruikte kleuren: Indischgelb, Kadmiumgelb hell, Kobaltblauton, Kadmiumrot hell en Permanentgrün oliv. De zwart wit studie is met een Linierer gemaakt. 29
Om eenheid binnen het schilderij te creëren is er voor gekozen om één gemeenschappelijke kleur (Indischgelb) te gebruiken voor de huizen en voor de bomen. Voor het groen van de bomen is Kobaltblauton toegevoegd. De kleuren van de lichte huizen zijn lichter gemaakt en van de donkere huizen donkerder zodat de aquarel sprekender wordt. Door bij de donkere panden de ramen uit te sparen en bij de lichte panden de ramen te schilderen worden de verschillen aangezet. Zou ik bij de lichtere panden de ramen uitsparen door de muren donkerder te maken dan worden de lichte panden te donker en worden de verschillen tussen de huizen minder. 30
In deze stap is het schilderij kleurrijker gemaakt. Zowel in de voorgrond als in de lucht zijn lagen toegevoegd. Als laatste is het dekkende Kadmiumgelb hell toegevoegd. Hierdoor is de aquarel veel sprekender geworden. De laatste stap lijkt eenvoudig, maar omdat het een afwijkende- en een dekkende kleur betreft kan dit totaal verkeerd uitpakken. Desalniettemin gewoon doen. Durf loont. 31
SECTIE 17 Wonen in Monaco Monaco behoeft eigenlijk geen nadere introductie. De stadstaat is bekend van het casino, de Grand prix, de Grimaldi's en het prettige belastingklimaat. Voeg daar nog het lekkere weer en de exorbitante luxe bij en het plaatje is compleet. Een verblijf in Monaco, het één na kleinste land ter wereld (na Vaticaanstad), is een belevenis voor allen die houden van heel veel gebouwen en flats op een klein oppervlak. 32
SECTIE 18 Uitzicht op Portland (GB) Op een van mijn reizen ben ik in Weymouth (Dorset) terecht gekomen. De omschrijving van het plaatsje nodigt niet direct uit om daar te gaan kijken. Het wordt beschreven als saai en niet veel te zien. Desalniettemin ben ik daarheen gegaan. Tot mijn verbazing blijkt het een prachtig stadje met een haven te zijn. Vervolgens ben ik van Weymouth naar Portland gereden. Vanaf de heuvel heb je dit prachtige uitzicht op Portland. 33
SECTIE 19 Vakwerkhuis in Sherborn Dorset (GB) Sherborn is een klein plaatsje verborgen in het groene district Dorset, in het zuiden van Engeland. In Sherborn staan huizen met pastelkleurig pleisterwerk, sommige met vakwerk. 34
De huizen staan in het volle licht. Dit wordt versterkt door de schaduwpartij van het huis op de voorgrond. Het straatje geeft dieptewerking. In de schets heb ik de oranje afzetting en de wachter voor de speelgoedwinkel laten vervallen. De afzetting en de wachter voegen niets toe aan het onderwerp het huis met het vakwerk. Voor de kleuren heb ik dit keer voor helder Bergblau gekozen samen met Indischgelb en Permanent rot. 35
In de definitieve aquarel is gestart met het centraal gelegen huis. Achtereenvolgens zijn de daken, de andere panden en de lucht geschilderd. Dit alles in een vlot tempo om de onderdelen in elkaar te laten vloeien, waardoor de aquarel één geheel gaat vormen. Daarna zijn de borden en de trottoirbanden geschilderd. Om meer verdieping in de aquarel te krijgen is een deel van de aquarel donkerder gemaakt met een tweede laag, zoals te zien is aan het dak van het rechter huis. Het geheel wordt daardoor interessanter en levendiger. Vervolgens zijn de ramen en het uithangbord geschilderd. Ten slotte zijn de letters van het uithangbord vervaagd en het linker verkeersbord verlicht met witte gouache. De schaduw van het linker pand is enigszins aangezet, waardoor er meer nadruk op het onderwerp komt te liggen. 36
SECTIE 20 Alfriston (GB) Een aantal dorpen in Engeland zijn fabelachtig mooi. Alfriston is zo n mooi dorp. Het kleine dorp Alfriston trekt veel toeristen. En niet voor niets. Het dorp heeft een schilderachtig pleintje en een aantal prachtige straatjes. Alfriston is een dorp met bijna 1000 inwoners en ligt in het district Sussex. 37
SECTIE 21 Het centrale plein in Orta San Giulio (I) Orta San Giulio ligt aan het Lago d Orta in noord Italie. Het Lago is een klein meer ten oosten van het Lago Maggiore. Ik heb dit onderwerp gekozen, omdat het centrale gebouw mooi gesitueerd ligt op het plein, met links en rechts gebouwen die de dieptewerking van het onderwerp versterken. De prachtige schaduwpartijen vervolmaken het geheel. 38
Ik heb een studie opgezet, voordat ik aan mijn definitieve schilderij ben begonnen. Voor het linker gebouw op de voorgrond is voor paars gekozen. Het rechter gebouw in de zon moest geel worden. In het definitieve schilderij zijn de schaduwpartijen kleiner gemaakt en de lucht blauwer om de hitte te benadrukken. Het gebouw, dat in de spotlight staat is meer naar rechts geplaatst, om het rechter straatje interessanter te maken. Hierdoor krijg je meer verschillende huizen te zien. De indruk wordt verkregen, dat er een gebouw achter het rode gebouw zit, doordat de schaduw doorloopt. Het schilderij krijgt op die manier meer diepte. Door enkele lijnen op de voorgrond aan te brengen wordt het vlak gebroken en is het beeld dynamischer geworden. Voor het schilderij Orta San Giulio zijn de volgende kleuren gebruikt: Manganviolett, Indischgelb, Kadmiumgelb dunkel, Permanentrot, Kadmiumrot hell, Kobaltblauton, Ultramarin feinst en Perm Schwarz Lascaux Aquacryl. 39
