Contactgegevens Stamboekhouder: Henk Oudhoff Haarsterweg 10 9363 VD Marum Telefoon: 0594-644383 Email: hjoudhoff@hotmail.com Voorzitter/inspecteur stamboek: Jappie de Jong Sylroedepad 3 8494 NJ Nes Telefoon: 056-5551245/ 06-12849143 Email: jappie.dejong@wur.nl Secretaris: Hiske Kuiken Bootland 3 8749 TK Pingjum Telefoon: 0517-579344 Email: hiskekuiken@gmail.com Penningmeester: Margriet Bulk Gaaikemaweg 7 9884 TB Niehove Telefoon: 0594-591218 Email: margrietbulk@hotmail.com Algemeen bestuurslid: Nelleke Meersma Ouwendorperweg 27 3886 MR Garderen Telefoon: 0577-407177 Email: info@ouwendorperhoeve.nl Frysk Melkskieppe Stamboek Nieuwsbrief december 2016 Bij het lezen van deze nieuwsbrief is het jaar 2016 al voorbij. Een moment om even terug te blikken op het voorbije jaar, maar vooral vooruit te kijken en nieuwe plannen te maken. In deze nieuwsbrief blikken we terug met het jaarverslag over 2016. Ook neemt onze voorzitter Jappie u mee in zijn reisverslag over de Melkschapenvakdagen, die hij bijwoonde met zijn zoon Jelmer in Zwitserland. En Jappie woonde de bijeenkomst van de NVPM bij, waar u over kunt lezen in deze nieuwsbrief. Vooruit kijken doen we graag samen met u op de Algemene Ledenvergadering 2017 op 28 januari, bijgevoegd treft u een uitnodiging en de agenda hiervoor. Vooruit kijken wil de stamboekbeheerder ook graag en vraagt u om de deklijst toe te sturen, als u dat nog niet gedaan heeft. Kort verslag NVPM-vergadering Door Jappie de Jong Er werden tijdens deze vergadering op de Vreugdehoeve, waar ca. 20 leden van NVPM aanwezig waren, ervaringen uitgewisseld. Daarnaast was er een presentatie door de voorzitter van de Bond voor Boerderij Zuivelbereiders, Irene v.d. Voort. Zij vertelde o.a. over de hygiënecode, het FACEnetwerk, kaaskeuringen (o.a. Cum Laude en tijdens de Dag van het Schaap) en fraudebestrijding m.b.t. Boerenkaas (kaas mag alleen zo heten als deze is bereid uit melk die niet warmer is geweest dan 40 1 Nieuwsbrief FMS december 2016
graden Celsius). Ook was er een presentatie van Reinard Everts, directeur van de NSFO, over fokken op wormresistentie. Het blijkt, dat er een verband is tussen de concentratie immuunglobulinen (IgA) in speeksel van schapen en de weerstand tegen wormen. Er is ook genetisch verband, zodat er op gefokt kan worden. Voorwaarde is wel goede registratie m.b.v. bijvoorbeeld stamboek. Is overstap van Falcoo naar NSFO een idee? Dit is een punt van discussie. Al met al een bijzonder waardevolle bijeenkomst. Verslag cursus Fokken van schapen en erfelijkheidsleer Door Hiske Kuiken Op 1 oktober 2016 kwamen een 10-tal leden van het FMS en de NVPM samen op de Vreugdehoeve te Zwolle voor de cursus Fokken van schapen en erfelijkheidsleer. De cursus werd verzorgd door Kor Oldenbroek, gepensioneerd gastmedewerker van het Centrum Genetische Bronnen. De mens heeft 23 genenparen, de geit 29, de kip 78 en een schaap heeft er 27. Binnen de fokkerij is het belangrijk om een fokdoel te bepalen. Het gaat hierbij om wat je wilt verbeteren. Het is belangrijk om dit fokdoel gedurende een langere periode vast te houden om iets te kunnen bereiken. Een haalbaar fokdoel richt zich op max. 2 à 3 punten, waar je vooruitgang op wilt behalen. Uitgangspunt bij inteelt voor Kor is dat er in 3 generaties geen zelfde voorouders voorkomen (inteeltpercentage niet groter dan 6,25%), het liefst 5 generaties. In geval van inteelt worden de dieren kleiner, minder vruchtbaar, leven ze korter en ontstaat grotere kans op gezondheidsproblemen en erfelijke afwijkingen. Aan de hand van de vraag waarom een ram op bedrijf A anders fokt dan op bedrijf B ontstond een levendige discussie over de 30% erfelijke aanleg en de 70% invloed van het milieu en het aangeboden voer. Het inteeltpercentage na 3 generaties is minder belangrijk dan het inteeltpercentage in die eerste 3 generaties. Door inteelt neemt de variatie binnen een populatie af en is er een grotere kans op erfelijke gebreken. 50% van de erfelijke aanleg krijgt een dier van de vader en ook 50% van de erfelijke aanleg krijgt het dier van de moeder. Je weet alleen niet welke 50%. Aan de hand van een DNA-onderzoek (zgn merkertest) zou hier meer inzicht in gekregen kunnen worden. Momenteel wordt er in Frankrijk veel onderzoek gedaan bij Lacaune(melk)schapen. 2 Nieuwsbrief FMS december 2016
