Pijn, agitatie en delier op de Intensive Care Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is pijn, agitatie en delier? 1 Waarom wordt een patiënt hierop gescoord? 2 Hoe herkennen we pijn, agitatie en delier? 2 Toch pijn, agitatie en/of delier? Wat dan? 2 Wat kunt u doen bij de behandeling en het voorkomen van pijn, agitatie en delier? 3 Hoe nu verder? 4 Belangrijke telefoonnummers 5 Uw familielid/naaste is opgenomen op de Intensive Care (IC) van het ETZ vanwege ziekte, ongeval en/of operatie. Er is een verhoogde kans op pijn, agitatie of een delier (acute verwardheid) als complicatie. Met deze folder willen we u informeren over pijn, agitatie en delier en wat dat betekent op de IC. Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, dan kunt u terecht bij uw arts of verpleegkundige die uw familielid/naaste verzorgt. Wat is pijn, agitatie en delier? Pijn is een natuurlijke reactie van ons lichaam op een beschadiging. Het is een symptoom, een teken dat er ergens iets fout gaat, of gegaan is. Agitatie is een situatie waarbij de patiënt gespannen, opgewonden, prikkelbaar of verward reageert. Agitatie ontstaat plotseling of geleidelijk. Pijn, stress en koorts verergeren de symptomen van agitatie. Delier of delirium is een situatie van acute verwardheid. Een delier wordt gekenmerkt door verwardheid die vaak plotseling optreedt. Het wordt veroorzaakt door een lichamelijke aandoening (ziekte) en/of een ingenomen middel (medicatie, drugs of alcohol). Iemand met een delier gedraagt zich anders dan u gewend bent; de mate van verwardheid is het ene moment erger dan het andere. Een gesprek is moeilijk te voeren, omdat iemand met een delier vaak onsamenhangend praat. Hij/zij verliest als het ware de greep op de werkelijkheid. Hij/zij heeft geen vat meer op zichzelf of de omgeving. Een delier komt vaak voor bij ouderen, maar ook jongeren kunnen vatbaar zijn voor het ontstaan van delier. Een delier is meestal tijdelijk. De periode van verwardheid kan variëren van enkele uren tot enkele weken. Wanneer de lichamelijke aandoening wordt behandeld of de lichamelijke conditie verbetert, zal de verwardheid verminderen en meestal verdwijnen.
Waarom wordt een patiënt hierop gescoord? Het is van belang om in kaart te brengen of een patiënt pijn of een delier heeft, of geagiteerd is. Bij vroegtijdige signalering is er een aanzienlijk kleinere kans op het ontstaan van dementie, cognitieve stoornissen op langere termijn, behoefte aan chronische (na)zorg en op overlijden. Ook is er bij vroegtijdige signalering een vergrote kans op een betere functionele status na 6 maanden. Om deze redenen worden er op de IC regelmatig metingen gedaan om pijn, agitatie en delier in kaart te brengen. Hoe herkennen we pijn, agitatie en delier? Er zijn meetinstrumenten ontwikkeld om de symptomen pijn, agitatie en delier in beeld te brengen. Pijn wordt gemeten met de Numerieke Rating Schaal (NRS). De NRS is een schaal van 0 (geen pijn) tot 10 (ergst denkbare pijn). Als het in de praktijk haalbaar is wordt de patiënt gevraagd een cijfer te geven. Aan de hand van dit cijfer wordt er actie ondernomen. Wanneer een patiënt i.v.m. verdoving, beademing of onbegrip geen cijfer kan geven, wordt een ander meetinstrument gebruikt, namelijk de Critical Care Pain Observation Tool (CPOT). De CPOT observeert vier elementen: 1. gezichtsuitdrukking; 2. lichaamsbewegingen; 3. spierspanning; 4. acceptatie van de beademing als de patiënt beademd wordt òf de mate van stemgeluid als de patiënt niet geïntubeerd is. Angst wordt gemeten met de Richmond Agitatie en Sedatie Schaal (RASS). De mate van agitatie wordt uitgedrukt in een positief getal (1 tot 4) of als de patiënt rustig in bed ligt meten we door middel van een verbale of lichamelijke stimulatie de mate van sedatie/slaperigheid (negatief getal: -1 tot -5). Tot slot wordt de Confusion Assessment Methode voor de Intensive Care Unit (CAM-ICU) gebruikt om de aan- of afwezigheid van een delier vast te stellen. Er worden enkele eenvoudige testjes gedaan om verminderde aandacht, een veranderd bewustzijn en eventueel een ongeorganiseerd denken aan te tonen. Als de patiënt geagiteerd is en uit de testjes blijkt dat een patiënt een delier heeft, dan spreken we over een hyperactief delier. Als een patiënt