SECTIE 22 Radio Kootwijk 1 Gebouw van Radio Kootwijk (1925) oogt als een geheimzinnige kathedraal. Het was een van de eerste Nederlandse gebouwen opgetrokken uit beton en diende als onderkomen voor de radioverbinding tussen Nederland en Bandung (het toenmalige Nederlands- Indië). Het gebouw bestaat uit een 35 meter hoge machinehal voor zendmachines en een grote vierkante zendtoren. 40
De volkomen symmetrische en sfinx-achtige opbouw in de open vlakte is overweldigend. Met name het sfinx-achtige moest terugkomen in de aquarel. Ik gebruikte de volgende kleuren: 353 Permanent Karmin, 212 Chromgelb hell, 521 Hookersgrün, 212 Chromgelb hell en 486 Kobaltblauton Door Chromgelb hell te gebruiken in zowel de lucht als op de voorgrond, komt het Permanent Karmin geschilderde gebouw goed uit. De achterliggende bossen zijn vaag gehouden. 41
SECTIE 23 Radio Kootwijk 2 Het beton van het gebouw is veel lichter weergegeven dan de werkelijkheid. De lucht daarentegen is overdreven in kleur en toon. Hierdoor wordt het agressieve van een sfinx opgeroepen. 42
SECTIE 24 Karlskirche in Wenen (A) De Karlskirche, of St. Charles Kerk, is één van de grootste en meest interessante gebouwen van Wenen. In opdracht van de keizer werd het barokke bouwwerk ontworpen en gebouwd om het Habsburgse Rijk te verheerlijken. Het evenwicht in de compositie wordt bereikt door dat het gebouw links van de Kirche te vervangen door bossage. 43
SECTIE 25 Dom in Berlijn (D) De Berliner Dom is een barokke kathedraal. Het gebouw ligt op het museumeiland in de rivier de- Spree. De kerk wordt gedomineerd door de 3 koepels. Het zijn met name deze koepels die mij inspireerden om een aquarel te maken van de Dom. De bomen waren prachtig goudgeel toen ik in oktober in Berlijn was. Ik schilder niet vaak bomen. Maar deze bomen stonden zo mooi in de herfstzon en pasten zo mooi bij de Dom dat ik besloot om ze mee te nemen in het beeld. 44
Wat ik meestal vermijd is om een onderwerp en face te schilderen. Het is vaak niet boeiend. Desalniettemin heb ik er voor gekozen om deze kathedraal wel en face te schilderen. De kerk komt zo majestueuzer over. Om de kleuren vast te stellen (afbeelding rechts boven) is al een beetje in de vorm van de Dom geschilderd. Op deze manier is het makkelijker de kleur van de koepel en de bomen vast te stellen. Kleur keuze: 509 Kobalttürkis (koepel), 361 Permanentrot, 220 Indischgelb en 486 Kobaltblauton. In de voorlaatste fase (afbeelding rechts midden) zijn de koepels aan de grote kant. De zijkanten van de koepels en van het schip zijn in de definitieve fase aangezet (laatste afbeelding). De bomen zijn in dezelfde kleur geschilderd als het schip. Het schilderij wordt op deze manier meer één geheel. TIP: Beschilder niet het gehele oppervlak. Juist onbeschilderde delen maken een aquarel interessant. 45
HOOFDSTUK 2 landschappen 46
SECTIE 1 Schouwen-Duiveland Aan de zuidkust van Schouwen-Duiveland, langs de Oosterschelde, bevindt zich een prachtig natuur- en recreatiegebied. Dit gebied ligt tussen de stad Zierikzee en de Kop van Schouwen. Een must voor wandelaars, fietsers en aquarellisten! 47
De rivier is op het schilderij naar beneden gehaald. Het landschap tussen de rivier en de horizon is uit elkaar getrokken. De boerderij is in het definitieve schilderij vervallen omdat hij in de compositie geen meerwaarde heeft. Dus weglaten. Gebruikte kleuren: 349 Kadmiumrot hell, 361 Permanentrot, 534 Pemanentgrün oliv, 212 Chromgelb hell, 494 Ultramarin feinst en 486 Kobaltblauton 48
SECTIE 2 Zomer in Zeeuws-Vlaanderen Zeeuws-Vlaanderen heeft een zeer open karakter. Alleen rond de dorpen en stadjes en in gebieden met veel bomenrijen is het landschap minder open. Ik vind het leuk om zo n gevuld landschap te schilderen. 49
SECTIE 3 Op de grens van Zeeuws-Vlaanderen Op het schilderij komt het onderwerp (de bossage) mooi uit tegen de donkere rij bomen op de achtergrond. Het beeld is nog krachtiger geworden, doordat de lijnen in de aquarel (de sloot en de afrastering) naar het onderwerp wijzen. 50
SECTIE 4 Zak van Zuid-Beveland Tijdens een rit met de stoomtrein van Goes via Kwadendamme naar het pittoreske dorpje Hoedekenskerke stuitte ik op dit fraaie landschap. De spoorlijn van de Stoomtrein Goes-Borssele doorkruist het mooie Zeeuwse landschap en brengt je terug naar het verleden: de spoorwegen van de jaren `30. 51
Het licht komt van achter de bomen van de Zwaaksedijk bij Langeweegje en verlicht het riet. Dit schilderij is in een hoog tempo geschilderd. Tevens zijn expressieve kleuren gebruikt om het beeld boeiender te maken. 52
SECTIE 5 De Valdijk in Heinkenszand De Valdijk, de poelen en de kreekresten getuigen van een langdurige strijd tegen het water. Deze aquarel is met een hoge snelheid gemaakt. Hierdoor voorkom je dat het een gepriegel wordt. En of er nu 5 of 6 bomen staan en of het nu aan de werkelijkheid beantwoord is niet belangrijk. Het gaat om de sfeer. Door niet allen maar groen- en blauwtinten te gebruiken, maar ook rood toe te voegen wordt de aquarel veel aantrekkelijker. 53