In het algemeen kun je er vanuit gaan dat de verschillen die je tussen schapen ziet voor 30% door erfelijkheid zijn bepaald. De grootte en bouw van schapen is voor zo n 60% bepaald door erfelijkheid en het is iets waar je dieren dus makkelijk op kunt selecteren. Vruchtbaarheid heeft een lage erfelijkheidsgraad en is daarom moeilijker voor selectie. Vaak wordt gezegd dat de melk via de moederlijn wordt doorgegeven. Een is geen voor de hand liggende verklaring, aangezien een dier 50% van de erfelijke aanleg krijgt van de vader en ook 50% van de erfelijke aanleg krijgt van de moeder. Wanneer binnen een koppel streng wordt geselecteerd, verdwijnt de genetische variatie. Het grootste gedeelte van de inteelt komt via ingezette rammen. Je zou met elkaar kunnen afspreken dat de inteelttoename niet meer mag zijn dan bijv. 0.5%, en je zou per jaar minstens 25 rammen in moeten zetten voor een ras, waarbij er per ram niet meer dan 5% van de nakomelingen mogen zijn. Binnen een kleine populatie is het daarom van belang om richting de toekomst te kijken. Mogelijk kan in een vervolgbijeenkomst eens verder van gedachten gewisseld worden over de mogelijkheden van bijvoorbeeld een fokcirkel. Verslag Internationele Melkschapen Vakdagen Door Jappie de Jong Dit najaar ben ik van 11 tot en met 13 november met mijn zoon Jelmer naar de Internationale Milchschaf Fachtagung in Visp im Wallis geweest. s Morgens moesten we om 5 uur met de trein naar Schiphol. Het was een valse start, want de trein bleek vertraagd te zijn: eerst 10 min, toen 20 en uiteindelijk kwam deze drie kwartier later. De rest van de reis ging soepel. Vliegen naar Genève en daar in een gehuurde auto verder. Het was een prachtige rit, eerst langs het Meer van Genève, later verder door het Rhône-dal. We hadden een kamer geboekt in een klein gehuchtje vlakbij Visp en het was maar goed dat we daar voor donker waren. Langs hele smalle kronkelende weggetjes moesten we flink de bergen in en kwamen we al snel auto s tegen met een flinke laag sneeuw op het dak. Even later waren ook de wegen besneeuwd en kwamen we uiteindelijk glibberend op de plaats van bestemming. Toen het de volgende dag helder was, konden we genieten van adembenemende uitzichten. 3 Nieuwsbrief FMS december 2016
Na het ontbijt zijn we eerst zelf op excursie geweest naar een kaasmakerij in een dorpje verderop. Hier werd de melk van zes boeren verzameld (in totaal van ca. 150 koeien) en verwerkt tot heerlijke Raclette kaas. Even lunchen en toen naar de Begrüssing door de voorzitter van het Schweitzerischen Milchschafzucht Genossenschaft (SMG) in het conferentiecentrum La Poste. Er waren zo n 125 deelnemers uit Duitsland, Oostenrijk, Nederland en Zwitserland. Hier ontmoetten we gelijk ook de andere Nederlandse deelnemers: Herman en Marianne van Assen, Leny de Vos en Pim Noot. Om één uur startte het programma met de eerste serie lezingen: fokkerij was het eerste onderwerp. Fokkerij De eerste presentatie ging over fokwaardeschatting en de betrouwbaarheid. De schatting betrof vet, eiwit, kg melk en kg vet en eiwit, gebaseerd op melklijsten van 100 en 200 dagen. Voor een ram moeten tenminste 8 nakomelingen worden meegenomen. Correctiefactoren zijn aflamperiode, leeftijd en bedrijf. Bij een normaalverdeling zal 2% heel goed en 2 % heel slecht zijn (fokwaarde >120, resp. < 80), 14% goed en 14% slecht (fokwaardes 111 120, resp. 80 89) en 68% gemiddeld met fokwaarde van 90 110. Doorfokken met de goede en heel goede dieren brengt dan natuurlijk de vooruitgang. Men moet er evenwel rekening mee houden, dat slechts 20 30% van de fokwaarde door de genen wordt bepaald en de rest door voeding, stalling, enz. De tweede presentatie werd door het stamboek verzorgd. De laatste jaren is het aantal Lacaune schapen gegroeid en momenteel zijn er 5300 dieren geregistreerd met daarnaast nog 2000 Ostfriesische Milchschafe. Het aantal melkschapenbedrijven is ca. 100. De vereisten voor een rammenmoeder zijn: minstens twee generaties van vader en moeder tenminste 99.9% raszuiver. Exterieurbeoordeling: als enter tenminste een 3 (op schaal 1-5) voor inhoud, speen en speenstand, uier, beenwerk; bij de tweede keuring (2 jaar) minstens een 4 voor alle onderdelen. En de vader en moeder mogen geen 1 scoren op een onderdeel. Daarnaast moet er minstens één melklijst zijn met een fokwaarde voor de onderdelen vet, eiwit en melk; afzonderlijk >= 90, met een index >= 101. In 2015 waren er melklijsten (200 dagen) voor 1308 Lacaunes en 284 Ostfriesische. Duurzame schapen zijn belangrijk, daarom worden schapen die 5000 kg melk produceren bekroond. Elk jaar zijn er enkele die dat halen. Op het afstammingsbewijs van de ram komt ook het inteelpercentage, ras en indien bekend parasietenresistentie. Voordelen van goede registratie en melkcontrole zijn efficiëntere voedering en snellere vooruitgang. Daarna kwam een erg enthousiaste schapenfokker aan het woord, die vertelde hoe hij en zijn vrouw praktisch zonder geld met 12 Friese melkschapen, 8 ha. Alpen en een kop vol mooie idealen 25 jaar geleden begonnen. De boeren in zijn omgeving lachten meewarrig om de eigengebouwde melkstal. Maar nu hebben ze bewondering: het bedrijf is uitgegroeid tot 200 ooien op 48 ha. Nu vooral Lacaunes, die zijn beter bestand tegen het klimaat en omgeving in de Alpen. De lammeren groeien op bij de schapen tot ze 18 kg zijn, waarbij de ooien wel bij gemolken 4 Nieuwsbrief FMS december 2016
worden. Uiteindelijk komen de schapen gemiddeld toch nog op 280 kg melk per stuk. Voor zijn bio-melk beurt hij ca. 2,70/kg. Stamboekregistratie en melkcontrole vindt hij heel belangrijk voor het ras en voor de selectie. Parasieten Eerst werd een algemeen verhaal verteld over parasieten en dat vaak zo n 15 jaar na introductie van nieuw wormmiddel resistentie voor komt. Een behandeling leidt tot reductie van wormeieren, maar zonder behandeling zal het aantal wormen ook afnemen, door natuurlijke weerstand. Behandeling leidt in de regel tot een iets hogere melkgift. Adviezen: behandel alleen de helft van de lammeren die minder groeit. In ieder geval een deel van de schapen (>5%) niet ontwormen, zodat voldoende niet-resistente wormen op het land komen en je de resistente wormen als het ware verdunt. Let goed op gewicht, schapen zijn in de regel zwaarder dan geschat: behandel op de zwaarste dieren. Voor de toekomst zou het goed zijn een groep rammen gezamenlijk op te fokken en de rammen met de minste wormeieren in de mest in te zetten. Marketing Historie, trends en innovatie werden belicht. Belangrijk is onderscheidende producten te produceren en geen bulk. Ook verkoopt een product beter als er een verhaal achter zit. Is er geen verhaal, bedenk er dan één, dat is het motto. Biologisch, puur, Alpenweide en ambachtelijk zijn kernwoorden en kernwaarden. Deze moeten voor de prijs zorgen en je moet nooit de exclusieve producten voor een lage prijs verkopen. Eén van de sprekers is wereldkampioen geweest met de Chelsea Blue. Daardoor verkoopt hij ook andere soorten kaas veel beter. Bezoek van de markt Na de presentaties bezochten we een kleine markt, waar diverse lokale producten