erg slaperig of apathisch is en uit de testjes blijkt dat de patiënt een delier heeft, dan spreken we over een hypoactief delier. Toch pijn, agitatie en/of delier? Wat dan? Pijn, agitatie en delier zijn helaas niet altijd te voorkomen. Om pijn te behandelen zijn meerdere mogelijkheden. Pijnmedicatie (tablet of injectie) is de optie waar meestal het eerst aan gedacht wordt. Maar ook een andere houding in bed, warmte of verkoeling, geruststelling of massage kunnen voor sommige patiënten pijnstillend werken. De behandeling van agitatie en delier bestaat uit drie stappen: 1. Wegnemen van de oorzaak van de agitatie en delier. De arts en verpleegkundige proberen de (lichamelijke) oorzaak van de agitatie en delier op te sporen en indien mogelijk te behandelen. De oorzaak kan bijvoorbeeld zijn: pijn, bepaalde (extreem) veranderde bloedwaarden, volle blaas, longontsteking, enzovoorts. 2. Omstandigheden rondom de patiënt verbeteren: rustige, prikkelarme omgeving creëren, aanbrengen van vertrouwde voorwerpen in de kamer (klok, kalender, foto s van bekenden). De verpleegkundigen proberen zo snel mogelijk een normale dag na te streven (dag/nachtritme, eigen kleding, mobiliseren in een stoel). 3. Behandeling van de symptomen van agitatie en delier. Hiervoor worden medicijnen toegediend welke werken tegen onrust, angst en tegen de waanideeën en hallucinaties. Voorbeelden van
medicatie die hiervoor gebruikt worden zijn: Haloperidol, Lorazepam, Quetiapine, Clonidine en Dexmedetomidine. Soms brengen patiënten zichzelf of anderen vanuit de verwardheid schade toe of vertonen ze gevaarlijk gedrag. Bijvoorbeeld het uittrekken van het infuus, de blaaskatheter of de beademingstube, uit bed klimmen of soms zelfs vijandig gedrag ten opzichte van het verplegend personeel. Als er een dergelijk gevaar kan ontstaan of al bestaat, is het soms nodig om beschermende maatregelen te nemen. Dit kan door het gebruik van een onrustband en pols- en/of enkelfixatiebanden. De arts en verpleegkundigen doen deze vrijheid beperkende interventies (VBI) zoveel mogelijk in overleg met de (directe) familie. Wat kunt u doen bij de behandeling en het voorkomen van pijn, agitatie en delier? Uit ervaring weten we dat familie en naasten zich erg machteloos voelen als hun dierbare last heeft van pijn, agitatie en/of een delier. Toch kan de familie/naaste van grote betekenis zijn. Uw aanwezigheid kan erg waardevol zijn. Rust is hierbij erg belangrijk. Het is belangrijk dat u begrijpt dat uw naaste er niets aan kan doen en dat hij/zij meestal geen besef heeft van zijn/haar eigen gedrag. De symptomen van pijn, agitatie en delier hebben vele overeenkomsten met de symptomen van hersenletsel; voor patiënten met hersenletsel geven wij adviezen aan familie en naasten. Deze adviezen geven we ook graag aan u, en zo helpt u om (toename van) pijn, agitatie en delier te voorkomen. Horen (geluid, verbale communicatie) Deur zoveel mogelijk sluiten in verband met geluidsprikkels. Eén persoon tegelijk aan het woord. Met elkaar praten zoveel mogelijk buiten de kamer. Radio en TV kunnen gebruikt worden maar alleen als het enige rust aan de patiënt geeft. De patiënt altijd op een rustige, geruststellende manier benaderen. Jezelf regelmatig voorstellen en uitleggen wat je gaat doen. Vertel de patiënt letterlijk wat je gaat doen. Leer de patiënt om ja te knikken en nee te schudden. Dit heeft voorkeur boven ogen sluiten of handknijpen als antwoord. Een vragend stemgeluid, is vragen om een ja-antwoord. Het uitblijven van een reactie is GEEN nee. Stel je vraag als een gesloten vraag. Overvraag de patiënt niet met motorische en denkopdrachten. Probeer testvragen zoveel mogelijk te vermijden. Zien Klok en kalender op zichtbare plaats hangen als oriëntatie. Neem vertrouwde voorwerpen mee van thuis (bijv. foto s, toiletspullen, knuffels ). Zwart-wit foto s zijn meestal het duidelijkste. Toon één persoon, één dier of één voorwerp tegelijk op een foto. Bij fel zonlicht de gordijnen of zonwering sluiten. De patiënt aankijken tijdens contact en op ooghoogte zitten. Voelen (Gevoel, emotie en non-verbale communicatie) Bij aanraking en benadering, gebruik dan een stevige druk (niet aaien, dit voelt voor de patiënt onzeker). Hiermee wordt alleen stevige druk bedoeld en geen pijn.