SECTIE 6 De Niers bij Milsbeek 1 De Niers is een 114 km lange rivier net over de grens in Duitsland. Hij is bevaarbaar vanaf Süchteln bij Viersen tot Milsbeek in Nederland, waar hij in de Maas uitmondt. Ik kom vaak in Milsbeek en heb de Niers al vele malen geschilderd. 54
Bij het schilderen van landschappen heb je heel veel vrijheden. Het gaat om de sfeer. Dus of het aantal bomen nu klopt of of de weg wel juist is weergegeven is niet relevant. Ook met kleur kun je veel variëren. Zo is hier relatief veel rood toegevoegd. De lucht is veel blauwer gemaakt dan in werkelijkheid. Gebruikte kleuren: 349 Kadmiumrot hell, 361 Permanentrot, 534 Pemanentgrün oliv, 212 Chromgelb hell, 494 Ultramarin feinst en 486 Kobaltblauton 55
SECTIE 7 De Niers bij Milsbeek 2 Om een schilderij van een bepaalde lokatie te maken is het gewenst om er vaker geweest te zijn. Ik kan pas een schilderij maken als ik het onderwerp snap en begrijp. Door rond te lopen, foto s - en aantekeningen te maken ga ik het doorgronden. Even een schilderij maken van een foto......dat werkt niet. 56
SECTIE 8 De Niers bij Milsbeek 3 Dit is achter het Genneperhuis geschilderd vlakbij de camping waar ik graag vertoef. 57
Ik maak meerdere schetsen. In de eerste schets is het water licht gehouden en de weilanden donker. In de tweede schets is het omgedraaid: het water donker en de weilanden licht. Om de Niers krachtig neer te zetten is gekozen voor de tweede variant. Als ik voor de eerste variant zou kiezen, dus voor de lichte variant, dan zou ik de rivier bijna geen kleur kunnen meegeven. In de tweede variant heb ik de mogelijkheid om de rivier kleur te geven, benut. In de kleurenschets is de rivier zwaar aangezet en zijn de weilanden licht gehouden. Het accent ligt op de rivier. In het definitieve schilderij heb ik er voor gekozen voor meer balans tussen rivier en de omliggende weilanden. Dus een beetje tussen de eerste en de tweede variant in. 58
In de eerste fase van de definitieve aquarel geef ik heel dun weer waar ik wat wil hebben. Niet te gedetailleerd. Ik blijf de vrijheid houden om over de hulplijnen heen te gaan. In de tweede fase hebben de opgebrachte kleuren al bijna de definitieve tonale waarde gekregen. In de derde en laatste fase breng ik toetsen aan om het geheel te verlevendigen. 59
SECTIE 9 Najaar in Milsbeek De aquarel is geen kopie geworden van de werkelijkheid. Bij het schilderen van landschappen permitteer ik mij meer vrijheid dan bij het schilderen van stadstaferelen. Het najaar is benadrukt door de kruinen van de bomen de kleur te geven van verdorde bladeren. 60
SECTIE 10 Ettenheim in de zomer (D) Dit landschap maakt deel uit van het Zwarte Woud vlakbij Freiburg. Door het patroon in het rode en blauwe gedeelte van de achterliggende heuvels aan te zetten, accentueer ik het patroon van de heuvels. En niet minder belangrijk, de aquarel wordt er interessanter door. De compositie wordt sterk bepaald door de lichtdonker tegenstelling van de stokken met het lichte oppervlak. 61
SECTIE 11 Bretagne - Landrellec 1 (F) In Landrellec is het vergeefs zoeken naar winkelpromenade of metro. Landrellec bezit daarentegen wel een schitterende getijden haven. De haven is een natuurlijke inham, die een groot oppervlak beslaat. Het hoogteverschil in de haven tussen eb en vloed kan wel 4 meter zijn. Bij eb vallen de boten droog. De boten liggen op hun zij. Grote steenmassa s komen te voorschijn. Het mos en de aangroei op de rotsblokken tonen hun kleuren. Landrellec is een plaatsje bij Tregastel in het noorden van Bretagne. 62
De aquarel is plein air geschilderd. Eerst is een zwart wit schets gemaakt en vervolgens een schets in kleur. In het schilderij zijn de typische witte Bretonse huizen verwerkt. De twee Bretonse huisjes rechts moeten de aquarel licht houden. Het linker huis is het onderwerp. De boot op de voorgrond heb ik meer naar onderen gebracht, zodat de baai groter wordt. Er komt meer nadruk op het onderwerp te liggen. Dit wordt nog eens benadrukt door de lucht krachtig uit te voeren. Het blauw van de lucht heb ik herhaald in het blauw van het water, dat achtergebleven was bij het droogvallen. In dit schilderij zijn veel pure kleuren verwerkt. Daardoor is het een krachtig expressief schilderij geworden. Gebruikte kleuren: Kadmiumgelb hell, Permanent Karmin, Kobaltblau, Kobaltgrun tief en Chromorange bf. Olivgrun is niet gebruikt. 63
SECTIE 12 Bretagne - Landrellec 2 (F) De foto is niet gekopieerd, maar is als leidraad gebruikt om een aquarel te maken. De vrijgevallen haven, de bossage en de huizen komen niet overeen met de foto. 64
SECTIE 13 La Moulinatte op île de Ré (F) Een paar opslagloodsen van vissers aan de noordkant van het eiland île de Ré. Een goed onderwerp om te schilderen. De huisjes staan dicht bij zee. En ze staan loodrecht op de vloedlijn. Een fantastisch beeld om vast te leggen. 65