worden verkocht en welke natuurlijk ook geproefd konden worden onder het genot van een drankje. Leven, werken en risico s in de Alpen De tweede dag begon met een beschrijving van schapen houden, weiden en risico s in de Alpen. Een van de toenemende gevaren is de wolf. Europese staten hebben een verdrag gesloten m.b.t. afschieten van de wolf. Dit mag hun aantal niet reduceren. Lastig is het dat men niet precies weet hoeveel wolven er zijn. Afschieten mag alleen bij gevaar voor de mens en bij grote schade. In de politiek telt dan een aantal schapen niet. Dode schapen worden vergoed als men kan aantonen, dat het wolvenwerk is. Maar als er geen restanten of ander bewijs kan worden geleverd, wordt er niet uitgekeerd. Dan is het gewoon vermissing Het wordt anders als het toerisme er gevaar door loopt. In de 7000 Alpen vinden zo n 20.000 mensen hun werk. Dat is belangrijk. Ook is het belangrijk dat toeristen geen gevaar lopen. Tegenwoordig lopen er vaak koeien met hun kalf in de Alpen. Deze koeien willen hun kalf beschermen en kunnen agressief worden. Bordjes plaatsen alleen is niet genoeg 5 Nieuwsbrief FMS december 2016
om het risico voor de toerist te verkleinen. Ook herdershonden kunnen gevaarlijk zijn doordat ze kunnen bijten (al is er nog nooit iemand dood gebeten). Krachtvoer Er werd getoond hoe de krachtvoergift de groei van lammeren en de melkgift beïnvloeden. Van groot belang zijn ook de mineralen en sporenelementen in de voeding. Niet alleen voor de productie, maar ook voor de algemene conditie en gezondheid van de dieren. De Landbouwschool in Visp is overgestapt van koeien naar schapen en geiten en hier wordt nu veel onderzoek gedaan. Internationale input Een fransman uit het Roquefort-gebied vertelde heel enthousiast over zijn bedrijf. Hij melkt 340 schapen, waarvan de melk tot blauwschimmelkaas wordt verwerkt. Zo n 40.000 mensen hebben hun inkomen te danken aan de Roquefort. Een andere presentatie geeft een overzicht van de situatie in Duitsland. Hier worden zo n 10.000 melkschapen gehouden op een kleine 100 bedrijven, waarvan ca. 15% wordt gemolken. De gemiddelde productie ligt op ca. 550 kg melk per jaar (gangbaar) en 300 kg voor biologische bedrijven. Er worden zo n 35.000 geiten gehouden op een kleine 300 bedrijven. Geiten produceren 1100 kg (gangbaar) en 750 kg (biologisch) per jaar. Totale productie is ca. 180.000 kg schapenmelk en 23 miljoen kg geitenmelk. Na een voortreffelijke lunch waren er verschillende workshops, die in kleine groepen werden bezocht: over melkkwaliteit, het beoordelen van schapen, kaas en wijncombinaties, arbeidsomstandigheden, management en tot slot een verhalenverteller. s Avonds was er een optreden van een koor en een overheerlijk diner met natuurlijk een overheerlijk stuk lamsvlees! Zondag kon er gekozen worden tussen een excursie naar een melkschapenbedrijf in Unterwallis en een bedrijf in Zermatt. Wij kozen voor het laatste en zagen hier een prachtig bedrijf, waar duurzaamheid hoog in het vaandel staat. Er worden 16 koeien gehouden (braunvieh) en zo n 300 Schwarznase schapen. De melkproducten van de koeien en het vlees van de koeien en schapen staan in het bijbehorende hotel op de kaart. Hiermee is het bedrijf op dit gebied zelfvoorzienend. De mest en het groene afval wordt in een eigen vergister verwerkt en omgezet in energie, die het bedrijf weer gebruikt. Van de gemaakte producten kunnen we proeven. Daarna beleefden we weer de sprookjesachtige treinreis terug van Zermatt naar Visp. We kunnen terug kijken op prachtige dagen, waar weer het nodige is opgestoken. Ook heel belangrijk is het contact met de andere deelnemers en het uitwisselen van ervaringen met melkschapenhouders in de andere landen. Het verruimt je blik en je verkrijgt zeer waardevolle contacten. 6 Nieuwsbrief FMS december 2016