Let goed op non-verbale reacties en gezichtsuitdrukkingen. Koppel terug wat je ziet, maar interpreteer dit niet. Bijvoorbeeld een reactie als hoofd weg draaien. Zo kunnen patiënten voelen, zien en ervaren wat er met en rondom hen gebeurt. Benoem geen gevoelens, geef wel positieve feedback. Niet: Ik zie dat het pijn doet, vervelend voor je. Wel: Ik zie dat het zwaar is maar je doet het goed. Let op toename van (motorische) onrust na handelingen. Bij optredende vermoeidheid de patiënt rust gunnen door bijvoorbeeld naast zijn bed een boek te lezen of de kamer te verlaten. Overleg met de verpleegkundige over eventuele fixatie. Ruiken Neem eigen geurtjes mee van thuis (deodorant, eau de toilette, home- en interieur aroma) maar overdrijf hier niet in. Dag-nachtritme (Rust en activiteit) Zoveel mogelijk dag-nachtritme aanhouden: gordijnen overdag open en gordijnen s nachts dicht. Patiënt eigen kleding/pyjama laten dragen. Afwisselen van rust en activiteit (zoals verzorging, therapie). Zodra het mogelijk is, stelt de verpleging een dagschema op, waarin rekening wordt gehouden met de therapie-tijden. Familie (bezoek, aan-/afwezigheid) Gedurende de dag worden er rustmomenten ingebouwd. Rust betekent niet dat familie / naasten weg moeten blijven. Ze kunnen ook in bijzijn bijvoorbeeld een boek lezen. Rust betekent alleen dat er op dat moment geen eisen gesteld moeten worden aan de patiënt. Dat willen zeggen: niet aanspreken, niet aanraken, stilte op de kamer. Niet meer dan twee personen tegelijkertijd op de kamer. Wanneer er twee personen aanwezig zijn: aan één kant van het bed plaatsnemen. Tussen wisseling van bezoek rustmomenten bieden. Alleen directe familie op bezoek. Specifiek voor niet-geïntubeerde delirante patiënten: Praat over bestaande personen en gebeurtenissen Neem de krant of tijdschriften mee, dit om de patiënt bij het hier en nu te betrekken. Ga niet mee in de verhalen of dingen die de patiënt ziet of hoort die er niet zijn. Spreek niet tegen, maar zeg bijvoorbeeld ik begrijp dat je ziet of hoort maar, ik zie of hoor het niet. Soms helpt afleiden met verhalen over bestaande personen of echte gebeurtenissen. Als iemand tijdens een delier een helder moment heeft, vertel hem dan dat hij lichamelijk ziek is en daardoor angstig en in de war. Leg uit dat dit tijdelijk is en dat dit over gaat. Hoe nu verder? Na herstel van de lichamelijke oorzaak zal ook de pijn, agitatie en delier herstellen. Het kan voorkomen dat u of uw familielid zich niets meer herinnert, maar het kan ook zijn dat hij/zij wel herinneringen heeft aan het verblijf op de IC. En dat kunnen soms (helaas) heel vervelende herinneringen zijn. Na opname op de IC kunnen er nog diverse klachten op lichamelijk, psychisch en cognitief gebied aanwezig zijn. Het kan zijn dat er dan sprake is van het Post Intensive Care Syndroom (PICS). Graag verwijzen wij u naar de folder over PICS.
Bespreek uw gevoelens en gedachten met de verpleegkundige en de arts. Dit kan u helpen bij het verwerken. Ook na ontslag van de IC kunt u altijd contact met ons hierover opnemen. Onze collega s van de nazorgpolikliniek nemen graag de tijd voor u. Voor een afspraak op de nazorgpolikliniek kunt u bellen: locatie ETZ Elisabeth: (013) 539 38 08; locatie ETZ TweeSteden: (013) 465 54 19. Meer informatie vindt u in de folders: Nazorgpolikliniek IC; Post Intensive Care Syndroom. Belangrijke telefoonnummers ETZ (Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis): (013) 221 00 00 Locatie ETZ Elisabeth Intensive Care: (013) 539 38 00 Route 63 Locatie ETZ TweeSteden Intensive Care: (013) 465 54 19 Route: afdeling 1C Intensive Care, 41.1245 09-17 Copyright ETZ Afdeling Communicatie Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.