De opslagruimtes van de vissers zijn niet één op één overgenomen.het wit van het middelste huis is onbeschilderd gelaten. De weerkaatsing in het water is heel licht aangezet. Het mangaatviolet doet het zeer goed. Door de mangaatviolet-vlakken komen door de rode component in de verf naar voren. Het effect wordt versterkt door de zwaar aangezette blauwe lucht. De bomen op de achtergrond zijn in de definitieve aquarel vervallen. Geen toegevoerde waarde. Leid alleen maar af. 66
SECTIE 14 Noirmoutier (F) Op île de Noirmoutier wordt zout gewonnen d.m.v. het zoute water toe te laten op ondiepe plaatsen. Door de zon verdampt het water en het achtergebleven zout geldt als het beste zout van de wereld. Deze huizenrij staat aan de buitenkant van Noirmoutier bij het kanaal. Een mooi plaatsje, zeker het bezoeken waard. 67
Door dat het aantal bosjes tegen de stenen muur te verminderen wordt de stenen muur zichtbaarder. Ook de huizenrij krijgt nu meer aandacht. Dat houdt in, dat wat achter de bossage is, zelf verzonnen moet worden. In deze aquarel zijn dat raampartijen en deuren. De kleurtonen van de daken zijn zo gekozen dat de focus op de middelste huizen komt te liggen. De kleurtonen van de daken komen niet overeen met de foto. De werkelijkheid is niet belangrijk. Schilderen is: de werkelijkheid naar je hand zetten. De gebruikte kleuren zijn: 212 Chromgelb hell, 521 Hookersgrün, 486 Kobaltblauton en 349 Kadmiumrot hell. 68
HOOFDSTUK 3 boten en havens 69
SECTIE 1 Dok bij Hansweert 1 Sinds 1990 is Scheepswerf Reimerswaal gevestigd aan het Kanaal door Zuid-Beveland. De werf beschikt over twee droogdokken. Op de werf worden diverse schepen onderhouden, zoals vissersschepen, baggerschepen, binnenvaartschepen, sleepboten of coasters. Op het moment dat ik dit schilderij maakte lagen twee flinke binnenvaartschepen op de werf. 70
SECTIE 2 Dok bij Hansweert 2 Bij het sluizencomplex van Hansweert zijn altijd wel onderwerpen te vinden die interessant zijn om te schilderen. Deze foto heb ik genomen van de scheepswerf Reimerswaal bij het sluizencomplex. Het linker schip ligt in het dok van de werf. Het andere schip ligt voor het dok. Wat opvalt is de kraan, die als een grote spin tussen de schepen staat. 71
De gebruikte kleuren: Kobaltblauton, Kadmiumrot hell, Kadmiumgelb dunkel, Preusischblau en Perm Schwarz. Nadat mijn de kleurkeuze vast staat, maak ik een vlotte schets. Deze keer is gekozen om de schets in kleur uit te voeren. Een paar dingen zijn veranderd. Zo is de rand van het schip in het dok geel gemaakt. Ook zijn een paar vereenvoudigingen doorgevoerd, zoals het weglaten van het wiel van de kraan. Het definitieve schilderij heeft een mooie vlakverdeling gekregen en het wit in de aquarel komt goed uit tegen het donkere blauw van het dok. 72
SECTIE 3 Oude haven van Yerseke 1 Ook aan de Havendijk staan nog een aantal loodsen om de oesters te verpakken. 73
SECTIE 4 Oude haven van Yerseke 2 Tussen de Prins Willem- Alexanderhaven en de Oesterputten ligt deze haven met de loodsen. De donkere YE 15 wordt nog donkerder door het lichte zand. Het blauw van het schip wordt nog blauwer door het rode contrast van de bakstenen loodsen. 74
SECTIE 5 Oude haven van Yerseke 3 Het schip met de kraan op de achtergrond ligt ook bij de Prins Willem- Alexanderhaven. 75
SECTIE 6 De prins Willem-Alexander haven in Yerseke In 2012 is de Prins Willem Alexanderhaven in Yerseke opgeknapt. De haven biedt nu aan ca. 190 jachten een ligplaats. Één jaar eerder schilderde ik deze aquarel. Een gedeelte van de vissersvloot lag toen nog in deze haven. 76
SECTIE 7 Scheepswerf van OS in Yerseke 1 Scheepswerf van Os staat in rechtstreekse verbinding met de Oosterschelde en is daardoor gunstig bereikbaar voor praktisch ieder schip. Door de vele verschillende schepen blijft de werf een aantrekkelijk onderwerp om te schilderen. 77
SECTIE 8 Scheepswerf van OS in Yerseke 2 Het lijkt wel of ik alleen Yerseke schilder met de werf van van Os. Het blijft een fraai ondewerp: boten die boven elkaar gepositioneerd staan. Ik heb er in deze aquarel voor gekozen om het geheel met forse streken en heldere kleuren neer te zetten. 78
Om meer eenheid in de aquarel te krijgen is de brug fors aangezet, waardoor de boten visueel met elkaar zijn verbonden. Het schip op de voorgrond is langer gemaakt dan in werkelijkheid. Tevens heb ik de voorkant van het schip naar beneden aangezet. Ik heb een hekel aan evenwijdige lijnen. Lijnen die evenwijdig lopen maken een schilderij saai. 79
SECTIE 9 Scheepswerf van OS in Yerseke 3 Door de vele verschillende schepen blijft de werf een aantrekkelijk onderwerp om te schilderen. Ook dit schilderij is expressief weergeven. Kijk maar eens naar de loopbrug. Niet de realiteit... maar zo mooi passend in dit schilderij. 80
De rechter foto is een uitsnede van de originele linker foto. Op de originele foto krijgt het onderwerp het blauwe schip te weinig aandacht. Ik heb zelfs in de uiteindelijke aquarel nog meer ingezoomd op de kajuit van het blauwe schip. Door de verticale delen van de kranen niet parallel te schilderen wordt het beeld dynamischer. Parallelle lijnen zijn vaak niet interessant. Ik probeer ze zoveel mogelijk te vermijden. De loopbrug is niet in de reële kleur geschilderd. Ik heb hem zeer nadrukkelijk weergegeven. Gebruikte kleuren: 361 Permanentrot, 494 Ultramarin feinst, 480 Bergblau en 212 Chromgelb hell. 81
SECTIE 10 Scheepswerf van OS in Yerseke 4 Deze aquarel van de scheepswerf van van Os is een zeer expressief schilderij geworden. Zowel de vormen als de kleuren zijn overdreven weergegeven. 82
In de eerste schets met potlood tast ik het beeld af. Over de potloodschets schilder ik met Aquacryl 871. De tweede schets is een expressieve weergave van de werkelijkheid. Vormen zijn overdreven. Delen, die ik mooi vind, zijn vergroot weergegeven, zoals de geel-zwarte ballast van de kraan. De loods is sterk vergroot. De vorm van de loods is verdwenen. Zo zijn er talrijke wijzigingen doorgevoerd. Dus ook hier; het gaat mij niet om de werkelijkheid. Ik gebruik de werkelijkheid. 83
SECTIE 11 Scheepswerf van OS in Yerseke 5 Wederom de scheepswerf van Os geschilderd. Een onuitputtelijke inspiratiebron. 84
SECTIE 12 Haven van Breskens De boten zijn niet reëel weergegeven. Door de vertekening is er een spanning opgetreden. Waren de verhoudingen overeenkomstig de werkelijkheid, zoals op de schets, dan wordt het veel saaier. Bovendien is veel weggelaten. Alleen de essentie is behouden. 85
SECTIE 13 Platform OYRN2 Het Platform OYRN2 lag in augustus 2015 in de Quarleshaven van Vlissingen ter reparatie. Het Platform heeft een lengte van 55 meter en een breedte van 33 meter en het weegt 1814 ton. Het is gebouwd in 2008 en vaart onder Deense vlag. Wie gaat er nou zo n ding schilderen?... nou ik.. Is het niet prachtig...een mozaïek van kleuren. 86
In dit schilderij ben ik erg afgeweken van de werkelijkheid. Zo is de voet van de kraan veel kleurrijker neergezet dan de werkelijkheid. Het dak is rood gemaakt. Het dak spring er nu mooi uit. Om het wit van het stuurhuis/motorcompartiment er uit te laten springen zijn de vlakken onbeschilderd gelaten. Om het effect van het witte stuurhuis/motorcompartiment nog meer te versterken is de lucht veel blauwer gemaakt dan in werkelijkheid. Een aantal details zijn weggelaten en er zijn details toegevoegd. Zie m.n. onderste gedeelte van de aquarel. 87
SECTIE 14 Bedrijvigheid in Sluiskil Sluiskil is een klein plaatsje in Zeeuws-Vlaanderen gelegen aan het kanaal van Gent naar Terneuzen. Rondom Sluiskil is veel industrie aanwezig. Het schilderij ademt bedrijvigheid uit door de sleepboot, de kranen en het dok. 88
SECTIE 15 Haven van Antwerpen (B) Een rondvaart in de Antwerpse haven is een aanrader voor mensen die van scheepvaart houden. Gedurende de rondvaart in de Antwerpse haven heb ik veel foto s en aantekeningen gemaakt om er later in mijn atelier schilderijen van te maken. Dit onderwerp is uitgekozen, omdat de boot netjes in evenwicht wordt gehouden door de berg kolen en de vuller. 89
SECTIE 16 Sluizen bij Terneuzen Het sluizencomplex Terneuzen verleent vanuit de Westerschelde toegang tot het Kanaal Gent-Terneuzen en daarmee tot de haven van Gent. De Westsluis of zeesluis is geschikt voor zeeschepen met een diepgang tot 12,5 meter en een laadvermogen van 83.000 ton. Per jaar passeren 10.000 zeeschepen de sluizen. Ik vind het een magnifiek gezicht om te zien hoe de zeeschepen met grote precisie de sluizen binnen varen. 90
De drie schetsen rechts verschillen van elkaar qua kleur en intensiteit van de kade en de lucht. In de eerste schets hebben de kade en het water een lichte toonwaarde. De lucht is donkerder dan het water. Bij de tweede schets is de brugwachtershuis licht gehouden. In de derde schets heeft de kade een mengkleur gekregen van het schip links. De laatste schets is de basis geworden voor de definitieve aquarel. 91
SECTIE 17 Jachthaven van Arnemuiden Jachthaven Oranjeplaat ligt met 365 ligplaatsen in een rustige omgeving. In deze rustige omgeving is het heerlijk toeven, dus een fantastische plaats om foto s te nemen of heerlijk plein air te schilderen. 92
In het bovenste deel van de foto zie je heel veel details. Het gevaar bestaat dat je deze details gaat overnemen. Hierdoor wordt het bovenste deel van het schilderij druk tov het onderste deel. Resultaat is onbalans. Ik heb weinig details geschilderd. Dat lijkt gemakkelijk, maar vraagt veel beheersing. Je bent snel genegen om alles vol te schilderen. TIP: Schilder niet alles vol. Gebruik het wit. 93
SECTIE 18 Haven van Cherbourg (F) In de haven van Cherbourg aan de kust van Normandië liggen deze vissersboten. Het is eb. De vissersboten liggen dan ten opzichte van de kade laag. Door het ontstane hoogteverschil krijg je een fraai perspectief. De uitdaging is om de zee niet als één vlak op het aquarelpapier te zetten. 94
SECTIE 19 Haven van Paimpol (F) Voor mij is het een feest als ik in een havengebied kan rondstruinen op zoek naar een onderwerp om te schilderen. Met name in een haven, waar nog oude vissersboten liggen valt voor mij veel vast te leggen. Paimpol, aan de noordkant van Bretagne, heeft nog zo n haven, waar nog enkele exemplaren liggen. 95
Wat hier opvalt is het wit van de drie boten. Het wit van de drie boten zit aan elkaar vast. Het wit is zoveel mogelijk onbeschilderd gelaten. Het wit wordt nog eens versterkt door aangrenzende vlakken zo donker mogelijk te maken. Het grijs is niet weergegeven als grijs. Dit is het meest duidelijk te zien bij de achterste boot achter de kajuit. Door het vlak in oker te schilderen wordt de aquarel spannender. 96
SECTIE 20 Bretagne - Landrellec 1 (F) Aan de houten vissersschepen zijn houten palen bevestigd tegen omvallen. Als de vloed op komt gaan de boten drijven en verliezen de houten palen hun functie. Kleinere bootjes zijn niet voorzien van deze steunen en vallen dus bij eb om. Deze prachtige baai ligt aan de noord kant van Bretagne. 97
Dit schilderij heb ik plein air geschilderd. Dit is een mooi voorbeeld van expressief werken. Krachtig en kleurrijk opgezet waarbij de werkelijkheid niet helemaal uit het oog is verloren. Gebruikte kleuren: 481 Coelinblauton, 220 Indischgelb, 361 Permanentrot en 494 Ultramarin feinst. 98
SECTIE 21 Bretagne - Landrellec 2 (F) Bij eb liggen de boten op hun zij te wachten in de getijden haven tot het weer vloet wordt. Als het water op zijn hoogst staat is de gehele baai gevuld en liggen de boten te dobberen, klaar om gebruikt te worden door de vissers. Omdat we hier al enkele malen gekampeerd hebben ben ik dus in de gelukkige omstandigheid om het landschap goed in mij op te nemen. Zie ook de 3 dagen regel in het hoofdstuk werken met foto s. 99
Ik heb zowel een schets gemaakt in zwart-wit als in kleur. Door meerdere schetsen te maken, krijg ik het onderwerp beter in de vingers. In het definitieve schilderij heb ik de lucht laten vervallen. Door de horizon hoger te kiezen wordt de aquarel rustiger. De voorgrond met de boten krijgt nu meer aandacht. 100
HOOFDSTUK 4 materiaal 101
SECTIE 1 Aquarelverf Er is verf, heel veel verf en nog meer verf. Om maar met de verf in huis te vallen, heb ik gekozen voor tubes van het merk Schmincke-Horadam (Duits fabrikaat). De verf is van professionele kwaliteit. Ik koop de verf bij speciaal zaken in Duitsland of in Nederland, om er zeker van te zijn dat ik verse verf heb. Oude verf lost slecht op en korrelt. De opbouw van mijn doos (naamgeving en code zijn van Schmincke-Horodam) De buitenste blokjes zijn in de volgorde van de kleurencirkel geplaatst. De kleuren Kobaltgrün türkis, Neapelgelb, Kobalttürkis en Neapelgelb rötlich gebruik ik om accenten aan te brengen. Omdat deze kleuren dekkend zijn, zijn ze goed te gebruiken op donkere partijen. De kleur zwart 871 Permanent Schwarz van Lascaux Aquacryl (verkrijgbaar in een plasticflesje) gebruik ik voor studies. Elfenbeinschwarz wordt spaarzaam gebruikt om de kleur donkerder te maken. Phthalgrün, Lasurorange, Preussichgrün en Coelinblau worden gebruikt om kleuren te intensiveren. Ik gebruik nauwelijks aardkleuren, zoals Sienna, Sepiabraun en Ocker. Bij te veel aardkleuren wordt het schilderij somber en doods. 102
Schematisch ziet mijn aquareldoos er als volgt uit: De verf is zo geplaatst dat de kleurencirkel wordt gevolgd. Lichtechtheid Wat verder nog van belang is, is de lichtechtheid en de transparantie van de kleur. De lichtechtheid heeft met de veroudering van de verf te maken. Onder invloed van het UV licht verbleken de kleuren. Om zo weinig mogelijk verkleuring te krijgen kies ik voor een hoge graad van lichtechtheid. Alle gekozen tubes hebben de hoogste danwel een hoge graad van lichtechtheid. Transparantie De mate van transparantie geeft aan in hoeverre de verf doorschijnend is. Met behulp van deze eigenschap zijn mooie effecten te bereiken. Ik heb geprobeerd voor elke hoofdkleur een doorschijnende, een minder dekkende en een dekkende kleur te kiezen. Zo is Zitronengelb het doorschijnende geel. Voor het minder dekkende geel is gekozen voor Kadmiumgelb hell en voor het dekkende het Kadmiumgelb dkl. Voor rood, groen en blauw geldt dezelfde redenering. 103
In schema vorm ziet dat er als volgt uit: Als nu de inhoud van de aquareldoos er onder wordt geplaats, zie je de relatie tussen kleur en transparantie. Tot slot Het belangrijkste is natuurlijk of ik met de gekozen kleuren de gewenste effecten kan bereiken voor het aquarelleren van stadsgezichten, landschappen en waterpartijen. Staan de gekozen kleuren nu altijd vast als een huis? Nee, alstublieft niet. Ik blijf kleuren uitproberen. Maar ik houd altijd wel rekening met de transparantie, kleurechtheid en verdeling over de kleurencirkel. 104
SECTIE 2 Penselen en papier Penselen Favoriet zijn de grote ronde kunststof penselen. Ik begin met een 24 of een 18. Verder een 14 en een 10. Voor de details een 8 of een 6. Voor de vlakken een vlakpenseel van 1,5 en tot slot nog een linierer. Ik kies voor penselen die een goede verf opname en afgifte hebben, dus kwaliteit. Marterharen penselen gebruik ik niet. Te duur en onnodig. Papier Het aquarelpapier dat ik gebruik heeft een gewicht van 300 g/m2 of hoger. Bij een lager gewicht gaat het te veel bobbelen, zeker bij afmetingen van 40 bij 55 cm of nog groter. Een gewicht van 600 g/m2 schildert perfect, alleen bij het afrekenen bij de kassa wordt het allemaal wat minder perfect. De prijs van het papier is namelijk rechtevenredig met het gewicht. Ik kies altijd een matte structuur. Deze matte structuur geeft mijns inziens mooiere resultaten dan het ruwe - of torchon (geplet) oppervlak. Op dit moment gebruik ik losse vellen met de afmeting van 50 x 65 cm van Canson Montval. Het is een papiersoort dat kleine correctie toelaat zonder dat het papieroppervlak beschadigt. Verder schilder ik op papier van het huismerk van Boesner. Het is van goede kwaliteit tegen een zeer redelijke prijs. 105
Tafel als ezel Ik schilder het fijnst staande achter een tafel. Door het staan ben je vrijer in je bewegingen. Bovendien heb je een beter overzicht op je werk. Resterende materialen Om de kwasten op te bergen gedurende mijn reizen gebruik ik een matje. In een matje kunnen ongeveer 10 penselen worden opgeborgen. Op het matje naast het kneedgum en mijn 3B potlood ligt een flesje Gummi Arabicum van Schmincke en om te schetsen een plastic flesje kleur zwart 871 Permanent Schwarz van Lascaux Aquacryl. Een scheutje Gummi Arabicum voeg ik aan het water toe om het pigment van de verf beter te verdelen over het water. Door de Gummi Arabicum wordt de verf ook glanzender en transparanter, maar tevens minder kleurkrachtig. De hoeveelheid, die wordt toegevoegd is niet aan grenzen gebonden. Maar gebruik niet te veel. En tot slot om een aquarel te fixeren gebruik ik Aquarel Fixativ van Schmincke 50. 106
SECTIE 3 Inlijsten Een beeld zonder lijst is als een ziel zonder lichaam. (Vincent van Goch) Door de aquarel in te lijsten en daardoor af te sluiten van zijn omgeving, versterkt het de afbeelding. De lijst met passe-partout moet mijn inziens ook weer niet te nadrukkelijk aanwezig zijn, maar ook weer niet te iel zijn. Een lijst met passe-partout moet een eenheid zijn met de aquarel en het beeld ondersteunen. Ik gebruik hoogwaardige blanke aluminiumlijsten. De esthetische component is belangrijk, maar geenszins het enige aspect, dat bij het inlijsten in het oog moet worden gehouden. De werken op papier moeten ook duurzaam behouden blijven. Ik gebruik een passe-partout karton dat niet vergeelt en de aquarel niet aantast. Het zogenaamde museum karton voldoet aan deze eisen. Bij mij heeft het passe-partout een gebroken witte kleur. Een zuiver witte kleur heeft niet mijn voorkeur. En sterk gekleurd passe-partout, zoals groen of rood, vind ik verschrikkelijk, het slaat de kleuren dood. Passe-partout Bij een aquarel van 45 x 65 hanteer ik een passe-partout rand van 8 cm. De onderzijde maak ik altijd een fractie groter (1 cm). De aquarel wordt er stabieler door. De passe-partout rand links, rechts en boven de afbeelding maak ik dus altijd gelijk. 107
Lijsten Tegenwoordig gaat mijn voorkeur uit naar gestandaardiseerde wissellijsten. Daarbij speelt het kosten aspect een rol, maar belangrijker is, dat ik de lijst in handen heb, om te bepalen of deze lijst past bij de aquarel. Effectieve ruimte van het aquarelpapier Een nadeel om met standaard wissellijsten te werken is, dat ik rekening moet houden met het effectieve gebruik van het oppervlak van het aquarelpapier. Bijvoorbeeld: Door gebruik te maken van een standaardlijst van 60 x 80 cm, rekening houdend met een passe-partout van 8 cm (onderzijde 9 cm), heb ik dus voor een liggend onderwerp aquarelpapier nodig van 43 x 64 cm. Ik moet er dus rekening mee houden, dat mijn afbeelding past op 43 x 64 cm. 108
HOOFDSTUK 5 het werken met foto s 109
SECTIE 1 Het werken met foto s Plein air werken is voor veel mensen nog steeds het ultieme schilderen. De meeste kunstschilders vindenhet not done om van foto s te werken. Een ouderwets standpunt. Al vanaf de jaren 70 worden op de academie foto s gebruikt bij het schilderen. De bekende kunstenares Marlene Dumas gebruikt foto s voor haar schilderijen. Deze vormen de basis voor een aantal van haar schilderijen. Aan het einde van dit hoofdstuk zijn krantenartikelen opgenomen m.b.t. het kopiëren van foto s. Het werken met foto s vraagt wel oefening. De afbeelding op de foto moet omgezet worden naar een persoonlijk beeld. De foto is een onderdeel van het creatieve proces. Het is de eerste stap om tot de uiteindelijke aquarel (de interpretatie van de werkelijkheid) te komen. Ik gebruik mijn fototoestel vaak, net zo vaak als ik mijn kwasten en verf gebruik. Mijn fototoestel maakt deel uit van mijn schilderattributen. Het fotograferen hoort er gewoon bij, het maakt deel uit van het creatieve proces. In dit hoofdstuk ga ik nader in op het maken en werken met foto s. De volgende regels, zoals de drie dagen regel en het item over compositie komen aan bod. De drie dagen regel Probeer meestal op een nieuwe lokatie meerdere dagen te blijven. Na drie dagen beginnen zaken, die het onderwerp zo specifiek maken, op te vallen. Dat kunnen de lijnen in het landschap zijn of de specifieke bouwstijl van de huizen. Kijk dus eerst goed rond voordat je de camera pakt en probeer er achter te komen waarom je dat onderwerp nu zo graag wilt gaan schilderen. 110
Onderwerp Probeer zo veel mogelijk van het onderwerp te weten te komen. De huizen in Bretagne zijn anders dan de huizen in Toscane. De huizen in Zwitserland zijn ook weer anders. Als je weet waarom ze anders zijn kun je dat gebuiken in je aquarel. Laat zaken weg die niet relevant zijn. Als bijvoorbeeld een boom niet bijdraagt aan het geheel, kan die boom alleen maar de uiteindelijke aquarel verzwakken. Vaak geldt de regel less is more. Compositie Compositie is een subjectief onderwerp dat onderhevig is aan smaak. Het is afhankelijk van iemands voorkeur van bepaalde kleuren, lijnen, vormen, perspectief of vlakken voor een onderwerp. De compositie is een mix van die kleuren, lijnen, vormen, perspectief of vlakken. Nu zijn er wel een aantal regels die enigszins houvast bieden. Je kan deze gebruiken. Het leuke is, dat je deze regels ook weer kan tarten. Het is geen wiskunde: dit is goed, dit is fout. Het is net zoals in de muziek: er kan veel maar soms is het vals. Leidlijnen Leidlijnen zijn de lijnen (lijnen zijn de randen van de vormen) die naar iets leiden. Zoek naar lijnen die de blik van de kijker de aquarel in trekken en geef lijnen aan die naar het onderwerp leiden. Leidlijnen hebben een eigen kenmerk op het resultaat. Gebogen lijnen geven rust, diagonalen geven snelheid en hoekige lijnen zorgen voor onrust en spanning. Dus door diagonalen en hoekige lijnen te gebruiken krijgt een aquarel meer dynamiek. Een aquarel wordt rustiger door zachte rondingen te schilderen. 111
Regel van derden en de gulden snede De regel van derden, waarbij het beeld verdeeld wordt middels 2 verticale lijnen en 2 horizontale lijnen. De ideale positionering zou dan liggen op één van de kruisingen. Niet elk onderwerp is te vangen met deze regel. Ook hier geldt: volg deze regel niet altijd op. Dit geldt ook voor de gulden snede. De gulden snede draait om het getal 1,6. Een rechthoek is te verdelen met de verhoudingen 1:1,6. Hierdoor krijg je harmonie in het beeld. Het is een hulpmiddel om de horizon en onderwerp te plaatsen. Zo werk ik Voordat ik een foto maak snuif ik eerst de sfeer op, kijk rond en na enige tijd worden vanuit verschillende hoeken van het onderwerp foto s gemaakt (ongeveer 10 foto s per onderwerp). In mijn atelier wordt de meest geschikte foto bewerkt. Met behulp van het fotoprogramma Apenture wordt de horizon recht gezet en de uitsnede bepaald, vervolgens wordt de foto op A4 uitgeprint, waarna het schilderproces kan beginnen. 112
SECTIE 2 Schilderproces Ik begin met een vluchtige potloodschets, waarin de details worden weggelaten. Vervolgens aquarelleer ik over de potloodtekening. Meestal maak ik meerdere schetsen om enerzijds het onderwerp beter in mijn vingers te krijgen anderzijds om te spelen met de vlakken. Ik laat delen weg of vervang delen van de foto. Ook speel ik met de kleuren. Zo maak ik de luchten donkerder, enerzijds om het onderwerp beter uit te laten komen, anderzijds om de sfeer dreigender te maken. Als uiteindelijk de compositie en de kleuren in mijn hoofd zitten ga ik beginnen aan de definitieve aquarel. Dat wil zeggen, dat in deze fase het juiste papier op de ezel komt te liggen. Nadat ik met potlood een aantal contouren en lijnen heb aangegeven ga ik schilderen. De lijnen die met potlood zijn gezet, maken deel uit van de aquarel. De potloodlijnen zijn geen hulplijnen of probeerseltjes. Ze zijn essentieel in het uiteindelijke beeld. Met een groot plat penseel schilder ik de grote vormen. Ik ben niet snel tevreden met het resultaat. In mijn ogen kan het altijd beter. Dus een nieuw vel papier op de ezel. Meestal na drie á vier vellen papier, na heel veel water, verf en uren...ben ik tevreden. Bij het schilderen gaat het niet om het resultaat, maar om het proces. Het schilderen geeft de kick. 113
Mijn camera Ik gebruikte een Olympus Spiegelreflex camera met een beperkte zoom gebied van 18-180 mm. Tegenwoordig maak ik de foto s met een Olympus OM-D 10. Het toestel staat bijna altijd op automatisch en jpeg (een gruwel voor fotografen). Hierdoor worden het geen top foto s. Voor mij is een foto een hulpmiddel om een aquarel te kunnen maken. Tot slot 1) Gebruik eigen gemaakte foto s. Je weet waar en waarom je de foto gemaakt heb. Je hebt het onderwerp van verschillende kanten gezien en misschien ook wel gefotografeerd. Daardoor wordt de vertaling van foto naar aquarel veel sterker. 2) Ga geen foto s kopiëren. Een kopieermachine kan dat veel beter en sneller. Laat de foto deel uit maken van het creatieve proces. Interpreteer een foto. Op het moment dat je de kleuren dan wel het onderwerp 1 op 1 gaat overnemen ben je fout bezig. De aquarel moet een vertaling worden van jouw werkelijkheid. 3) Beschouw jezelf als muzikant. Als je een instrument wil bespelen moet je elke dag oefenen. Dat geldt ook voor het schilderen. Maak zoveel mogelijk foto s en schets/schilder elke dag. 4) Baken je werk af. Je kan niet overal goed in zijn. Zo schilder ik alleen met aquarelverf en niet met olieverf of acryl. En qua onderwerpen kies ik onderwerpen als stadsgezichten en landschappen om te schilderen, nauwelijks mensen. 5) Kijk vaak naar werk van anderen. Loop galeries binnen en kijk op internet naar werk waar jij van houdt. Neem les of volg workshops. 114
SECTIE 3 Wat vinden anderen? 115
116
117
HOOFDSTUK 6 tot slot 118